Prof. Dr hab. n. med. Ewa Birkner
Udział własny:
- nos styczeń

Wprowadzenie:
budowa kom + tkanki
budowa skóry
układ ruchu
układy

- anatomia – rozczłonkowywać- przedmiotem są ludzie, rośliny i zwierzęta, jest to nauka o budowie ludzkiego ciała

- rodzaje:
- funkcjonalna
- topograficzna (chirurgiczna)
- określa położenie narządów w stosunku do siebie
- systematyczna
- porównawcza – teoria Darwina
- prawidłowa – zdrowa
- patologiczna
- histologiczna – cytologia i histologia
- plastyczna – dotyczy proporcji ciała
- indywidualna – osobnicza
- roentgenowska – rtg angiografia – nauka o naczyniach

- metody wizualizacji – diagnostyka:
- tomografia komputerowa
- rezonans mag
- trójwymiarowe modelowanie
- analiza cyfrowa elementów anatomii

- osteologia – nauka o kościach
- miologia – nauka o mięśniach
- splanchnologia – o trzewiach ( u. oddechowy, pokarmowy, moczowo-płciowe, dokrewny)
- histologia – nauka o budowie i czynności tkanek

KOMÓRKA EUKARIOTYCZNA
- budowa kom:
- kom. jest zdolna do wykonywania podstaw czynność życiowych:
odżywianie, pobudliwość, praca mechaniczna, fizyczna, chemiczna oraz rozmnażanie
- składa się z dwóch podstawowych przedziałów: jądra – które jest zasadochłonne i wybarwia się barwnikami zasadowymi np. hematoksyliną na niebiesko i cytoplazmy, która jest kwasochłonna i wybarwia się barwnikami kwasowymi np. eozyną na różowo

-jadro:
- zawiera 99% materiału genetycznego w postaci kwasu deosyrybonukleinowego (DNA)
- jest oddzielone od cytoplazmy otoczką jądrową, która otacza karioplazmę – plazmę jądrową
- głównym jej składnikiem jest chromatyna – jest to kompleks DNA i białek zasadowych, czyli histonów
- podczas mitozy, z chromatyny, w wyniku kondensacji powstają – chromosomy
- chromatyna pełni ważne funkcje biorąc udział w transkrypcji czyli przepisywaniu materiału z DNA na RNA oraz replikacji czyli powielenia DNA
- ważnym składnikiem jadra jest jąderko, które jest miejscem syntezy prekursorów rybosomów odpowiedzialnych za syntezę białka

- ogólny zarys komórki:
- cytoplazma oddzielona jest od otoczenia błoną kom
- podstawowym składnikiem cytoplazmy jest cytozol (macierz), w którym znajdują się organelle i wtręty cytoplazmatyczny
- skl cytoplazmy otoczone błoną to: mitochondrialna siateczka endoplazmatyczna, lizosomy, endosomy, peroksysomy i aparat golgiegio
- skl cytoplazmy, które nie posiadają błony to: rybosomy, centriole, proteosomy i cytoszkielet
- organelle otoczone błonami tworzą odrębne przedziały zawierające swoiste enzymy, substraty i produkty
- odrębność tych przedziałów zapobiega błędom metabolicznym i porządkuje czynności kom
- błony kom pełnią ważną funkcje w transporcie różnorodnych cząsteczek tj tlen, co2, mocznik, glicerol i wiele innych
- transport przez błony, zachodzi poprzez
1. bierną i ułatwioną dyfuzje
2. transport czynny
3. transport makrocząsteczek i cząsteczek
- przez błony kom następuje także przekazywanie sygnałów za pomocą biologicznie czynnych zw np. hormonów
- składniki, które mogą i nie mogą przenikną przez błonę…
- aktywacja enzymów w ustroju

- błony:
- występuje błona kom która otacza kom od zew (plazmollema) oraz błony wnętrza kom, które mogą tworzyć struktury o charakterze pęcherzyków, rurek, zbiorników
- błona kom jest grubsza od błon wewnątrzkomórkowych i składa się z dwóch warstw lipidów (fosfolipidy, glikolipidy i cholesterol) oraz z białek pełniących rolę receptorów enzymów i tworzących kanały przepływu jonów i cząsteczek
- białka zanurzone w plazmolemmie pełnią funkcje receptorów, białek kanałowych, czy enzymatycznych, które odpowiadają za pobieranie wody, soli mineralnych i substancji odżywczych, wydzielanie substancji na zewnątrz (np. produktów przemiany materii), odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego
- białka w błonie są receptorami – prawie każdy hormon potrzebuje receptora
- frakcje lipidowe (LDL i HDL) poprzez receptory białkowe jest wychwytywane – na zasadzie ujemnego stężenia zwrotnemu, nadmiar LDL – zaczątek miażdżycy
- cylozol:
- macierz cytoplazmy – bezpostaciowa część komórki, w której zachodzi większość reakcji chem. pośredniego metabolizmu kom
- zawiera enzymy, katalizuje reakcje: glikolizy, glukoneogenezy, syntezy aa, nukleotydów, substraty i produkty tych reakcji
- w cytozolu zachodzi również biosynteza białek wytwarzana na własny użytek, białek enzymatycznych biorących udział w reakcjach metabolizmu z udziałem rybosomów
- występują również wtręty, są to nkt produkty metabolizmu powstające w cytozolu jako rezerwa energii (tłuszcze obojętne i glikogen) – magazynowane są one w postaci ziaren i kropli
- najwięcej rezerwy energetycznej w postaci tłuszczy w warstwie podskórnej i glikogen wątrobowy

- rybosomy:
- występują w postaci wolnych ziaren w cytozolu, jądrze i nkt strukturach cytoplazmatycznych, połączone m RNA tworzy polisomy i polirybosomy
- barwi się barwnikami zasadowymi stąd kom zawierające dużą ich ilość mają zasadochłonną cytoplazmę
- jest kompleksem wieloenzymatycznym, którego składniki wytwarzane są w jąderku
- w skład rybosomu wchodzą 4 czast r RNA ( rybosomalny RNA) i ok 70 czast białka
- składa się z 2 podjednostek o stałej sedymentacji 40 i 60s i posiadają 2 rowki: jeden dla syntetyzowanej nici polipeptydu i drugi dla m RNA (Messenger RNA) oraz 2 miejsca wiązania t RNA – transportowego
- na rybosomach zachodzi translacja – tłumaczenie sekwencji zasad na sekwencje aa w peptydzie
- białka syntetyzowane na wolnych rybosomach nie przekraczają zazwyczaj błony komórkowej pozostając w kom jako białka czynnościowe lub budulcowe
- natomiast biała produkowane na export syntetyzowane są przez rybosomy związane szorstką siateczką śródplazmatyczną

- siateczka śródplazmatyczna ss:
- składa się ze zbiorników, woreczków, rurek i pęcherzyków pokrytych błoną często połączonych między sobą
- w błonie znajdują się liczne białka transbłonowe – pełniące rolę receptorów, enzymów lub białek kanałowych
- wyróżniamy 2 rodzaje SS:
1. gładka – system rozgałęziających się wzajemnie połączonych rurek, których ścianę stanowi błona z licznymi białkami transbłonowymi
odpowiada za metabolizm tłuszcz, detoksykacje szkodliwych metabolitów i ksenobiotyków (sub. obce dla ustroju – pochodne leków, z pokarmów szkodliwe sub) oraz gromadzenie i magazynowanie jonów wapnia Ca2+
2. szorstka – składa się z leżących obok siebie płaskich woreczków, których ścianę stanowi błona z licznymi rybosomami, które biorą intensywny udział w syntezie białek wydzielanych poza kom

- aparat golgiego:
- jest błoniastą strukturą zajmującą się zazwyczaj w pobliżu jądra
- składa się z 6-30 spłaszczonych woreczków oraz połączonych z nimi licznych rurek i pęcherzyków
- w ich błonach znajdują się liczne białka receptorowe, enzymatyczne i kanałowe
- powstaje z szorstkiej siateczki śródplazmatycznej ss
- jego funkcje – to kierowanie przepływem makrocząsteczek, modyfikacja struktury makrocząsteczek oraz ich segregacja czyli grupowanie wg budowy chem
- proces syntezy makrocząsteczek, ich modyfikacji, segregacji i transportu na zew kom z udziałem procesu egzocytozy – nosi nazwę wydzielania

- endosomy:
- są błoniastymi skl cytoplazmy o postaci zbiorników cewek pęcherzyków, biorących udział w endocytozie – transporcie cząst i makroczast do kom przez błonę
- wczesne znajdują się w pobliżu błony kom
- późne – znajdują się w pobliżu jądra – powstają w nich lizosomy
- lizosmy mogą także powstawać z aparatu golgiego

- układ endosomów i lizosomów bierze udział w trawieniu wewnatrzkom i endocytozie
- czast i makroczast dostające się do kom z zew drogą endocytozy lub fagocytozy trawione są za pośrednictwem hydrolazy lizosomów
- natomiast cząsteczki białek znajdujące się w cytozolu – trawione są przez proteasomy

- peroksysomy:
- są pęcherzykami otoczonymi błoną i zawierają enzymy – katalazę i oksydazę
- biorą udział w detoksykacji wielu matabolitów i ksenobiotyków przez ich utlenianie
- powstają z gładkiej ss a ich enzymy syntetyzowane są w szorstkiej ss
- do utleniania zw toksycznych takich jak etanol, formaldehyd lub fenol – zużywają nadtlenek wodory H2O2
- bardzo bogatymi w peroksysomy są kom wątrobowe – hepatocyty – gdzie głównie zachodzą procesy detoksykacji

- proteasomy:
- są kompleksami enzymatycznymi i mają aktywność proteazy – rozkładają białka do peptydów a następnie do aa
- biorą udział w trawieniu wewnątrzkom cząsteczek, które znajdują się w cytozolu a szczególnie białek o nieprawidłowej komformacji, regulatorowych, antygenowych oraz białek w czasie głodzenia – co jest źródłem aa
- białka nie są magazynowane w ustroju, głównie są to tłuszcze zwłaszcza trójglicerydy

- mitochondria:
- to oraganelle otoczone podwójną błoną białkowo-lipidową
- błona wewnętrzna ulega pofałdowaniu tworząc charakterystyczne grzebienie
- w mitochondriach następuje magazynowanie i uwalniane energii w postaci ATP
- zachodzi to w wyniku przemian kwasów tłuszczowych cukrów z wytworzeniem acetylokoenzymu a
- wchodzi w Cykl Krebsa
- duża ilość mitochondriów znajduje się w kom wykazujących intensywną pracę: wątroby, nerek, mięśni szkieletowych

- cytoszkielet:
- jest wewnątrzkom systemem białkowych filamentów (włókien) i mikrotubuli (mikrorurek), które zapewniają organizację przestrzenną oraz ruch komórek i w komórkach
- w skład cytoszkieletu wchodzą:
filamenty cienkie – aktywne
filamenty grube – miozynowe
filamenty pośrednie
mikrotubule

-podziały komórkowe – ZADANIE DOMOWE

cytoplazma
ss
rybosomy
chromatyna w jądrze kom
jąderko
aparat golgiego
lizosomy
błona komórkowa
mitochondrium
jądro kom otoczone błoną jądrową

mitoza	mejoza
PROFAZA- krótka, - chromosomy dzielą się na dwie chromatydy,	PROFAZA I- długa, pięć stadiów: leptoten, zygoten, pachyten, diploten, diakineza, - koniugacja chromosomów homologicznych, - proces crossing - over,
MATAFAZA- chromosomy podzielone na dwie chromatydy ustawiają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona kariokinetycznego,	MATAFAZA I- tetrady (pary chromosomów homologicznych  podzielonych na cztery chromatydy) ustawiają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona kariokinetycznego,
ANAFAZA- do biegunów komórki rozchodzą się , w wyniku kurczenia się włókien wrzeciona kariokinetycznego, chromatydy	ANAFAZA I- do biegunów komórki rozchodzą się , w wyniku kurczenia się włókien wrzeciona kariokinetycznego, całe chromosomy
TELOFAZA- chromatydy osiągają biegun komórki, - powstają dwa jądra potomne o diploidalnej liczbie chromosomów, - zachodzi cytokineza, - powstają dwie komórki potomne,	TELOFAZA I- chromosomy osiągają biegun komórki, - powstają dwa jądra o diploidalnej liczbie chromosomów, - zachodzi cytokineza,
	II PODZIAŁ PROFAZA II- krótka, - chromosomy dzielą się na dwie chromatydy, które w chromosomach są połączone tylko centromerami, MATAFAZA II- chromosomy podzielone na dwie chromatydy ustawiają się w płaszczyźnie równikowej wrzeciona kariokinetycznego, ANAFAZA II- do biegunów komórki rozchodzą się chromatydy, w wyniku kurczenia się włókien wrzeciona kariokinetycznego, TELOFAZA II- chromatydy osiągają biegun komórki, - powstają dwa jądra potomne o haploidalnej liczbie chromosomów, - zachodzi cytokineza, - powstają dwie komórki potomne,
- dotyczy komórek somatycznych, - przyczynia się do podwajania liczby komórek, czyli namnażania, co prowadzi do przyrostu masy ciała organizmu i jego wzrostu.	- dotyczy komórek generatywnych. - redukuje iloć chromosomów, prowadzi do powstania haploidalnych komórek jajowych i plemników, - rekombinacja materiału genetycznego podczas crossing - over rozdziela do komórek potomnych inne cechy.

MITOZA
Profaza

Jest to pierwszy etap podziału komórki eukariotycznej.

a) następuje kondensacja chromatyny

b) chromosomy zaczynają być widoczne

c) ujawnia się struktura chromosomu

d) chromatydy ulegają pogrubieniu, widać miejsce ich złączenia (centromer)

e) formuje się wrzeciono podziałowe (kariokinetyczne)

f ) zanik jąderka

g) centriole rozchodzą się i każda dobudowuje sobie nową

Metafaza

a) rozpad błony jądrowej (w tym momencie rozpoczyna się metafaza)

b) następuje przyczepienie wrzeciona podziałowego do centromerów

c) chromosomy ustawiają się w płaszczyźnie równikowej komórki, tworząc płytkę metafazową.

Anafaza

a) następuje rozdzielenie chromatyd siostrzanych, powstają chromosomy potomne (jest to właściwym początkiem anafazy)

b) chromosomy potomne wędrują do przeciwległych biegunów komórki

c) podział organelli na równe zespoły

Telofaza

a) wokół skupisk chromosomów powstaje błona jądrowa

b) wyodrębniają się jądra potomne identyczne z jądrem rodzicielskim

c) chromosomy ulegają despiralizacji do chromatyny

d) dochodzi do cytokinezy (czasami proces ten dokonuje się już w anafazie)

e) powstają dwie diploidalne komórki potomne

Właściwy podział mitotyczny poprzedza przygotowująca do niego interfaza, które razem tworzą cykl komórkowy.

MEJOZA

Przebieg mejozy I

Profaza I

Wykształcenie się włókienka podziałowego (kariokinetycznego); kondensacja chromatyny do chromosomów jest długa i składa się z 5 stadiów:

• leptoten – chromosomy wyodrębniają się jako pojedyncze cienkie nici

• zygoten – zachodzi synteza zygDNA, a chromosomy homologiczne układają się w pary (koniugują ze sobą), tworząc biwalenty, nazywane inaczej tetradami - cztery chromatydy chromosomów homologicznych (tetra - cztery); liczba biwalentów stanowi połowę liczby chromosomów z leptotenu

Na tym etapie kończy się mejoza u ssaków niepłodnych, np. u muła ze względu na brak chromosomów homologicznych (jest on krzyżówką międzygatunkową).

• pachyten – na przebiegu systematycznie tworzącego się kompleksu synaptonemalnego powstają węzły rekombinacyjne, zadaniem których jest ułatwienie procesu wymiany między chromosomami; zachodzi proces Crossing-over w miejscach zwanych chiazmami.

• diploten – pary chromatyd chromosomów siostrzanych rozchodzą się, ale pozostają złączone w punktach zwanych chiazmami. Każdy biwalent jest połączony przez jedną lub więcej chiazm.

• diakineza – zanika otoczka jądrowa i jąderko, zachodzi maksymalna spiralizacja chromosomów w biwalentach, tworzą się włókna wrzeciona kariokinetycznego, chromosomy homologiczne połączone są chiazmami

Zmniejszenie syntezy RNA, kondensacja chromosomów (grubieją i oddalają się od otoczki jądrowej). Kinetochory każdego z dwóch chromosomów tworzących biwalent zlewają się ze sobą. Mikrotubule łączą kinetochor tylko z jednym centromerem. Chromatydy niesiostrzane pozostają połączone w chiazmach, których liczba systematycznie maleje.

Metafaza I

Biwalenty ustawione w płaszczyźnie równikowej (gwiazda macierzysta), mikrotubule wrzeciona kariokinetycznego połączone z nimi poprzez kinetochory. Wrzeciono gotowe. Wykształcają się włókienka.

Anafaza I

Włókna wrzeciona skracają się i odciągają chromosomy do biegunów komórki – następuje redukcja liczby chromosomów.

Telofaza I

Odtwarzanie się otoczek jądrowych. Chromosomy częściowo ulegają despiralizacji, następuje cytokineza i powstają dwie komórki potomne, które mają o połowę mniej chromosomów niż komórka macierzysta.

Przebieg mejozy II

Profaza II

Formowanie nowego wrzeciona podziałowego, zanika otoczka jądrowa.

Metafaza II

Kończy się tworzenie wrzeciona podziałowego. Centromery chromosomów ustawiają się w płaszczyźnie równikowej komórki. Nici białkowe wrzeciona łączą się z centromerami.

Anafaza II

Wrzeciono podziałowe kurczy się, centromery pękają, czego skutkiem jest oddzielenie się chromatyd.

Telofaza II

Odtworzenie otoczki jądrowej wokoło skupisk chromosomów potomnych – wyodrębnienie się jąder potomnych, despiralizacja chromosomów do chromatyny.

Cytokineza

Następuje podział cytoplazmy.

W rezultacie mejozy I tworzą się 2 komórki haploidalne (1n) o podwojonej liczbie materiału genetycznego (2c), a kolejny podział sprawia, że w wyniku całej mejozy z jednej komórki diploidalnej powstają 4 komórki haploidalne.

Znaczenie mejozy

Podczas mejozy powstaje komórka o zredukowanej liczbie chromosomów, dzięki czemu w procesie zapłodnienia zostaje odtworzona diploidalna komórka. Komórki haploidalne powstające po podziale posiadają nowe kombinacje genów. Wynika to z faktu, że do jąder potomnych wędrują przypadkowe chromosomy spośród chromosomów homologicznych (anafaza I), a poza tym w trakcie mejozy następuje również losowa wymiana części chromatyd chromosomów homologicznych pochodzących od obojga rodziców (crossing-over) świadcząca o zmienności genetycznej.

TKANKI
- tkanka – to zespół kom pełniących wyspecjalizowane funkcje oraz wytwarzana przez nie istota międzykomórkowa
- 4 rodzaje tkanek:
nabłonkową, łączną, mięśniową i nerwową

- narząd - to kilka tkanek zajmujące określone terytorium i pełniących skoordynowane funkcje
- narząd składa się z zespołu komórek pełniących swoiste funkcje i ich istoty międzykomórkowej – wspólnie tworzą miąższ narządu

- tk która podtrzymuje i odżywia kom miąższowe to zdrąb miąższowy – w większości narządów zbudowany jest z tkanki łącznej właściwej – natomiast narządu grasicy jest nim tkanka nabłonkowa a w ośr ukł nerw tkanka glejowa

TKANKA NABŁONKOWA

- tk nabłonkowa – czyli nabłonek – jej główną masę stanowią komórki, natomiast istoty międzykomórkowe jest mało
- wyróżnia się 2 rodzaje nabłonków:
- n. pokrywające lub wyścielające
- n. gruczołowe

- funkcje nabłonków:
1. mechaniczna ochrona tkanek leżących pod nabłonkiem
2. izolowanie różnych środowisk od siebie, dzięki czemu zachowana jest ich odrębność fizyczna i chem
3. wchłanianie ( podstawa przyswajania sub odżywczych i wymiany gazowej)
4. wydzielanie licznych zw chem produkowanych lub modyfikowanych w kom nabłonkowych np. czynników wzrostu i różnicowania

- nabłonki pokrywające – wyścielające – zawierają śródbłonek – pochodzenia – mezodermalnego – wyścielający naczynia krwionośne i limfatyczne

- nabłonek surowiczy – pochodzenia mezodermalnego – wyścielający jamy ciała – np. jamy otrzewnej

- wyściółka pochodzenia ektodermalnego – wyściela jamy oś ukł nerwowego

- klasyfikacja nabłonków:
- na podstawie ich wyglądu – na skrawkach histologicznych prostopadłych do ich powierzchni, bierze się pod uwagę kształt kom i jąder oraz liczbę warstw kom
- nabłonek płaski - posiada kom wydłużone, leżące równolegle do pow, jądro owalne wydłużone, leżące równolegle do powierzchni
- nabłonek sześcienny – kuboidalny – kom na przekroju mają kształt zbliżony do kwadratu, jądra są okrągłe
- nabłonek walcowaty (cylindyczny) posiada kom wydłużone – leżące prostopadle do pow, jądra są owalne, również prostopadłe do pow

- n. jednowarstwowy – składa się z 1 warstwy kom. może być płaski, przystosowany do pełnienia funkcji filtracyjnych, dializacyjnych i biernego transportu gazów, pokrywa kłębuszki nerkowe w nerce, wyściela naczynia krwionośne i jamy ciała, wchodzi w skład pęcherzyków płucnych oraz wyściela duże powierzchni e surowicze (płucna, nasierdzie, otrzewna)

- n. jednowarstwowy sześcienny – pełni funkcje wydzielnicze i czynnego transportu jonów, występuje w częściach wydzielniczych gruczołów i kanalikach nerwowych

- n. jednowarstwowy walcowaty – pełni funkcje wchłaniania i wydzielania, wyściela przewód pokarmowy od żołądka do odbytu

- n. wielorzędowy – składa się z kom o różnych wysokościach, których jądra leżą na różnych poziomach nabłonka, wszystkie kom. mają styczność z błoną podstawną, na wolnej powierzchni mogą być żęski lub stereocyja, występują w drogach oddechowych i przewodach najądrzy

- n. wielowarstwowy płaski - oddziela tk łączną od środowiska zew. , pokrywa całą powierzchnię ciała, wyściela jamę ustną i przełyk, rogowaciejący, powierzchniowe warstwy n. ulegają keratynizacji, rogowacenia i złuszczeniu (nabłonek pokrywający skórę)
nierogowaciejący – pokrywa jamę ustną i przełyk

- n.w. sześcienny (przejściowy) – występuje w pęcherzu moczowym i drogach wyprowadzających mocz, warstwę powierzchniowa stanowią kom baldaszkowate, nieprzepuszczające wody tkankowej,

- n.w. walcowaty – wyściela przewody wyprowadzające ślinianek i nkt gruczołów wewnątrzwydzielniczych

- nabłonek gruczołowy – wydzielanie to proces w którym z substratów tworzone są zw drobnocząsteczkowe, są one segregowane w aparacie golgiego

TKANKA ŁĄCZNA

- tkanka łączna właściwa:
- zawiera komórki i obfitą istotę miedzykomórkową (istota podstawowa + włókna)

- rodzaje tkanki łącznej właściwej:
- tk ł wł luźna
- tk ł wł zbita
o utkaniu regularnym
o utkaniu nieregularnym

- tk ł wł pełni następujące funkcje:
- stanowi zrąb i ochronę mechaniczną dla innych tanek i narządów
- transportuje sub odżywcze i produkty metabolizmu za pośrednictwem płynu tkankowego i krwi
- chroni organizm przed zw obcymi od cząsteczek do wirusów i bakterii

pytanie : rodzaje i funkcje

- tk ł wł zawiera istotę podstawową, która ma charakter żelu wiążącego wodę i podtrzymującego kom włókna
- zwiera glikozaminoglikany i glikoproteiny – procesy postranslacyjne (glukoza, galaktoza, mannoza, fruktoza – glikoproteiny) (glikozaminy)

- włókna tk ł wł mogą być:
- kolagenowe (klejodajne)
- siateczkowe (retikulinowe)
- sprężyste
(wit c ma b dużo grup hydroksylowych – szkorbut zaburzenie syntezy kolagenu)

- do komórek tk ł wł należą:
- fibroblesty:
- występują najliczniej i wytwarzają kolagen oraz proteoglikany
- maja kształt wrzecionowaty i posiadają wypustki a ich jądro jest okrągłe lub owalne z wyraźnym jąderkiem
- są komórkami osiadłymi – chociaż posiadają zdolność ruchu
- mają zdolność do podziałów mitotycznych i wówczas nazywamy je komórkami siateczkowymi

- histiocyty:
- są makrofagami tk łącznej właściwej i powstają w szpiku kostnym
- występują we wszystkich narządach
- są owalnymi komórkami posiadającymi owalne lub nerkowate jądro
- ich główną funkcją jest fagocytoza i trawienie sfagocytowanego materiału
- wydzielają enzymy (hydrolazy) i cytokiny (interleukiny), które biorą udział w reakcjach immunologicznych w procesach zapalnych i reperacyjnych tkanki

- kom tuczne (mastocyty):
- mają owalny kształt a ich cytoplazma wypełniona jest zasadochłonnymi ziarnami, które zawierają sub czynne tj heparyna, histamina, czynnik martwiczy nowotworu oraz enzymy
- występują obficie w tk ł wzdłuż naczyń krwionośnych (kom tuczne tkankowe) i w nabłonku błony śluzowej przewodu pokarmowego i oddechowego (kom tuczne błony śluzowej)

- kom plazmatyczne( plazmacyty):
- powstają z limfocytów B jako wynik ich różnicowania
- występują obficie w tk łącznej w pobliżu miejsc narażonych na kontakt z antygenami np. w przewodzie pokarmowym

- kom napływowe:
- są stałymi składnikami tk ł wł
- należą do nich leukocyty (limfocyty i granulocyty) oraz kom tłuszczowe

- tkanka łączna właściwa luźna:
- zawiera istotę podstawową oraz kom i włókna tk łącznej ułożone w pewnych odległościach od siebie co sprawia wrażenie luźnego utkania
- wypełnia wolne przestrzenie między kom miąższowymi różnych narządów i stanowi główny składnik błon surowiczych wyścielających jamy ciała i otacza narządy rurowate

- tkanka łączna właściwa zbita:
- składa się ze ściśle upakowanych włókien, niewielkiej liczy komórek i skąpej istoty podstawowej
- występuje w warstwie siateczkowatej skóry właściwej, w ścięgnach i więzadłach

czym się różnią???

- tk ł wł zbita o utkaniu regularnym:
- składa się z równolegle ułożonych pęczków włókien kolagenowych w skąpej istocie podstawowej co nadaje tkance charakter uporządkowany, np. ścięgno

- tk ł wł zbita o utkaniu nieregularnym:
- składa się z pęczków włókien kolagenowych biegnących w różnych kierunkach
- towarzyszą im włókna sprężyste, np. warstwa siateczkowata skóry właściwej, otoczki nerwów oraz torebki narządów wewnętrznych

TKANKA TŁUSZCZOWA

- tk tłuszczowa:
- jest odmianą tk łącznej, której główną masę stanowią komórki a istota międzykomórkowa jest skąpa
- tk ta zawiera znaczne ilości tłuszczu stanowiąc główny rezerwuar energii dla organizmu
- występuje najobficiej w tkance podskórnej i w otoczeniu wielu narządów wew (serce, nerki)

- rodzaje tk tłuszczowej:
- tk tł żółta:
- składa się z kom wypełnionych tłuszczem adipocytów
- są one ściśle upakowane i maja wielokątny kształt a ich rozmiary zależne są od stopnia wypełnienia tłuszczem
- jądro zepchnięte jest na obwód a całą komórkę wypełnia jedna duża kropla tłuszczu

- tk. tł brunatna:
- pojawia się w ostatnich miesiącach życia płodowego
- można też ją spotkać w okresie niemowlęctwa (tk podskórna okolicy międzyłopatkowej, szyi oraz śródpiersie)
- główną jej funkcją jest wytwarzanie ciepła
- kom tłuszczowej brunatnej tworzą płaciki otoczone tk łączną właściwą
- zawierają w cytoplazmie liczne krople tłuszczu różnej wielkości
- jądro jest położone w środku kom

TKANKA CHRZĘSTNA

- tk chrzęstna:
- jest rodzajem tk łącznej
- składa się z komórek i istoty międzykomórkowej
- jej istota podstawowa ma swoisty skład przez co tkanka chrzęstna jest sztywna i sprężysta
- jest zaliczana do tkanek podporowych, ponieważ utrzymuje kształt nkt narządów (tchawica, oskrzela) zapobiegając zapadaniu się ich sian

- rodzaje tk chrzęstnej:
- chrząstka szklista:
- występuje z reguły w czasie życia płodowego do okresu pokwitania
- chrząstki te przekształcają się w kości
- w czasie całego życia chrząstka ta występuje na powierzchniach stawowych kości, w ścianie tchawicy, oskrzeli i krtani
- chrząstka pokryta jest tk łączną właściwą włóknista (ochrzęstna)

- chrząstka sprężysta:
- zbudowana z cienkich włókien sprężystych
- występuje w małżowinie usznej, nagłośni i krtani

- chrząstka włóknista:
- zawiera liczne włókna kolagenowe układające się w równoległe pęczki
- występuje w miejscach połączeń ścięgien i wiązadeł w kości

TKANKA KOSTNA

- tk kostna:
- jest rodzajem tk łącznej zawierającej w istocie podstawowej sole mineralne co nadaje twardość o sztywność
- ma charakterystyczną organizacje przestrzenna tworząc kość
- w skład tk kostnej wchodzą:
- kom. :
- osteoblasty (kom kościotwórcze)
-wytwarzają skł organiczne istoty międzykomórkowej i leżą na powierzchni powstającej kości
- osteocyty:
- to zmineralizowane osteoblasty
- na skutek mineralizacji powstają jamki kostne w których leżą osteocyty i kanaliki kostne w których leżą ich wypustki, przez które odbywa się równiż wymina sub odżywczych
- oseoklasty:
- są rodzajem makrofagów, których funkcją jest niszczenie kości

- natomiast istota międzykomórkowa
- składa się z części organicznej (osteoid) zawiera włókna kolaeganowe i bezpostaciową istotę organiczną
- oraz części organicznej, którą stanowi minerał – hydroksyapatyt

- rodzaje tk kostnej:
- grubowłóknista (splotowata)
- pojawia się w życiu płodowym
- u człowieka dorosłego występuje w miejscach przeczepów ścięgien do kości, w szwach kości czaszki, błędniku kostnym i w czasie reparacji kości
- zawiera dużo osteocytów i osteoidu a włókna kolagenowe występują q postaci grubych pęczków o nieregularnym przebiegu

-drobnowłóknista (blaszkowata)
- jest dojrzałą formą tk kostnej wchodzącej w skład kości długich i płaskich
- jest budowana z blaszek kostnych, które zawierają włókna kolagenowe, osteoid i minerał

- kość gąbczasta:
- składa się z blaszek kostnych tworzących beleczki miedzy którymi jest szpik kostny

- występuje w nasadach i przy nasadach kości długich i wypełnia kości płaskie

- kość zbita:
- zbudowana z blaszek kostnych wypełniających całą objętość tkanki,
- jest wytrzymałą na działanie sił mechanicznych
- tworzy trzony kości długich i zew warstwy kości płaskich
- podstawowym składnikiem strukturalnym i czynnościowym jest system Haversa, którym biegną naczynia krwionośne i nerwy
- kość od zewnątrz pokryta jest okostną zbudowaną z tk łącznej właściwej i włókien kolagenowych a od wew pokryta jest śródkostną

TKANKA MIĘŚNIOWA

- tk. mięśniowa:
- składa się z wydłużonych kom, które stanowią miąższ mięśnia
- zrąb stanowi blaszka podstawna otaczająca kom mięśniowe oraz tk ł wł luźna
- kom mięśniowe są wyspecjalizowane do skurczu o rozkurczu, czyli zmiany swojej długości oraz do zmiany napięcia
- proces różnicowania kom mięśniowej polega na pojawieniu się w jej cytoplazmie komórek prekursorowych swoistych białek biorących udział w skurczu

- wyróżniamy następujące rodzaje tk mięśniowej:
- poprzecznie prążkowaną szkieletową
- p p serca
- gładką

- tk mięśniowa p p szkieletowa:
- składa się z długich cylindrycznych kom zwanych włóknami
- długość włókien może dochodzić do kilkudziesięciu cm
- włókno mięśniowe jest wielojądrowe (polikariocyt), jego jądra leżą w obwodowej części cytoplazmy (sarkoplazmy), jest otoczone blaszką podstawną podobną do blaszki podstawnej nabłonków
- głównymi składnikami cytoplazmy są miofibryle czyli włókna tworzące pęczki o równoległym regularnym ułożeniu składające się z białek biorących udział w skurczu
- białka:
- aktyna – tworząca miofilamenty cienkie
- miozyna 2 – tworząca miofilamenty grube
- białka regulatorowe (tropomiozyna, troponina) - WSKAŹNIKI ZAWAŁU
- białka strukturalne (tityna, nebulina, białko M., desmina, dystrofina)
- praca mm szkieletowych jest zależna od woli, tylko nieliczne są kontrolowane przez autonomiczny ukł nerwowy, np. mm ucha środkowego i nkt mm oddechowe

- budowa mm szkieletowego:
- główną masę stanowią kom mięśniowe o równoległym przebiegu układające się w pęczki

- między komórkami znajduje się tk ł wł luźna bogata we włókna kolagenowe, siateczkowe (śródmięsna):
- jej rolą jest odżywianie mięśnia
- zwiera sieć naczyń krwionośnych włosowatych, nerwy i naczynia limfatyczne
- łączy również kom mm umożliwiając koordynowane czynności skurczu i rozkurczu

- pęczki włókien mięśniowych otacza tk ł wł zbita (omięsna):
- cały mm otoczony jest torebką łącznotkankowa (powięź mięsna – namięsna)

- tk mm p p serca:
- składa się z wydłużonych kom oraz istoty międzykomórkowej, w skład której wchodzi tk ł wł i blaszki podstawne otaczające poszczególne komórki
- kom mm sercowego są jedno- lub dwu- jądrowe (mono- lub bi-kariocyty)
- jądra położone są w środku komórek
- poszczególne kom mm sercowego układają się szeregowo:
- na szczytowych powierzchniach styku wytwarzają wyspecjalizowane połączenia – wstawki

- tk. mm gładka:
- składa się z wydłużonych kom (miocytów) kształtu wrzecionowatego- miocyty posiadają jedno jadro położone centralnie, które zmienia kształt w czasie skurczu (zwija się i fałduje)
- istotę międzykomórkową tk mm gładkiej stanowi tk ł wł luźna i blaszki podstawne otaczające poszczególne komórki
- komórki mm gładkich mogą tworzyć duże mięśnie, np.. w ścianie macicy, żołądka lub występują w niewielkich grupach towarzysząc tkance łącznej różnych narządów, np. w kosmkach jelita lub gruczole krokowym
- wielu mm gładkich między miocytami występują komórki śródmiąższowe Cajala
- to gwiaździste kom pełniące role rozruszników – automatycznie wytwarzają impulsy do skurczu na zasadzie oscylacyjnego przepływu jonów
- praca mm gładkich jest niezależna od naszej woli i odbywa się pod kontrolą autonomicznego ukł nerwowego

- rozróżniamy:
- kom mm białe, np. mięśnie oko ruchowe
- charakteryzują się szybkim skurczem i szybkim zmęczeniem
- mają mało mioglobiny i mitochondriów
- źródłem energii jest glikoliza beztlenowa

- kom mm czerwone, np. mm trójgłowy ramienia:
- charakteryzują się wolnymi skurczami i wytrzymałością na zmęczenie
- maja dużo mioglobiny i mitochondriów a źródłem energii jest fosforylacja tlenowa

- tk nerwowa
- ukł kostno-szkieletowy
- mm głowy, szyi, mimiczne twarzy

TKANKA NERWOWA
występuje w ośrodkowym i obwodowym ukl nerwowym
składają się z kom nerwowych – neurocyty i neurony
oraz kom glejowych – rodzaj zrębu dla neuronów

funkcja
wywarzanie, przetwarzanie i przekazywanie impulsów nerw do innych neuronów i komórek elektronowych – mm i gruczołowych

Neurony wspólne z kom glejowymi pełnią na stepujące funkcje

Rejestrują poddają analizie i przewodzą informacje z otoczenia
organizują i koordynują czynności organizmu tj –aktywność intelektualna: świadomość , podświadomość, aktywność ruchowa i trzewna

neurony: budowa rola
- kom nerwowe składają się z ciała kom nerwowej czyli perykarionu, aksonu i dendrytów
w osr układzie nerwowym większość neuronów tworzy zgrupowania istoty szarej

- w obwodowym ukl nerwowym – neurony występują w zwojach czaszkowych, międzyrdzeniowych, współczulnych i przywspółczulnych oraz w postaci grup komórek zwojowych w różnych narządach

- perykarion- jest to część neuronu otaczająca jądro
- ciała kom nerwowych mogą mieć różne kształty: owalny, gwiaździsty, trójkątny lub gruszkowaty
- w zależności od ilości wypustek wyróżniamy:
kom wielowypustkowe (wielobiegunowe) – od ciała kom odchodzi 1 akson i wiele dendrytów
kom dwuwypustkowe – od ciała kom odchodzi jeden akson i jeden dendryt
kom jednowypustkowe – od ciała kom odchodzi jeden akson i jeden dendryt, które w biegu początkowym prz ??
rzekomojed … biegną ściśle połączone a dalej rozchodzą się (przypominają T)
bezwypustkowe – zawiera ??

Perykarion-
zawiera jedno lub dwa okrągłe lub owalne jądra, położone w środku kom, wyjątkowo mimośrodkowo
w cytoplazmie jest obfita siateczka śródplazmatyczna nazywane ciałkami Nissla (obfite w neuronach sekrecyjnych wydzielających białka hormonalne i w neuronach ruchomych rdzenia kręgowego), aparat golgiego, mitochondria, neurofilamenty i wtręty komórkowe

pełni następujące funkcje:
- błona komórkowa – wytwarza, przyśpiesza lub hamuje impulsy nerwowe płynące z dendrytów
- syntetyzuje makrocząsteczki i większość cząsteczek takich jak białka lipidy lub błony

dendryty:

- to wypustki odchodzące od ciała neuronu
- rozgałęziają się obficie tworząc struktury przypominające drzewa
- na ich przebiegu występuje wiele zgrubień tzw pęczków dendrytycznych, które są synapsami z innymi neuronami
- otoczone sa błoną komórkowa pod która występują mikroubule, mikrofilamenty i cytozol
- funkcje dendrytów:
- przewodzą impulsy nerwowe zawsze do ciała kom nerwowe
- integrują funkcje tysięcy neuronów tworząc połączenia z innymi neuronami i przewodząc impulsy
- transportują od i do ciała komórki makrocząsteczki i cząsteczkami w pęcherzykach wydzielniczych
- akson jest wypustką neuronu nazywaną włóknem osiowym - od ciała komórki nerwowej odchodzi tylko 1 akson, na swojej długości oddaje boczne odgałęzienia, często rozgałęzia się w końcowej części tworząc drzewko końcowe
- rozgałęzienia kończą się w synapsach komórek efektorowych, czasem akson może odchodzić od dendrytu w pobliżu ciała kom
cecha charakterystyczna – równa średnica na całej długości

przewodzi impulsy nerwowe od ciała ku obwodowi
-transportuje sub od i do ciała komórki

synapsa:
- jest czynnościowym połączeniem neuronu z innymi neuronami, receptorem czuciowym lub kom efektorowymi (mięśniowymi lub gruczołowymi)
- funkcja synaps:
polega na przekazywaniu sygnałów, sygnały mogą być przekazywane za pośrednictwem sub chem zwanych neuromediatorami, neurotransmiterami lub neuroprzekaźnikami (acetylocholina, noradrenalina, serotonina i dopamina)
ten rodzaj synaps to synapsy chemiczne

- występują także synapsy elektryczne, do których należą połączenia komunikujące między komórkami
- wchodzą tu : fragment cytoplazmy neuronu, i jego błona komórkowa oraz fragment błony komórkowej drugiego neuronu lub komórki efektorowej oraz przestrzeń między błonami nazywana szczeliną synaptyczną
- wyróżniamy synapsy chemiczne – działające na odległość – błona potsynaptyczna jest w pewnej odległości od błony presynaptycznej (wolne zakończenia nerwowe w mm gładkich i gruczołach)

- synapsy odwrócone – przekazują sygnał w odwrotnym kierunku, synapsy mieszane to leżące obok siebie synapsy chemiczne i elektryczne są połączeniami między komórkami zawierającymi kanały przez które przedostają się jony i nieduże cząsteczki

- przez takie synapsy rozprzestrzeniają się szybko i bez opóźnień, pobudzenie w postaci przechodzącego z komórki do komórki prądu jonów

- neuroglej – składa się z komórek nerwowych i ich wypustek
- występuje w OUN w postaci komórek wyściółki wyściełającej komory i kanały mózgu i rdzenia kręgowego oraz w postaci kilku rodzajów komórek glejowych, które z wypustkami tworzą zrąb układu
- w obwodowym układzie nerwowym kom glejowe towarzysza neuronom w zwojach czaszkowych, międzykręgowych i jako lemocyty tworzą osłonki włókien nerwowych
- komórki wyściółki nazywane ependymocytami – tworzą błonę nabłonka jednowarstwowego sześciennego wyścielającego komory mózgu i kanał rdzenia kręgowego
- biorą udział w wytwarzaniu płynu mózgowo-rdzeniowego

- kom glejowe:
- astrocyty protoplazmatyczne – mają duże pojedyncze jadra i liczne rozgałęziające się grube wypustki – liczne w istocie szarej OUN ich wypustki przylegają do ściany naczyń krwionośnych opony miękkiej lub ciał komórek nerwowych

- astrocyty włókniste?? – mają małe jądra i długie cienkie wypustki
- wystepują obficie w istocie białej OUN

oligodendrocyty są mniejsze od astrocytów i maja nieliczne wypustki – układają się wzdłuż włókien nerwowych wytwarzać ich osłonki w OUN

kom mikrogleju – niewielkie posiadają liczne wypustki o ostrych zakończeniach, pełnią funkcję makrofagów

kom neurogleju obwodowego – tworzą w OUN zrąb podtrzymujący i współdziałający z neuronami wypełniają wszystkie wolne przestrzenie, ich splątane wypustki budują pilśc nerwowa, która jest głównym składnikiem zrębu OUN

kom neurogleju obwodowego, występują jako kom satelitarne i lemocyty

oligodendrocyty w oun a lemocyty w obwodowym u n wytwarzają osłonke mielinowa włókien nerwowych
lemocyty wytwarzają osłonke włokien zwana neurolemą - otaczają włókna nerwowe o najmniejszej średnicy w OUN

włókna posiadające tylko neurolemę nazywane sa włóknami bezrdzennymi natomiast włókna nerwowe o większej średnicy otoczone sa osłonką mielinowa i nazywane włóknami rdzennymi

osłonka mielinowa, jest izolatorem elektrycznym i nadaje właściwość małej pojemności i dużej oporności elektrycznej, przyśpiesza to przewodzenie impulsów nerwowych wzdłuż zmienilizowanych aksonów

nerwy obwodowe – są podtrzymywane i chronione przez tk łączna właściwą

wyróżniamy
- nerwy ruchowe zawierają włókna ruchowe ośrodkowe (eferentne)
- n czuciowe – zawierają włókna nerwowe czuciowe (dośrodkowe, aferentne)

- n mieszane zawierają włókna nerwowe ruchowe, czuciowe i włókna ukl autonomicznego

włókna nerwowe tworzące pęczek włókien nerwowych sa aksonami lub dendrytami – zmienilizowanymi lub bezrdzennymi

- przynerwie – tk ł wł okolicy nerwu (stabilizacja przestrzenna)
- nanerwie – tk ł wł otaczająca cały nerw
- onerwie – otoczka z fibroblastów otaczająca pęczek włókien nerwowych
- śródnerwie - tkanka ł wł otaczająca pojedyncze włókna nerwowe

zwój nerwowy – bierze udział w przewodzeniu impulsów czuciowych, otoczony jest torebka łącznotkankowa

- zdrąb zwoju stanowi tkanka łączna właściwa luźna otaczająca komórki nerwowe zwojowe

- ciała komórek zwojowych – leżą głównie w części obwodowej – oddają po jednej wypustce do środka zwoju

- wypustka komórki zwojowej rozgałęzia się na kształt litery T

- jedno odgałęzienie – Akson – biegnie do kom nerwowych tylnego rogu rdzenia kręgowego

- drugie odgałęzienie – dendryt – biegnie ku obwodowi wchodząc w skład receptorów

- ciała kom zwojowych – otoczone sa kom glejowymi satelitarnymi które odpowiadają za przewodzenie bodźców

1. budowa i rola rybosomów
2. Siateczka śródplazmatyczna
3. Aparat golgiego
4. Mitochondria
5. Nabłonki – wymień rodzaje nabłonków i podaj ich funkcje
6. Klasyfikacja nabłonków
7. Rodzaje tk łącznej właściwej i jej funkcje
8. Kom tk łącznej właściwej i ich funkcje
9. rodzaje tk tłuszczowej i ich rola
10. rodzaje tk chrzęstnej i jej występowanie