Ogolna struktura grasicy:
- otoczona torebka laccznotkankowa,
- posiada dwa platy, gdzie kazdy z nich sklada sie z placikow,
- placiki mozemy podzielic na czesc korowa i rdzenna, gdzie w czesci korowej znajdziemy duzo wiecej limfocytow grasicy - tymocytow niz w czesci rdzennej (dlatego na preparatach barwionych H+E czesc korowa wybarwia sie duzo ciemniej niz czesc rdzenna),
- tylko czesci korowe placikow oddzielone sa od siebie przegrodami lacznotkankowymi, czesci rdzenne lacza sie ze soba,
- w grasicy wyrozniamy dwa zasadnicze komponenty: komorki nablonkowe i tymocyty, dlatego grasice okreslamy mianem narzadu limfonablonkowego.
Zrab lacznotkankowy:
-sklad:
-torebka i przegrody lacznotkankowe,
-komorki z dlugimi wypustkami tworzace w miazszu grasicy siec (wsrod nich wyrozniamy: kom. nablonkowe, makrofagi i kom. dendrytyczne. Dwa pierwsze typy wystepuja zarowno w korze jak i rdzeniu, natomiast kom. dendrytyczne znajdziemy wylacznie w rdzeniu oraz na granicy kory i rdzenia).
- w ogoklicach sieci wytworzonej prze zkom. zrebu leza tymocyty (gesto ulozone w czesci korowej, rzadziej w rdzennej),
- w korze grasicy znajduja sie grasicze kom. opiekuncze - kom. te bardzo scisle otaczaja tymocyty swoimi wypustkami i stad pochodzi ich nazwa (wystepuja gölownie w zewnetrznej warstwie korowej)
- makrofagi z barwliwymi cialami,
- w torebce dosc licznie wystepuja: makrofagi, granulocyty, kom. tuczne i tluszczowe,
- w torebce i przegrodach biegna naczynia krwionosne i limfatyczne oraz nerwy.
Kom. nablonkowe:
- tworza w grasicy siec,
- ich wypustki lacza sie ze soba za pomoca desmosomow,
- w korze siec kom. nablonkowych jest slabo widoczna poniewaz zaslaniana jest przez tymocyty,
- maja gwiazdzisty ksztalt, duze slabo barwiace sie jadra z wyraznymi jaderkami, liczne rybosomy, peczki tonofilamentow i dobrze rozwiniety aparak Golgiego.
- pelnia przypuszczalnie funkcje wydalnicza,
- w rdzeniu kom. nablonkowe tworza tzw. cialka grasicze (cialka Hassala) - sa to skupiska koncentrycznie ulozonych kom. nablonkowych, ktore podlegaja zmianom degeneracyjnym i ulegaja keratynizacji,
- maja srednice 30 do 100 µm i bardzo zmienna strukture,
- cialka grasicze obecne sa w grasicy plodowej i liczba ich wzrasta az do okresu dojrzewania plciowego.
- wsrod kom. nablonkowych wyrozniamy cztery grupy:
- podtorebkowe i okolonaczyniowe,
- korowe,
- rdzeniowe,
- kom. obecne w cialkach grasiczych.
Limfocyty grasicze (tymocyty):
- gesto ulozone w korze, rzadko w rdzeniu,
- w zyciu plodowym prekursory tymocytow dostaja sie do grasicy najpierw z watroby a pozniej ze szpiku. Szpik dostarcza tych prekorsorow takze po urodzeniu, aczkolwiek w mniejszym stopniu,
- w zewnetrznej czesci warstwy korowej limfocyty sa duze, maja duze jadra i wyglad limfoblastow, maja niezliczone mitochondria, slabo rozwiniety aparat Golgiego i liczne rybosomy wolne,
- tymocyty dostajac sie do naczyn krwionosnych opuszczaja grasice. Zasiedlaja obszary grasiczozalezne narzadow limfatycznych, a czesc z nich krazy w ustroju,
- limfocyty krazace powracajace do grasicy zatrzymuja sie w rdzeniu, a nie korze placikow.
Funkcje grasicy:
- bariera grasicza czyli bariera grasica-krew, gdzie "odnajdywane" sa obce antygeny,
- uczestniczy w produkcji limfocytow T,
- wczesne usuniecie grasicy powoduje uposledzenie ukladu immunologicznego poprzez miedzy innymi niedorozwoj obwodowych narzadow limfatycznych ---> niemoznosc odrzucania obcych przeszczepow,
- pelni funkcje limfopoetyczne w zyciu plodowym i przez okreslony czas po urodzeniu.
Rozwoj grasicy
Grasica rozwija sie z dwoch komponentow: kom. nablonkowych pochodzenia endodermalnego i podscieliska mezenchymatycznego. Uwypuklenia trzech kieszonek skrzelowych zaglebiaja sie w mezenchyme i przeksztalcaja sie w lite pasma, a nastepnie traca kontakt z endoderma. Odgalezienia tych pasm nablonkowych tworza zawiazki placikow. Kom. endodermy roznicuja sie na dwa sposoby: czesc z nich roznicuje sie w kierunku kom. luzno ulozonych, stykajacych sie ze zoba licznymi wypustkami -wytwarzaja one siec. Druga czesc tworzy skupiska koncentrycznie ulozonych kom. zachowujacych charakter nablonkowy - cialka grasicze. Grasica rozwija sie pierwotnie po dwoch stronach linii posrodkowej, gdzie u czlowieka zawiazki te lacza sie. Podscielisko mezenchymatyczne juz od poczatku zawiera komorki o charakterze limfocytow lokujace sie w okach sieci wytworzonej przez kom. nablonkowe. Stopniowo zaczynamy w grasicy wyrozniac czesc obwodowa i rdzenna. Grasica wyprzedza rozwojem inne narzady limfatyczne i osiaga pelna dojrzalosc tuz przed urodzeniem, jest to najpewniej zwiazane z jej rola jako centralnego narzadu limfatycznego.
Ogolna struktura wezla limfatycznego:
- otoczony torebka lacznotkankowa zawierajaca liczne wlokna kolagenowe, wlokna siateczkowe i nieliczne fibroblasty,
- w miejscu wnikania naczyn lacznosc torebki jest przerwana i wystepuja tam rowniez kom. miesni gladkich,
- kazdy wezel posiada czesc wypukla i wklesla (wneka - hilus)
- pod torebka znajduje sie zatoka brzezna do ktorej uchodza naczynia limfatyczne doprowadzajace,
- naczynia odprowadzajace wychodza z wezla od strony wneki. Sa one mniej licznie, ale za to szersze,
- naczynia tetnicze i nerwy wnikaja do wezla od strony wneki i tamtedy takze uchodza z niego naczynia zylne,
- w wezle wyrozniamy dwie zasadnicze czesci: korowa i rdzenna,
- wezel podzielony jest beleczkami lacznotkankowymi. w czesci korowej maja one przebieg regularny i zwane sa beleczkami promienistymi, a w czesci rdzennej maja one przebieg bardziej nieegularny i nazywane sa beleczkami rdzennymi,
- beleczki promieniste dziela kore na nisze w ktorych wystepuja grudki limfatyczne, w niektorych sposrod tych grudek mozna wyroznic osrodki rozmnazania,
-tkanka limfatyczna w niszy ograniczona jest z kazdej strony zatokami, jej przedluzenie wnika w glab wezla i zwane jest pasem zageszczenia. Pasy te przechodza w rdzeniu w nieregularne i rozgaleziajace sie sznury rdzenne albo pasna rdzenne.
Zrab wezla:
- rusztowaniem dla zrebu jest torebka lacznotkankowa wraz ze swymi beleczkami promienistymi i rdzennymi, na nim opiera sie siec utworzona z wlokien (siateczkowe) i kom. lacznotkankowych ze swymi wypustkami,
- w okach sieci leza limfocyty,
- kom. wchodzace w sklad zrebu to fibroblasty, kom. dendrytyczne jak i kom. o wlasciwosciach makrofagow.
Kora wezla:
- w wezle wyrozniamy kore gleboka oraz kore posrednia i zwenetrzna,
- gesto ulozone limfocyty w korze zewnetrznej,
- w korze zewnetrznej znajduja sie obszary zwane niszami otoczone z zewnatrz przez torebke i zatoke brzezna, a od bokw zas przez zatoki promieniste i beleczki lacznotkankowe. Nisze te wypelnione sa tkanka limfatyczna w ksztalcie piramid z gesto ulozonymi limfocytami. W okresie kiedy wezel uczestniczy w odpowiedzi immunologicznej w niszach pojawiaja sie grudki limfatyczne.
Rdzen wezla:
- w rdzeniu wyrozniamy:
- beleczki rdzenne,
- zatoki rdzenne,
-sznury rdzenne.
- beleczki rdzenne lacza sie ze zbita tkanka laczna wneki,
- sznury rdzenne sa nieregularnymi przedluzeniami pasow zageszczania, czyli skupiskami limfocytow, ktore uwaza sie za miejsce dojrzewania kom. produkujacych przeciwciala,
- w wezlach pobudzonych przez antygeny w sznurach obserwuje sie kom. plazmatyczne.
Strefa grasiczozalezna:
- stefa grasiczozalezna nazywamy kore posrednia i gleboka, czyli strefe przykorowa. Nazwa ta wziela sie od faktu, ze w miejscach tych znajdziemy najwiecej limfocytow T.
Rozwoj wezlow limfatycznych
Wezly limfatyczne powstaja z przeksztalcenia workow limfatycznych, ktore powstaja w mezenchymie jako szczelinowate przestrzenie wyslane kom. mezenchymatycznymi przeksztalcajacymi sie stopniowo w kom. srodblonka. Worki limfatyczne staja sie rowniez centrum rozwoju polaczonych z nimi naczyn limfatycznych. Wpuklanie sie mezenchymy do swiatla worka zapoczatkowuje rozwoj wezla. Limfocyty powstaja w wezle z prekursorow naplywajacych ze szpiku, jak i z grasicy. U noworodkow wezly sa male i nie do konca wyksztalckone, tzn. nie zawieraja osrodkow rozmnazania w grudkach oraz granica miedzy kora a rdzeniem nie jest zbyt wyrazna. W okresie starszym limfocyty w wezlach zanikaja i zostaja zastapione coraz wieksza iloscia kom. tluszczowych zawartych w tkance lacznej.
Ogolna struktura sledziony:
- otoczona torebka lacznotkankowa, torebka jest gladka i nie laczy sie bezposrednio z tkanka tluszczowa czy tkanka laczna wiotka,
- torebka jest zgrubiala we wnece sledziony,
- od torebki, zwlaszcza we wnece, odchodza rozgaleziajace sie beleczki lacznotkankowe,
- miazsz sledziony, zwany miazga, dzielimy na miazge biala i miazge czerwona (podzial ten jest mylacy na preparatach histologicznych barwionych H+E, gdyz miazga biala jest na nich niebieskofioletowa i ciemniejsza niz miazga czerwona).
Zrab sledziony:
- rusztowaniem na ktorym opiera sie zrab sledziony jest torebka i odchodzace od niej beleczki lacznotkankowe,
- torebka lacznotkankowa sledziony zbudowana jest z tkanki lacznej wloknistej o dosc zbitym utkaniu i zawiera siec fibroblastow, wlokien kolagenowych, wlokien siateczkowych a takze komorek miesniowych gladkich (ostatnie nie sa zbyt liczne i dlatego sledziona ma ograniczone mozliwosci kurczenia sie),
- beleczki lacznotkankowe zbudowane sa tak jak torebka z tkanki lacznej wloknistej, aczkolwiek zawieraja wiecej wlokien sprezystych,
- beleczki zawieraja naczynia i nerwy, najwieksze z nich znajduja sie w beleczkach wneki,
- wsrod kom. zrebu mozna wyroznic zarowno typowie makrofagi jak i kom. dendrytyczne,
- w okach sieci w miazdze bialej wystepuja liczne limfocyty, a w miazdze czerwonej biegna natomiast naczynia wlosowate typu zatokowego wypelnione krwia, a miedzy naczyniami widoczne sa rowniez elementy morfotyczne krwi.
Unaczynienie sledziony:
-tetnice:
- odgalezienia t. sledzionowej wnikaja do sledziony w jej wnece, a nastepnie biegna w beleczkach sledziony dalej sie rozgaleziajac,
- po osiagnieciu srednicy ok 0,2 mm tetnice opuszczaja beleczki, w ktoreych biegna juz tylko zyly beleczkowe,
- tetnice pozabeleczkowe otoczone sa pochewka utworzona z gesto ulozonych limfocytow utrzymywanych wokol tetnic za pomoca wlokien siateczkowych (limfocyty czesto ukladaja sie niesymetrycznie, szczegolnie gesto z jednej strony),
- pochewki odzywiane sa przez naczynia wlowowate odchodzace bezposrednio od tetnic pozabeleczkowych,
- do pochewek przylegaja czesto grudki limfatyczne, ktore zaopatrywane sa przez odgalezienia tetnicze odchodzace od tetnic pozabeleczkowych zwane tetnicami srodkowymi1,
- tt. srodkowe zwane rowniez grudkowymi unaczyniaja grudki a opuszczajac je przechodza do miazgi czrwonej gdzie dziela sie na 2-6 tetnic pedzelkowatych, te nastepnie przechodza w wlosniczki,
- zatoki i zyly sledziony:
- srednica naczynia zatokowego to ok. 100 µm, tworza one miedzy soba liczne polaczenia,
- sciane zatoki buduja kom. srodblonka. Komorki te wpuklaja sie do swiatla zatok, szczegolnie w miejscu w ktorym znajduje sie jadro kom. Brzegi tych kom. w wypelnionych zatokach nie stykaja sie ze soba co nadaje zatokom wyglad nieszczelnych, nieregularnych rur,
- zatoli otoczone sa biegnacymi okreznie wloknami siateczkowymi,
- z zatok krew wplywa do biegnacych w miazdze zyl miazgowych, a z niej do zyl beleczkowych, zyly beleczkowe lacza sie natomiast w zyly sledzionowe, ktore opuszczaja sledzione w jej wnece i uchodza do zyly wrotnej.
Miazga biala:
- obejmuje pochewki limfatyczne wokol tt. pozabeleczkowychi laczoce sie z nimi grudki limfatyczne,
- pochewki i grudki otacza obszar w ktorym limfocytow jest wiecej niz w miazdze czerwoniej, nie sa one jednak tak liczne jak w miazdze bialej - obszar ten nazywamy strefa brzezna,
- zrab stanowia wlokna siateczkowe, a w poblizu naczyn takze sprezyste,
- pochewki limfatyczne wokol tt. pozabeleczkowych zawieraja glownie limfocyty T i dlatego zalicza sie je do obszarow grasiczozaleznych, grudki zas ze wzgledu na duza zawartosc limfocytow B zaliczane sa do obszarow grasiczoniezaleznych,
- prekursory limfocytow naplywaja do sledziony z grasicy w przypadku limfocytow T, lub bezposrednio ze szpiku jesli chodzi o limfocyty B,
- ilosc miazgi bialej zmniejsza sie z wiekiem kosztem ilosci miazgi czerwonej.
Miazga czerwona:
- wyrozniamy tu zatoki zylne i wypelniajaca przestrzen miedzy nimi miazge czerowna wlasciwa,
- wlokna siateczkowe wchodzace w sklad zrebu miazgi czerwonej lacza sie z wloknami kolagenowymi torebki i beleczek lacznotkankowych oraz wloknami siateczkowymi miazgi bialej tworzac jednolita siec,
- wystepuje tu duzo makrofagow (kom. owalne lub o nieregularnym ksztalcie z duzym pecherzykowatym jadrem i obfita cytolazma).
Funkcje sledziony:
- produkcja limfocytow i monocytow przez cale zycie, a innych krwinek w zyciu plodowym,
- udzial w odpowiedzi immunologicznej,
- fagocytoza i niszczenie zuzytych erytrocytow, krwinek bialych i trombocytow
- fagocytoza cial obcych, ktore przedostaly sie do krwi,
- wspoludzial w produkcji bilirubiny,
- magazynowanie krwi i krwinek.
Rozwoj sledziony
Najwczesniejszy zawiazek sledziony u czlowieka mozna wyroznic jako zgrubienie krezki grzbietowej u zarodkow dlugosci okolo 9 mm. Zawiazek ten powieksza sie poprzez poliferacje kom. mezenchymatycznych. Kom. te roznicuja sie zarowno w kierunku kom. tworzacych zrab sledziony jaki i kom. o wygladzielimfocytow. Limfocyty natomiast maja charakter kom. macierzystych i roznicuja sie w erytroblasty, mielocyty, limfocyty i megakariocyty. Zawiazek sledziony ma pierwotnie charakter szpikowy i nie mawygladu ani miazgi bialej, ani czerwonej. Dopiero pod koniec pierwszej polowy zycia plodowego wokol tetnic sledziony pojawiaja sie skupiska limfocytow bedace zawiazkami miazgi bialej. Typowe grudki limfatyczne rozwijaja sie po urodzeniu. Wtedy tez sledziona przestaje miec charakter szpikowy i tkanka pomiedzyzatokami sledzionowymi zaczyna nabierac wygladu miazgi czerwonej.
Migdalki podniebienne:
- leza w blaszce wlasciwej blony sluzowej, pokryte nablonkiem wielowarstwowym palskim nierogowaciejacym, srednica ich to ok. 2 cm
- w kazdym migdalku wyrozniamy liczne grudki limfatyczne z osrodkami rozmnazania, strefa obwodowa tych grudek (pas zageszczania) jest czesto ciemniejsza ze wzgledu na wieksza zawartosc limfocytow,
- w kazdym migdalku znajdziemy szczelinowate zaglebienia nablonka, tzw. krypty pierwotne, od ktorych odchodza krypty wtorne,
- w kryptach moga tworzyc sie serowate czopy w sklad ktorych wchodza miedzy innymi obumarle limfocyty, zluszczone kom. nablonka, produkty rozpadu tkanek i bakterie. Czopy te czesto ulegaja wydaleniu do jamy ustnej, aczkowiel moga tez ulegac zwapnieniu,
- migdalki podniebienne roznicuja sie z czesci grzbietowej drugiej kieszonki skrzelowej. W 4 miesiacu zycia plodowegonablonek wpukla sie w lezaca pod nim tkanke laczna, a wokol tego nablonka pojawia sie tkanka limfatyczna.
Migdalek jezykowy:
- sklada sie z kilku wynioslosci (garbow) polozonych na powierzchni nasady jezyka, wynioslosci te zwane sa rowniez mieszkami lub grudkami jezykowymi,
- kazda z wynioslosci jest skupiskiem grudek limfatycznych lezacych bezposrednio pod nablokiem wielowarstwowym plaskim, ktory wnika w glab tkanki limfatycznej tworzac nierozgaleziajace sie krypty,
- stany zapalne migdalka jezykowego sa znacznie rzadsze niz migdalkow podniebbiennych, moze to byc zwiazane z faktem ze krypty przemywane sa przez sline co nie ma miejsca w przypadku migdalkow podniebiennych.
Migdalek gardlowy:
- sklada sie ze skupiska grudek pokrytych nablinkiem wielorzedowym migawkowym, miejscami moze jednak wystepowac nablonek wielowarstwowy plaski,
- nablonek, podobnie jak w innych migdalkach nacieczony jest przez limfocyty,
- ma on srednice ok. 3cm ale w glab bl. sluzowej siega plytko gdyz jedynie na 2 mm,
- w migdalku wystepuja bruzdy przypominajce krypty,
- migdalki (gardlowy oraz trabkowe) sa miejscem stykania sie antygenow przedostajacych sie do jamy nosowo-gardlowej i ustnej z limfocytami. Powstajace w zwiazku z kontaktem kom. zasiedlajanastepnie glownie bl. sluzowa drog odechowych,
- usuniecie migdalkow powoduje spadek IgA w wydzielinie surowiczej jamy nosowo-gardlowej.
Zrab szpiku:
- w szpiku zachodza dwa zasadnicze procesy: hemopoeza oraz endocytoza,
- szpik rozpatrujemy jako tkanke skladajaca sie z dwoch przedzialow:
- zewnatrznaczyniowego - jest on miejscem powstawania idojrzewania krwinek w obrebie zrebu,
-srodnaczyniowego - jest on odbiorca krwinek, ktore osiagnely dojrzalosc (granice miedzy tymki przedzialami stanowi pojedyncza warstwa kom. srodblonka wyscielajacego naczynia zatokowe; tkanka ta jest szczegolnie wazna poniewaz decyduje ona o przejsciu krwinek do krwiobiegu, a takze odbywa sie tutaj glowna endocytarna funkcja szpiku),
- zrab szpiku stanowi siec wlokien retikulinowych oraz kom. siateczkowych, adipocytow i makrofagow stanowiacych "rusztowanie", w ktorym zachodzi hemopoeza,
- zakonczenia nerwowe lacza sie ze zrebem i w ten sposob wplywac na hemopoeze wplywajac na uwalnianie czy produkcje przez zrab czynnikow wzrostu dla kom. hemopoetycznych.
Bariera szpikowa - granice orzedzialow zewnatrznaczyniowego i srodnaczyniowego nazywamy wlasnie bariera szpikawa. Musza ja pokonac krwinki wydostajace sie do krwiobiegu. Ruch przez bariere szpikowa jest dwukierunkowy, poniewaz musza ja pokonac rowniez krazace we krwi kom. macierzyste hemopoezy czy czynniki wzrostu, aby dostac sie do miejsc hemopoezy.
Naczynia szpiku:
- krew doplywa do naczyn zatokowych szpiku dwoma zasadniczymi drogami:
- przez tetnice odzywcze, ktore przechodza przez trzon kosci a potem rozgaleziaja sie w szpiku (przedtem jednak wiekszosc z tych galazek wnika w tkanke kostna jako naczynia wlosowate - Haversa),
- z sieci naczyn wlosowatych okostnej, , ktore rowniez tworza kanaly naczyniowe w istocie zbitej kosci i dopiero powtem wracaja do naczyn zatokowych szpiku,
- ogolnie rzecz biorac krew tetnicza doplywa do zatok po uprzednim przejsciu przez siec naczyn wlosowatych kosci otaczajacej szpik,
- naczynia zatokowe ukladaja sie promieniscie, laczac sie w szersze zatoki zbiorcze, a te z kolei otwieraja sie do duzych, centralnie polozonych naczyn zylnych zwanych zatokami centralnymi,
- zatoka centralna dochodzi do tego samego otworu przez ktory do kosci wnika tetnica odzywcza i przechodzac przez ten otwor przeksztalca sie w zyle towarzyszaca,
- to zyly towarzyszace sa zylami ktore doprowadzaja do krazenia krwinki wytworzone w szpiku.
Srodblonek naczyn zatokowych szpiku:
- na przekroju maja ksztalt wrzecionowaty, zawierajaca jadro czesc kom. wybrzusza sie do swiatla naczynia, a brzezne obszary cytoplazmy przybieraja forme cienkich wypustek,
- typowe organella kom. jak aparat Golgiego, mitochondria, siateczka srodplazmatyczna wystepuja w czesci wbrzuszajacejs ie do swiatla a wiec w okolicy przyjadrowej,
- w cytoplazmie kom. srodblonka znajdziemy tez organella zwiazane z funkcja endocytarna: lizosomy, fagosomy, kanaliki transportujace i duze pecherzyki okryte,
- pod srodblonkiem naczyn szpiku nie lezy blona podtsawna, jak to jest spotykane w innych naczyniach. Srodblonek spoczywa bezposrednio na warstwie kom. siateczki zwanych inaczek kom. przydankowymi, ktore to nie tworza warstwy ciaglej.
Hemopoeza pozazarodkowa:
- najwczesniejszym etapem krwiotworzenia (3 tydz.) jest hemopoeza pozazarodkowa zachodzaca wowczas , gdy na etapie rozwoju pecherzyka zoltkowego kom. lezace pomiedzy sciana pecherzyka a trofoblastem przeksztalcaja sie w hemocytoblasty (owalne kom. jednojadrzaste o wybitnie zasadochlonnej cytoplazmie) - kom. macierzyste hemopoezy. Grupuja sie one w okolicy pecherzyka zoltkowego i tworza tzw. wysepki krwiotworcze,
- wsrod kom. wysepek obserwujemy liczne podzialy mitotyczne,
- inne kom. mezenchymatyczne lezace wokol wysepek roznicuja sie w kom. srodblonka ktore nastepnie te wysepki "zamykaja" i tworza pierwotna siec naczyn ---> w taki sposob na powierzchni pecherzyka powstaje siec naczyn (naczynia zoltkowe), ktore lacza zarodek z trofoblestem
- hemopoeza pecherzyka zoltkowego/mezoblastyczna trwa dosc krotko i zastapiona jest przez hemopoeze srodzarodkowa, w ktorej wyrozniamy dwa etapy: watrobowy i szpokowy.
Hemopoeza watrobowa:
- kom. mezenchymatyczne zawiazkow watroby roznicuja sie do srodblonkow, a te wytwarzaja siec naczyn penetrujacych pasma kom. watrobowych - hepatocytow,
- pozostale kom. mezenchymy znajdujace sie pomiedzy naczyniami a hepatocytami przeksztalcaja sie w kom. krwiotworcze - hemocytoblasty, a te roznicuja sie w kierunku erytropoetycznym, leukocytarnym i megakariopoetycznym,
- aktywnosc hemopoetyczna watroby w miare ciazy stopniowo maleje i zazwyczaj ulega zakonczeniu przed urodzeniem.
Hemopoeza szpikowa:
- zaczyna sie w drugiej polowie ciazy i trwa do konca zycia osobniczego,
- mezenchyma wnikajaca do punktow kostnienia w postaci peczka naczyniowo-lacznotkankowego roznicuje sie na hemocytoblasty, kom. zrebowe szpiku i kom. kosciotworcze - osteoblasty,
- poczatkowo szpik ten jest aktywny hemopoetycznie na calej swej przestrzeni, ale pozniej aktywnosc hemopoetyczna spada na skutek przetwarzania kom. siateczki w kom. tluszczowe, w miejscach takich (glownie trzony kosci dlugich) tworzy sie szpik zolty,
- szpik czerwony zlokalizowany w nasadach kosci dlugich oraz kosciach plaskich jest miejscem aktywnej erytropoezy,
- w razie potrzeby szpik zolty moze przeksztalcic sie w szpik czerwony.
czesto w literaturze tetnicami srodkowymi zwane sa tetnice pozabeleczkowe otoczone skupiskami limfocytow.↩