Osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystająca ze środowiska, budynku obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed zagrożeniem pożarowym lubi innym miejscowym zagrożeniem.
1. Właściciel budynku, obiektu budowlanego lub terenu, zapewniając ich ochronę
przeciwpożarową, jest obowiązany:
1) przestrzegać przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych
i technologicznych,
2) wyposażyć budynek, obiekt budowlany lub teren w wymagane urządzenia
przeciwpożarowe i gaśnice,
3) zapewnić konserwację oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic
w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie,
4) zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na
terenie, bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji,
5) przygotować budynek, obiekt budowlany lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej,
6) zapoznać pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,
7) ustalić sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej
lub innego miejscowego zagrożenia.
Klasyfikacja pożarowa budynków
Przeciwpożarowe wymagania techniczno-budowlane dla budynków określane są w zależności od ich przeznaczenia, wysokości i ilości składowanych materiałów. W zależności od przeznaczenia budynki dzielą się na:
zaliczane do kategorii zagrożenia ludzi,
produkcyjno-magazynowe,
inwentarskie
Zasady kwalifikacji budynków w zależności od przeznaczenia
Podstawową zasadą kwalifikacji jest główne przeznaczenie budynku (przebywanie ludzi czy też proces składowania i produkcji). Klasyfikacja dotyczy - co jest bardzo ważne - budynków oraz ich części stanowiących odrębne strefy pożarowe (patrz ramka na początku artykułu), określane jako ZL lub PM.
Budynki użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego [4] zalicza się do jednej lub więcej spośród kategorii zagrożenia ludzi.
W tabeli 1 porównano poprzednio obowiązującą klasyfikację budynków z obecną.
Tabela 1. Porównanie wcześniejszej i obecnej klasyfikacji budynków
| Kategoria | W rozumieniu RMSW z 3.11.1992 r. (dotyczy budynku lub jego części) poprzednia klasyfikacja - nieobowiązująca |
W rozumieniu RMI z 12.04.2002 r. (dotyczy budynku lub jego części stanowiących odrębną strefę pożarową) OBOWIĄZUJĄCA |
|---|---|---|
| ZL I | budynki użyteczności publicznej lub ich części, w których mogą przebywać ludzie w grupach ponad 50 osób | zawierające pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób niebędących ich stałymi użytkownikami, a nieprzeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się |
| ZL II | budynki lub ich części przeznaczone do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się | przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, takie jak: szpitale, żłobki, przedszkola, domy dla osób starszych |
| ZL III | szkoły, budynki biurowe, domy studenckie, internaty, hotele, ośrodki zdrowia, otwarte przychodnie lekarskie, sanatoria, lokale handlowo-usługowe, w których może przebywać do 50 osób, koszary, pomieszczenia ETO, zakłady karne i inne podobne | użyteczności publicznej, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II |
| ZL IV | budynki mieszkalne | mieszkalne |
| ZL V | archiwa, muzea i biblioteki | zamieszkania zbiorowego, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II |
Podział budynków na grupy wysokości
Wymagania w zakresie ochrony przeciwpożarowej ulegają zmianie w zależności od tego, z jak wysokim budynkiem mamy do czynienia (zarówno ZL, jak i PM). Wysokość mierzy się od poziomu terenu przy najniżej położonym wejściu do budynku lub jego części, znajdującym się na pierwszej kondygnacji nadziemnej budynku, do górnej powierzchni najwyżej położonego stropu. Istotną, wprowadzoną w 2009 r. zmianą jest nieuwzględnianie przy określaniu wysokości budynku wszelkiego rodzaju nadbudówek i pomieszczeń technicznych
Tabela 2. Podział budynków na grupy wysokości
| Klasyfikacja | Budynki | Budynki mieszkalne |
|---|---|---|
| niskie (N) | do 12 m nad poziomem terenu | do 4 kondygnacji nadziemnych włącznie |
| średnio wysokie (SW) | od 12 m do 25 m nad poziomem terenu | od 4 do 9 kondygnacji nadziemnych włącznie |
| wysokie (W) | od 25 m do 55 m nad poziomem terenu | od 9 do 18 kondygnacji nadziemnych włącznie |
| wysokościowe (WW) | powyżej 55 m nad poziomem terenu |
Powyższe kryteria odnoszą się bezpośrednio do wymagań techniczno-budowlanych i przeciwpożarowych stawianych poszczególnym budynkom, mają wpływ na dobór i rodzaj urządzeń przeciwpożarowych i zastosowanych elementów.
Ewakuacja
W razie powstania pożaru najważniejsze jest bezpieczne opuszczenie zagrożonego obszaru przez przebywających w nim ludzi. Z tego też powodu w każdym budynku muszą być zapewnione odpowiednie warunki ewakuacji, umożliwiające szybkie i bezpieczne opuszczenie strefy zagrożonej lub objętej pożarem. Warunki te muszą uwzględniać liczbę i poziom sprawności osób przebywających w budynku oraz jego konstrukcję i wymiary.
Właściciel lub zarządca budynku musi więc zadbać o techniczne środki zabezpieczenia przeciwpożarowego.
Jako drogi ewakuacyjne w razie pożaru może być wykorzystywana komunikacja ogólna w budynku - pozioma (np. korytarze, hole) i pionowa (np. schody, klatki schodowe). Muszą być jednak odpowiednio oznakowane znakami ewakuacyjnymi i bezpieczeństwa i jednoznacznie muszą określać bezpieczny kierunek ewakuacji.
Ewakuacja może być prowadzona na trzy sposoby:
bezpośrednio na zewnątrz budynku,
z pomieszczeń poziomych (np. korytarzy) i pionowych (np. klatek schodowych, drabin) drogami ewakuacyjnymi na zewnątrz budynku,
do sąsiedniej strefy pożarowej, a z niej do kolejnej strefy lub na zewnątrz budynku.
Wszystkie urządzenia i sprzęt przeciwpożarowy powinny być odpowiednio zaprojektowane, dobrane i wykonane. Ich projekt należy uzgodnić z rzeczoznawcą do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych. Warunkiem dopuszczenia tych urządzeń do użytkowania jest przeprowadzenie odpowiednich prób i badań potwierdzających prawidłowość ich działania i funkcjonowania.
Wyposażenie przeciwpożarowe budynków można podzielić na dwie grupy:
- urządzenia przeciwpożarowe,
- podręczny sprzęt gaśniczy.
Służą do wykrywania i zwalczania pożaru lub ograniczania jego skutków. Mogą być stałe lub półstałe, uruchamiane ręcznie lub samoczynnie. Do urządzeń przeciwpożarowych należą:
- stałe i półstałe urządzenia gaśnicze i zabezpieczające - tryskaczowe, zraszaczowe, gaśnicze na gazy obojętne (najczęściej stosowane w serwerowniach), instalacje gaśnicze proszkowe itp.;
- dźwiękowe systemy ostrzegawcze - umożliwiają przekazywanie ostrzegawczych i ewakuacyjnych komunikatów głosowych;
- system sygnalizacji pożarowej, w tym urządzenia sygnalizacyjno-alarmowe, odbiorcze alarmów pożarowych i odbiorcze sygnałów o uszkodzeniu urządzeń - służą do automatycznego i ręcznego wykrywania pożaru, alarmowania o zagrożeniu, uruchomiania określonych sekwencji pracy urządzeń zabezpieczających i wreszcie przekazywania informacji za pośrednictwem systemu monitoringu do straży pożarnej;
- instalacje oświetlenia ewakuacyjnego - załączają się w momencie zaniku napięcia podstawowego, oświetlając drogę ewakuacyjną i wskazując bezpieczny kierunek wyjścia;
- hydranty i zawory hydrantowe - służą do gaszenia wczesnego pożaru za pomocą nawodnionej instalacji wodnej, zwanej hydrantową; wyposażone w wąż i prądownicę umożliwiają skuteczne gaszenie materiałów stałych, takich jak: drewno, papier, meble itp. Rozróżnia się hydranty:
- pompy w pompowniach przeciwpożarowych - zasilające w wodę zarówno instalację hydrantową, jak i inne instalacje, np. tryskaczowe;
- przeciwpożarowe klapy odcinające - instalowane na kanałach wentylacyjnych na granicach stref pożarowych, zapobiegające rozprzestrzenianiu się pożaru przez instalację wentylacji;
- urządzenia oddymiające - odprowadzają szkodliwe dla ludzi produkty spalania, umożliwiając sprawną i szybką ewakuację;
- urządzenia zabezpieczające przed wybuchem;
- drzwi i bramy ppoż. wyposażone w systemy sterowania - zamykają strefy budynku objęte pożarem, odgradzając je od stref wolnych od pożaru.
Oddzielną grupę urządzeń służących do przeciwpożarowego zabezpieczenia obiektu stanowi podręczny sprzęt gaśniczy, czyli uruchamiany ręcznie i przeznaczony do gaszenia pożarów w pierwszej fazie jego powstania. Główną cechą tego sprzętu jest mały ciężar (z reguły do 20 kg) i proste zasady korzystania, dzięki czemu w razie potrzeby mogą użyć go osoby dorosłe bez specjalistycznego przeszkolenia (sposób użycia podany jest na etykietach lub w instrukcjach umieszczonych obok sprzętu). Do tej grupy zaliczamy: hydronetki, gaśnice, agregaty i koce gaśnicze.
Hydronetki - służą do podawania strumienia wody za pomocą pompy ręcznej wbudowanej w hydronetkę. Woda znajduje się w plastikowym zbiorniku o pojemności ok. 15 litrów i przez wąż zakończony prądownicą wyrzucana jest na źródło ognia. Podczas gaszenia ognia hydronetką druga osoba może uzupełniać wodę w pojemniku, co umożliwi ciągłą pracę urządzenia. Hydronetka najskuteczniej gasi małe pożary ciał stałych (klasa A).
Gaśnice (najczęściej przenośne) - mniejsze (z reguły ważą 1-2 kg) stosuje się np. w samochodach, większe - w obiektach publicznych i przemysłowych. Spotykamy najczęściej gaśnice proszkowe i śniegowe, w których środkiem gaśniczym jest skroplony pod ciśnieniem CO2.
Grupy te oznaczone są literami od A do F, stosowanymi również w innych krajach Europy:
A - do gaszenia pożarów ciał stałych, które palą się nie tylko płomieniem, ale także ulegają żarzeniu, np. drewno, papier, tkaniny,
B - do gaszenia pożarów cieczy i ciał stałych, które paląc się, ulegają stopieniu, np. benzyny, polietylenu, smoły,
C - do gaszenia pożarów gazów palnych, np. metanu, propanu, butanu,
D - do gaszenia pożarów metali palnych, np. magnezu, sodu,
F - do gaszenia pożarów w kuchni, czyli łatwopalnych tłuszczów.
Agregaty gaśnicze - zawierają więcej środka gaśniczego niż zwykłe gaśnice, np. 25 czy 50 kg, podawanego na źródło ognia przez specjalny odcinek węża i dyszę. Do miejsca pożaru przewozi się je na wózkach. Zapas środka gaśniczego w małych agregatach gaśniczych wynosi ponad 20 kg. Dzięki wyposażeniu w odpowiednie urządzenia umożliwiają samodzielne, natychmiastowe prowadzenie akcji gaśniczej. Agregaty wchodzą w skład wyposażenia chroniącego miejsca szczególnie narażone na pożar lub takie, w których pożar jest trudny do opanowania lub grozi poważnymi konsekwencjami. Są to np. stacje benzynowe, lakiernie, warsztaty samochodowe, hangary lotnicze.
Koce gaśnicze - służą do mechanicznego odcinania dopływu powietrza do płonących materiałów. Wykonane są z włókna szklanego (dawniej robiono je z włókien konopi i azbestu). Koc gaśniczy ma powierzchnię ok. 3 m2. Przykrywa się nim szczelnie małe płonące przedmioty lub np. beczki z palącą się cieczą. Może być też użyty do gaszenia palącego się ubrania czy zabezpieczenia prac spawalniczych. Aby uniknąć poparzenia, zarzewie ognia należy zawsze przykrywać kocem od swojej strony.
Podczas rozmieszczania gaśnic ważna jest objętość i/lub ciężar środka gaśniczego. Jedna jednostka masy środka gaśniczego zawartego w gaśnicach - 2 kg (lub 3 dm3) - powinna przypadać:
1) na każde 100 m2 powierzchni strefy pożarowej w budynku niechronionej stałym urządzeniem gaśniczym:
a) zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II, ZL III lub ZL V,
b) produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego ponad 500 MJ/m2,
c) zawierającej pomieszczenie zagrożone wybuchem;
2) na każde 300 m2 powierzchni strefy pożarowej niewymienionej w pkt 1, z wyjątkiem zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL IV (mieszkalnych).
Gaśnice w obiektach powinny być rozmieszczone:
1) w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, w szczególności:
a) przy wejściach do budynków,
b) na klatkach schodowych,
c) na korytarzach,
d) przy wyjściach z pomieszczeń na zewnątrz;
2) w miejscach nienarażonych na uszkodzenia mechaniczne oraz działanie źródeł ciepła (piece, grzejniki);
3) w obiektach wielokondygnacyjnych - w tych samych miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli pozwalają na to istniejące warunki.
Przy rozmieszczaniu gaśnic powinny być spełnione następujące warunki:
1) odległość z każdego miejsca w obiekcie, w którym może przebywać człowiek, do najbliższej gaśnicy nie powinna być większa niż 30 m,
2) do gaśnic powinien być zapewniony dostęp szerokości co najmniej 1 m.
Właściwości elementów budowlanych
Właściwości elementów budowlanych pod względem wymagań przeciwpożarowych określa się ich odpornością ogniową i stopniem rozprzestrzeniania ognia, natomiast palność i zapalność charakteryzują właściwości materiałów budowlanych. W zależności od wymienionych czynników przepisy wyznaczają z jakich, tj. niepalnych czy palnych, materiałów może być wykonany dany element budowlany (jeżeli z palnych, to czy z nie zapalnych, trudno zapalnych czy łatwo zapalnych), jaką odpornością ogniową oraz stopniem rozprzestrzeniania ognia muszą się dane elementy budowlane charakteryzować.
Właściwości pożarowe
Właściwości pożarowe są oznaczane za pomocą wielu umownych metod pomiarowych, częściowo znormalizowanych i zunifikowanych, wskazujących na zachowanie się materiału w różnych fazach pożaru, od inicjacji pożaru przez przypadkowe źródła ognia lub ciepła do fazy rozwiniętego pożaru. O zaklasyfikowaniu materiału do grupy palnych (materiały pochodzenia organicznego lub uzyskane z ich przerobu) lub niepalnych (naturalne lub sztuczne materiały nieorganiczne) decydują wyniki badań palności wykonywanych w Polsce w podanych poprzednio warunkach. Oznaczania odporności ogniowej elementów budowli wykonywane są, w znormalizowanych wg uzgodnień międzynarodowych warunkach działania ognia (zależność czas – temperatura) na znormalizowane elementy próbne (wg PN-90/B-02851).