Ustawa o samorządzie gminnym postanawia (art. 52), że projekt budżetu przygotowuje wójt (burmistrz, prezydent miasta). Projekt ten wraz z informacją o stanie mienia komunalnego i objaśnieniami wójt (burmistrz, prezydent miasta) przedkłada radzie gminy najpóźniej do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy, a ponadto przesyła projekt regionalnej izbie obrachunkowej celem zaopiniowania. Bez zgody organu wykonawczego gminy organ stanowiący (rada) -nie-może wprowadzić w projekcie uchwały budżetowej gminy zmian powodujących zwiększenie wydatków nieznajdujących pokrycia w planowanych dochodach lub zwiększenie planowanych dochodów bez jednoczesnego ustanowienia źródeł tych dochodów. Samodzielne wprowadzenie przez gminę nowych źródeł dochodów jest stosunkowo trudne. W grę wchodzi np. samoopodatkowanie mieszkańców, ustanowienie niektórych opłat, ustalanie wysokości stawek płatności przypadających na rzecz gminy, wykorzystywanie majątku gminnego.
Przepisy ustawy o samorządzie powiatowym (art. 53) stanowią, że rada powiatu określa tryb prac nad projektem uchwały budżetowej, ustalając w szczególności:
1) obowiązki jednostek organizacyjnych powiatu oraz powiatowych służb, inspekcji i straży w toku prac nad projektem budżetu powiatu,
2) wymaganą przez radę powiatu szczegółowość projektu,
3) wymagane materiały informacyjne, które zarząd powiatu powinien przedstawić radzie powiatu wraz z projektem uchwały budżetowej,
4) terminy obowiązujące w toku prac nad projektem budżetu powiatu.
Opracowywanie i przedstawianie do uchwalenia projektu budżetu powiatu, a także inicjatywa w sprawie zmian tego budżetu należą do wyłącznej kompetencji zarządu powiatu (art. 55). W związku z tym zarząd powiatu przygotowuje i przedstawia radzie powiatu, nie później niż do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy, projekt budżetu powiatu uwzględniający zasady ustawy o finansach publicznych oraz wspomniane wyżej ustalenia rady powiatu, a także odpowiednie materiały informacyjne. Bez zgody zarządu powiatu rada powiatu nie może wprowadzić w projekcie budżetu powiatu zmian powodujących zwiększenie wydatków nieznajdujących pokrycia w planowanych dochodach lub zwiększenie planowanych dochodów bez jednoczesnego ustanowienia źródeł tych dochodów. Rada powiatu powinna więc zbadać, które źródła dochodów powiatu mogą przynieść dodatkowe dochody budżetowe.
Analogiczne w stosunku do ustawy o samorządzie powiatowym są regulacje ustawy o samorządzie województwa, odnoszące się do opracowania projektu budżetu województwa. Zarząd województwa przygotowuje i przedstawia sejmikowi województwa, nie później niż do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy:
1) projekt budżetu województwa uwzględniający zasady ustawy o finansach publicznych oraz ustalenia sejmiku województwa, dotyczące szczegółowości projektu,
2) projekt ustaleń uchwały budżetowej,
3) materiały informacyjne określone przez sejmik województwa w uchwale budżetowej.
Przedstawione wyżej zasady dotyczące projektu budżetu samorządowego określa też — w jednakowy sposób odnosząca się do wszystkich typów jednostek samorządu terytorialnego — ustawa o finansach publicznych. Instytucją szerzej rozwiniętą przez ustawę o finansach publicznych jest informacja dotycząca mienia komunalnego (art. 180). Zarząd jednostki samorządu terytorialnego opracowuje informację o stanie mienia komunalnego zawierającą: 1) dane dotyczące przysługujących jednostce samorządu terytorialnego praw własności,
2) dane dotyczące innych niż własność praw majątkowych, w tym w szczególności o ograniczonych prawach rzeczowych, użytkowaniu wieczystym,, wierzytelnościach, udziałach w spółkach, akcjach oraz o posiadaniu,
3) dane o zmianach w stanie mienia komunalnego, od dnia złożenia poprzedniej informacji, 4) dane o dochodach uzyskanych z tytułu wykonywania prawa własności i innych praw majątkowych oraz z wykonywania posiadania,
5) inne dane oraz informacje o zdarzeniach mających wpływ na stan mienia komunalnego.
Stosownie do art. 181 ustawy o finansach publicznych projekt uchwały budżetowej wraz z objaśnieniami oraz prognozą łącznej kwoty długu samorządowego
Pierwszą informację dotyczącą mienia zarząd jednostki samorządu terytorialnego przedstawia:
1) regionalnej izbie obrachunkowej celem zaopiniowania oraz
2) organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego — do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy.
Opinię regionalnej izby obrachunkowej o projekcie uchwały budżetowej zarząd jednostki samorządu terytorialnego jest obowiązany przedstawić, przed uchwaleniem budżetu, organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego.
W przypadku gdy dochody i wydatki państwa określa ustawa o prowizorium budżetowym, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, na wniosek zarządu, może uchwalić prowizorium budżetowe jednostki samorządu terytorialnego na okres objęty prowizorium budżetowym państwa (art. 181 ust. 3 ustawy o finansach publicznych), np. na okres 3 miesięcy.
Uchwalę budżetową organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego uchwala przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach nie później niż do 31 marca roku budżetowego (art. 182). Do czasu uchwalenia uchwały budżetowej, jednak nie później niż do 31 marca roku budżetowego, podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały budżetowej przedstawiony organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego.
W przypadku nieuchwalenia uchwały budżetowej w powyższym terminie (31 marca) regionalna izba obrachunkowa (organ nadzoru nad samorządami) w terminie do 30 kwietnia roku budżetowego ustala budżet jednostki samorządu terytorialnego w zakresie zadań własnych oraz zadań zleconych. Do dnia ustalenia budżetu przez regionalną izbę obrachunkową podstawą gospodarki finansowej jest projekt uchwały przygotowany przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta), zarząd powiatu lub zarząd województwa. Istotnym problemem, przed którym będzie stała izba w przypadku ustalania budżetu po 31 marca roku budżetowego, jest sprecyzowanie listy zadań własnych samorządu, a następnie wyliczenie ich od strony finansowej.
W terminie 7 dni od dnia przekazania projektu uchwały budżetowej organowi
podległym jednostkom informacje niezbędne do opracowania projektów ich planów finansowych (art. 185 ustawy o finansach publicznych). Jednostki te opracowują projekty planów finansowych w terminie 30 dni od dnia otrzymania wspomnianych danych, nie później jednak niż do 22 grudnia.
Przy opracowaniu projektu budżetu wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub zarząd powinien brać pod uwagę obowiązujące regulacje prawne, stan i liczbę samorządowych jednostek organizacyjnych, potrzeby wyrażane przez mieszkańców, stosowane w danym okresie ceny i inne dane finansowe, realne możliwości dochodowe jednostki samorządu terytorialnego, planowane stawki podatkowe, nałożone na samorząd przez ustawy zadania własne i zadania z zakresu administracji rządowej, strategie i programy uchwalone przez organ stanowiący (np. radę gminy), inne istotne okoliczności. Podmioty opracowujące projekt powinny dobrze rozpoznać rzeczywiste potrzeby i interesy mieszkańców oraz problemy, które samorząd musi rozwiązać i sfinansować.
Projekt powinien być dokumentem przejrzystym, szczegółowym, uwzględniającym podział dochodów i wydatków budżetowych na bieżące i majątkowe oraz na działy, rozdziały i paragrafy. Z projektu powinien wynikać zakres i rodzaj planowanych zadań inwestycyjnych. Do projektu powinna być dołączona informacja o stanie mienia komunalnego oraz inne materiały, jak plany finansowe zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, spółek samorządowych, stan zadłużenia, prognozy i kalkulacje dotyczące długu samorządowego.
W ramach budżetu samorządowego opracowywany jest plan finansowy dla zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych samorządom przez ustawy. Zarząd opracowuje ten plan, przyjmując, jako jego podstawę finansową, kwotę dotacji celowych na wspomniane zadania, przyznanych w danym roku budżetowym, oraz wielkość dochodów związanych z realizacją zleconych zadań, które podlegają przekazaniu do budżetu państwa. Plan ten opracowuje się w podziale na działy, rozdziały i paragrafy dochodów oraz wydatków. Omawiany plan finansowy jest wyodrębnionym elementem budżetu samorządowego, ale także jest ściśle powiązany z funkcjonowaniem budżetu państwa. O konstrukcji i funkcjonowaniu tego planu stanowi rozporządzenie Ministra Finansów, wydane na podstawie art. 186 ust. 7 ustawy o finansach publicznych.