FILOZOFIA NOWOŻYTNA W SKRÓCIE
Czasy nowożytne wyznacza powstanie nauki i poznania opartego na doświadczeniu, poznanie metody uprawiania wiedzy w oparciu o kryteria rozumowe i powrót do zagadnień stawianych przez starożytnych. Nowożytni rozpoczęli od krytyki scholastyki ( średniowiecza ), filozofia przestaje być pisana po łacinie, zaczyna być pisana w językach narodowych. Nie podejmowano rzeczy dotyczących życia codziennego. Następuje stopniowy zwrot od społeczeństwa do jednostki, filozofia zaczyna badać praktyczne zależności pomiędzy zjawiskami. Następuje kumulacja wiedzy, w przeciwieństwie do nauk ścisłych w humanistyce postęp nie jest tak ostro zarysowany. Nowożytność charakteryzuje zwrot do człowieka i zupełnie inny paradygmat - należą do niego pozytywizm i oświecenie oraz materializm - funkcjonują one do dziś.
W Filozofii nowożytnej wyróżniamy :
okres renesansu ( XV - XVI w ) największy bunt przeciwko średniowieczu, humanizm, nowe teorie naukowe, odkrycie systemu heliocentrycznego, brak wielkich systemów filozoficznych.
okres przedkantowski ( XVII i XVIII w ) - duże systemy racjonalistyczne ( Spinoza, Kartezjusz, Locke, Hume ), Anglia - nurt empirystyczny, oświecenie francuskie ( Wolter, Diderot, Rousseau )
okres kantowski ( 1 poł. XIX w ) synteza filozoficzna dokonana przez Kanta - system filozofii krytycznej
okres pokantowski ( 2 poł. XIX wieku i początek XX wieku ) - synkretyzm, odwrót od Kanta, różnorodność poglądów : Bergson, Dilthey, Hegel.
Kartezjusz - zapoczątkował filozofię nowożytną. Poprzednio filozofia zajmował się problemami ontologicznymi ( bytem ). Wywodziło się to z pytania o arche - początek wszechrzeczy. Kartezjusz zapoczątkował kwestie problemu poznania. Od niego pochodzi kategoria podmiotu. Wychodzi on z poglądu zwanego sceptycyzmem metodycznym. Dzięki metodom sceptyków zburzył dotychczasowy system wiedzy w celu zbudowania nowego systemu wiedzy pewnej. Stawia pytanie o fundament do oparcia filozoficznej wiedzy pewnej. Zmysły nas niekiedy łudzą, pojawia się problem trudności odróżnienia jawy od snu. Może się mylę, lecz myślę. Doszedł wtedy do wniosku, że jeśli tak jest to : „cogito ergo sum” - myślę więc jestem. Dla niego co jest jasne i wyraźne to jest pewne. Kartezjusz wykazał, że fundamentu wiedzy nie należy szukać w świecie zewnętrznym ale w człowieku, nie w przedmiocie ale w podmiocie, nie w materii ale w świadomym duchu. Istnienie Boga wynika z samej idei jaką mamy o Bogu. Jeśli więc posiadamy ideę Boga to istnieje Bóg, który ją w naszym umyśle wytworzył. Stworzył program sprowadzania wszelkiej wiedzy do typu matematycznego. Uważał że dotychczasowa filozofia i nauka działały po omacku, nie miały metody rozróżniania prawdy i fałszu, wiedza wtedy opierała się na autorytecie i wiedzy tych, którzy ją głosili. Metoda - narzędzie pozwalające ustalić wiedzy co jest prawdą, daje jasność i pewność tego co się zdobywa. Jeśli mamy metodę to potrafimy stworzyć naukę. Krytykował średniowiecze za przekazywanie wiedzy na zasadzie tradycji, bez skutecznego sposobu odróżniania prawdy od fałszu. Jest to sposób sprawdzania i udowodnienia nauki ( metoda )
.
Metody - matematyka uniwersalna - wiedza jest poznaniem pewnym i oczywistym, wierzyć można w to co poznaliśmy dokładnie i nie można w to wątpić. Dojść do tego można metodą, czyli stosując pewne prawidła, które jeśli się ściśle przestrzega, to nigdy nie przyjmie się fałszu za prawdę. Trzeba wyjść od czegoś w co wątpić nie można. Arytmetyka i geometria są dla Kartezjusza wzorami metody, która polega na porządkowaniu i dzieleniu na drobne elementy ( analiza ); intuicja - polega na tym, że pewne prawdy są podstawowe, nie sięgamy w głąb nich, są pewnikami, takim poznaniem posługuje się geometria - intuicyjnie możemy przyjąć że żyjemy, myślimy, nie sposób wątpić w te twierdzenia. Sądy intuicyjne dotyczą np. naszego istnienia.
Sceptycyzm metodyczny - wszystko to do czego mamy jakieś wątpliwości trzeba odrzucić a przyjąć to co oczywiste. Za niepodważalne przyjął „myślę więc jestem” - niepodważalność jego polega na tym, że czynność myślenia jest podstawą istnienia. Wiedza pochodzi więc od nas samych jesteśmy więc gwarantami.
Pascal - na zasadach kartezjańskich, wytworzona została filozofia praktyczna, czyniąca zadość potrzebom moralnym a zwłaszcza religijnym. Była to filozofia Pascala. Uważał geometrię za wzór wiedzy. Istnieje porządek serca różny od porządku rozumu. Serce ma swoje racje, których rozum nie zna. Albo Bóg jest albo go nie ma - Pascal próbował obliczyć o ile uznanie Boga jest dla człowieka zyskowniejsze. Przyjęcie istnienia Boga jest dla człowieka hazardem. Odróżniał Boga od stworzenia, a świadomość od materii. Wg Pascala dobra materialne nigdy nie sięgną poziomu dóbr duchowych. Nie był racjonalistą, nie zajmował się ontologią, nie stworzył systemu. Prezentuje mniejszość przejętą sprawami człowieka i widzącą irracjonalne czynniki życia i umysłu. Twórca pierwszej maszyny do liczenia, był bardzo religijny. Mówił, że człowiekowi szczęście zapewnia życie wieczne, powiedział „pantarei” ( wielkość człowieka polega na jego myśli, nie może się mierzyć w skali przetrwania, bo żyjemy w wąskim przedziale ). Mamy świadomość istnienia a przyroda nie. Jest to jedyna istota, która ma świadomość w śmierci - przewaga nad wszechświatem w myśli. Doszedł do wniosku, że człowiek nie rządzi się rozumem, który jest tylko etapem - ważny jest porządek serca, życie wieczne i Bóg.
Encyklopedia francuska ( 1751-1780) - 35 tomów, pracował nad nią wielu autorów - Wolter, Diderot, Rousseau, Helwecjusz, Monteskiusz, Condilla i inni. Wiedzę, którą opisano w encyklopedii traktowano bardzo krytycznie.
Historię w XVIII wieku dzielono na świętą, świecką i naturalną ( sacra, cirilis i naturalis ).
Święta - dzieje ludzkości jako dzieje zbawienia w Biblii
Świecka - kronikarska, dzieje państw jako sekwencja bitew
Historia naturalna - dzisiejsze przyrodoznawstwo
Powstaje ekonomia polityczna, politologia, wiedza zaczyna się specjalizować, następuje patrzenie krytyczne.
Tomasz Hobbes - jego system był systemem naturalistycznym , wyłączającym czynniki idealne, duchowe, wolne, był deterministyczny w teorii przyrody, sensualistyczny w teorii poznania, egoistyczny w teorii działania. System ten był wyprowadzony dedukcyjnie. Odebrał dobru, obowiązkowi, prawu charakter niezmienny i absolutny, wyższy ponad człowieka i społeczeństwo, dopatrzył się ich źródła w woli ludzi, niestałej i zmiennej. Był inicjatorem „socjologizmu” etycznego, najbardziej nowożytnej postaci relatywizmu, uzależniającej oceny i normy od potrzeb i decyzji, nie jednostek wprawdzie, ale społeczeństw. Ogólna filozofia Hobbesa jest materialistyczna, przyjmował, że nie istnieje nic poza ciałami, niematerialne substancje, które od wieków stanowiło osnowę poglądu na świat miał za fikcję. Materializm Hobbesa połączył się z mechanistyczną koncepcją filozofów XVII w. Dla Hobbesa, który nie uznawał żadnych przedmiotów poza ciałami, mechanizcyzm stał się powszechną teorią bytu. Dążył do stworzenia racjonalnego systemu wiedzy filozoficznej. Przedmioty idealne nie istniały dla Hobbesa, psychiczne były natury cielesnej, a cielesne były mechanizmami. Proces poznania był dla Hobbesa jak każdy inny proces natury mechanicznej : przez zetknięcie przyrządu z narządem zmysłowym ruch z przedmiotu przenosi się na narząd, potem na nerwy, wreszcie do wnętrza mózgu Konsekwencja kazała połączyć Hobbesowi połączyć racjonalizm metodologiczny z sensualizmem psychologicznym. Na metafizycznym i epistemologicznym wznosiła się najoryginalniejsza część systemu Hobbesa. Traktował ją naturalistycznie, jako ciąg dalszy filozofii naturalnej, wychodząc z założenia, że człowiekiem rządzą te same sprawy mechaniczne, które rządzą przyrodą. Usiłował uchwycić mechanizm psychiczny jednostki i wyprowadzić z niego cały ustrój życia.
Spinoza - pojmował poznanie racjonalistycznie. Rozum dla niego był jedynym źródłem prawdy. Wyznawał ideologie powszechnej nauki, dał naukę o Bogu, świecie, poznaniu i działaniu, opartą na wspólnych założeniach i tworzącą jeden naukowy system. Przejął typową dla racjonalistów myśl, że matematyka jest wzorem nauki. Wszechświat nie może istnieć poza Bogiem lecz tylko w Bogu. Świat rzeczy jak i świat myśli nie są samoistne, lecz są objawami tego co samoistne czyli Boga. Własności świata wychodzą z natury Boga, wywodzą się zeń wedle praw logicznych. Najwyższe dobro widział w poznaniu : poznanie Boga wzbudza do niego miłość i prowadzi do mistycznego z Nim połączenia : jest to największe szczęście dostępne człowiekowi.
Newton - stworzył naukę przyrodniczą niezależną od filozofii, a mogącą być dla niej wzorem i podstawą, sformułował fenomenalistyczną, opisową teorię nauki, powiązał mechanistyczne przyrodoznawstwo z teologią, głównie w postaci fizyko - teologicznego dowodu istnienia Boga. Głosił istnienie przestrzeni absolutnej. Jako absolutna jest własnością absolutnej substancji, czyli Boga: jest niejako organem, przez który Bóg jest wszędzie obecny i czynny.
John Locke - stworzył empirystyczną filozofię. Najważniejsze w niej było : uczynienie poznania naczelnym zagadnieniem filozofii, stosowanie w rozwiązywaniu tego zagadnienia metody psychologicznej i genetycznej, oddzielenie dwóch źródeł doświadczenia : postrzeżenia i refleksji, krytyka pojęcia substancji, wprowadzenie do filozofii praktycznej, w szczególności do etyki, pedagogiki, teorii państwa - zasad wolności i indywidualnego rozwoju. Zadanie filozofii widział w poznaniu nie bytu, ale naszych pojęć o bycie. Doszedł do wniosku, że umysł ludzki nie może rozwiązać zagadnień metafizyki. Rozwinął metodę psychologiczną - badał nie stosunek pojęć do poznanych przedmiotów, lecz same pojęcia w tej postaci, w jakiej znajdują się w umyśle ludzkim oraz genetyczną - naturę pojęć określał na podstawie ich pochodzenia, a także analityczną - mniemał, że dla odnalezienia pojęć wystarczy odnaleźć ich proste składniki. Na czoło teorii poznania wysunął zagadnienie pochodzenia wiedzy. Wiedza nasza pochodzi wyłącznie z doświadczenia, umysł jest czystą tablicą, którą zapisuje doświadczenie. Ze stanowiska empiryzmu zwalczał teorię idei wrodzonych. Doświadczenie zdobywamy na dwóch drogach : doświadczając rzeczy zewnętrznych i doświadczając samego siebie. Teoria refleksji Locke’a wskazywała na trzecie źródło wiedzy obok myślenia i zmysłowego postrzegania : na introspekcję. Znamy bezpośrednio tylko idee a nie rzeczy.
Berkeley - był on głównym w dziejach przedstawicielem immaterializmu. Zasłużył się szeregiem badań specjalnych, takich jak psychologiczna analiza widzenia przestrzennego. Upamiętnił się ostrą krytyką tradycyjnych pojęć filozofii takich jak, pojęcia idei abstrakcyjnych, substancji, materii, jakości pierwotnych. Mówił, że w umyśle, tak samo jak i poza nim nie ma nic abstrakcyjnego. Każda idea jaką posiadamy jest określona i konkretna. Nie ma przedmiotów ogólnych ani idei ogólnych, ogólne są tylko wyrazy. Rozum ma za przedmiot wyłącznie sprawy duchowe. Odrzucał mechanikę Newtona z jej absolutnym ruchem. Przedmiotem doświadczenia są tylko wyobrażenia. Pierwotne własności są także subiektywne i istnieją tylko w umyśle. Substancji nie doświadczamy, więc ich nie ma. Aby istniały idee muszą istnieć umysły, które w sobie noszą te idee. Świat więc składa się z idei i umysłów.
Hume - mniej od innych filozofów kładł nacisk na tworzenie systemu i poglądu na świat, większy nacisk kładł na formułowanie i rozwiązywanie specjalnych zagadnień filozoficznych. Najważniejsze z nich były : doświadczenie wg niego jest zagadnieniem teorii poznania. Z analizą doświadczenia była u niego związana : klasyczna krytyka pojęcia przyczynowości i siły, a także krytyka pojęcia substancji, rozciągnięta również na substancję duchową. W teorii poznania wprowadził biologiczny punkt widzenia, w psychologii sformułował prawo kojarzenia i próbował wyjaśnić asocjacyjnie naukę, moralność i religię, w teorii religii krytykował racjonalizm i wprowadzanie do badań punktu widzenia psychologicznego i historycznego, w filozofii moralnej - krytykował teorię intelektualistyczną i egoistyczną i wprowadzanie orientacji emocjonalnej i społecznej. Hume był wierny tradycji empiryzmu angielskiego Locke’a : badał nie rzeczy ale nasze o nich przedstawienia. Zastosował jeden podział przedstawień : na wrażenia i idee. Wrażenia są pierwowzorami, idee zaś tylko ich kopiami. Wyróżniał dwa przedmioty badań : stosunki między ideami i fakty. Ze znajomości przyczyny nie da się wydedukować znajomości skutku. Żaden przedmiot własnościami swymi dostępnymi zmysłom nie ujawnia nic o przyczynach. Czyste doświadczenie informuje nas o stałym następstwie faktów, ale nie poucza, że jeden fakt wynika z drugiego.
Wolter - filozofia Oświecenia, której Wolter był najbardziej typowym przedstawicielem zakładała, że rozum jest miarą prawdy. Rozum uważała za uformowany, jak wszystkie władze umysłu na drodze doświadczenia. Empirystyczny pogląd na pochodzenie rozumu wraz z racjonalistycznym do niego zaufaniem stanowiły istotną cechę tej filozofii. Dla tej filozofii rozum był władzą wszechmocną i niezawodną. Jeśli wiedza, moralność są oparte na samym tylko rozumie, jeśli są racjonalne to są prawdziwe. Wolter zwalczał dualistyczną koncepcję świata, która rozszczepia świat na przyrodzony i nadprzyrodzony, zwalczał dualistyczną koncepcję człowieka, która traktuje go jako istotę wyższą od przyrodzonych, gdyż obok przyrodzonego ciała posiada nadprzyrodzoną duszą. Koncepcje te uważał za szkodliwe i fałszywe. W filozofii religii był deistą, był przeciwnikiem religii objawionej. Twierdził, że istnienia Boga można dowieść i czynił to w sposób zbliżony do kosmologicznego. Odróżniał myśli i materię, przyjmował, że są własnościami jednej substancji. Skłaniał się do hilozoistycznego poglądu, że świadomość tak jak cielesność, jest powszechną własnością rzeczy, że nie ma rzeczy bezcielesnych ale nie ma też rzeczy bezdusznych.
J.J.Rousseau - Rouseeau odnowił stanowisko moralistyczne, ponad wszelkie inne dobra stawiające dobra moralne : wolność i równość; postawił zagadnienie wartości cywilizacji na miejsce dogmatycznego przekonania o jej wartości; wezwał do naturalności we wszystkich dziedzinach życia, uznał prawa uczucia wbrew intelektualistycznemu pojmowaniu życia. Wg niego cywilizacja jest niedorzecznością, skoro nie czyni ludzi lepszymi ani szczęśliwszymi. Jeśli zło pochodzi z cywilizacji to dobro możemy znaleźć tylko w naturze. Naturę pojmował jako stan pierwotny. Stał się orędownikiem naturalności pojętej jako pierwotność. Najgłębszą zdolność człowieka widział nie w rozumie ale w uczuciu. Człowiek musi oprzeć się na sumieniu. Sumienie nie rozum uczy co dobre i słuszne. Ono jest „niebiańskim instynktem”. Był przeciwnikiem teorii racjonalistycznej, materialistycznej i sensualistycznej.
Kant - badania jakie zapoczątkował w sprawie sądów o rzeczach nazywane są transcendentalnymi. Przeprowadził dwojaki podział sądów - sądy uzyskane na podstawie doświadczenia i sądy od niego niezależne. Pierwsze to sądy a posteriori, drugie - a priori. Sądy a priori jako niezależne od doświadczenia mają początek w umyśle. Cechami zaś, po której dają się poznać to powszechność i konieczność. Po wtóre Kant podzielił sądy na analityczne i syntetyczne. Sądy analityczne są to takie, które w orzeczeniu wypowiadają tylko to, co jest zawarte w podmiocie zdania, czyli to co należy do definicji podmiotu albo też daje się z jego definicji wyprowadzać. Sądy syntetyczne to takie, które w orzeczeniu wypowiadają coś, co w podmiocie nie jest zawarte, co się z definicji podmiotu wyprowadzić nie da. Pierwsze objaśniają tylko wiedzę już posiadaną, drugie zaś rozszerzają wiedzą. Podział ten Kant połączył z podziałem na a posteriori i a priori. I otrzymał sądy analityczne, które zawsze są a priori oraz syntetyczne które są a priori i a posteriori. Natura sądów analitycznych łatwa jest do zrozumienia tak samo jak natura sądów syntetycznych a posteriori, jedne bowiem analizują tylko pojęcie, a drugie opierają się po prostu na doświadczeniu. Sądy syntetyczne a priori stanowią jądro wiedzy, ponieważ sądy analityczne są wprawdzie pewne ale nie powiększają wiedzy, sądy zaś empiryczne powiększają wiedze ale nie są ani pewne ani powszechne. Dla Kanta zaś wiedza ma być pewna i powszechna. Filozofia ma poddać naukę analizie i wskazać warunki, pod jakimi nauka jest możliwa. Przede wszystkim ma ustalić, jakie sądy aprioryczne są zawarte w nauce. Transcendentalna metoda badała przedstawienia i sądy nie przez analizę umysłu, lecz przez analizę jego wytworów; analizowała naukę. Myślenie obejmuje dwie różne funkcje : zdolność tworzenia pojęć na podstawie danego materiału oraz zdolność wyciągania wniosków wybiegających poza materiał doświadczalny. Pierwszą zdolność Kant nazwał rozsądkiem drugą zaś rozumem. Stąd dwa działy transcendentalnej logiki - teoria rozsądku ( transcendentalna analityka ) i teoria rozumu ( transcendentalna dialektyka ). Wynikiem pobudzania zmysłów przez rzecz jest wrażenie. Po wyłączeniu wrażeń zostają jeszcze dwa czynniki : czas i przestrzeń. Wszelkich wrażeń doznajemy w przestrzeni i w czasie, ale przestrzeń i czas nie są przedmiotem wrażeń. Kant mówi, że rzeczywistość można podzielić na dwie sfery :
- rzeczywistość samą w sobie czyli noumen
- zjawisko czyli fenomen
Podział taki dostarcza Kantowi wyjaśnienia czym jest poznanie. Fenomeny to wszystko to, co jest dostępne naszemu poznaniu. W poznaniu zasadniczą rolę spełniają czynniki aprioryczne, czyli umysłowe. Na pierwszym szczeblu jest to czas i przestrzeń, na drugim kategorie. Kategorie narzucone na nasze poznanie czynią je możliwym. Czynniki te nie pochodzą z rzeczy, tylko do umysłu. Są czynnikami rozumowymi. Zarówno czas, przestrzeń jak i kategorie nie dotyczą rzeczy pustych. Dotyczą rzeczy konkretnych. Musi istnieć więc treść poznania. Wrażenia zmysłowe tworzą treść poznania, zaś czas i przestrzeń tworzą materię poznania. Poznanie jest porządkowaniem czegoś. Kant mówi, że wrażenia pochodzą od rzeczy samych w sobie, tym samym noumeny wykazują pewne podobieństwo do platońskich idei. Noumeny są to istniejące poza nami niezależne byty. Nie możemy ich objąć naszym rozumem, bo rozum może poznać tylko to, co w jakiejś mierze od niego zależy. Kant jest pewien, że noumeny istnieją, ponieważ są źródłem zjawisk materialnych, które do nas docierają. Kantowski świat rozpada się na dwie dziedziny :
- świat fenomenów ( zjawisk dostępnych naszemu poznaniu )
- świat noumenów ( świat bytów niepoznawalnych - nic o nich nie wiemy i nic wiedzieć nie będziemy ).
Przyjęcie tych bytów jest bardzo ważne do wyjaśnienia kantowskiej etyki ( o Bogu ). Tworzenie pojęć, wyobrażeń to :
- nadawanie pewnych znaczeń, na pierwszym etapie ( gdy patrzymy na dany obiekt ) możemy wyróżnić dwie rzeczy :
- nadanie wyobrażenia
- nadawanie przyporządkowania
Poznajemy dokładnie wtedy, kiedy dane wyobrażenie zrozumiemy. Kant mówi, że porządkowanie następuje nie w rzeczach ale w umyśle. Jest to zamykanie w pewnych ramach. Aktywna rola umysłu polega na tym, że umysł poznaje, umysł nazywa, umysł porządkuje. Całe oddziaływanie następuje w naszych głowach. Najbardziej podstawowy poziom porządkowania to zmysłowa naoczność. Na tym poziomie porządkujemy tylko czasowo i przestrzennie. Drugi wyższy etap porządkowania tego co mamy w głowie, dzieje się na etapie czystego rozsądku. Przy tym rozumowaniu zostają wprowadzone kategorie, m.in. przyczynowość : jedno zjawisko jest przyczyną drugiego. Przyczynowość tkwi w naszych głowach, czyli jest kategorią aprioryczną. Przyczynowość podobnie jak przestrzeń i czas powstaje w umyśle. Kolejną kategorią jest kategoria substancji, czyli przedmiotu. Patrząc na dany przedmiot rejestruje go w swoim umyśle. Gdybym nie miał w głowie pojęcia okrągłości, to patrząc na przedmiot okrągły nie mógłbym nazwać go okrągłym. Okrągłość jako pojęcie powstaje w naszym umyśle. Pojecie istnieje w głowie. Kant dąży do wykazania tego, że najpierw istnieje pojęcie a dopiero potem może zaistnieć dla mnie rzecz. Poznanie to nadawanie nazwy. Poznanie to fenomen. Transcendentalna dialektyka - za pomocą czasu i przestrzeni oraz kategorii możliwe jest doświadczanie czyli poznanie. Każdy przedmiot poznania, czyli fenomen to zatem materialne podłoże, czyli zmysłowe wrażenia oraz formy umysłu czyli zmysłowej naoczności, które te wrażenia porządkują nadając im kształt. Przedmiotem wiedzy naukowej wg Kanta jest tylko to, co jest w powyższy sposób skonstruowane. Efektem tej wiedzy jest świat zjawisk, czyli fenomenów. Tym co jest źródłem zmysłowej naoczności jak i rozsądku, a co powoduje, że wszyscy ludzie poznają w taki sam sposób jest jaźń transcendentalna, czyli jaźń logiczna. Czas i przestrzeń jak i kategorie rozsądku ( jest ich 12 ) nie są wytworem świadomości gdyż wtedy byłoby to subiektywne, a tak nie jest. Człowiek jest tak skonstruowany, że może zajmować się nie tylko tym co jest w stanie naukowo udowodnić, ale wszystkim, co wydaje mu się możliwe. Zajmuje się więc też tym co pozostaje poza kategoriami czasu i przestrzeni, tym co jest poza kategoriami poznania. Próbuje się zajmować się ideami. Wg Kanta są trzy takie idee : idea duszy, idea wszechświata, idea Boga
Są one pojęciami rzeczy niedoświadczalnych ( nie są przedmiotem poznania ) jednak nasz umysł chce uczynić je przedmiotem wiedzy czyli uczynić je przedmiotem doświadczenia. Umysłowi się to nie udaje, konstruuje więc niby nauki : psychologię, kosmologię, teologię. Kant uważa, że one naukami nie są, ponieważ psychologia zakłada, że istnieje dusza jako cos stałego, czyli istnieje jedność podmiotu, ale dusza nie jest przedmiotem doświadczenia. Dusza nie jest fenomenem, nie można jej ująć w kategorie. Doświadczenie nie mówi nam, że mamy duszę. Operujemy więc pojęciami duszy w sposób nieuprawniony. Podobnie jest z kosmologią, przedmiotem ustaleń czyni ona wszechświat jako całość, a tej jako całość nie może być przedmiotem doświadczeń. Ludzie tworzą sobie ideę wszechświata jako całość, ponieważ ułatwia im to zrozumienie wszechświata, ale jest to naukowo nieuprawnione. Stosujemy kategorie doświadczeniowe do czegoś, co nie jest przedmiotem doświadczenia. Tak samo jest z teologią. Sądzi ona, że idea Boga nie jest pojęciem nauki, stanowi ona tylko ideę, żeby umysł mógł zrozumieć świat, tworzyć syntezę wszystkiego co jest. Do określenia Boga nie można stosować kategorii rozsądku ani kategorii czasu i przestrzeni, czyli kategorii, którymi posługuje się nauka. Nie można więc podawać naukowych dowodów na istnienie Boga. Kant uważa, że zarówno dowody kosmologiczne jak i ontologiczne są nieprawdziwe. Pojęcie Boga nie jest pojęciem, którym może operować nauka. Stojąc na gruncie ludzkiego rozumu ( doświadczenia ) nie możemy stwierdzić, czy Bóg jest ani jaki jest. Powstaje więc pytanie jakiego rodzaju wartość mają pojęcia takie jak dusza, wszechświat, Bóg. Kant mówi, że są one ideami regulatywnymi rozumu. Wynikają z pretensji rozumu do ogarnięcia w poznaniu wszystkiego co tylko jest możliwe. Umysł nasz stara się wszystko poznać i określić naukowo, ale tutaj spotyka pewne granice. Te idee nie podlegają obróbce rozumu, wykraczają poza jego możliwości. Orientują one nasze poznanie ( jako idee regulatywne ) w kierunku pewnych jedności o których doświadczenie nie mówi, są więc pojęciami granicznymi, do których rozum dochodzi, ale ich nie przekracza.
Hegel - stworzył najpewniejszy z idealistycznych systemów. Wg niego rzeczy istnieją niezależnie od myśli, tylko bowiem myśl jest pierwotna, rzeczy zaś są jego wytworami. W myśli też należy szukać pierwotnej natury bytu. Składnikiem bytu jest to samo co składnikiem myśli logicznej : pojęcie. Ogólność stanowiąca istotę pojęć stanowi również istotę bytu. Kładł nacisk na jedność bytu - tylko w całości jest absolutem. W swej istocie byt musi być zmienny, inaczej nie mógłby wyłonić z siebie tylu mnogości, które go cechują. Z przekonaniem o logicznej naturze bytu połączył przekonanie o jego naturze ewolucyjnej. Za naczelne prawo logiki Hegel uważa prawo dialektyczne : każdemu prawdziwemu twierdzeniu odpowiada nie mniej prawdziwe przeczenie, każdej tezie antyteza. Prawda i fałsz zespalają się ze sobą, nie są stanowczymi przeciwieństwami. Przyroda i duch były dla Hegla dwiema postaciami w jakie przyobleka się byt. Państwo jest boską ideą istniejącą na ziemi. Państwo miał za pierwotniejsze i ważniejsze od jednostki. Piękno było dla Hegla wyrazem ducha absolutnego. Religię pojmował nie jako uczucie lecz jako zespół wyobrażeń. Filozofia poznaje przez pojęcia, więc w doskonalszy sposób to co szuka ogląda, a religia wyobraża. Żadna poszczególna filozofia nie zawiera całej prawdy, ale tylko całokształt historycznego jej rozwoju. Zadanie filozofii iści się dopiero w historii filozofii. Ten pogląd Hegla był pierwszą bodaj próbą głębszego zrozumienia dziejów filozofii.
Schopenhauer - filozofia Schopenhauera to fenomenalistyczna teoria poznania, metafizyka irracjonalno - woluntarystyczna, pesymistyczny pogląd na życie, etyka współczesna i etyka kontemplacyjna. Poznajemy i poznawać będziemy zawsze tylko zjawiska, my sami jesteśmy tylko poznającymi przedmiotami, ale także przedmiotami do poznania, sami jesteśmy rzeczami w sobie. Samowiedza poucza nas, że jesteśmy wolą. Wola jest u Schopenhaurea czynnikiem irracjonalnym, była popędem działającym ślepo i bez celu. Na dnie człowieka i na dnie wszystkich rzeczy jest popęd, a popęd jest bezrozumny, działający bez celu.
Budowa układu rozrodczego człowieka:
Narządy płciowe męskie:
Wewnętrzne
Jądra - wytwarzają plemniki, produkują hormon testosteron
Najądrza - magazynują plemniki
Gruczoł krokowy - produkuje wydzielinę wchodzącą w skład spermy
Pęcherzyki nasienne - są gruczołami pomocniczymi, wytwarzają wydzielinę odżywczą i pobudzają plemniki do ruchu
Nasieniowody - transportują plemniki
Gruczoły opuszkowo - cewkowe - wytwarzają lepką wydzielinę, która bierze udział w oczyszczaniu cewki moczowej i przygotowuje do przejścia plemników
Zewnętrzne
Prącie - narząd kopulacyjny, służy do wprowadzania nasienia do dróg rodnych kobiety
Moszna - powstaje przez uwypuklenie przedniej części jamy brzusznej, chroni jądra i stwarza im właściwe warunki, utrzymuje temperaturę od 2,5 do 4,0 0C niższą niż w jamie brzusznej, co umożliwia produkcję plemników
Cewka moczowa - zaczyna się w pęcherzu a kończy w prąciu
Spermatogeneza - jest to proces powstania plemników z pierwotnych komórek rozrodczych męskich. U człowieka i większości zwierząt proces spermatogenezy zachodzi ciągle, a jeden pełny cykl trwa około 3 tygodni. Podczas tego procesu komórki rozrodcze ulegają podziało mitotycznym i mejotycznym. Powstałe plemniki przechodzą z kanalika do najądrzy gdzie dojrzewają i są magazynowane.
Narządy płciowe żeńskie:
Wewnętrzne
Jajniki - wytwarzają komórki jajowe, produkują hormony płciowe estrogen i progesteron. Jajnik zbudowany jest z dwóch warstw: zewnętrznej (pęcherzykowej) i wewnętrznej (rdzennej).
Jajowody - są to długie kanaliki prowadzące komórki jajowe do macicy
Macica - silnie umięśniony narząd, w którym w czasie ciąży rozwija się płód
Pochwa - narząd kopulacyjny umożliwiający wprowadzenie nasienia do dróg rodnych
Zewnętrzne (srom)
Wzgórek łonowy
Wargi sromowe mniejsze i większe
Łechtaczka
Cykl menstruacyjny:
Jajeczkowanie (owulacja) - dojrzewający pęcherzyk jajnikowy wydziela hormon - estrogen, który wpływa na rozwój błony śluzowej wyścielającej jamę macicy. Co miesiąc w jajniku dojrzewa tylko jeden pęcherzyk. Gdy osiągnie on dojrzałość tzn. około 14 dnia cyklu pęcherzyk pęka i uwalnia komórkę jajową.
Pod wpływem hormonu przysadki mózgowej - hormonu lutenizującego, pęcherzyk przekształca się w ciałko żółte. Ciałko to produkuje hormon zwany progesteronem, pod wpływem, którego ściana macicy grubieje i staje się mocno ukrwiona. Progesteron zwany jest hormonem ciąży i przygotowuje on błonę śluzową macicy na zapłodnienie.
Menstruacja - jeżeli nie dojdzie do zapłodnienia to ciałko żółte ulega zanikowi a błona śluzowa macicy złuszcza się ponieważ pękają naczynia krwionośne. Następnie dochodzi do wydalenia błony śluzowej i niezapłodnionej komórki jajowej.
Rozwój prenatalny człowieka:
Faza jaja płodowego
Bruzdkująca zygota przemieszcza się w kierunku macicy, bruzdkowanie trwa około 10 dni
Zarodek przechodzi przez stadium moruli a następnie blastocysty
Dojrzałe jajo zagnieżdża się w błonie śluzowej macicy (implantacja)
W czasie implantacji komórki dzielą się intensywnie, a w 12 dniu rozpoczyna się gastrulacja i tworzą się trzy listki zarodkowe i błony płodowe.
Listki zarodkowe:
Ektoderma (zewnętrzna) - z której rozwinie się układ nerwowy, narządy wzroku i słuchu, naskórek, włosy, paznokcie, gruczoły skórne, przysadka mózgowa, szkliwo zębów
Mezoderma (środkowa) - z niej powstają kości, mięśnie, tkanka łączna, krew, narządy moczowe, narządy płciowe
Entoderma (wewnętrzna) - z niej powstaje przewód pokarmowy, wątroba, trzustka, płuca
Błony płodowe:
Okres rozwoju zarodkowego (4 - 8 tygodnia):
Od 4 tygodnia ustala się symetria ciała oraz wytwarzanie zawiązków kończyn, głowy, oczu, uszu, gruczołów układu pokarmowego
18 - 28 dniem to stadium neuruli, wtedy rozwija się układ nerwowy, powstają mięśnie
W 22 dniu powstają nerki
W 24 dniu zaczyna pracować serce
W 40 dniu funkcjonuje już mózg i układ nerwowy
Faza rozwoju płodowego (8 tygodnia - 9 miesiąca):
Poród dzieli się na 3 etapy:
Rozwarcie szyjki macicy tak, aby dziecko mogło przejść przez drogi rodne
Poród
Wydalenie z dróg rodnych łożyska z błonami płodowymi
Rozwój postnatalny:
Wiek niemowlęcy (0-1 roku)
Dzieciństwo (1 - 3 lat)
Wiek przedszkolny (3 - 6 lat)
Wiek szkolny (6 - 16 lat)
Okres młodzieńczy (16 - 18 lat)
Okres dojrzałości
Starzenie się
Starość
Skład moczu
Skład moczu i jego ilość zależy od stanu fizjologicznego organizmu, środowiska życia i składu pobieranego pokarmu oraz wypijanych płynów. Około połowę rozpuszczonych w moczu substancji stanowi mocznik - produkt przemiany aminokwasów. Oprócz niego w moczu znajduje się urochrom i urobilinogen - barwniki moczowe będące produktami rozkładu hemoglobiny, kwas moczowy pochodzący z przemian kwasów nukleinowych, kreatynina - z przemian azotowych, zwłaszcza w mięśniach oraz jony sodowe, potasowe, wapniowe, magnezowe, chlorkowe, siarczanowe (VI) i fosforanowe. Średnia dobowa produkcja moczu wynosi około 1,5 dm3.
Ilość, skład i właściwości moczu mają znaczenie diagnostyczne i informują o stanie fizjologicznym organizmu. Obecność białek i hemoglobiny wskazuje na schorzenia zapalne nerek i uszkodzenie kłębków oraz cewek nerkowych, obecność cukru i ciał ketonowych - sugeruje cukrzycę, a zbyt duża produkcja moczu wskazuje na niewydolność przysadki mózgowe i wydzielanie ADH.