ZAGADNIENIA!

1. Podstawowe pojęcia: myśl polityczno-prawna; doktryny polityczno-prawne; polityka; władza; wpływ; prawo, prawo natury, prawo pozytywne, prawo zwyczajowe; państwo. 

2. Cechy epok i ich myśli politycznej: antyczna Grecja i Rzym; Średniowiecze; Renesans; wiek XVII; Oświecenie. 

3. Mezopotamia: początki refleksji polityczno-prawnej; teokracja, hierokracja, charyzma, idea monarchii (bale), deifikacja, „kodeksy”, eudajmonizm. 

4. Grecja:

   • periodyzacja rozwoju myśli.

   • jońska filozofia przyrody: ogólne cechy; Heraklit z Efezu (wariabilizm, dialektyka, determinizm); pitagorejczycy; Demokryt z Abdery (materializm, relacja człowiek – polis, prawo, rządzenie).

   • sofistyka (ogólne cechy) i sofiści (bez nurtu retoryczno-nihilistycznego)

   • Sokrates.

   • Platon: idealizm; polis jako człowiek w dużej skali (sprawiedliwość, inne cnoty, części duszy); modele idealne i ewolucja poglądów Platona; cel polis; „Politea” (tęsknota za wspólnotami trybalnymi; sofokracja, koncepcja organiczna, edukacja, teoria przewrotów, ewolucja ustrojów); „Prawa”.

   • Arystoteles: realizm; sprawiedliwość; związki etyka – polityka; punkt wyjścia (człowiek, rodzina, niewolnictwo, rozkaz); polis (pojęcie, geneza, cel, ustroje, teoria przewrotów); model polis idealnej; wkład.

   • Hellenizm (ogólnie), stoicyzm.

5. Rzym: stoicyzm i Cyceron: hierarchia wspólnot, respublica, ustrój, elementy prawno-naturalne. 

6. Aureliusz Augustyn: teocentryzm; własność, niewolnictwo; respublica (definicja, geneza); władza; relacja władza świecka - spirytualna; hierarchia prawa. 

7. Myśl imperialna Bizancjum: cezaropapizm (isapostolos), teokracja i absolutyzm (basileus autocrator), prawodawstwo (nomos empsychos). 

8. Arabowie średniowieczni: Mahomet i nowa religia; związki polityka – religia; teokracja; poglądy na temat kalifatu (podział islamu); prawo (szaria i źródła prawa).

9. „Rewolucja” XI/XII w.; szkoła z Chartres („rehabilitacja” doczesności i nowe pojęcie Boga); Jan z Salisbury: „Policraticus”, organiczna koncepcja wspólnoty świeckiej (corpus mysticum reipublicae), władca, tyranobójstwo.

10. Tomasz z Akwinu: adaptacja Arystotelesa; gradualizm; własność i poglądy społeczne; respublica (pojęcie, geneza, funkcje, ustrój); władza (Bóg jako causa ramota, tyrania); relacja władza świecka-Kościół; prawo (hierarchia i ujęcie dynamiczne).

11. N. Machiavelli: realizm polityczny (ogólnie i u Machiavellego), przejściowa dyktatura i docelowa republika; naród „wolny” a naród „zepsuty”, polityka a religia i moralność, pojęcie lo stato.

12. J. Bodin: suwerenność i ujęcie podmiotowo-subiektywizujące władzy politycznej; suweren i wykonywanie suwerenności, państwo (respublica), prawo. 

13. A. Frycz-Modrzewski: radykalizm (poglądy społeczne i religijne), państwo i jego ideał, prawo (hierarchia), sprawiedliwość. 

14. H. Grocjusz: prawo natury, uprawnienia naturalne i prawo podmiotowe, umowa społeczna, państwo i władza. 

15. T. Hobbes: człowiek, stan natury, umowa społeczna, prawo natury i uprawnienie naturalne, Lewiatan, władza, suweren. 

16. J. Locke: wolność, prawo natury i uprawnienie naturalne, stan natury, umowa społeczna, relacja państwo – kościół i tolerancja. 

17. K. Monteskiusz: empiryzm, duch praw, liberalizm arystokratyczny, prawo, ustrój (zasada i natura), wolność (jako dobro i przedmiot ochrony), środki ochrony wolności (podział władz, ciała pośredniczące, moralność i obyczaje). 

18. J.J. Rousseau: prawo natury, stan natury, geneza państwa, umowa społeczna, wola powszechna. 

19. Rewolucja amerykańska: federaliści (obawa przed mob rule; implied powers – kompetencje dorozumiane) i antyfederaliści oraz ich zaplecze społeczne; podstawy ustrojowe (deklaracja praw, umowa społeczna, suwerenność ludu, podział władz, republka federalna). 

20. Rewolucja francuska: Deklaracja Praw, konstytucja z 1791 r., żyrondyści, jakobini, bonapartyzm.

21. Polskie Oświecenie. S. Staszic: empiryzm, ewolucjonizm, determinizm i „ciemiężycielstwo”, własność i dzierż, cztery ujęcia prawa natury, naczelne kwestie (naród i kwestia agrarna), związki reformy społeczne (szlachta, chłopi) – reformy gospodarcze, krytyka feudalizmu i absolutyzmu.

PODSTAWOWE POJĘCIA

Idea – pojedyncza myśl, koncepcja. pogląd na małą część rzeczywistości.

Ideologia uzasadnia działania polityczne, zawiera cele i wartości.

Doktryna – bardziej konkretna niż ideologia, dotyczy konkretnych aspektów.

Program polityczny – gotowy plan działania.

Polityka – całokształt spraw PUBLICZNYCH (nie „państwowych”), termin pochodzi od greckiego polis. Według Arystotelesa oznaczał wiedzę o polis, całokształt spraw polis (przy czym wiedza ta obejmowała aspekt teoretyczny tj. płaszczyzna deskryptywna – „jak jest” i normatywna – „jak być powinno” oraz praktyczny – „jak rządzić”) . Obecnie – nauka o relacjach władzy i wpływu pomiędzy wielkimi grupami społecznymi (aspekt teoretyczny oddzielony od praktycznego).

Wielkie grupy społeczne – np. naród, partia polityczna, związek wyznaniowy – MUSI istnieć jakaś cecha wspólna!

Władza – skuteczne oddziaływanie, stosunek społeczny, który zachodzi między nierównorzędnymi podmiotami – stosunek asymetryczny i sformalizowany (sformalizowane działanie). Podmiotowość podmiotu podporządkowanego jest określana przez podmiot władzy.

• Legitymowana wolą – zgoda podporządkowanych

• Rządzą najsilniejsi – wyrabianie ideologii

Wpływ – odwrotnie skierowane działanie – osoby, która nie ma władzy – podmiotu podporządkowanego (możliwość kształtowania podmiotowości), na podmiot, który tę władzę posiada. Niesformalizowane działanie

władza

Podmiot władzy Podmiot podporządkowany

wpływ [zakres podporządkowania 0% - 100%]

podporządkowanie absolutne PODMIOT = PRZEDMIOT władzy

Prawo – zbiór norm, uporządkowanych w hierarchiczny system, prawidłowo uchwalonych; regulujących stosunki społeczne w danym miejscu i czasie. Prawo reguluje sferę zewnętrzną jednostki.

- prawo pozytywne – obiektywne, wynik intencjonalnej działalności człowieka = prawo pisane

- prawo naturalne – subiektywne, podmiotowe, uprawnienia wynikające z godności człowieka, z faktu bycia człowiekiem (ale! godność nie tylko jest źródłem uprawnień! rodzi także obowiązki!) w razie konfliktu ma pierwszeństwo nad prawem pozytywnym.

„KODEKS NATURY” – zespół norm obowiązujących, powszechnie akceptowanych, obowiązujących bez intencji człowieka i niezależnie od jego woli)

Źródła prawa natury:

1. godność człowieka

2. rozum

3. natura ludzka

4. BÓG - religia

Prawo zwyczajowe – nie jest tworem intencjonalnym, powstaje niezależnie od świadomości człowieka, ale bierze się z ogólnej świadomości potrzeby uregulowania danej kwestii (opinio iuris neccessitatis) oraz z praktyki.

Doktryny polityczno-prawne –dyscyplina nauk społecznych; stanowią sprzężenie zwrotne między myślą, a faktem. Zajmują się tym co nie zawsze jest racjonalne, naukowe i zupełne – badaniem czyja myśl była doniosła. Zajmuje się tym co uwikłane w rzeczywistość.

Subiektywny charakter – czyjaś myśl wyraża stosunek do problemu, koncept, może być postulatywna.

Państwo – fakt socjologiczny, którego wyników możemy dotknąć. Istnieje od XIII, a na pewno XV wieku.

Definicja i teoria państwa – przypada na wiek XV/XVI – wówczas ludzie uświadomili sobie to w czym żyją. Od tej pory to co było faktem socjologicznym – zaistniało na płaszczyźnie pojęciowej – zwiększyła się użyteczność (programy partii głoszące ideologię państwa narodowego).

ELEMENTY PAŃSTWA według JELLINKA (XIX wiek):

1. terytorium

2. ludzie

3. władza zwierzchnia

Myśl polityczną utożsamiać można z konstytucją intelektualną.

Państwo wykształciło się by ułatwić ludziom przetrwanie i zapobieganie konfliktów również wewnątrz grupy (zmniejszenie ilości walk). Zasady te opierały się na autorytecie starszyzny plemiennej (doświadczenie, umiejętności organizowania wspólnych działań obronnych i gospodarczych, magiczne właściwości manipulowania siłami przyrody).

Wpływ miał proces przejścia do hodowli i rolnictwa jako dominującego typu zajęć ludzi. Z właśnie tych gałęzi wyrosły największe cywilizacje: Mezopotamii, Egiptu, Chin, Indii i Grecji.

MEZOPOTAMIA

- „międzyrzecze” – dzisiejszy obszar Iraku i Kuwejtu

- kolebka idei państwa, stworzyli zespół idei – argument uzasadniający władzę jednych i podporządkowanie drugich,

- powiązanie władzy i religii – refleksje egzystencjalne i polityczne są najstarszymi refleksjami ludzkości

- lista ME – Sumerowie – lista 100 najważniejszych elementów kultury sumeryjskiej, a wśród nich panowanie, korona, władza…

Wspólnota – jest warunkiem przetrwania, ludzie nie są samowystarczalni, czują potrzebę życia w grupie, pierwsze koncepcje zakładały utrzymanie wspólnoty i uzasadniały istnienie czynnika regulacyjnego, bez którego wspólnota nie istniałaby.

Wspólnota nie istniałaby bez jakichkolwiek regulacji, bo:

1. jesteśmy różni i porozumienie jest bardzo trudne

2. ludzie mają rozbieżne cele i oczekiwania

3. wspólne cele zbliżają, ale do tego potrzeba czynnika regulacyjnego

Refleksje egzystencjalne (po co? skąd jesteśmy?)

- bogowie stworzyli ludzkość, bo nie chcieli pracować, a ktoś musiał na nich pracować =)

- istotą człowieczeństwa jest więc ciężka praca

- bogowie mieli „swoje miasta” i „swoich ludzi”

TEOKRACJA – „rządy boga”, legitymizacja władzy czynnikiem boskim, metafizycznym.

Władcą jest BÓG – ziemskim władcą jest NAMIESTNIK

konstrukcja namiestnictwa teokratycznego

HIEROKRACJA – rządy kapłanów, dosł. „rządy świętych”

BALE

-koncepcja mezopotamska z czasem podlegała laicyzacji

-władcami początkowo byli kapłani – hierokracja – potem namiestnikiem zostawała osoba świecka

-REWOLUCJA! – konstrukcja świeckiego namiestnictwa – BALE

-co decydowało o wyborze na namiestnika? – „CHARYZMA” = „ŁASKA”

-charyzmę ma ten, kto realizuje się społecznie i osiąga sukcesy, klęska = utrata łaski bożej = utrata władzy (i głowy)

-z momentem pojawienia się świeckich rządów monokratycznych pojawiła się instytucja władcy, której nikt nie podważał – spory dotyczyły już tylko osoby władcy

-„bóg wybiera jednego” – idea „monarchii” wiąże się z konstrukcją namiestnictwa teokratycznego

DEIFIKACJA a SAKRALIZACJA

-deifikacja – przypisanie boskich cech – nie zachodziło w Mezopotamii

-sakralizacja – uświęcenie władzy = DINGIR – nie pochodzący z tego świata, ktoś pomiędzy bogiem a człowiekiem

EUDAJMONIZM – pojęcie z zakresu etyki, głoszące, że szczęście jest najwyższą wartością i celem życia ludzkiego. Koncentruje się na tym co jest „tu i teraz” – czyli na doczesnym losie mieszkańców Mezopotamii = „władza opiekuńcza”

Panujący przekonywał, że szczęście poddanych jest przedmiotem zainteresowania władzy. Hasło sprawiedliwości społecznej – „aby słaby nie był krzywdzony” (przy czym za słabych uznawano wdowy i sieroty xD) – w praktyce pozwalało to utrzymać władzę.

PRAWO

-czy tworzono prawo? – BRAK idei prawa

-ludzie nie wierzyli, że mogą tworzyć (także i prawo) - kreacja była domeną bogów

- człowiek = powielacz

-BÓG -> PRAWO -> namiestnik -> lud

- „Kodeks Hammurabiego” – jest to jedynie zestawienie orzeczeń sądów monarszych – zbiór precedensów, „ściąga dla sędziego”, modyfikacja prawa zwyczajowego

GRECJA

1)      Periodyzacja :

VIII w. p.n.e. – HOMER

• Przedstawiciele tego okresu m.in. : Homer, Hezjod.

• Polis jeszcze nie istniała.

VII –VI w. p.n.e. – 7 MĘDRCÓW

• m.in. Solon

• W tym okresie zebrano praktyczne zasady rządzenia np. : wolność, równość, władza jako reprezentant woli ogółu

VII-VI (V) w. p.n.e. – JOŃSKA FILOZOFIA PRZYRODY

• Pierwsza filozofia jako system

• najważniejsze założenie : człowiek jest częścią przyrody

V-IV w. p.n.e. – OŚWIECENIE

• Sofiści, Sokrates, Platon, Arystoteles

Poł. IV w. p.n.e. – HELLENIZM

• Nastąpiło przekształcenie myśli greckiej.

2)      Myśl grecka – cechy charakterystyczne :

• Intelektualizm – rozum jest narzędziem poznania, poznanie i porządkowanie świata poprzez umysł.  Mądrość (sofia) jako doświadczenie, zdolność rozwiązywania problemów.  Poznanie źródeł wiedzy + praktyka. Intelektualizm w ujęciu praktycznym. 

EPISTEME – wiedza, nauka – nie tylko mądrość, ale też wiedza praktyczna dot. zagadnień polityczno-prawnych

• Obiektywizm – postrzeganie rzeczywistości niejako z zewnątrz, a nie przez pryzmat jednostki

• Uniwersalizm – jednostka nie może istnieć poza wspólnotą

• Finityzm –  wszystko jest skończone, ma swój koniec. To co jest nieskończone jest niepoznawalne.

• Ekskluzywizm – Grecy uważali swoje osiągnięcia za najlepsze, doskonalsze od dzieł innych.

Bywały pewne wyjątki od ww. cech. Np. u sofistów występował indywidualizm.

JOŃSKA FILOZOFIA PRZYRODY

cechy ogólne :

1)      koncepcje JFP mają na celu wyjaśnienie istoty i źródeł otaczającego nas świata- kosmosu

2)      poszukiwanie prematerii- ogień, woda, powietrze itd

3)      koncepcja czasu cyklicznego- wszystko się powtarza

4)      afirmacja rozumu, postrzeganie świata przez pryzmat rozumu

Heraklit z Efezu :

1)      werbalizm- otaczający nas świat znajduje się w nieustannym ruchu, zjawisko powszechnej płynności , Heraklit porównywał świat do rwącej rzeki, świat znajduje sie w nieustannym ruchu , ale zmieniają się jego składniki powstają nowe zjawiska i instytucje

2)      dialektyka – byt nie ginie i nie powstaje – jedynie się zmienia, jest to wynikiem ścierania się wyodrębnionych z bytu przeciwieństw jak np dobro i zło, ciepło i zimno

3)      determinizm- Atomy charakteryzują się ciągłym ruchem. Każdy podlega pod pewien ruch nie mając na to żadnego wpływu, dlatego własna wola ludzi nie obowiązuje, występuje, więc problem natury moralno etycznej-nie jesteśmy w stanie odpowiadać za to, co robimy. To, że ludzkość nie może na nic wpływać, ponieważ wszystko jest zakleszczone w mechanizmie danej przyczynie odpowiada dany skutek, to jest to mechanizm kosmiczny-taki pogląd nazywamy skrajnym determinizmem

Pitagorejczycy:

1)      istnieje ład kosmiczny, w którym wszelkie zjawiska przebiegają z matematyczną dokładnością

2)      układ liczb miał mieć również wpływ na  zjawiska społeczne

3)      mistyka liczb

4)      zwolennicy surowych reguł etycznych w społeczeństwie

5)      z tego względu postrzegani jako zwolennicy arystokracji

6)      3 jako liczba najbardziej magiczna

Demokryt z Abdery:

1)      materializm -  wszystkie zjawiska przyrody mają strukturę materialną. Demokryt to ojciec materializmu.

2)      relacja człowiek – polis – podstawę funkcjonowania człowieka w polis stanowią etyka oraz prawo,  Sprawiedliwość polega na wykonywaniu obowiązków

3)      prawo- prawo jest dziełem człowieka . Wzgardzenie sprawiedliwością to niewykonywanie obowiązków i to wymaga powstawania norm prawnych.  Prawo stanowi podstawę życia społecznego.

4)      rządzenie- władza to nie przywilej a trdudna sztuka i jedna z najpiękniejszych dziedzin nauk. Cenił ustrój demokratyczny, uważał ubóstwo w demokracji za lepsze aniżeli bogactwo pod rządami tyrana.

SOFISTYKA  CECHY OGÓLNE:

1)      poza nawias swych aspiracji intelekutalnych sofiści odsunęli kwestię istoty bytu, pierwiastka konstruującego świat,  rozważania nad istnieniem i istotą bogów

2)      podkreślali względność wszelkich prawd i ich zależność od konstrukcji przemówienia

3)      relatywizm i indywidualizm procesu poznania

4)      za ważną uznawali sztukę retoryki, sztukę przemawiania do tłumów i argumentacji

Sofiści

• Sofiści: grupa osób, które nie stworzyły żadnej szkoły, nie łączą ich też więzi instytucjonalne.

• Byli wędrownymi nauczycielami, którzy odpłatnie szkolili swych uczniów do podjęcia służby w ramach instytucji państwowych.

• Cnota (arete rozumiana jako dzielność) jest możliwa do zdobycia przez każdego (nie podobało się to arystokracji, która twierdziła, że arete można nabyć jedynie przez wysokie urodzenie.) Twierdzili, że są w stanie nauczyć cnoty.

• Nie interesowało ich odnalezienie prawdy ostatecznej, przyczyny świata.

• Podkreślali relatywizm wszelkich prawd. Burzyli istnienie trwałych autorytetów i prawd.

• Sceptycyzm lub agnostycyzm (wątpienie, czy istnieją bóstwa).

• Hedonizm

• Często krytykowani za odpłatny charakter swoich nauk, co przyczyniło się do rozpowszechnienia się złej sławy o nich, trwającej później jeszcze przez wiele wieków.

nurt relatywistyczno- subiektywistyczny:

1)      Protagoras- przedstawiciel

2)      kwestionowali możliwośc poznania prawdy ostatecznej – wszystkie zjawiska i ich poznanie wzgędne

3)      zasada hominis mensurae- Człowiek jest miarą wszechrzeczy, istniejących , że istnieją, nieistniejących, że nie istnieją- wszystkie pojęcia społeczne jak prawo, państwo, władza są relatywne i ich definicja zależy od umowy między ludźmi.

4)      przedkładano wolę ogółu nad wolę jednostki , to zbiorowośc decydowała o tym co sprawiedliwe a co nie

5)      Państwo i jego forma jest rezultatem ustaleń i zgody ludu ( zalążek koncepcji idei społecznej)

6)      próba pogodzenia interesów jednoski z interesami państwa

teorie siły:

1)      rozróżnienie sprawiedliwości opartej na naturze rzeczy, a sprawiedliwości ustanowionej przez ludzi

2)      wg. natury gorsze jest doznawanie krzywd, natomiast wg. prawa ludzkiego gorsze jest ich wyrządzanie

3)      kult siły – prawo ustanowione prze ludzi jest tak naprawdę sprzeczne z naturą i jest ustanowione przez ludzi słaby , którzy silniejszych się boją.  Naturalne jest , że lepsi i potężniejsi powinni mieć  więcej od słabszych – pogląd Kalliklesa

4)      pogląd Trazymacha  - wychodzi z odmiennego niż Kallikles punktu , ale dochodzi do analogicznych wniosków. Wg. T. państwo jest ustanowione przez ludzi  silnych, ustanawiających je w taki sposób aby przynosiło to największą korzyść. Ta koncepcja najpełniej realizuje się w formie tyranii

nurt prawno-naturalny:

1)      prawa ustanowione przez ludzi są dowolne, natomiast prawa natury są konieczne i obowiązują  „same przez się”.

2)      naruszenie prawa ludzkiego prwowadzi do odpowiedzialności jedynie wtedy gdy popełnione jest w obecnosci swiadków,  prawo natury zawsze gdyż jest to naganne i jest to wykroczenie przeciwko prawdzie

3)      Hippiasz  - utrzymywał , że wszyscy ludzie są z natury do siebie podobni- współobywatele wszczechświata. Są z natury dobrzy , ale prawo ustanowione przez ludzi zmusza ich czasami do postępowania sprzecznego z naturą.

PLATON

- wiek oświecenia greckiego V - IV p.n.e.

- stworzył system filozoficzny zwany IDEALIZMEM OBIEKTYWNYM;

- IDEALIZM  - nasza rzeczywistość nie wyczerpuje się;

- świat idei jest światem doskonałym, idealnym;

- świat materialny jest kopią, pochodną świata idei;

- idee znajdują swoje odzwierciedlenie w świecie materialnym;

- "bezruch jest boski" - chroni przed degeneracją, Platon był konserwatystą, członkiem elity, arystokracji greckiej;

- P. był człowiekiem zgorzkniałym (dawał temu wyraz w swoich pismach);

- był filozofem a nie tylko myślicielem politycznym;

- zakładał, że KAŻDA zmiana jest degeneracją; aby coś się nie pogarszało musi trwać w stanie niezmienionym;

- wystarczy sięgnąć do idealnych wzorócw, by wiedzieć jak ukształtować nasz materialny świat, a następnie uneimożliwić następowanie zmian;

- IDEA DOBRA - nie jest to niesienie pomocy potrzebującym, ale cecha, która jeśli występuje to chroni przed degeneracją; dobro oznacza bezruch, zapobiega zmianom;

- im dalsza i bardziej marna kopia, tym mnie idei dobra, tym bardziej podatna na zepsucie;

- sprawiedliwość to cnota, której nośnikiem jest człowiek, badając ją Platon postanowił przyjrzeć się wspólnocie;

- WSPÓLNOTA - człowiek w wielkiej skali (koncepcja organiczna - organicystyczna);

- człowiek składa się z tego, co cielesne i z duszy;

- WSPÓLNOTA - (państwo, politea) człowiek w dużej skali, ale ważna jest DUSZA;

- DUSZA - element niematerialny

 1. rozum

 2. pożądliwość

 3. energia;

- politea składa się z tych samych trzech elementów;

- kryterium przynależności do poliei - posiadanie pewnych cnót

 1. mądrość

 2. męstwo

 3. sprawiedliwość

 4. umiarkowanie

- SPRAWIEDLIWOŚĆ -  ma charakter raczej subiektywny, ulotna, uchwytna; treść sprawiedliści jako cnoty - jednoznacznie ustalona; jest to imperatyw rzetelnego wykonywania ciążących na mnie obowiązków, ten kto kwestiunuje, czy ma dane zadania wykonywać jest niesprawiedliwy;

- WSZYSCY muszą posiadać cnotę sprawiedliwości i umiarkowania, kto ich nie posiada, nie istnieje dla społeczeństwa;

 @kto dodatkowo MĄDROŚĆ - grupa rozumu,

 @kto dodatkowo MĘSTWO - energia,

 @kto ANI MĄDROŚCI ANI MĘSTWA - pożądliwość;

- Platon przewiduje długi i skomplikowany proces kształcenia, który w przypadku najlepszych kończy się na 50 roku życia;

- tak należy rozdzielić funkcje między ludzi, by był realizowany INTERES WSPÓLNOTY;

- ogół jest ważniejszy od jednostki;

- Platon w dialogu "Politea" nie ukształtował instytucji;

- każdy osiąga swoje szczęście zdeterminowane predyspozyucjami (każdy ma swoją niszę w strukturze społecznej;

- Platon stworzył koncepcję kolektywistyczną;

- przyczyną rewolucji jest rozłam w grupie rządzących;

- do rozłamu prowadzi brak poczucia przynależności, lojalności;

- w modelu Platona nie istenieje niewolnictwo, bo nie ma własności prywatnej;

- ci, którzy władzę sprawują - ascetyczny tryb życia, są w pełni oddani;

- znaczenie człowieka we wspólnocie przesądza jego losy;

- tyran Syrakuz sprzedał Platona w niewolę, po jego wykupieniu Platon pisze kolejny traktat "Prawa";

- Platon stwierdził, że model w dialogu "Politea" jest dla bogów, nie dla słabych ludzi;

- w "Prawach" stworzył wizję polis  z instytucjami, urzędami;

-wszystko opierało się na właściwym ukształtowaniu człowieka;

- pojawiło się PRAWO, które stało się czynnikiem regulatywnym;

- istnienie prawa implikuje istnienie pewnych instytrucji;

- NOCNE ZGROMADZENIE - miało na celu tworzenie i udoskonalanie prawa, należy je doskonalić tak długo, aż będzie idealne; w skład NZ wchodzą filozofowie;

- w porównaniu z "Państwem" nastąpiła więc instytucjonalizacja sofokracji (wtedy cnota, a tu wszystko reglamentowane prawem);

- jest to swego rodzaju państwo policyjne;

- Platon stworzył pewną wizję idealizmu;

- istotne jest to, że Platon tworząc swoje państwo idealne, powybierał z każdej polis kawałek ustroju, który mu się podobał;

- świat jest wtórny, pochodny; jest niedoskonałą kopią.

ARYSTOTELES

ARYSTOTELES – schyłek Grecji klasycznej, V-IV w pne (dobra oświecenia), stagiryta (pochodził ze Stagiry). Był przez pewien czas nauczycielem Aleksandra Macedońskiego, autor „Polityki”(określa się ją mianem poltycznego testamentu Greków)

Arystoteles w przeciwieństwie do zgorzkniałego Platona, chciał żeby chyląca się ku upadkowi Grecja przetrwała, uważał polis za coś idealnego.

Prezentował szkołę realistów. Realizm zakłada istnienie dwóch bytów, istnienie rzeczy jako suma materii oraz idei (czynnika kształtującego); czysta materia to czysty chaos.

Forma jest wieloaspektowa-> możemy poznać tę formę obserwując rzeczywistość, rzeczy w zmianie,ewolucji -> np.:

¯       Nasiono

¯       Małe drzewko

¯       Duże drzewko (urosło małe:D)

¯       Las

¯       Drewno

¯       Galera

Arystoteles był również empirykiem, badał fakt, poprzez doświadczenie. Dusza jako czynnik kształtujący, również jest wieloaspektowa, jest to forma (DUSZA JAKO FORMA). Człowiek staje się „bardziej” (domniemanie:człowiekiem) w miarę rozwoju nauki, poprzez rozwój rozbudowujemy swoją formę, stajemy się bardziej sobą.

POLITYKA A ETYKA

• Polityka jako pewna wiedza w polis wykształciła się z etyki

• Polityka jako działanie (realizacja pewnych celów), fundament etyczny(wykształciła się z etyki), opiera się na wartościach etycznych.

• Polityka (z greckiego) – ogół spraw dotyczących polis.

• DLA ARYSTOTELESA: Polityka to wiedza na temat polis, relacji publicznych, miała zarówno aspekt:

  • Teoretyczny – obejmowała płaszczyznę deskryptywną i normatywną (czyli to, co obejmuje każda myśl polityczna)

  • Praktyczny – sztuka tego co sprawiedliwe i doskonałe; zorganizowanie takich warunków, by ludzie się rozwijali, doskonalili

Sophia – cnota, mądrość

SPRAWIEDLIWOŚĆ

U Arystotelesa w trzech ujęciach:

• Jako cnota – najważniejsza z cnót, polega na umiejętności bycia w grupie, przestrzegania prawa (jeśli ktoś żyje w polis, przestrzega prawa -> umie żyć w grupie)

• Jako prawo – podstawowe zasady ustrojowe; o takim ujęciu można mówić tylko w kontekście ludzi wolnych i równych (w przypadku polis -> obywateli); pozwala rozróżnić o tym, co sprawiedliwe z prawa i sprawiedliwe z natury(czyli uznawał obiektywnie istniejące normy, które nie pochodzą od człowieka – prawo natury)

• Jako jedna z cnót – nie ta naczelna, polegająca na znalezieniu punktu równowagi między znoszeniem a wyrządzaniem krzywdy(bezprawia), „ani ja tobie, ani ty mi”, jako taki środek, balans, pełni dwie funkcje:

  • Rozdzielczą – dystrybutywną, dotyczącą relacji wspólnota-jednostki, jak dzielić ciężary i profity; tu trzeba stosować proporcję geometryczną, jest to proporcja względna, jak ktoś dużo ma, dużo dostaje, nie ma tutaj równości, więc jeśli jestem żebrakiem dostanę mało, zależy od statusu osoby

  • Wyrównującą – dotyczącą dwóch aspektów prawa zobowiązań i karania przestępców, tutaj to ile się daje trzeba dostosować do tego ile i jak i co się robi; jest to proporcja bezwzględna, nie zależy od statusu społecznego, nie ma różnicy czy żebrak czy pan zabił człowieka, chodzi o sam czyn – zabójstwo

 

Sprawiedliwość – oddawanie każdemu tyle, ile mu się należy

Rodzina wg Arystotelesa - wszystko opiera się na hierarchii i poleceniach.

Ojciec - głowa rodziny, decyduje o członkach rodziny, o ich losie, ale też ponosi odpowiedzialność za wszystkie podmioty

Niewolnik - jest dobry i potrzebny, posiada element żelaza w duszy

Obywatel - posiada pewne uprawnienia, obywatele dzielą się na tych rządzących i rządzonych. Nie jest to podział trwały, gdyż obowiązuje tylko na czas kadencji. Nikt nie wyrasta ponad resztę - urzędnicy tylko sprawują nadzór, stoją na straży prawa,które jest zwierzchnością.

Polis - wspólnota rodów i osad, która wynika z natury i potrzeby życia. Jest samowystarczalna (każdy jest potrzebny w polis, nikt nie jest zbędny) i doskonała (jest ukoronowaniem mnogości wspólnot i nie wchodzi w skład żadnej większej grupy). Poza polis żyją tylko zwierzęta i bogowie. Celem polis jest szczęście człowieka, czyli wg Arystotelesa zdobywanie i rozwijanie cnót.

Ustrój w polis jest formą, a ludność materią.

Mamy dwa kryteria podziału (ludności?) ilościowe i jakościowe (bogactwo, szlachectwo, wykształcenie, wolność)

Podział ustroju:

- ile osób uczestniczy we władzy

- przestrzeganie dobra wspólnego

HELLENIZM I STOICYZM

Cechy ogólne:

• epoka w historii związana głównie z podbojami Aleksandra Macedońskiego, ale trwała też po jego śmierci

• powstaje nowa kultura będąca fuzją kultury greckiej z tendencjami wschodnimi, na które Grecja się otworzyła

• następuje powolny upadek klasycznej kultury greckiej, staje się ona nieproduktywna

• potrzebna nowa ideologia wyjaśniająca rzeczywistość

• nowe podejście do człowieka (upadek polis, polis częścią czegoś większego, ludzie żyją i w polis i poza nią-> Arystoteles się mylił, jeśli chodzi o doskonałość i trwałość polis)

• nowe twory polityczne wynikające z organizacji państwowej w postaci wielkiego imperium

 

Podejście do człowieka:

• czasy indywidualizmu

• skupienie się na sobie, na własnych problemach oraz na etyce (żyć cnotliwie i uczciwie)

• w związku z upadkiem polis następuje zerwanie więzi Greków z polis, dochodzi do kryzysu obywatelstwa

• obywatele nie czuli się zobowiązani wobec polis, w razie agresji nie stawali w jej obronie

• pojawiają się elementy kosmopolityzmu, świat nie ma granic

• nie ma już demokracji, Macedończycy tworzą teraz elitę polityczną stąd Grecy dystansują się wobec problemów politycznych, które stają się im odległe, bo jednostka nie byłaby się w stanie swobodnie realizować w takim układzie władzy

Organizacja polityczna:

• polis zostaje "wessana" w większą całość=imperium macedońskie

• jak utrzmać ideologiczną więź między poszczególnymi polis a rządzącym władcą-> odpowiedzią staje się więź religijna, Grecy zaczynają uważać monarchę za bohatera (w Egipcie jeden z władców- Ptolomeusz miał tytuł Soter, co znaczy zbawca), kogoś boskiego, oddają mu boską cześć 

• rządzi teraz jeden człowiek, czyli dotychczasowa demokracja przekształca się w monarchię

• państwo przestaje być wspólnotą etnicznie jednolitą (są Grecy, Macedończycy), powstaje kategoria Hellena, którego cechą wyróżniającą było przestrzeganie standardów kultury helleńskiej, będącej wypadkową kultury greckiej i tendencji kultur wschodnich

 

Nurty hellenizmu:

1. stoicyzm (na nim się skupimy)

2. epikureizm

3. sceptycyzm

Te dwa ostatnie nie odgrywają istotnej roli w kwestii polityki i prawa, są to bowiem przede wszystkim nurty filozoficzne skupione na etyce.

STOICYZM

Pozwala przejść od Grecji do Rzymu. Nazwa wywodzi się od słowa stoa, które oznacza bramę, element architektoniczny, zadaszenie (pod którym spotykali się stoicy). Wyróżniamy 3 etapy rozwoju myśli stoickiej: stara stoa, średnia stoa i stoa rzymska. 

W okresie hellenizmu w kwestii ontologii stoicyzm głosił materializm dynamiczny: w świecie istnieje materia zwykła, niemyśląca (element kształtowany) oraz materia myśląca (czynnik kształtujący), za którą uważano np. Zeusa, eter, ogień, Boga, wielki rozum Logos. Stoicy uważali, że świat składa się z ognia jako pierwiastka podstawowego. Jak ogień się ściska to gęstnieje i powstaje wszystko co nas otacza. Pojawiają się też elementy panteizmu i opatrzności-> logos przenika cały świat, jest też w ludziach, ten rozum świata decyduje o kierunku rozwoju tegoż świata. Stoicy głosili empiryzm w kwestii poznania świata (przez zmysły). 

Logos przenika człowieka. Mamy udział w rozumie świata w postaci prawa natury, które jest w naszej duszy. Logos przenika KAŻDEGO człowieka, stąd wszyscy są równi, racji bytu nie mają podziały na wolnych i niewolników, Greków i barbarzyńców. Stoicy nie przeciwstawiali się instytucji państwa, uważali, że ludzie muszą być zorganizowani. Łączyli to co dobre i rozumne, a to z kolei dawało szczęście. Ludzie prawi przestrzegają prawa natury i żyją zgodnie z jego zaleceniami.

Mędrzec powinien odczytać ze swojej duszy prawo natury i wtedy będzie umiał odróżnić dobro od zła, pozna to, co prawdziwe i będzie w stanie od tego odróżnić to, co jest tylko ułudą, konwencją. Gdy to osiągnie będzie żył cnotliwie, zgodnie z p.natury i dozna szczęścia.

Stoicy dostrzegali rzeczy, na które nie mamy wpływu (odnosi się też do spraw politycznych). My denerwujemy się na nie, że nie potrafimy ich zmienić i wtedy jesteśmy nieszczęśliwi. Owe rzeczy mają nad nami władzę. Należy się od nich uniezależnić, uniewrażliwić na rzeczy błahe, nieistotne i na te, których nie jesteśmy w stanie zmienić-> APATHEIA (niewrażliwość, wolność, od tego na co nie mam wpływu, co mnie denerwuje).

Wolność stoicy postrzegali jako świadomość konieczności: wiem, że coś muszę zrobić, wiem, czego mi nie wolno i jestem wolny.

Człowiek postrzegany jako istota rozumna, społeczna. Tworzy różne wspólnoty, ale to już nie zbiorowość jest w centrum. Teraz punkt centralny stanowi jednostka, która wchodzi w skład wspólnoty, np. rodziny, rodu, gminy, państwa i wreszcie całego świata. Ową największą wspólnotą jest SOCIETAS HUMANA-cała ludzkość (elementy kosmpolityzmu). Każdy człowiek pownien być dobry, przyjazny i życzliwy dla innych. Stoicy powtarzają też teorię organiczną: każdy człowiek jest wspólnocie potrzebny i pełni określoną funkcję. Te wyższe wspólnoty tworzone są w sposób naturalny, ludzie się integrują i to wynika z ich natury społecznej.

Wizja stoicka państwa idealnego jest po trosze utopijną. Stosunki społeczne mają opierać się na życzliwości, powszechnej przyjaźni i prawie natury. Wszyscy ludzie są równi. Nie ma policji i sądów, bo ludzie żyją zgodnie z prawem natury, które nakazuje życzliwość i uczciwość. Państwo to miało być monarchią, w którym rządzi 1 jednostka (ogromne terytorium, zróżnicowane etnicznie-> trudno o demokrację). Pojawiają się tu elementy sofokracji- rządzić mają mędrcy. Ma dojść też do ograniczenia własności prywatnej na rzecz wspólności dóbr.

RZYM

- Rzymianie - ludzie bardzo praktyczni w swoim działaniu, skupiali się na konkretach;

- Cechy myśli rzymskiej:

•  była RACJONALNA, a nawet INTELEKTUALNA, ale później (także ale nie tylko pod wpływem chrześcijaństwa) myśl poszła w kierunku WOLUNTARYZMU a nawet MISTYCYZMU;

• charakter INDYWIDUALISTYCZNY;

• poczucie EKSKLUZYWIZMU;

- Rzymianie nie tworzyli własnych koncepcji, a jeśli tworzyli to na podstawie tego, co wcześniej powstało w Grecji, czerpanie z tego dorobku miało jednak charakter wybiórczy;

- oficjalną doktryną stał się STOICYZM, dlatego że Rzymianie byli konserwatystami (człowiek ma złą naturę, homo homini lupus est, dlatego potrzebuje on nad sobą kontroli i ten rygoryzm wpasował się w myśl rzymską);

• ich ustrój nie musiał być uzasadniany, po prostu istniał;

• jeżeli coś działo się źle, to znaczy że Rzymianie porzucili mos maiorum;

• stoicyzm zakładał pewien UNIWERSALIZM (wszyscy posiadamy prawo natury, wszyscy żyjemy we wspólnocie), ale "to my, Rzymianie tworzymy tę wspólnotę";

• władzę miał sprawować mędrzec;

• stoicyzm został oficjalną koncepcją, bo był przydatny.

Cyceron - I p.n.e.

• z wszystkich myślicieli rzymskich w sposób najpełniejszy oddał ducha rzymskiego;

• nie był stoikiem, lecz EKLEKTYKIEM (czerpał i ze stoicyzmu, i z Platona, i z Arystotelesa itd.)

• tęsknił za dawnymi czasami i postulował ich przywrócenie;

• był zwolennikiem koncepcji PRAWA NATURY (wyższy porządek rzeczy, zapisany w rozumie każdego z nas);

• jakkolwiek prawo obowiązuje wszystkich, tak ludzie występni, źli nie mają dostępu do prawa natury;

• Cyceron łączy cnotę z prawem natury;

• przestrzegania prawa natury gwarantuje bycie człowiekiem;

• CZŁOWIEK - byt społeczny i racjonalny;

• RODZINA - punkt wyjścia; jest to związek między kobietą a mężczyzną, oparty na emocjach;

• ponad rodziną CIVITAS, jest to jakiś odpowiednik polis;

• nad civitas NATIO/GENS - wspólnota, która skupia jeden język;

• najwyżej SOCIETAS HUMANA - wspólnota ogólnoludzka; tu Cyceron wychodzi poza tradycję grecką i zakłada istnienie wspólnoty wszystkich ludzi, mamy tu więc do czynienia z elementami KOSMOPOLITYZMU;

• termin RES PUBLICA - rzecz ludu; wspólnota o charakterze indywidualistycznym; definicja nie jest wolna od elementów metafizycznych bo "to Bóg chce, byśmy żyli w państwie"'

• LUD - pewna wielka gromada, związana węzłem prawnym i pożytkiem wynikającym ze wspólnego bytowania; 

• podstawą państwa jest PRAWO NATURY oraz SPRAWIEDLIWOŚĆ ("wszyscyśmy powołani do sprawiedliwości";

• celem państwa jest SZCZĘŚCIE CZŁOWIEKA, które osiągane jest przez rozwój cnót;

• zwierzchnią władzę sprawuje PRAWO;

• C. tworzy także wizję wspólnoty idealnej;

• C. mówi o słynnym POZORZE WOLNOŚCI, wprowadzamy ustrój mieszany, ale w taki sposób, by "dołom społecznym" tylko wydawało się, że sprawują władzę;

• późna stoa - czasy po Cyceronie.

BIZANCJUM

• grecka kolonia, która ostatecznie stała się cesarstwem, po zmianie nazwy na Konstantynopol;

• coś, co ściśle wiąże się z rozwojem chrześcijaństwa w Rzymie;

• Euzebiusz z Cezarei stwierdził, że pełnia czasów jest teraz, kiedy jest imperium, cesarstwo i władca, który jest narzędziem Boga;

• MIMESIS - odbicie Królestwa Bożego tu, na ziemi; tak jak w niebiosach jest Bóg, tak tu jest cesarz;

• Cesarz jest narzędziem Boga, jego przyjacielem, Bóg przekazuje mu inspiracje;

• imperatora porównywano wręcz do Chrystusa;

• w przypadku Bizancjum istnieje sprzężenie wielu wątków politycznych i religijnych;

• chodziło o to, by zebrać wszystkich chrześcijan pod rządami jednego cesarza, który był narzędziem Boga;

• LEX ANIMATA - konstrukcja tzw. żywego prawa;

• kiedy cesarz tworzył prawo, sam stawał się prawem;

• Rzym tradycyjny nie znał sukcesji, dziedziczenia korony i był to istotny problem;

• cesarz jest z jednej strony narzędziem Boga, ale z drugiej strony jest powoływany przez lud, senat oraz armię;

• skoro cesarz miał kontakt z Bogiem, to był otoczony majestatem;

• im wyższy urzędnik (bliżej cesarza), tym bardziej tą aurą dotknięty;

• chrześcijaństwo - religia o silnym ładunku etycznym, w chrześcijaństwie liczyła się jedność, zatem było ono potrzebne ustabilizowaniu się sytuacji, troską cesarzy nie była walka o dogmaty, ale herezje zaprzeczały jedności;

           * cesarz ponad biskupami - isapostolos;

           * cesarz zwoływał sobory, przewodniczył im, nadawał ważność uchwałom biskupów;

• Kościół - suma wiernych, eklezja;

• UNIWERSALIZM -  skoro to ma być odbicie Królestwa Niebieskiego, to cesarz ma rządzić wszystkimi chrześcijanami;

• struktura RODZINY MONARSZEJ (inne państwa jako rodzina cesarstwa, taka sama nomenklatura jak powszechnie przyjęta; im ważniejsze państwo tym ważniejszy tytuł np. brat); wszyscy władcy mieli tytuł BASILEUS, a cesarz BASILEUS AUTOCRATOR.

AURELIUSZ AUGUSTYN (IV/V w.n.e.)

• Żył w czasach, w których:

- nastąpiła klęska Rzymu (obwiniano za nią chrześcijan)

- rozprzestrzeniało się chrześcijaństwo (mimo to, zła ile było, tyle jest)

• Dopiero w wieku 33 l. przyjął chrzest

• Twórca doktryny dominującej w Kościele do XIII w. (do czasów św. Tomasza z Akwinu)

• Próba pogodzenia antyku grecko-rzymskiego z chrześcijaństwem

• Zebrał myśl antyczną, starał się dokonać syntezy z chrześcijaństwem

Teocentryzm- Bóg jest źródłem wszystkiego: bytu, dobra, mądrości, wydaje rozkazy, jest nieskończony

,,Pragnę poznać Boga i nic więcej”- jak zrozumiem Boga, to poznam wszystko

Łaska- jesteśmy nią obdarzeni przez Boga albo nie – nie mamy na to wpływu

Bóg nas oświeca- iluminizm- poznanie irracjonalne, w wyniku szczególnej relacji z Bogiem

Mistycyzm- szczególna relacja z jakimś czynnikiem

,,Kochaj i rób co chcesz”- kierowanie się intuicją – skoro Bóg jest nieomylny, to człowiek oświecony przez Boga też jest nieomylny

Etyka indywidualna

- wolność formalna- zdolność wyboru m. dobrem a złem

- wolność moralna- wolność od grzeszenia

Istnieją ludzie dobrzy i źli (więcej jest ludzi złych); wspólnota św. (Civitas Dei) i wspólnota przeklętych (Civitas terrena). Ścieranie się tych dwóch wspólnot to dzieje tego świata. Zło nie istnieje, to brak dobra.

KONCEPCJA CZŁOWIEKA:

• dwoistość natury człowieka:

,,Człowiek jest bytem tragicznym, rozerwanym m. zwierzęciem a aniołem”- - z jednej strony jest skazany na potępienie, ale może liczyć na łaskę, upadły, bo jest skażony grzechem pierworodnym

• los człowieka jest niepewny

• ma szansę na szczęście- jak Bóg zechce i mu da

POGLĄDY SPOŁ.:

• pochwała pracy

• głosił równość wszystkich ludzi, potępienie niewolnictwa; nie naruszać godności niewolników

• potępienie własności prywatnej; niech własność prywt. będzie, ale dla dobra wspólnego

• jednoznaczne potępienie operacji pieniężnych – lichwy, handlu-> chrześcijanie powinni się wymieniać

ZAGADNIENIA POLIT.-PRAWNE:

• św. Paweł: ,,Albowiem nie ma władzy, która nie pochodziłaby od Boga”- to, że na ziemi ktoś rządzi, to wynik woli Boga. Ten, kto władzę sprawuje jest narzędziem w rękach Boga

• Cyceron: ,,Res publica (rzecz ludu) to wielka gromada zespolona czynnikami: prawem, pożytkiem wypływającym ze wspólnego bytowania”- Augustyn twierdzi, że C. był w błędzie, bo źródłem wszystkiego jest Bóg; źródłem prawdziwego prawa jest Bóg, a Rzym nie był państwem, bo nie znali prawdziwego prawa (p.bożego)

def. Augustyna: ,,Res publica (rzecz ludu) to wielka gromada, zjednoczona zgodną łącznością w umiłowanych przez się rzeczach”- wspólny pogląd, co miłują, co jest dla nich ważne

Państwo:

• w istocie struktura opiera się na nadrzędności, podrzędności- zgoda na to, że jedni panują, drudzy słuchają; ,,Ludzie są jak litery..coś tam coś tam”- przedstawia założenia umowy społ.

• kto rządzi, ten realizuje boski plan:

    ->może być władza właściwa, prawidłowa- ojcowska

    ->może być władza okrutna – tyrańska; ,, Państwo powstało z powodu grzechu” – człowiek ma naturę upadłą i grzeszną

ALE! Obu należy się posłuszeństwo, żadnej władzy nie można się sprzeciwić, bo każda realizuje boski plan

WYJĄTEK!!! Ten, który rządzi może stać się narzędziem szatana - narusza p. boże- Pismo Św.  -> możliwy jest bierny opór, zbrojny opór odpada.

     Ale! Kiedy działanie tyrana zagraża całej wspólnocie, to wtedy można mu się zbrojnie przeciwstawić.

• ma charakter doczesny

• musi się troszczyć, żeby człowiek przestrzegał prawa- ma karać za pomocą prawa

• ma regulować korzystanie z dóbr ziemskich

• ma zabiegać o:

1. jedność

2. pokój

3. porządek

RELACJA PAŃSTWA Z WŁADZĄ DUCHOWNĄ/do biskupa (Kościoła wtedy jeszcze nie było!)

Państwo sobie, wiara sobie:

- władca ma się troszczyć o życie doczesne

- biskup ma się troszczyć o zbawienie

Struktury niezależne, ale współpracujące ze sobą, nie ma hierarchii, władza duchowna nie wyrasta ponad władzę państwową

BIZANCJUM

doktryna imperialna ; synkretyzm -> łączyła elementy rzymskie, wschodnie, greckie. 

prekursor - EUZEBIUSZ z Cezarei. (IV w n.e)

Kult władcy - władca wcielony. - w czasach pogańskich.

po przyjęciu chrześcijaństwa - > założono ,iz imperator to OBRAZ BOGA NA ZIEMII, - namiestnik, przyjaciel Boga, pozostaje z nim w bliskich kontaktach, Bóg go instruuje, powierza mu pieczę nad chrześcijanami.

IMPERIUM – MIMESIS (upodabnianie się) Królestwa Niebieskiego.

Ścisłe powiązanie el. politycznych z elementami religijnymi . Chrześcijaństwo --> ziemskie odzwierciedlenie Królestwa Niebieskiego.

CESARZ- posiadał władze absolutną , BASILEUS AUTOCRATOR, autocrator- zarezerwowany tytuł dla imperatora, basileus - król.

Kompetencje nieograniczone, głównodowodzący armii, mimo tego, Że był namiestnikiem Boga na ziemi, to biskupi interpretowali dogmaty, cesarz miał władzę nad biskupami, bo to on zwoływał sobory, zatwierdzał soborowe uchwały. 

 

" BISKUP LUDZI ZYJĄCYCH POZA KOŚCIOŁEM"

biskup- cesarz

ludzi żyjących poza - on sprawuje władzę nad heretykami, nad chrześcijanami poza terytorium Bizancjum.

kościołem- ekklezja (kościół grecki)  WIERNI ,a nie budynek, zakres ludzi, którzy mieli wejść w skład imperium.

Posiadał pełnię władzy- źródło prawa.

 LEX ANIMATA - prawo ożywione (nomos empsychos)

- nie mógł złamać prawa sam był prawem

- posiadał kontrakt z Bogiem ( aura niesamowitości)

- umiar, uczciwość, trzeźwość - wartości chrześcijańskie - utrzymują JEDNOŚĆ.

Uniwersalizm wschodniorzymski- poddani cesarza to poddani Boga.

koncepcja rodziny monarszej- różni władcy, CESARZ władca władców, głowa rodziny, pozostali władcy członkowie rodziny

SUKCESJA TRONU- lex regia - LUD upoważniał jednostkę do władzy, cesarz narzędzie Boga, wybierany przez senat, lud ,armie. 

CESARZE na wschodzie uważali siebie za ważniejszych, cesarz był RÓWNY APOSTOŁOM, ważniejszy niż biskup.

ARABOWIE W ŚREDNIOWIECZU

Arabia - (arabski.- kraina) , podzielona przez rzymian na:

1)Dezerta-opuszczona

2)Petra-nieszczęśliwa

3)Felix-szczęsliwa

PETRA ---> Felix  - mieli o sobie zle zdanie, panowała permanentna wojna pomiędzy nimi, niekończące się walki - to była ludnosc semicka.

LUDZI ŁĄCZYŁY - ZASADA PUSTYNI

-gościnność

-obowiązek pokoju na 1/3 roku

-szanowanie studni

-pielgrzymka do kamienia kaaby

-język

ISTNIAŁA MEKKA - wielkie miasto handlowe, okreslane jako matka miast, była rządzona silną ręką przez grupę rodów, bylo tam wiele świątyn, gdzie ludzie zostawiali pieniądze - utrzymywała sie z KULTU I GOSPODARKI.

ARABIA - kraina politeistyczna - interes jednostkowy nie byl brany pod uwage, --> POJAWIŁ SIĘ CZLOWIEK ---> KUTAM, MAHOMET. (bogato się ożenił z wdową, miał wiele czasu na przemyslenia, wychodził na pustynię i tam objawiał się mu BÓG.) 

MAHOMET- kaznodzieja, moralizator, potępia skupienie się na zyciu doczesnym, mówi ,że w miejsce POLITEIZMU NALEZY WPROWADZIC MONOTEIZM --> to powoduje chaos w Mekkce , ktora zyła z kultu do wielu bogów, FERMENT SPOLECZNY --> Mahomet musi uciekać 622 do JATRIBU/ JASTRIBIU / MEDYNY. Tam ma doczynienia z religią monoteistyczna. 

JATRIB- byl miejscowością roliniczą, tam hasła Mahometa padały na żyzny grunt. Wywołał wojnę -wygral ją, DOSZLO DO KOMPROMISU ---> w Mekkce jest jeden Bóg, ale Mahomet zgodził się na kult kamienia KAABY.

 

RELIGIA

Koran(112 sur(ksiąg), ułozone od najdłuzszej do najkrótszej, ostateczna wersja w 655r), monoteizm( Bóg bliskowschodni, twórca, amnipotencja, wszechobecny, BÓG KARZĄCY, z wieloma twarzami, Bóg milosci i nienawiści, wojny ,pokoju - Bóg SKRAJNOŚCI.)

ISLAM (arabski- posłuszenstwo, poddanie). opiera się na zalożeniu FATALISTYCZNYM, konstrukcja winy, grzechu, kary, odpowiedzialnosci, za naruszanie woli ALLAHA.

5 FILARÓW:

-jedyny Bóg i prorok( MAHOMET ,później Kalif)

-modlitwa + rytuały (5 x dziennie)

-jałmużna

-post (RAMADAN) w nocy mogli jeść

-pielgrzymka do kamienia KAABY ( raz w zyciu)

KONCEPCJA MAHOMETA.

problematyka społeczna - najpierw były plemiona , na ich czele stał SZEJK, wspólnota rodowo- plemienna. 

mahomet wprowadził wspólnote - odrzucił plemiona- wiary, walki,interesu,idei. JEDNA wspólnota ,wszystkich arabow - wspólnota narodu WYBRANEGO.

wspólnota w miare jednolita, ma niesc pomoc potrzebującym, JAŁMUŻNA - biedni musza istniec,aby bogaci mogli im pomagac i w ten sposób moc czynic DOBRO. (wlasnośc prywatna i niewolnoctwo istnieja z woli ALLAHA)

WSPÓLNOTA WALKI

Święta wojna DŻIHAT, islam to religia POKOJU ale też WALKI. Ekspansja walki jest dwuwymiarowa- 1- walka o ktorej czytamy w KORANIE 2- wojna ,w ktorej gina ludzie. Muzułmanie mieli miec jeden cel- trzymanie się własnego interesu- solidaryzm, ekspansja, chcieli stworzyc BONUM COMUNE dobro wspolne. 

NIEWIERNI

Jeżeli płacą HARACZ to sie ich TOLERUJE, nie ma nawracania, nie ma ambicji poszerzania wspólnoty wiernych. 

PO SMIERCI MAHOMETA MA BYC KALIF

1- sunnici-poglad arystokratyczny, kalif z plemienia KURAJSZYTÓW- elita.

2-szyici- wladza w rekach immama- ziemskiego wcielenia boga.

3- haridżici-demokraci, zwolennicy- mahometa wybiera się spośród wszystkich.

ZWYCIEŻYLI SUNNICI.

 

PRAWO

Sunna- opis zywotów proroków,(APOKRYF), stworzone pod natchnieniem.(przekazywali w postaci tradycji )

KORAN- SUNNA- ADAT - SZARIA

Idźma- zgoda znawców prawa (ULEMÓW). Jeżeli to pełna zgoda Ulemów, przejawia tu wtedy swoja wole Allah.

nauka prawa - doktryna - FILCH/ FILQ

KIJAS -analogia, sposób rozumowania prawniczego.Zbiory orzeczeń zastosowania Kijasu to FETWA.

TAKLID- odpowiednik fatalizmu, istnienie tego co jest.

WIEKI ŚREDNIE

• Regres u ludzi w abstrakcyjnym myśleniu.

• Kulturowo, cywilizacyjnie Grecja czy Rzym antyczny stały wyżej niż plemiona germańskie które zalały Europę. Zniszczenie tej kultury Rzymskiej nie było do 0 , Ci którzy przybyli nie potrafili dosłownie i w przenośni jej odczytać. 

• Kryzys lojalności – kiedyś było imperium, wszyscy mieli być lojalni wobec niego. Kiedy pojawiły się plemiona barbarzyńskie to wówczas pojawiła się taka mieszanka – struktura  w którą wchodzili:

            - Nowo przybyli (germanie),

            - Ludność pamiętająca czasy rzymskie, która sama w sobie była wewnętrznie złożona                                       (ta, która też kiedyś skąd przybyła – np. Gallowie [peregryni])

• Władca Frankoński był "Rex i Dux" wobec Franków, wewnętrzne podziały etniczne i kulturowe sprawiały, że trudno było o lojalność - stąd ten kryzys. 

• W pierwszym okresie wieków średnich ludzie nie rozumieli, co to władza. Dla nich władcą był ktoś, kto mógł przyjść i obciąć rękę, jak się nie zapłaciło podatków. Ludzie nie wybiegali z obrazem świata poza to co byli wstanie spostrzec własnymi oczami (brak myślenia abstrakcyjnego). Z biegiem lat zaczęto postrzegać sprawy inaczej, np. władca pomimo tego, że nie przebywa z ludem tylko jest gdzieś daleko, to mimo to może sprawować władzę – KRYZYS MYŚLENIA ABSTRAKCYJNEGO. 

• Rozbicie feudalne - ludzie nie pojmowali, że może istnieć jakaś struktura zarządzana przez LOJALNYCH urzędników - każdy ufał tylko sobie. Nie rozumiano, że można być lojalnym wobec dobra wspólnego, zarówno z perspektywy chłopa jak i rycerza. Jego władcą był jego senior, a nie król. Konsekwencją rozbicia był brak umiejętności zdolności organizacyjnych.  Z czasem te zdolności odzyskiwano.

Renesans XII w. 

• Wielowątkowość czynników (polityczne i ekonomiczne).

• Zaczęto czytać w większym zakresie pisma Arystotelesa, kiedy odkryto Kodyfikację Justyniańską (kodeks, digesta oraz instytucje). – w 1080 r. odnaleziono w Pizie Digesta. Kontakt z tymi dziełami wywołał "falę "  - przełom (kolosalne znaczenie).

• Odejście od prostego myślenia Bóg każe, a człowiek robi. W wieku XII zaczęto postrzegać Boga i świat w sposób bardziej wyrafinowany (filozoficzny) - Bóg stawał się rzemieślnikiem, który tworzy dzieło i wpuszcza je w ruch. Ingeruje w świat poprzez własne dzieła(a nie bezpośrednio sam).

• Do tej pory świat doczesny był postrzegany jako test dla człowieka, Od wieku XII nastąpiła ''rehabilitacja''  doczesności i materii. Świat stworzył Bóg, i natura będąc jego dziełem jest też doskonała. Możemy chwalić Boga oglądając i chwaląc świat.

• Życie doczesne jest przejściowe – nie jest jednak grzeszne, bo zostało dane ludziom przez Boga, nie można go traktować jako źródła pokus.

• Rehabilitacja cielesności - ciało nie było już postrzegane jako kula u nogi, która nam uniemożliwia zbawienie, ciało dał nam Bóg - ciało też jest dobre i piękne (zgodnie z zasadami moralności należy je też podziwiać) , ciało jako świątynia boga – dusza jest ważniejsza. Nie negując istnienia ducha uznano istnienie materii, która jest dziełem Boga.

• Także zmieniły się warunki w jakich żyli ludzie w tamtych czasach (ciągłe walki, wędrówki) – natomiast ten okres późniejszy XI-XII w. jest okresem spokojniejszym - pojawiają się miasta, uniwersytety.

• Dawna teoria Augustyna nie potrafi wytłumaczyć tego świata, dlatego pojawiła się konieczność powstania nowej doktryny. Ludzie żyli już w bardziej "sympatycznym" świecie.

Jan z Salisbury 

• Był z pochodzenia Anglikiem, biskup we Francji.

• Napisał pierwsze średniowieczne dzieło na temat polityki "Policraticus". Nie jest to dzieło które traktuje o polityce w sposób abstrakcyjny, a raczej zespół pewnych spostrzeżeń, pewnych zaleceń jak rządzić, pewnych ogólnych maksym dot. polityki prawa i władzy (nie najwyższych lotów, ale przełomowe – pierwsze po długim okresie regresu  ok II połowy wieku XII ~ 1153 r.).

• Jego głównym osiągnięciem było posłużenie się pewną metaforą dla opisania państwa (wg jego koncepcji relacja władzy była nieco inna – pochodziła od Boga, a pośrednikiem między nim a władcami był papież). Ludzie nie potrafili operować na płaszczyźnie abstrakcyjnej, więc potrzebowali konkretów – postrzegali państwa chrześcijańskie jako mistyczne ciało Chrystusa (metafora wspólnoty – jednak zbyt religijna, aby nazwać nim świecką wspólnotę jaką było państwo). Jan z Salisbury porównał to, co my nazywamy dzisiaj państwem,  do Ciała – ludzie uzyskali słowo którym można było nazwać " to coś", czym rządził władca. Posługując się metaforą Ciała Sprawiedliwości (Corpus Iusticie). Opisał ten byt - koncepcja organiczna wg której każdy ma swoją funkcję, każdy jest potrzebny, ale każdy ma siedzieć na swoim miejscu. Władca jest sługą sprawiedliwości.

Jan z Salisbery opisuje jak wygląda taka "prowincja" wspólnota świecka w ramach dużej struktury politycznie zorganizowanego koscioła. Porównuje prowincje do ciała ( określa go jako ciała sprawiedliwości) [quasi-ciało] wspólnota jest porównana do organizmu żywego ( koncepcja organiczna , każdy jest potrzebny ale musi siedziec na swoim miejscu) dusza tego ciała jest kler , język oczy uszy - sędziowie i namiestnicy , ręce śłużebnicy i rycerstwo , nogi - poddani, chłopi itp   , układ pokarmowy - administracja państwowa. 

Władzę nad tą wspólnotą sprawuje władca -> narzędzie Boga , realizuje boski plan. Władca jest sługą prawa i sprawiedliwości , ale jednocześnie ma być dla ludzi tak jak ojciec dla dzieci. Jego władza jest w pewnym sensie obowiązkiem , ponosi za nia odpowiedzialność (minister populi- sługa ludu, elementy patriarchalne , biblijne ,germańskie). Lud nie może pociągnąć władcy do sprawiedliwości!!. Posiada pełnie władzy ( jest niczym słońce) jego pozycja jest nie naruszalna ( niemal ,że absolutyzm). Sam stanowi prawo-> jest to efekt jego działania. W hierarchi jest nad nim Kler(dusza jest ważniejsza niż ciało , Biskup jest ważniejszy niż krół ) oraz papież.

 Jeżeli władca zaczyna łamać prawo to nie jest narzędziem Boga tylko szatana i takiego trzeba usunąc. Zrobić ma to lud -> dopuszczalne jest królobujstwo. Lud nie jest biegły w prawie więc nie wiadomo kiedy władca "przegiął" i tu pojawia się rola biskupa. Kler decyduje czy władca już złamał prawo czy należy jego działania tolerować. Lud jest tu tylko egzekutorem. Kiedy lud chwyta za broń ,żeby usunać od władzy tego " szatana " to wtedy Lud staje się narzędziem Boga ( upoważnienie do działania bezpośrednio od najwyższego ->ew. przez pośrednictwo papieża) Lud staje się wtedy tak uprawniony jak władca , swoja suwerenność pochodząca od Boga.  

TOMASZ Z AKWINU

Dominikanin , człowiek bogato urodzony. Dokonał interpretacji nauki Arystotelesa ,a po częsci stoicyzmu na potrzeby kościoła. W wieku XIII pojawia się nowa grupa społeczna mieszczanie. Świat się uspokoił , nie ma już tyle wojen. Kosciół widząc ,że ludzie zachwycają się Arystotelesem " ochrzcił go" . Tomasz dostał dyspensę od koscioła na zaadaptowanie Arystotelesa na potrzeby koscioła. Bóg jest źródłem wszystkiego -> teocentryzm, jednak jest to bóg bardziej wyrafinowany, bóg który działa poprzez własne dzieła. Jest jakby programistą tworzącym algorytm ,który wszystko przewiduje (nawet cuda). Człowiek jest oczywiscie dziełem Boga. To nie Bóg działa bezpośrednio tylko przez człowieka !!! Bóg = Causa remota(pierwsza przyczyna). Wiek XIII - okres różnorodności ( miała być jednolitość bóg -> zbawienie itp , a tu występowała pełna gama wszystkiego , która nie była jednak zaburzeniem porządku tylko wielości bytów które podlegały hierarchi -> GRADUALIZM -> pozwala zachować wielość ,ale nadać jej hierarchiczny porządek). Najniżej są żywioły -> byty ożywione (rośliny -> byty ożywione (zwierzęta)-> byty ożywione (człowiek)-> aniołowie -> stwórca. Tomasz przejmuje koncepcje realizmu arystotelesa ( dwoistośc materii i formy), forma jest ważniejsza od materii. Droga do prawd wiedze i duszą i ciałem jednak nadal istnieje prymat koscioła nad państwem , duszy nad ciałem. Tomasz mówi o sprawiedliwości jak arystoteles (rozdzielcza itp). Kościół musiał zaapceptować Handel ( sprawiedliwa cena) lichwa ogólnie jest zła ( wyzysk), własnośc prywatna uznana za dobrą ,ale pojawiają się pewne ograniczenia (np trzeba niesc pomoc potrzebującym , różni ludzie mogą posiadać rózną ilość wartości -> im wyżej jestes w hierarchi tym więcej możesz posiadać . Praca jest dobra chroni od lenistwa, grzechu. Rodzina , punktem centralnym jest ojciec , Rozkaz jest dobry ,ale ten kto wydaje rozkaz podlega odpowiedzialności wzgledem osoby która go wykonuje. Tomasz wprowadza nowy podział -> łączy duchowieństwa ze szlachtą  Optymaci(najlepsi) potem -> populus honorabilis (Lud szlachenty , nie szlachetnie urodzeni) -> populus Vilis  ( Lud zwykły). Przesunięcie Ci którzy pracują sątam gdzie byli , klasa średnia mieszczaństwo wpadła w środek natomiast kler połączył się ze szlachtą będąc na szczycie hierarchii).

NOWOZYTNOŚĆ- WIEK XVI- RENESANS

-renesans- odrodzenie się kultury, tej kultury, którą mamy wtedy, w XV-XVI w

- z materiału stworzonego w antyku zbudować coś nowego w XV-XVI w. (z tamtych cegieł zbudować nowy gmach)

- ukształtowanie rzeczywistości za pomocą dawnych narzędzi

- czas: XV-XVI w – w Polsce; XIV-XV w.- we Włoszech

WAŻNE WYDARZENIA RENESANSU, które wpłynęły także na myśl polityczno- prawną:

1. Odkrycia geograficzne, nowe lądy

- ten świat znany do tej pory Europejczykom to nie wszystko, SA nowe lądy, mniej rozwinięte cywilizacyjne → Europejczycy lepsi

- porównania: my Europejczycy- reszta świata

- myśl utopistyczna, krytyka otaczającej Europejczyków rzeczywistości

2. reformacja

-stworzenie kościoła bez hierarchii, Marcin Luter- ojciec reformacji

- rozłam w kościele chrześcijańskim, różne odłamy i odmiany powstają, nowi bogowie

- państwa europejskie straciły ostatni  łączący ich mianownik- jedną wiarę, jednego papieża

- w państwach protestanckich nie ma pośrednika miedzy bogiem a ludźmi, władca ma najbliższy kontakt z bogiem

- Europa rozbita przez reformację

- pokój westfalski → wprowadził podstawę, na której chciano zbudować nowy pokój w Europie na podstawie umowy, po wojnach np. wojna 30-letnia (śmierć milionów ludzi)

3. heliocentryczna teoria kopernikańska

- zaczęto zwracać uwagę na interes jednostki, a nie na grupy społeczne jak do tej pory (był podział na monolity: ci co rządzą, ci co się modlą np.)

- atomizm społeczny- atomos- z grec. niepodzielny- każdy chce czegoś, każdy do czegoś dąży; indywidualizm najwybitniejszych jednostek tego okresu

- antropocentryzm zamiast teocentryzmu- w centrum zainteresowania jest człowiek, Bóg istnieje nadal, ale badamy człowieka, który jest twórcą, aktywnym działaczem, liczy się aktywność i aktywna jednostka, WAŻNE: antropocentryzm kojarzyć z aktywizmem, „Masy nie potrafią tworzyć”- Niccolo Machiavelli

4. wynalezienie prochu strzelniczego

- proch pozwala zabijać i niszczyć

- proch pozwala przełamywać punkty oporu pewnych grup np. feudałów, rycerzy

- centralny ośrodek władzy miał „przekonujący” argument- albo dana grupa się podporządkuje albo zostanie zrównana z ziemią za pomocą prochu

- władcy budują swoja potęgę niszcząc opór w prowincjach

5. wynalezienie druku

- przyspiesza tworzenie nowych idei: im więcej się przeczyta, tym więcej będzie się wiedziało o świecie, tym więcej będzie można zrozumieć i wymyśleć nowe rzeczy

PROCESY KONCENTRACJI WŁADZY

- to oparcie na przemocy i pieniądzu, jest jeden silny

- w renesansie z jednej strony opisywano działania władcze, z drugiej strony tworzono teorie dlaczego ten jeden władca ma panować

- monopolizacja stosowania przemocy- państwo podporządkowuje sobie stosowanie przemocy

Renesans jest łącznikiem między średniowieczem, a nowożytnością, ma i stare i nowe elementy. Jeden but jest w średniowieczu, drugi w nowożytności ;). Renesans to stan napiecia, z którego może cos wyniknąć.

Poglądy renesansu:

• Reformacja

• Myśl utopistyczna

• Realizm polityczny (jego przedstawiciele: Niccolo Machiavelli, Jean Bodin)

- opisywał i wyjaśniał procesy koncentracji władzy

- charakteryzował go oportunizm- jest jak jest, trzeba to opisać, zrozumieć  i uzasadnić.

REALIZM POLITYCZNY- Niccolo Machiavelli

- Włochy, XV-XVI w.

- Niccolo był twórcą realizmu politycznego

- koncepcja działań politycznych, koncentruje się na rzeczywistości, na faktach

- istnieją różne koncepcje, ale nie dajmy się im zwieść → badajmy to, dlaczego ludzie idą za tymi koncepcjami

- trzeba obserwować rzeczywistość, bo tylko stąd czerpiemy wiedzę o tej rzeczywistości, właśnie z obserwacji

- realizm polityczny ma charakter empiryczny

- trzeba czytać o przeszłości- bo kto zna historię, ten potrafi poznać związki przyczynowo-skutkowe i wtedy możemy przewidzieć przyszłość z jakimś dużym prawdopodobieństwem

Cechy realizmu:

1.  Empiryczny

2. Racjonalny i logiczny

3. Relatywny

I aspekt- zmienność świata

II aspekt- nie ma żadnego obiektywnego, trwałego, stałego punktu odniesienia jako systemu normatywnego.

POGLĄDY MACHIAVELLEGO:

- świat składa się z ludzi zorganizowanych w państwa

- człowiek jest egoistą- myśli o sobie, skłonny jest bardziej do złego niż do dobrego, człowiek jest nawet bardziej zły → człowieka nigdy nie można zaspokoić, zawsze chce więcej niż ma, oczywiście są wybitne jednostki, które nie postępują tak, ale są one wyjątkami

- władza jest celem do którego dąży człowiek, człowiek nie cofnie się przed niczym, by zdobyć władzę, ustąpi jedynie przed siłą, człowiek nie boi się stosować przemocy

- dla człowieka ważna jest tylko siła i jego interes, nie ma altruizmu, nie ma solidaryzmu

-stosunki międzynarodowe to tez tylko siła, bo albo państwa prowadzą wojnę, albo przygotowują się do wojny

- Machiavelli, a tym samy i realizm polityczny nie mówi jak powinien wyglądać świat (nie ma idealnej rzeczywistości stworzonej przez ten pogląd), ale mówi jak działać w tym świecie, bo świata nie można zmienić, ale trzeba w nim jakoś funkcjonować. Można się przygotować do pewnych rzeczy i dlatego  należy:

• Działać skutecznie, skuteczność= dobro, skuteczność wynika z adekwatności działań do warunków

• Dopasować się do rzeczywistości- by działania były skuteczne.

- świat jest zmienny, wszystko jest zmienne, wszystko płynie

- Machiavelli rozdziela politykę i etykę- „Mnie moralność nie ogranicza”

- takie działania człowieka (ludzie są z natury źli, dążą do zdobycia władzy itd.) istniały zawsze, ale Machiavelli jako pierwszy nazwał rzeczy po imieniu, opisał wszystko tak dogłębnie i dokładnie- został wyklęty od czci i wiary: (takie poglądy wcześniej wysuwał też Arystoteles w IV w.

LA STATO 

• z języka włoskiego: zarząd grupą ludzi

• La stato to odpowiednik naszego państwa, w języku polskim pojęcie pojawiło się pod koniec XVIII w. w wyniku zaborów, gdy ludziom przyszło żyć w tworze rządzonym przez cara

• Typowo polskim odpowiednikiem La stato jest pojęcie stanu jako państwa (od łac. status)

PAŃSTWO A PRZEMOC

- Machiavelli użył tego pojęcia dla opisania nowożytnego państwa- stworzył to pojęcie na płaszczyźnie intelektualnej- zsumował znaczenie tego pojęcia 

- status, la stato, stan to pewna sytuacja, która charakteryzuje się stosowaniem przez organy władzy uporządkowaną przemocą; stosowanie tej „przemocy” regulują zasady prawa

- państwo- stan uporządkowanej przemocy, kto postępuje fair- nie stosuje się wobec niego przemocy, ale jeżeli ktoś nie stosuje się do zasad to państwo, rządzący mogą wobec niego użyć przemocy

- przemoc ta może być stosowana tylko przez niektóre, uprawnione do tego podmioty

- „Człowiek tworzy państwo, ma ono charakter doczesny- tu i teraz”, państwo może zostać zniszczone

- państwo ma pełnić określone funkcje m. in. zapewnienie bezpieczeństwa- dlatego władza państwa monopolizuje stosowanie przemocy, by to bezpieczeństwo zapewnić

- przemoc orężem państwa, państwo wykorzystuje przemoc, by rządzić wspólnotą

- państwo ma własne zasilanie- władza państwa ma swoje źródło władzy, którym jest faktyczna siła, faktyczny potencjał, czyli stosowanie przemocy, państwo poskramia przemoc,

- bez państwa nie ma życia, poza państwem nie ma życia, człowiek nie przetrwałby bez państwa, państwo jest odpowiedzialne za życie tu i teraz, nie za zbawienie, tylko doczesność

- państwo opiera się na potencjale, którego ostatnią formą jest przemoc

IDEAŁ PAŃSTWA WEDŁUG MACHAVELLEGO

 

 

- ogół, społeczeństwo zapewnia trwanie: najtrwalszym ustrojem będzie ustrój republikański- „Najlepszym państwem jest republika, bo zapewnia trwanie”

- państwo musi być, by istniał człowiek

- republika opiera się na wspólnocie, na „ludzie zdrowym”, który ma świadomość tego, że jest podstawą państwa, ceni równość, wolność

- republika jest celem, do którego można dążyć tylko przez lud zdrowy, a w czasach Machavellego jest tylko „lud zepsuty”- jak to zmienić?

 

- DYKTATURA- rządy wybitnej renesansowej jednostki

- wybitna jednostka przejmuje władzę w państwie, jest to człowiek z ludu, a nie z arystokracji

- „Książę”- najsłynniejsza ksiązka Machavellego, książe- władca, opisuje jak dojść do władzy jednoosobowej i jak ją utrzymać

- dyktatura ma być formą przejściową, nie będzie trwała wiecznie, ma tylko prowadzić do republiki

- dyktatura ma być brutalna, władca nie jest ani dobry, ani zły, musi umieć przyjmować różne maski, raz jak lis, raz jak lew, władca ma świadomość i wie o tym, że musi przekształcać lud zepsuty w lud zdrowy, a narzędziem do tego jest właśnie brutalność i przemoc

- JAK DOKONAĆ PRZEJŚCIA? Poprzez:

• wojna- jest jednym z czynników przekształcania tego ludu, nic tak nie łączy jak wspólny wróg, milicia racionale- obywatele państwa, którzy walczą za darmo dla dobra państwa, armia kształtuje lud, obywateli

• prawo- kształtuje moralność, wszystko ma się dziać w zgodzie z przwem, uczy ludzi pewnych nawyków

• religia- kształtuje człowieka, ale nie może to być chrześcijaństwo, które jest religia ludzi słabych i zepsutych kapłanów, w tej religii musi być kult siły i państwa

• przebywanie w państwie- rodzi świadomość przynależności do jednego państwa

- władca naprawi lud i stworzy „lud zdrowy”, który będzie fundamentem dla republiki

- władca musi oddać władzę ludowi, ale tylko on, wybitna jednostka może stworzyć konstytucje tej republiki

- władca osiągnie usatysfakcjonowanie- on nie chce władzy dla siebie lecz dla ogółu

X- system przewiduje istnienie wybitnej jednostki, która zawsze jest gotowa wrócić, gdy coś się dzieje w republice, gdy jest widmo wybuchu wojny, pojawiają się problemy

- ZASADA RACJI STANU- interes publiczny bierze górę nad interesem jednostki, lud zdrowy musi i chce się podporządkować, bo wie, że od tego zależy przetrwanie istty całego państwa

- Machiavelli mówi jak funkcjonować w świecie, wskazuje drogę do idealnego państwa

- całkowicie odrzuca czystą demokrację

- tworzy system mieszany republiki, a nie czystą republikę, gdyż przewiduje istnienie wybitnej jednostki, która cały czas czuwa (od dyktatury) i istnienie ludu, który dzierży władzę (od demokracji)

- Machiavelli stworzył podstawy nowożytnego państwa opisując rzeczywistość.

JEAN BODIN

JEAN BODIN - działał w XVIw. we Francji, Żyd, prawnik, myśliciel, wybitny polityk, chciał być naukowcem, miał możnyuch protektorów - m.in. Walezego. Bodin zwany Bodinusem był przedstawicielem późniejszego renesansu

[wczesny renesans-->optymiści; późny renesans-->pesymiści]

Bodinus to przedstawiciel realizmu, jest u niego więcej prawa. Mówi się,... że Bodin zinstytucjonalizował to, o czym mówił Machiavelli.

Bodin stworzył koncepcję suwerenności. Czym jest suwerenność? to samowładność i całowładność, niezależność, odrębność. Kojarzy się z narodem i państwem w szczególności. W swoim podstawowym założeniu koncepcja ta istnieje do dziś - jest w pewnym sensie zmodyfikowana i skonstytucjonalizowana.

W skrócie: Problem koncepcji suwerenności jest bardzo złożony, istota koncepcji jednak jest stała do dnia dzisiejszego. Świat bowiem z każdą dekadą jest bardziej złożony.

XVIw. we Francji to okres wojen religijnych: katolicy vs. hugenoci.

Francja była państwem i tego Bodinus nie kwestionował.Panował jednak chaos w środku, tarcia wewnątrz, kto ma rządzić. Nikt nie zaprzecza tezie, że istnieje państwo, trzeba je tylko uporządkować.

Między katolikami a hugenotami wyrosło jeszcze jedno ugrupowanie: LES POLITIQUES, których celem było staranie się minimalizować argumenty o charakterze religijnym, mirli swieckie podejście. wiara i religia mają być sprawa jednostki, inaczej będzie chaos (takie podejście zwyciężyło). Les politiques tworzyli stronnictwo dworskie, które dążyło do wyniesienia króla, by rządził Francją, by był relany władcą [katolicy np. chcieli decentralizacji władzy, chcieli, aby rządy sprawowały poszczegolne rody w danych okręgach]

Stronnictwo dworskie składało się z umiarkowanych katolików, którzy uważali, że poprzez tolerancję osiągną pokój. Bodin należał właśnie do tych wybitnych les politiques. Jego koncepcja o suwerenności była: nowożytna - najbardziej wyrazista z koncepcji nowożytnych.

SUWERENNOŚĆ U BODIN

Pewny szczególny rodzaj władzy, władza polityczna i publiczna. Cechy: najwyższa, wyłączna, jedyna, niepodzielna, niezalezna, nieodpowiedzialna, stała, niezmienna, absolutna (kluczowy charakter). Bodin założył, że jest władza absolutna, podmiotem suwerenności jest państwo. Suwerennośc zatem nalezy do państwa. Suwerennośc jest trochę jak Bóg - niewyczerpalna, jest zawsze, to suwerennośc preegzystuje wszytsko. Ludzkość zawsze potrzebuje jakiejs pierwszej przyczyny. W tym przypadku tą piertwszą przyczyną jest właśnie suwerenność.

Suwerenność nie jest sumą koncepcji, to koncepcje wynikają z suwerenności.

Kto jest wykonawcą tej suwerenności?

To suweren jest wykonawcą suwerenności. Suweren jest funkcjonariuszem, dzierżycielem, piastunem, troszczy się o suwerennośc.

Jaki jest ten suweren?

Suweren tworzy siebie sam, po prostu jest. To ten, który jest najsilniejszy; opiera się na sile.

Znamiona suwerenności: formy wykonywania najwyższej władzy; katalog współczesnych kompetencji; tworzenie prawa. suweren realizuje się poprzez prawodawstwo! Szukamy takiego suwerena, kto tworzy prawo i de facto wykazuje te znamiona. Nie wybiera się suwerena, on po prostu jest. Suweren stoi ponad prawem, bo sam to prawo tworzy.

 

OGRANICZENIA SUWERENA:

1. Prawo Boże (Pismo Święte);

2. Prawo natury (szczególnie wynikająca z niego wolnośc osobista i własność);

3. Przysięgi i umowy suwerena;

4. Prawa fundamentalne (podstawy ustroju). Ograniczenia te mają charakter etyczny, ale bardziej pasuje tu epitet zdroworozsądkowy. Tak naprawdę nie ma nikogo, kto by przywołał suwerena do pionu.

<moje notatki>

OŚWIECENIE

Oświecenie – wiek XVIII - 3 podokresy:

1) sceptycyzm szkocki ( nie będziemy się nim zajmować)

2) okres działalności Monteskiusza; okres krytyczny, kiedy tworzy się modele ustrojowe w oparciu o system brytyjski

3) działalność Jana Jakuba Rousseau – czas odwrotu od założeń oświeceniowych; nie udało się czegoś zrealizować, jest rozczarowanie, odchodzi się w innym kierunku

OŚWIECENIE – epoka, kiedy wszyscy nagle zaczęli interesować się polityką. Europa – myśląca część  świata -> Francja miała być jej sercem. System brytyjski – jedyny system, który nie był monarchią w tym czasie, był więc wyjątkowy -> oparty na systemie Locka, liberalizm! Natomiast wszystkie pozostałe znaczące państwa były monarchiami absolutnymi. Było to dziwne dla ludzi, więc trzeba było przyłożyć ten ustrój na język zrozumiały mieszkańcom Europy kontynentalnej, dokonał tego Monteskiusz.

Wiek XVIII- czas kiedy stosunki międzyludzkie, relacje międzynarodowe i relacje między jednostką a państwem oparte miały być na racjonalnie interpretowanym prawie natury. XVIII wiek mało stworzył nowych koncepcji, raczej starał się kontynuować, modyfikować stare. Chodziło o to, aby powstała z jednej strony wspólnota państw opartych o prawo natury, a z drugiej na płaszczyźnie wewnętrznej relacja suweren-poddany miała zostać zastąpiona relacją władza publiczna – obywatel.

Wiek XVIII- czas reform, początkowo zamierzano ukształtować rzeczywistość stosownie do ideałów poprzez reformy. W istocie nic z nich nie wyszło. W miejsce systemu liberalnego zaciśnięto jeszcze bardziej pas. Nie udało się reformom więc potrzebna była rewolucja. Oświecenie – czas zmian, przebudowy świata.

Cechy: racjonalne (miejscami irracjonalna – Rousseau), epoka laicka (zeświecczenie postępuje, mamy albo deizm, albo ateizm) , ma charakter praktyczny, elitaryzm (elita, która nie znała granic i to ona była rdzeniem oświecenia, wąska grupa ludzi („dorosłych”), którym przypada kierowanie ludźmi po to by ‘dorośli’, trzeba ich oświecić), nie jest demokratyczne, jest ogólnoeuropejskie. Emmanuel Kant w dziele „Co to jest oświecenie” – napisał, że to jest wyjście ze stanu niedorosłości, w które popadło się bez własnej winy.

Szczególnie 3 kwestie nurtowały myślicieli: Jaka jest geneza władzy? Skąd władza powinna się brać, jakie powinno być jej źródło? Jak tę władzę wykonywać, sprawować z możliwie najmniejszym uszczerbkiem dla jednostki?

 MONTESKIUSZ

MONTESKIUSZ: człowiek należący do ówczesnej elity francuskiej, starał się stworzyć koncepcję kompromisową (chciał pogodzić elementy prawno-naturalne z klasycznym feudalno-monarchicznym ustrojem jaki istniał w Europie). Punktem wyjścia w jego wszystkich rozważaniach był fakt. Skąd się bierze fakt? Źródłem faktu są procesy historyczne, niezależne od woli człowieka -> mają decydujące znaczenie. Przekładając te rozważania na politykę widzimy, że najpierw jest stosunek społeczny, potem ustrój -> musimy znaleźć ustrój adekwatny – wtedy będzie skuteczny, a jeśli będzie skuteczny to znaczy, że jest w nim rozum. Monteskiusz wychodzi z założenia, że my tego świata nie zmienimy (konserwatyzm). Nie ma czegoś takiego jak ustrój idealny, bo ustrój musi być adekwatny z duchem praw.

Koncepcja ducha praw – zespół empirycznie sprawdzanych przesłanek (o charakterze faktycznym), które trzeba brać pod uwagę przy każdorazowym teoretycznym snuciu rozważań i praktycznym działaniu. W państwie mieszkają ludzie, trzeba wziąć pod uwagę to jacy oni są. Duch narodu – część składowa ducha praw, cechy danego narodu, skłonności, obyczaje, religie, temperament itd. Dopiero uwzględniwszy to wszystko możliwe jest stworzenie ustroju który będzie skuteczny w działaniu.

Monteskiusz rozwijał działania w kierunku takim, że ostatecznie doprowadził do wykształcenia się socjologii. Badał ludzi, przyglądał się im. Mówi tak: jesteśmy wszyscy ludźmi więc istnieje coś co nas łączy, mimo że większość naszych cech różnią nas od siebie. Istnieją pewne grupy (narody), każdy z nas reprezentuje jakaś narodowość (zespół narodów), świat składa się z narodów, nie z ludzi. Ludzie podobni tworzą wspólnoty (narody). Narody to produkty historii, człowiek należący do narodu też jest produktem narodu. Ze względu na to, że ludzie przebywali w różnych miejscach i doświadczali różnych rzeczy  -> narody są różne. To co on przedstawia to niejako empiryczny historyzm – badamy to co nas otacza, ale też to co w przeszłości.

Kluczową wartością (kluczowy temat i najwyższa wartość) o jakiej pisał była wolność! Monteskiusz był liberałem arystokratycznym -> łączył to co stare (arystokracja) z tym co nowe (liberalne). Wolność to jest dobro, które pozwala korzystać z innych dóbr. Z innych dóbr wynika własność, wolność słowa i wolność wyznania. Wolność polityczna – możność czynienia tego wszystkiego na co pozwalają ustawy. Dzieło: „O duchu praw” – poświęcone wolności. W istocie mówi, że wolność jest najwyższą wartością i stara się stworzyć system chroniący wolność. Wolność jest celem, środkiem- system, który ją zaprojektował. Składa się z 3 elementów: podział władz, ciała pośredniczące, rozwój moralności i obyczaju.

Państwo bierze się z umowy społecznej. Bliski jest Hobbes’owi w rozważaniach – w stanie natury jednostki sobie żyły, ale brakowało im pewności bezpieczeństwa -> stan strachu. Skłoniło to ludzi do współdziałania, w ten sposób powstało państwo. Państwo zapewnia bezpieczeństwo, w związku z tym nie ma w nim równości. Równość jest konsekwencją strachu i niebezpieczeństwa. Jeśli nie ma w nim zagrożenia, znika także równość. Państwo zostaje powołane celem ochrony wolności i to z niej wynika: własność, wolność wyznania i wolność słowa.

Wyróżnił naturę oraz zasadę ustroju. Natura (istota, struktura) odpowiada na pytanie kto sprawuje władzę (jednostka grupa, czy wszyscy?). Zasada ustroju – wartość, która wprawia ustrój w ruch i pozwala mu funkcjonować, czynnik motoryczny, a z drugiej strony coś co sprawia, że ludzie są gotowi zachować posłuszeństwo. W monarchii zasadą tą jest honor, w arystokracji – umiarkowanie, w demokracji – patriotyzm, cnoty obywatelskie.

Kryterium przestrzegania praw – monarchia, w której prawa się przestrzega i nie przestrzega – despocja. Despocja to monarchia absolutna, którą Monteskiusz krytykował, ale nie mógł robić tego otwarcie jako prezes parlamentu. Preferował monarchię przestrzegającą prawa- rząd wyborny. Monarchia – system, w którym wszyscy przestrzegają prawa, chroni się własność i to co z niej wynika, ale też jest to system, który wymaga aby ci co rządzą i ci są rządzeni reprezentowali sobą pewien stopień świadomości, pewne cechy -> system wybrany, są państwa, które nigdy do tego nie dorosną (np. Rosja). 

JEAN-JACQUES ROUSSEAU

• Okres aktywności Rousseau przypada na III okres Oświecenia – jest to czas, kiedy pojawia się pewne rozczarowanie – że podejście pragmatyczne, rozum, nie przynoszą oczekiwanych konsekwencji.

• Następuje ruch w kierunku irracjonalnym, w kierunku psychologizmu, uczuć. Odejście od historyzmu, aprioryzm, elementy intuicyzmu, sumienia, dobrej natury człowieka – wszystko to co ma charakter irracjonalny – a więc w pewnym sensie zaprzeczenie podstawowych założeń oświecenia. Świat nie jawi się już tak pięknie, jak kiedyś – trzeba będzie go w sposób   radykalny przekształcić.

• Rousseau z pochodzenia był Szwajcarem. Całe życie miał pod górkę – zasmakował w życiu biedy, był poniewierany, pracował w rożnych miejscach, w różnym charakterze. Nie był wykształcony, a mimo to ten brak ogłady akademickiej nie uniemożliwił my wypłynięcia na szerokie wody.

• Monteskiusz koncentrował się na fakcie, mówił, że człowiek jest produktem historii. Rousseau koncentruje się na psychologii. Podejście Monteskiusza określane jest jako empiryzm historyczny, u Rousseau jest to raczej empiryzm psychologiczny. Monteskiusz badał przeszłość, Rousseau od tego odchodzi – szuka odpowiedzi na pytania pomijając kwestie historyczne. Tworzy swoją wizję, skąd to wszystko się bierze.

• Jego koncepcję czasem określa się mianem naturalistycznego indywidualizmu.

• J. J. Rousseau należy zaliczyć do szkoły prawa natury. Liberalny. Wolter mówił, że wolność i własność to krzyk natury, natomiast Rousseau mówił, że tylko wolność to krzyk natury. Własność powstała, nie jest uprawnieniem naturalnym.

• W XVIII w. gdy mówiło się o prawie natury, to raczej koncentrowano się na uprawnieniach, nie szukano, gdzie te normy się znajdują, skąd pochodzą (te normy, które określają stosunki międzyludzkie). Jest to ruch w kierunku stwierdzenia przyrodzonych uprawnień jednostki. To prawo natury tak jakby było w nas, a wiec wynikają z niego uprawnienia, i tylko na tych uprawnieniach się myśliciele w XVIII w koncentrują.

• Rousseau trzeba zaliczyć do myślicieli koncepcji prawa natury, ale specyficznej – prawa natury bez własności (tylko wolność).

• Rousseau zasłynął, wybił się swoją odpowiedzią na pytanie akademii w Dijon: „Czy odrodzenie nauk i sztuk przyczyniło się do poprawy obyczajów?”. Inni myśliciele odpowiadali na to pytanie twierdząco, natomiast Rousseau odpowiedział, że rozwój cywilizacji to upadek człowieka, a odrodzenie nauk i sztuk temu upadkowi wcale nie pomogło i człowieka nie podniosło.

• Zakłada, że człowiek jest z natury dobry – ma dobro w sobie, ale nie w rozumie, a w duszy czy w sercu (w tym co irracjonalne). Jest z natury dobry, bo słucha głosu sumienia – ma w sobie zapisane to dobre prawo natury i go słucha. Człowiek działając intuicyjnie, nie posługując się rozumem ale sercem, będzie czynił dobro – jednak jeśli zaczyna myśleć i kombinować, to niekoniecznie, bo rozum zagłuszy nasze serce. Na tym według Rousseau polega dramat człowieka – że kiedyś, żyjąc w stanie natury, byliśmy dobrzy. To, co złamało nam kręgosłup moralny, to właśnie cywilizacja – zdusiła w nas człowieczeństwo, które jest z natury dobre.

• Stan natury – stan przedpaństwowy, przedmoralny, przedrefleksyjny . Nie istnieje w nim żadna moralność, system wartości – są niepotrzebne, bo człowiek w tym stanie kieruje się odruchem serca – dobrem. Działa instynktownie, i czyni dobrze. To tak jak u Aureliusza Augustyna – tego, kogo bóg oświeci, zło nie będzie kusić – instynktownie będzie kroczył dobra ścieżką (iluminizm). Stan natury był stanem dobrym. Człowiek nie chciał tam krzywdzić, sam unikał bólu, altruizm brał górę nad egoizmem. Rousseau mówił, że „Stan natury jest stanem szczęścia bezpowrotnie utraconego”.

• Skoro więc było tam tak dobrze, czemu człowiek nie został w stanie natury? Pojawiło się coś co zmusiło ludzi do współpracy – klęski naturalne oraz nierównomierne rozłożenie bogactw naturalnych. Ludzie zaczęli łączyć się w grupy, rodziny, rody. Pojawiają się emocje – relacje miłości, nienawiści, przyjaźni. Grup przybywało, było ich coraz więcej. Ten czas nie był jeszcze najgorszy – ludzie byli szczęśliwi, nie byli tak „gnuśni” jak w samym stanie natury, miejscami był więc lepszy od czystego stanu natury. Był czymś pomiędzy stanem natury a współczesnym szamotaniem się naszych emocji. Stopniowo pogarszało się – pojawiły się narody, i pojawiły się wojny. Po drodze pojawiła się metalurgia, uprawa zboża i inne czynniki, które powodowały dalsze gromadzenie się ludności. Człowiek w takiej dużej zbiorowości stawał się anonimowy, ludzie zaczynali czuć wrogość do siebie, stali się zagrożeniem w stosunku do siebie, pojawiła się niechęć, widzieli w sobie wrogów. Z drugiej strony zamiast słuchać głosu serca, zaczęli słuchać plotek o sobie – przestali żyć własnym życiem, a zaczęli żyć opiniami innych na temat swego życia. Wsłuchiwali się w głos innych na temat „ja”. Gwoździem do trumny było pojawienie się WŁASNOŚCI PRYWATNEJ. Pojawił się podział na biednych i bogatych. Pojawiła się potrzeba ochrony jednych przed drugimi. Bogaci opanowali instytucje, i w związku z tym instytucje i prawo stało na straży interesów bogatych, a biedni musieli się podporządkować. Sytuacja się pogarszała, aż wreszcie pojawili się PANOWIE i NIEWOLNICY – KWINTESENCJA UPADKU CZŁOWIEKA, A WIĘC „NASZ CZAS” – WIEK XVIII.

Rousseau daje na tę sytuację dwie recepty:

• Edukacja młodzieży,

• Umowa społeczna –

W koncepcji Rousseau państwo pojawiło się w drodze naturalnego rozwoju, natomiast umowa społeczna jest sposobem „zaradzenia temu światu”, jest narzędziem naprawy rzeczywistości.

Rousseau stoi przed następującym  dylematem: jak zorganizować taką rzeczywistość, w której będzie istnieć wspólnota, państwo, a jednocześnie jednostki będą wolne? Jak to zrobić, by jednocześnie zachować wolność i podlegać prawu? Zastanawia się, co może być podstawą do sprawowania władzy – ani wola boga, ani czysty rozum, ani urodzenie, ani majątek – jedynie wyrażona otwarcie zgoda jest podstawą tego, by ktoś nad nami panował.

Umowa społeczna – jak wygląda? Inaczej, niż w dotychczasowych koncepcjach: 

• Punktem wyjścia jest człowiek – jednostka. Człowiek z natury jest wolny, posiada przyrodzone uprawnienia, wolność – wolność naturalną, oraz tzw. Uprawnienia naturalne.

• Ludzie są z natury równi. Równość jest punktem wyjścia. Zawierając umowę, każdy musi się zgodzić – w tym się wyraża nasza równość. Rousseau mówi – można by stworzyć wspólnotę, która by się składała ze wszystkich, ale jednocześnie nie byłoby w niej żadnego zwierzchnika, powiernika, suwerena. Kto więc ma być zwierzchnikiem? Rousseau mówi, że WSPÓLNOTA. Każdy jest członkiem wspólnoty, a jednocześnie jako jednostka – wspólnocie podlega. Wspólnota to nie jest grupa wybranych. Zwierzchnikiem jest cała wspólnota, w skład której wchodzą wszystkie jednostki, ale jednocześnie pojedynczy człowiek wspólnocie podlega.

• W stanie natury jednostka sobie żyła, wiodła żywot indywidualny. Tutaj jednostki prowadzą żywot obok siebie – jest to według Rousseau życie relatywne, egzystencja relatywna. Jest tu problem wolności – Rousseau mówi, że wolność trzeba zachować, nie można stracić wolności ani uprawnień naturalnych, ale ulegną one przekształceniu – z naturalnych staną się CYWILNYMI – ucywilizują się. Będziemy żyć obok innych ludzi – Kluczowa nie będzie już wolność, ale RÓWNOŚĆ. Ludzie muszą mieć wolność, ale równą wolność. Wolność jest relatywna, względna, bo wolność jednego nie może zagrażać wolności drugiego członka wspólnoty.

• Aby sprawować władzę, trzeba przejawiać wolę. Jaka jest więc wola tej wspólnoty? To tzw. wola powszechna. Ta wola powszechna to jest wola wspólnoty – nie suma wól jednostkowych, a wola całej wspólnoty. Jest ona pewnym poglądem wspólnoty na sprawy istotne dla wspólnoty, czyli wyrazem woli wspólnoty na interes wspólnoty. Jeżeli to jest wola wspólnoty, a wspólnotę tworzą wszystkie jednostki, to wola powszechna musi płynąć od wszystkich bez wyjątku – nikogo nie wolno wykluczyć. Można więc powiedzieć, że wola powszechna jest ogólna co do podmiotu – (wszyscy, bez wyłączeń). Wola ta dotyczy interesu, spraw istotnych dla wspólnoty, dlatego jest też ogólna co do przedmiotu. Zarzucano Rousseau, że ta wola powszechna jest w istocie trochę jak suweren – wola ta jest zawsze doskonała, nieskalana, nieskazitelna, ma zawsze rację, więc trochę jak monarcha absolutny. Rousseau chciał, by ludzie się spotykali, dyskutowali i osiągali porozumienie – demokracja bezpośrednia. Wola powszechna powstaje wskutek dyskusji, najlepiej podjęta jednomyślnie, jednak czasem wprowadza się głosowanie większościowe. Wtedy Rousseau mówi że ta mniejszość nie wiedziała, że nie ma racji, ale wola powszechna im pokaże, że miała rację, większość oświeci tę mniejszość ^^

• Skoro jest to demokracja bezpośrednia, to nie mamy tu reprezentanta (parlamentu, deputowanych). Wola powszechna nie może być przeniesiona (jak suwerenność)– musi pozostać przy zwierzchniku, a więc przy wspólnocie. Wola jest jak suweren. Istnieje tylko jedna granica woli powszechnej – RÓWNOŚĆ. Jeżeli podnosi się podatki, to dla wszystkich, jeśli organizuje się przymusowy pobór – to dotyczy wszystkich. Wolność jest regulowana poprzez wolę powszechną, ale jeśli się jej zakres zmniejsza lub zwiększa – to u wszystkich.

• Wola jest abstrakcyjna – nie można jej poczuć ani zobaczyć. Według Rousseau przejawia się ona w prawie. Prawo jest uroczystą deklaracją woli powszechnej. Staje się więc prawo narzędziem, a jedyną granicą jest równość. Przy pomocy prawa regulujemy ludzką wolność. Może jest więc możliwe, by odebrać wolność wszystkim? – to właśnie zarzucano Rousseau – że ta struktura nie ma granic. Mówiono, że koncepcja ta może legitymować nawet totalitaryzm.

• Skąd się bierze prawo? Jest uchwalane przez ludzi. Każdy bierze w tym udział, każdy czyni użytek ze swych uprawnień. Wola powszechna i prawo to wyraz aktywności tych ludzi. Jeżeli przyjmiemy, że prawo jest wyrazem realizowania wolności ludzi, to dochodzimy do wniosku, że ludzi można zmusić do wolności.

• Relacja jednostki do woli powszechnej:

  • z jednej strony podległość prawna (bo wszyscy muszą tego prawa przestrzegać),

  • z drugiej strony – jest przecież uchwalane przez jednostki, a więc jest to też panowanie.

  • Człowiek jednocześnie panuje, współuczestnicząc w tworzeniu prawa, i jednocześnie temu prawu podlega. Ta relacja łącząca panowanie i podleganie to jest OBYWATELSTWO, relacja obywatelska. Taka konstrukcja dziś istnieje w świecie zachodnim. Mamy parlament, gwarancje nienaruszalności wolności, ale sama konstrukcja pozostała – że jako obywatele uczestniczymy w sprawowaniu władzy, a jednocześnie musimy się jej podporządkować. Nie ma tych co rządzą, i tych co podlegają – tutaj jednocześnie rządzisz i podlegasz. Punktem wyjścia jest tworzenie prawa, jako najwyższe znamię suwerenności, ale prawo tworzy wspólnota, bez żadnego zwierzchnika – człowiek człowiekowi nie może podlegać, bo wszyscy są równi.

REWOLUCJA AMERYKAŃSKA

1. Informacje wstępne:

- skąd wzięli się tam koloniści?- to Europejczycy, na początku do Ameryki ciągnęły ich racje typowo pragmatyczne (ziemia, złoto itp.) oraz wyjeżdżały tam osoby prześladowane ze względu na swoją religię, gdyż destabilizowali system w swoim kraju: katolicy prześladowani w krajach protestanckich, protestanci z krajów katolickich, heretycy → Święto Dziękczynienia jest podziękowaniem za to, ze koloniści przeżyli pierwszą zimę na nowym lądzie, indyk jako znak dobrobytu

- u podstaw kultury amerykańskiej leży bóg i religia „God safe America”- Bóg przewija przez całą kulturę, ateizm to dla nich dziwactwo, szaleństwo

- Bóg dla nich jest pierwszą przyczyną wszystkiego, a nie tym, który wskazuje, co należy robić

- w początkach tworzenia się wspólnot na kontynencie amerykańskim były to wspólnoty o charakterze:

• teokratycznym- Bóg jest władcą; specyficzna więź człowieka z Bogiem, a nie tylko samego władcy tak jak w Europie (europejski władca: ja jestem władcą, to Bóg mnie wybrał

• oligarchicznym- jest starszyzna, która ma sprawować władzę, starszyzna jest sługą wspólnoty, ale nie czci się jej; wspólnota ma się zbierać i głosować- podejmować decyzje;

 

starszyzna musi być kontrolowana przez wspólnotę, gdyż człowiek ma złą naturę, ciągnie go do złego, do pokus, dlatego trzeba mu patrzeć na ręce, wtedy nie będzie żadnych nadużyć i starszyzna będzie postępowała fair

- w nowotworzonym państwie amerykańskim nie było różnic społecznych, stanowych, nie było arystokracji, był solidaryzm

- mieli w swojej świadomości angielskie poszanowanie prawa, tolerancję

- system wstępujący: Bóg- wspólnota

2. Przyczyny wybuchu ewolucji amerykańskiej.

- ucisk fiskalny ze strony W. Brytanii: wysokie podatki- sprzeciw 13 kolonii: „No taxation without representation”

- nie było ścisłych podziałów, tak i w społeczeństwie amerykańskim jak i angielskim: nie wszyscy Brytyjczycy byli przeciwko Kolonistom, niektórzy trzymali kciuki za sprawę Kolonistów; nie wszyscy Koloniści popierali sprzeciw wobec W. Brytanii

- główną przyczyną wybuchu rewolucji był ucisk fiskalny oraz to, że kolonie nie miały swojej reprezentacji w brytyjskim parlamencie

 

3.  Kwestie ogólne.

- „Deklaracja niepodległości” zawierała credo rewolucji amerykańskiej, mieściła w sobie wszystko, co stanowiło ideologiczne uzasadnienie tego, dlaczego koloniści chwycili za broń i przeciwstawili się Wielkiej Brytanii; koloniści chcieli to uzasadnić, usprawiedliwić się

• Autor „Deklaracji Niepodległości”- Thomas Jefferson

• „Rewolucja i wojna nie SA kwestiami błahymi, ale nie możemy już ścierpieć tego, co robi Karol III”- tak mówiła na początku swojego tekstu „Deklaracja”

• Potem nastąpiło wymienianie krzywd Wielkiej Brytanii wobec kolonistów- tzw. litania krzyku

• na pierwszy plan w litanii wysuwał się król przedstawiany jako zły tyran, nie mówiono o tym, że to Parlament brytyjski uchwalił krzywdzące dla kolonistów ustawy- nie chciano zrażać do siebie (czyli do kolonii) wszystkich Brytyjczyków oraz Parlamentu- wszystkiemu winny jest król

 

Do czego koloniści mają prawo (wg kolonistów)?

• prawo do rewolucji- lud podporządkowany ma prawo do rewolucji wobec ludu rządzącego

• prawo do samostanowienia- koloniści mają prawo oderwać się od kultury brytyjskiej i utworzenie nowego państwa do oderwaniu się; koloniści reprezentują naród amerykański

• współpraca- akty konfederacji i powszechnej unii są tego przykładem; koloniści działają na podstawie umowy społecznej, współpracy ze sobą 13 kolonii, sami się porozumieli

• solidarność międzynarodowa- kraje muszą sobie pomagać, koloniści proszą o pomoc inne kraje europejskie- pomoc otrzymują od Francji

 

- „Deklaracja Niepodległości” opiera się na uprawnieniach jednostki, na tym, że jednostka może osiągnąć szczęście (Locke)

- wojna pomiędzy kolonistami i Brytyjczykami to wojna krwawa, totalna, bezwzględna, toczona bez żadnych reguł

- to także wojna domowa, bo wielu kolonistów sprzeciwiało się wystąpieniu przeciwko W. Brytanii→ dowodem na to jest to, że po wygranej przez kolonistów wojnie 70 tys. mieszkańców kolonii wyjechało z Ameryki, wyrażając w ten sposób swój sprzeciw; spowodowało to ujednolicenie poglądów Amerykanów, unifikację społeczeństwa

- po wojnie usunięto dawne naleciałości systemu feudalnego

- po wygranej wojnie pojawia się problem: NA JAKICH ZASADACH ZORGANIZOWAĆ NOWE PAŃSTWO? → dyskusja pomiędzy dwoma stronnictwami: Federalistów i Antyfederalistów (Konfederalistów) → wynikiem dyskusji jest Konstytucja

 

Teren, na którym koloniści stworzyli swoje nowe państwo był terenem pozbawionym jakiejkolwiek tradycji, historii, feudalizmu- czynniki oporujące to, co nowe, nowoczesne- jedyną tradycją przywiezioną przez kolonistów było chrześcijaństwo, dlatego można było stworzyć tam każde państwo, nie trzeba było godzić nowego ze starymi naleciałościami.

 

4. POGLĄDY FEDERALISTÓW I KONFEDERALISTÓW.

 

FEDERALIŚCI

ANTYFEDERALIŚCI

Kto ich popierał?

- elita, właściciele ziemscy, dawna arystokracja, bogaci, posiadacze środków produkcji

- obawiali się rządów motłochu

Poglądy społeczne/człowiek

- człowiek jest z natury zły, konfliktowy i potrzebuje silnej władzy

- ludzie nie są równi

- rasiści- biali są lepsi od czarnych

- nacjonaliści- Ameryka najlepsza

- ksenofobiści

- bigoteryjni- obnosili się ze swoją wiarą

- konserwatywni

- nie ufali jednostce

Państwo

- chcieli powołania federacji- państwo związkowe, jedno państwo składające się wewnątrz ze stanów (landy lub kantony)

Władza w państwie

- stworzenie rządu federalnego- ma postać zespołów organów wspólnych

- ustrój monarchiczny → następnie zmiana poglądów : prezydentura dożywotnia → następnie prezydentura 4-letnia z możliwością reelekcji

- chcieli powołania Senatu- który będzie powstrzymywał Kongres i rządy motłochu

Prawa polityczne

trzeba mieć jakiś majątek, by mieć prawa polityczne

Ograny władzy

- organy władzy powinny być silne i powinny mieć dużo kompetencji- kompetencje rozumiane szeroko, np. Bank Centralny, flota, Sąd Najwyższy, armia

- implied powers- kompetencje dorozumiane- wnioskowanie z celu na środki

Cel:                                         Środki:

musi być waluta           → dlatego w państwie musi być Bank Centralny, bo ją emituje

musi być flota, armia  → dlatego państwo może posiadać składy amunicji, koszary, porty

Gospodarka

- interwencja państwa w sferę ekonomii i w gospodarkę

 

ANTYFEDERALIŚCI

Kto ich popierał?

- farmerzy, kupcy, żołnierze, robotnicy

Poglądy społeczne/człowiek

- ludzie z natury są dobrzy

- postulują za zniesieniem niewolnictwa

- rozbudowa sfery równości i uprawnień jednostki

- silna władza jest niepotrzebna

Państwo

- chcieli powołania konfederacji- 13 niezależnych kolonii, które współpracują ze sobą, związek państw

Władza w państwie

- każdy ze stanów ma mieć swój system instytucji

- chcieli powołania Kongresu- władzy ustawodawczej, gdzie są przedstawiciele różnych grup społecznych

Prawa polityczne

trzeba mieć jakiś majątek, by mieć prawa polityczne

Ograny władzy

- na szczeblu konfederacji powinno być jak najmniej organów

- każdy z organów (Bank Centralny, Sąd Najwyższy) powinien istnieć tylko na szczeblu każdej z kolonii

– interpretacja kompetencji państwa jak najściślej

   - niechęć do armii w koloniach

Gospodarka

- państwo nie może interweniować w gospodarkę-

liberalizm ekonomiczny

- państwo może tylko i musi dokonać parcelacji większych majątków ziemskich

„Te kompetencje, które nie są przyznane rządowi oraz nie są odmówione stanom to stany mogą je mieć”

 

5. KOMPROMIS pomiędzy federalistami i antyfederalistami to KONSTYTUCJA.

- wydaje się, że przeważyli federaliści

 

Najważniejsze założenia Konstytucji:

1) państwo jest republiką, a nie monarchią

- władza z wyboru, a nie dziedziczenie

- Ameryka pokazała światu, ze wielkie państwo może być republiką- do tej pory sądzono, że republiką mogą być tylko niewielkie państwa

2) państwo jest federacją

- państwo składa się z części

- 2 szczeble organizacyjne: federalny i stanowy

3) „Deklaracja Praw”

- ludzie mają uprawnienia wynikające z natury rzeczy- z prawa natury

4) źródłem władzy jest lud

- z zewnątrz ludzie tam zamieszkujący to naród, ale w stosunkach wewnętrznych to lud

- nie ma demokracji bezpośredniej w skali kraju, wszędzie pośredniość- zwycięstwo federalistów

- lud- ludzie wystarczająco bogaci

- lud to nie demokracja, ale liberalizm

5) wykonawcą władzy są instytucje publiczne, które są od siebie niezależne, ale współpracują ze sobą

6) podział władz

a) Kongres- legislatywa

b) Prezydent- egzekutywa

c) Sąd Najwyższy- judykatywa

Na każdym z 2 szczebli (federalny i stanowy) jest i a) i b) i c)

7) umowa społeczna podstawą funkcjonowania państwa