1. Definicje i podstawowe pojęcia

Polityka – termin pochodzi od greckiego polis. Oznaczał – naukę o polis. Obecnie – nauka o relacjach władzy i wpływów między dużymi grupami społecznymi.

Władza – skuteczne oddziaływanie, stosunek społeczny, który zachodzi między nierówno-rzędnymi podmiotami. Podmiotowość niższego podmiotu jest określana przez podmiot w hierarchii wyższy. Sformalizowane działanie

• Legitymowana wolą – zgoda podporządkowanych

• Rządzą najsilniejsi – wyrabianie ideologii

Wpływ – odwrotnie skierowane działanie – osoby, która nie ma władzy (możliwość kształtowania podmiotowości), na podmiot, który tę władzę posiada. Niesformalizowane działanie

Prawo – zbiór norm, uporządkowanych w hierarchiczny system, prawidłowo uchwalonych; regulujących stosunki społeczne w danym miejscu i czasie.

Doktryny polityczno-prawne –dyscyplina nauk społecznych; stanowią sprzężenie zwrotne między myślą, a faktem. Zajmują się tym co nie zawsze jest racjonalne, naukowe i zupełne – badaniem czyja myśl była doniosła. Zajmuje się tym co uwikłane w rzeczywistość.

Subiektywny charakter – czyjaś myśl wyraża stosunek do problemu, koncept, może być postulatywna.

Państwo – fakt socjologiczny, którego wyników możemy dotknąć. Istnieje od XIII, a na pewno XV wieku.

Definicja i teoria państwa – przypada na wiek XV/XVI – wówczas ludzie uświadomili sobie to w czym żyją. Od tej pory to co było faktem socjologicznym – zaistniało na płaszczyźnie pojęciowej – zwiększyła się użyteczność (programy partii głoszące ideologię państwa narodowego).

Myśl polityczną utożsamiać można z konstytucją intelektualną.

Państwo wykształciło się by ułatwić ludziom przetrwanie i zapobieganie konfliktów również wewnątrz grupy (zmniejszenie ilości walk). Zasady te opierały się na autorytecie starszyzny plemiennej (doświadczenie, umiejętności organizowania wspólnych działań obronnych i gospodarczych, magiczne właściwości manipulowania siłami przyrody).

Wpływ miał proces przejścia do hodowli i rolnictwa jako dominującego typu zajęć ludzi. Z właśnie tych gałęzi wyrosły największe cywilizacje: Mezopotamii, Egiptu, Chin, Indii i Grecji.

2. Początki refleksji – Wschód antyczny

Wspólną cechą dla cywilizacji starożytnych była koncentracja życia w dolinach wielkich rzek. Formowanie organizacji politycznych w tamtych rejonach przyspieszone było potrzebą ujarzmienia tamtejszych rzek – budowania tam zbiorników retencyjnych, kanałów, które miały na celu nie dopuścić do wysychania lub zalewania ziemi uprawnej. Czyli początek refleksji polityczno-prawnej na płaszczyźnie ekonomicznej.

TEOKRACJA – władza nadana z rąk boga, specjalna relacja dowołująca się do czynnika zewnętrznego. Stan kapłański stanowił podstawę władzy faraona.

W Egipcie – władcę utożsamiano z wcieleniem boga. Uznanie boskości władcy doskonale jednoczyło państwo. Wierzono, że kolejni władcy również wraz ze wcieleniem uzyskali boską wiedzę i rozum.

W Mezopotamii – władcę, mimo jego boskości, nie pozbawiano człowieczeństwa, pochodził z tego świata. Uznawano go za prototyp człowieka i cień boga (gdy inni ludzie byli „cieniami króla”).

HIEROKRACJA – rządy kapłanów (początkowo w Mezopotamii)

DEIFIKACJA – ubóstwianie (przykład – Egipt).

1. Panowanie charyzmatyczne

O boskości danych osób decydowało to, że udało im się dowieść, że są charyzmatycznymi władcami. Legitymowanie władzy pewnymi cechami. Należy ją:

• manifestować,

• dowodzić.

BALE – monarchia; jako coś naturalnego, oś organizacji państwowej

2. Panowanie tradycyjne

3. Panowanie legalne

E

Bóg - prawodawca

UDAJMONIZM – pojęcie z zakresu etyki, głoszące, że szczęście jest najwyższą wartością i celem życia ludzkiego. Koncentruje się na tym co jest „tu i teraz” – czyli na doczesnym losie mieszkańców Mezopotamii. Wyraz we władzy opiekuńczej.

B

przekazuje mądrość

óg – suweren państwa, absolutny władca, właściciel całej ziemi

K

Król - egzekutor

ról – namiestnik boga

Państwo – powstało by ludzie mogli pracować na cześć bogów.

Arabowie

Mahomet i nowa religia- W Arabii najważniejszym miastem była Mekka. Była miastem gdzie istotną rolę odgrywały pieniądze i koneksje. Żył tam człowiek o nazwisku Kutam - później przybrał imię Mahomet ( co oznacza po arab. Czcigodny). Ożenił się z bogatą wdową, dzięki jej bogactwu nie musiał pracować i dlatego miał czas na rozmyślanie. Pewnego dnia udał się na pustynie gdzie miał objawienie. Od tamtej pory Mahomet głośno zaczął potępiać niemoralne życie w Mekce. Jego poglądy nie spodobały się ówczesnym władzą dlatego Mahomet zmuszony był uciec z Mekki i udał się do Medyny w 622r. Tam wytoczył wojnę przeciwko Mekce. Zwycięstwo Mahometa doprowadziło do porządku religijnego.

Mahomet doprowadził do powstania nowej religii a mianowicie ISLAM która głosi :

• wiara w jednego boga Allaha ( monoteizm)

• utrzymanie kultu świętego kamienia Kaab w Mekce.

Mahomet dążył do powstania wspólnoty ludzi. Popierał ekspansję i wojnę która wynikała z Koranu ( świętej księgi). Walczył ze złem i przeciwnikami Allaha. Mahomet dążył do utrzymania równości społecznej, utrzymał tez własność prywatną.

3. Grecja – ogólny rys myśli

Cechy myśli greckiej:

1. Intelektualizm – rozum jako narzędzie poznania świata (nie wykluczało jednak poznania zmysłowego - empirycznego)

Empiria – badanie otoczonej rzeczywistości; za pomocą zmysłów

SOFIA – „mądrość”, praktyczne rozwiązywanie problemów.

EPISTEME – „wiedza”, poznanie (stąd epistemologia – nauka o poznaniu; etyka – o wartościach).

Platon – utożsamiał mądrość z wiedzą

Sokrates – mądrość miała charakter praktyczny

2. Finityzm – wszystko ma swoje granice, świat jest skończony, tak jak i bogowie; dlatego można poznać świat

3. Uniwersalizm – powszechność, wszechobecność, postrzeganie jednostki jako elementu całości → obowiązek jednostki wobec grupy (postrzeganie człowieka jako elementu społeczeństwa, „społeczne zwierze”; idea polis)

4. Obiektywizm – koncentracja na tym co pewne, racjonalne i obiektywne; koncentracja na zachowaniach, a nie emocjach

5. Ekskluzywność – grecy twierdzili, że ich poglądy są wyjątkowe; doskonalsze od innych

O

3. Oświecenie (sofiści)

3. Kryzys myśli greckiej

kresy:

1. Okres formatywny – czas wspólnot, arystokracji; tworzenie praktyki

Okres 7 mędrców – próby uogólnień:

• tyrania jest zła

• liczy się wolność i równość

• przestrzeganie prawa

Okres filozofii PRAXIS: Rozpad dawnych wspólnot → DEMOKRACJA

2. Jońska filozofia przyrody

• historia powstania świata, jego istoty i przeznaczenia (ontologia)

• poznanie człowieka, jako cząstki przyrody

• Jonia [Persowie] → Italia [Rzymianie] → Ateny

Przedstawiciele (Ad. II) – FIZOTYCY:

Tales z Miletu

• pierwszy posłużył się słowem „filozofia”

• umiłowanie mądrości; prawdziwa mądrość dostępna tylko bogom

• utworzenie szkoły miletyjskiej

• woda – jako zasadniczy pierwiastek, rozpowszechniony w przyrodzie

• idea panhelleńska (konfederacja miast jońskich)

Archelaos

• prawo jest dziełem człowieka, a to co sprawiedliwe i nie sprawiedliwe wynika z tego prawa

• nie ma boskiej, nadprzyrodzonej sankcji → prawo zależy od człowieka

Pitagoras

• przeciwny zmianom (demokracji), nurt arystokratyczny

• harmonia wynikająca z liczb

• próba poszukiwania państwa idealnego (opartego na liczbach → podział na fyle)

• w społeczeństwie dwa czynniki:

  • kształtujący – arystokracja

  • kształtowany – reszta

Hippodamos z Miletu – pitagorejczyk

• koncepcja państwa idealnego – oparta na cyfrze „3”

• los ludzki zależy od 3 czynników:

1. siły

2. fortuny

3. mądrości

• wszystko dzieli się na 3

Heraklit z Efezu

• materializm – rzeczywistość wyczerpuje się w jednym bycie [idealizm i realizm]

• dialektyzm – ścieranie się sprzecznych czynników kształtuje rzeczywistość

• wojna – jako pomost zmian (najwidoczniejsza forma ścierania się sprzecznych interesów) → tworzy podziały

• ogień – jako podstawowy żywioł

• determinizm – wszystkim kieruje „kosmiczny rozum”

• wariabilizm – permanentna zmienność „panta rhei” – wszystko płynie

Demokryt z Abdery – atomista, ojciec materializmu, demokrata

• materializm – wszystkie zjawiska przyrody mają strukturę materialną

• atomizm – materia składa się z drobnych, niepodzielnych cząstek

• empiryzm – wierzył w możliwość poznania związków przyczynowo skutkowych

• k

  • materializm

  • atomizm

  • empiryzm

  • racjonalizm

  • ateizm

  osmopolityzm – wiara w utworzenie wielkiej, ponadpaństwowej wspólnoty ludzi

Cała myśl oparta jest na etyce – koncentrującej się na pojęciu sprawiedliwości – pomaganie tym, którzy pomocy potrzebują, wykonywanie obowiązku czynienia dobra i tępienia tego co złe, pochwalaniem tych, którzy czynią dobrze

S

Fundamentalizm etyczny – obowiązek czynienia dobra

prawiedliwość warunkuje egzystencję → konieczność stworzenia prawa (zła koniecznego, substytutu sprawiedliwości, warunkującego przetrwanie wspólnoty)

• zwolennik rozumu i umiaru

Państwo – wspólnota ludzi warunkująca przetrwanie. Powinno opierać się na konieczności wykonywania obowiązków. Jakość państwa determinuje jakość życia obywateli. [polis jako wspólnota naturalna, której interes stoi ponad interesem jednostek] → prymat państwa

Jakość państwa zależy od 3 czynników:

1. prawa – substytut sprawiedliwości; system z karami wspierającymi system

2. mądrości

3. rządzenia – ciężka praca na rzecz wspólnoty, wykonywanie obowiązków. Wybór rządców z elity intelektualnej

5. Sofiści

Okres oświecenia. W okresie tym demokracja jest już ustrojem ustabilizowanym. Na pierwszy plan wysuwają się Ateny, gdzie właśnie działają sofiści.

SOFIŚCI – elita intelektualna Aten, pokazująca jak w nowo ukształtowanym świecie można funkcjonować, jak się w nim odnaleźć. Koncentrowali się na praktycznych problemach.

Interesowały ich konkretne sprawy, konkretny człowiek (jego problemy i potrzeby), stąd podejście:

• humanistyczne

• antropocentryczne – człowiek i jego potrzeby

• indywidualistyczne – konkretne sprawy, konkretny człowiek

• sceptycyzm

• nihilizm¹

• racjonalistyczne – koncentrowali się na tym co konkretne, a nie na tym co abstrakcyjne.

Zmiany w Grecji otworzyły ludziom oczy, zauważyli wtedy, że można pewne rzeczy zmienić. Człowiek może być kowalem swojego losu → przygotowali grunt pod epokę oświecenia.

4 nurty:

1. subiektywistyczno – relatywistyczny

Protagoras z Abdery

• „człowiek jest miarą wszechrzeczy” → zasada hominis mensurae – nic obiektywnie nie istnieje (relatywizm); wszystko zależy od punktu widzenia

• civitatis mensurae > hominis mensurae (wyższość interesu polis nad interesem jednostki; np. zbiorowość uznaje co jest sprawiedliwe; prawo jest dobre dopóty takim uznaje go polis)

• nie ma prawdy obiektywnej – wszystko to tylko mniemania

• pełne poznanie jest niemożliwe

• nauka – zbiór zaleceń jak działać skutecznie; pragmatyzm – skuteczność w działaniu (mędrzec jest mędrcem, gdyż jego tezy sprawdzają się w praktyce)

• „polis jest miarą wszechrzeczy”

• umowa społeczna – godzi rolę człowieka i polis (człowiek jest miarą, jako czynny uczestnik polis)

• psychologizm – indywidualne emocje, nastawienie jednostki

• geneza polis: powstało w wyniku boskiej interwencji. Ludzie są zbyt subiektywistycznie nastawieni, iż sami nie mogli by się porozumieć bez wsparcia z zewnątrz (kto nie mógł się dostosować, tego zabijano).

2. retoryczno – nihilistyczny

Gorgiasz z Leontinoi

• sztuka przemijania i argumentacji

• nihilizm etyczny i poznawczy

• idea panhelleńska

• pluralizm moralny

3. prawno – naturalny

Prawo natury – ponad pozytywny system norm, niezależny od człowieka, wieczny i niezmienny, istniejący poza prawem stanowionym, uniwersalny, wpojony przez bogów.

prawo natury (obiektywne) uprawnienia naturalne (subiektywne)

Hippiasz z Elidy – zdolny i zadufany w sobie

• wszyscy ludzie są z natury równi (kontrowersyjne jak na tamte czasy – podział na równych i nierównych jako podstawa gospodarki)

• ludzi dzieli jedynie prawo pozytywne – normy ustanowione przez ludzi

• normy prawa naturalnego stoją wyżej niż normy prawa pozytywnego (p.n. > p.p.)

• prawo naturalne – normy wpojone przez boga, których wszyscy ludzie są jednakowymi wykonawcami

• wszystkie instytucje są zniekształceniem idei

Antyfon

• życie jest zbyt krótkie, by je zmarnować

• egoizm – powodował jego marnotrawstwo

• nawiązywał do idei braterstwa

• altruista

Likofron

• wszystko jest wynikiem konsensusu, umowy – wyrazu woli grupy

• polis powstaje w wyniku umowy by dbać o interes jednostki

• łączył: prawo naturalne, indywidualizm i umowę społeczną

4. teorie siły

Kallikles

• prawo chroni miernotę, a ogranicza wybitne jednostki

• światem władają słabi (których jest więcej), ustanawiają takie prawo, by pomogło im przetrwać

• 2 rodzaje sprawiedliwości:

  • sprawiedliwość natury rzeczy – by wzmocnić silnego, zabierając słabszym

  • sprawiedliwość ludzka – by pomóc słabszemu

• silna jednostka powinna wziąć to co jej się należy

Trazymach

• silne jednostki – określają prawo, wyznaczają treść sprawiedliwości – uciskając jednocześnie słabych

• p

  Karl Popper – społeczeństwo otwarte – twierdził, że narodziło się w Grecji, a jego członkowie mają świadomość, mogą kształtować świat mocą własnych działań (aktywizm).

  Sofiści do takiego działania obudzili ludzi.

  rawo – jego przestrzeganie jest realizacją interesów rządzących, często sprzecznych z interesami przestrzegającego

Podsumowanie – sofiści

1. kładli nacisk na indywidualizm, subiektywizm

2. przygotowywanie gruntu pod Oświecenie

3. szerokie spektrum zainteresowania; odpowiednik publicystów

4. pokazywali jak żyć w nowej rzeczywistości – DEMOKRACJI

5. doprowadzili do laicyzacji polityki, podważyli zaufanie do instytucji (sceptycyzm, zwątpienie) – otwarli ludziom oczy na możliwość zmian (duża ilość możliwości daje moc tworzenia)

Kluczowe cechy myśli greckiej:

• Intelektualizm – należy się w życiu posługiwać rozumiem, w ten sposób go analizować, na niego w ten sposób patrzeć (sofia – mądrość; episteme – wiedza, poznanie)

Do Sokratesa – termin sofia w powszechnym użyciu, mądrość, która miała służyć praktyce. Po Sokratesie utożsamiono sofie z episteme, mądrość utraciła swój praktyczny wymiar, służyła do rozważań filozoficznych.

• Finityzm – skończoność wszystkiego, człowieka, świata, bogów. Czyli poznanie ma sens, bo można go poznać całego. Gdyby nie był skończony, również poznanie nie miało by sensu. Stąd podbój świata przez Aleksandra Wielkiego

• Uniwersalizm – postrzeganie jednostki jako elementu całości. Obowiązek jednostki wobec grupy.

Polis była wspólnotą kulturową, wspólnotą naturalną, wyrastającą z natury człowieka. Grecy czuli, że potrzebują siebie nawzajem. Grecy od początku wiedzieli, że nie są samowystarczalni. Grupa ta wyrastała z ludzkich skłonności. Zachodziły czasami jakieś tarcia. Polis nie należy utożsamiać z totalitaryzmem, bo nie była przez nikogo narzucona. Wymiar gospodarczy, naturalny. Jednostka była członkiem prawowitym tej wspólnoty. Naturalna zwierzchność naturalnej wspólnoty.

• Obiektywizm – emocje nie mogą być podstawą budowania czegoś większego. Podstawą są zachowania, które co prawda opierają się na emocjach.

• Ekskluzywność – sami grecy uważali, że stworzyli myśl wyjątkową. Nikt raczej nie powtórzył tego sukcesu.

Sofiści

Okres klasyczny – Ateny są na pierwszym planie, wtedy wybijają się sofiści.

V wiek – demokracja się już ukonstytuowała, mieszkańcy polis zbierali się na Agorze i omawiali tam swój sprawy. Pojawiła się konieczność jak się za tę demokrację zabrać. Wtedy pojawili się sofiści – elita intelektualna, pokazująca jak w nowym świecie można funkcjonować. Nie stworzyli jednej, zwartej szkoły. Koncentrowali się na praktycznych problemach. Interesowały ich konkretne problemy, konkretny człowiek – humanistyczne podejście, antropologiczne. Nie zastanawiali się nad pochodzeniem świata etc.

Sofiści byli racjonalistami, koncentrowali się na tym co konkretne, a nie na tym co abstrakcyjne. Przygotowali grunt pod epokę oświecenia. Ich koncepcje są indywidualistyczne, czasami hiperintelektualistyczne.

Zmiany w Grecji otworzyły ludziom oczy, zauważyli wtedy, że można pewne rzeczy zmienić. Człowiek może być kowalem swojego losu.

4 nurty:

• Retoryczny

• Subiektywistyczno-relatywistyczny – Protagoras z Abdery [indywidualizm[ (człowiek jest wiarą wszechrzeczy – punkt wyjściowy relatywizmu). Wszystko zależy od punktu widzenia. Nie ma prawdy obiektywnej, wszystko to są mniemania. Nauka to zbiór zaleceń, jak działać skutecznie. Mędrzec jest mędrcem tylko dlatego, że jego tezy sprawdzają się w praktyce, co nie znaczy że są prawdziwe. Pragmatyzm – skuteczność w działaniu.

Protagoras mówi też, że to polis jest również miarą wszechrzeczy. Umowa społeczna – umowa porozumienia między jednostkami, można to zebrać w jedno. Wtedy widać, że to człowiek jest miarą wszechrzeczy, który to uczestniczy czynnie w organizacji jaką jest polis. Nie ma więc tu mowy o sprzeczności interesu.

Protagoras wspomniał, że samo polis powstało w wyniku boskiej interwencji. Ludzie są zbyt subiektywistycznie nastawieni, że sami nie mogli by się porozumieć bez wsparcia z zewnątrz. [kto wtedy nie mógł się dostosować – to go zabijano]. Wszystko jest dobre, póki polis tego chce.

Elementy psychologizmu – elementy demokratyzmu.

• Nihilizm – Gordiasz

• Nurt prawno-naturalny – Hippiasz z Elidy – człowiek zdolny, zadufany w sobie. Wszyscy ludzie są sobie równi. Tym założeniem bardzo się naraża, gdyż podział na wolnych i niewolnych był podstawą gospodarki. Człowiek ma wolną naturę. Normy prawne są natomiast tworzone przez ludzi.

System prawa naturalnego – z systemu tego wynikają naturalne uprawnienia. Hippiasz wspomina o prawie natury, które jest uniwersalne, wiąże wszystkich niezależnie od tego kto, kim jest. Wszyscy są podobni i wobec siebie równi. Normy pochodzące od bogów, wpojone nam przez nich – tutaj upatrujemy źródła tych praw. Prawo natury staje się miarą prawa pozytywnego.

Prawo – ma wymiar obiektywny, jest zespołem norm regulującym ludzkie zachowania [kodeks]

Uprawnienie – przysługuje jednostce, ma wymiar subiektywny [uprawnienie wynikające z kodeksu]

Antyfont – ludzkie życie jest krótkie i nie należy go zmarnować, zmarnować je można kierując się egoizmem. Nawiązywał do braterstwa.

Likofron – nacisk kładł na umowy, wszystko jest wynikiem konsensusu, jakiejś umowy – w tym i polis.

• Teorie siły

Kalikles – to co sprawiedliwe jest dla ludzi, by pomagać słabszemu. Prawo chroni miernotę, a ogranicza wybitne jednostki. Takie musza się wybić by wziąć to co jej się należy. To co jest przyjemne dla jednostki jest ogólnie dobre.

Trazymach – treść prawa, treść sprawiedliwości jest określana przez tych, którzy w danym momencie są silni. Prawo służy realizacji elity rządzącej. Kto je przestrzega wspiera tamtych ludzi i często występuje przeciwko sobie.

Podsumowanie sofistów – kładli nacisk na indywidualizm, subiektywizm, podkopywali zaufanie do instytucji, laicyzacja, doprowadzili do sceptycyzmu, zwątpienia. Pokazali, że to co jest nie musi takie. Ukazywali jak różnorodny może być świat. Musimy mieć dużo możliwości by móc coś tworzyć.

Karl Popper (aus.) – społeczeństwo otwarte – twierdził, że narodziło się w Grecji, a jego członkowie nie są tylko powielaczami zachowań, mają świadomość, że mocą własnych działań mogą świat kształtować (aktywizm). Sofiści do takiego działania obudzili ludzi.

6. Sokrates

• bez szkoły, bez dzieł → uprawiał dialektykę

• wróg relatywizmu i materializmu → sofistów (krytykował ich nauczanie za pieniądze)

• monoteizm i intelektualizm

CZŁOWIEK – jako przedmiot jego zainteresowań → poznaj samego siebie

Celem działania było uszczęśliwienie ludzkości, która to cierpi pod brzemieniem niewiedzy. Rzetelne poznanie prowadzi do Prawdy i Dobra.

Utożsamiał CNOTĘ z mądrością – uważał, że źle czyni się tylko z niewiedzy; stąd istotą dobra jest właśnie cnota. Prowadzi do wolności (prawdziwa wolność polega na opanowaniu namiętności).

SPRAWIEDLIWOŚĆ – jest sztuką królewską. W praktyce:

bycie sprawiedliwym = postępowanie zgodne z prawem

Nieprzestrzeganie prawa niszczy państwo. Obywatel, który nie akceptuje systemu prawnego swojego państwa – powinien je opuścić. Jeżeli chce być w państwie, zobowiązany jest do pełnego posłuszeństwa.

Ktoś, kto mieszka i przestrzega obowiązujące tu prawa – jest w państwie → umowa społeczna [kontraktualizm]

PRAWO – zbiór zasad rozumu

Dobre formy ustrojowe:

1. arystokracja – rządy najlepszych

2. monarchia – rządy najlepszej jednostki

Potępiał demokrację – gdyż obrażała intelektualizm, ignoruje kryterium kompetencji w sprawowaniu władzy → stąd termin sofokracja – rządy mędrców

Fundament ETYCZNY – jak u Demokryta z Abdery

„zabiła go demokracja” – platońskie uproszczenie; Sokrates został skazany na śmierć przez wypicie cykuty (za demoralizowanie młodzieży), mimo iż wyrok uważał za niesłuszny, pozostał wierny swym zasadom i nie odmówił jego wykonania – nie sprzeciwił się woli polis.

Szkoły posokratejskie

Ksenofont – pisał prace historyczne oraz rozprawy filozoficzne; przejął od Sokratesa ideę doniosłości postawy etycznej elity rządzącej.

Izokrates – retor, relatywista i pacyfista (częściowy – zaniechanie wojen jedynie między Hellenami), zwolennik połączenia demokracji z arystokracją.

CYNICY (pies - grec. kynos) – uważali, że życie w zgodzie z naturą wyzwala

Diogenes – żył w beczce; nawoływał do życia w zgodzie z naturą; uważał, że tylko ten, który potrafi wyjść poza konwenanse żyje wolno, jest wolnym od sztuczności. Prawdziwy mędrzec jest obywatelem świata, stoi poza państwem i prawem.

Antystenes – uważał, że cnota stanowi wystarczający warunek życia

CYRENAICY – poszukiwanie szczęścia (hedone) – przyjemność

Arystyp z Cyreny

• utylitaryzm

• uważał, że „jest wszędzie obcy” (w przeciwieństwie do bycia obywatelem świata) – kosmopolityzm

• celem życia jest przyjemność, rozkosz (hedonizm), ale poddana rozumowi

• patriotyzm – odciąga od szczęścia

• nie interesował się ani polityką, ani prawem

Platon

Właściwie Arystokles. Wywodzący się z kręgów arystokratycznych, uczeń Sokratesa, którego to śmierć przyczyniła się do potępienia przez niego demokracji jako ustroju z gruntu złego.

• nie był zadowolony ze współczesnego mu ustroju polis – demokracji, tęsknił za starym ustrojem

• starał się zatrzymać czas – wykazywał negatywny stosunek do zachodzących zmian

Jego poglądy filozoficzne zachowały się do dziś zawarte w wielu pracach. Na podziw zasługuje zarówno treść jak i ich forma literacka. Szczególne znaczenie mają dwa dzieła – Państwo i Prawa przedstawiające platońską doktrynę polityczną. Kilkukrotnie autor wyjeżdżał do Syrakuz (Sycylia), aby nakłonić tamtejszego tyrana do wprowadzenia w życie jego pomysłów ustrojowych. Próby te kończą się niepowodzeniem i Platon ostatecznie wraca do Aten, gdzie zakłada szkołę filozoficzną w gaju poświęconemu Akademosowi.

Idealizm obiektywny Platona

I

świat MATERIALNY

- otaczają nas kopie idei

świat IDEI

- tylko mędrcy są wstanie do niego dotrzeć

dealizm obiektywny – założenie, iż świat, w którym żyjemy, postrzegany zmysłami, jest jedynie odbiciem doskonałego świata IDEI. W świecie tym istnieją wzorce wszystkich instytucji i urządzeń, a prawa są niezmienne i doskonałe.

Platon przedstawił swój pogląd na temat zdolności poznawczej człowieka za pomocą alegorii jeńców uwięzionych w jaskini. Przez całe życie postrzegają oni jedynie cienie przedmiotów przenoszonych przed jej wejściem oraz słyszą wyłącznie echa głosów. Po pewnym czasie te echa i cienie uznają za jedyną rzeczywistość. Podobnie jest ze światem idei, znajdującym się w przestrzeniach międzygwiezdnych. Zdaniem Platona tylko mędrzec może wyzwolić się z mroków jaskini. Kształtując swą duszę może on ożywić obrazy postrzegane przez nią podczas pobytu w świecie idei i tym samym poznać Prawdę i główną z cnót –ideę Dobra. Prawdziwe poznanie więc bierze się z duszy, która bezpośrednio obcowała ze światem idei i formuje ideę dobra. Rozum natomiast pełni rolę ziemskiego odzwierciedlenia tej idei.

Każdy ruch jest ruchem w kierunku gorszego = BEZRUCH jest boski; im dalej od idei tym gorzej.

DOBRO [kategoria formalna] – trwanie w bezruchu; chroni przed degeneracją

ROZUM – źródło poznania rzeczywistości; do świata idei mogą dotrzeć tylko mędrcy

SPRAWIEDLIWOŚĆ [kategoria obiektywna] – nakaz wykonywania swoich obowiązków; kto je zaniedbuje – działa niesprawiedliwie

Koncepcja organiczna – badał człowieka w makroskali (zajmując się państwem – badał człowieka w powiększeniu); każdy ma jakąś funkcję do spełnienia.

Dusza wg Platona

S kłada się z 3 części:

1. R

   utrzymywane razem przez HARMONIĘ

   ozumu

2. Energii (uczucia)

3. Pożądliwości

4 cnoty platońskie

1. Mądrość

2. Odwaga

3. Sprawiedliwość

4. Umiarkowanie

Platońska wizja państwa

Państwo powstaje w momencie kiedy ludzie nie są wstanie zaspokajać samemu swoich potrzeb w odosobnieniu (wspólnota naturalna). Tworząc państwo realne, ludzie nie kierują się jednak ideą Dobra, stąd niedoskonałe formy ustrojowe.

Ewolucja form politycznych:

1. T

   
   
   

   imokracja – ustrój względnie dobry, przyczyną jej nietrwałości jest chciwość i żądza łupu (→ oligarchia)

2. Oligarchia – rządy bogatych, napina konflikty między bogatymi, a biednymi, gdzie ostatecznie zdobywają władzę ci drudzy (→ demokracja)

3. Demokracja – w „szale wolności” biedni przekazują władzę zręcznym demagogom, których chaos i anarchia wynoszą do roli tyrana (→ tyrania)

4. Tyrania – najgorsza forma ustrojowa, dominuje tu strach

Wszystkie realnie występujące formy ustrojowe posiadają wspólną cechę – nietrwałość.

Mimo to Platon uważa, że organizacja państwowa jest NATURALNĄ formą bytowania społeczeństwa i poza nią człowiek nie może istnieć.

Państwo idealne w dziele PAŃSTWO

Ludność państwa idealnego przedstawionego w Państwie dzieli się na dwie klasy:

1. Rządzących – tzw. straż państwa

   1. Rządcy [rozum]

   2. Wojownicy – posiadają monopol na noszenie broni, żyli w ciągłym pogotowiu [energia]

2. Rządzonych – klasa pracująca, wytwarzająca środki niezbędne dla utrzymania całego społeczeństwa [pożądliwość]

Państwo to jest: mądre, mężne, umiarkowane i sprawiedliwe (4 cnoty).

W rozważaniach tych Platon bierze pod uwagę małe terytorium (na wzór greckich polis), a także zaznacza jego korzystne położenie (zapewniające odseparowanie od demoralizującego wpływu cudzoziemców).

Na czele państwa stać mieli wyselekcjonowaniu spośród mędrców rządcy. Wynikało to z zasady, iż każda cnota, również cnota polityczna wypływa z rozumu.

Platon również wpracował specjalny proces wychowawczy. Rozpoczynał się on już od najmłodszych lat i miał trwać do osiągnięcia wieku 50 lat:

1. etap – dzieci najmłodsze – zabawy określone przez prawo, tak by kształtować obywateli posłusznych prawu

2. etap – dzieci do 17 roku życia – wpajanie nauk elementarnych

3. etap – od 17 do 20 roku życia – pobieranie lekcji wychowania fizycznego

4. etap – skończenie 20 lat – pierwsza selekcja:

   1. mniej zdolni – kierowani do służby wojskowej

   2. elita – dalsze 10-letnie studia ogólne

5. etap – od 30 roku życia – nauka filozofii

6. etap – od 35 do 50 roku życia – dotyczył już tylko członków powyższej elity [po następnej selekcji], najlepsi uczeni byli dialektyki i przez okres 15-tu lat mieli pełnić różnego rodzaju funkcje publiczne

7. etap – [ostatnia selekcja, dokonywana w wieku 50 lat]

   1. elita rządców

   2. osoby przeznaczone na pracę naukową

System ten obrazował intelektualistyczny aspekt platońskiej nauki o państwie oraz SOFOKTATYZM proponowanego systemu (rządy mędrców).

Wychowanie to sprawić miało, iż w obrębie klasy stróżów państwa wszystko stanie się wspólne. Nie będzie wśród niej ani własności prywatnej, ani rodziny.

Pary małżeńskie miały być dobierane przymusowo i na określony czas w celu jak najdoskonalszej prokreacji. Słabe dzieci miano niszczyć, a zadania wychowania podejmowały się zakłady publiczne.

Rządzić mieli filozofowie bez skrępowania ustawami, gdyż kierujący się mądrością ustaw takowych nie potrzebują. Żyli by jednocześnie w ascezie, gdyż sprawowanie władzy nie jest przyjemnością, a obowiązkiem.

Platon po nieudanych próbach wprowadzeniu tego ustroju do odległych Syrakuz, uznał go za dzieło utopijne, nadające się dla „bogów oraz synów bożych”.

Teoria rewolucji politycznej

Skoro RUCH jest zły → trzeba go wyeliminować → więc tym samym trzeba wyeliminować REWOLUCJĘ

Do rewolucji prowadzi rozłam w klasie rządzącej, więc trzeba:

• jedności w poglądach

• harmonii w działaniu

Rządzący muszą tworzyć zgraną wspólnotę → dlatego nie ma tam własności prywatnej

Nowy projekt ustrojowy zawarty w dziele PRAWA

Podobnie do myśli zawartej w poprzednim dziele – Państwie, i tutaj pojawia się koncepcja oparcia sztuki rządzenia państwem na wiedzy. Zawarty tu ustrój jest idealizacją ustroju Sparty i Krety.

W projekcie tym:

• powraca akceptacja własności prywatnej

• przywrócona zostaje rodzina (jednocześnie zwierzchnictwo państwa nad związkami małżeńskimi, życiem rodzinnym i wychowywaniem dzieci)

• dopuszczeni są cudzoziemcy

Państwo miało liczyć 5040 obywateli. Miało być usytuowane na tzw. korzystnym terenie i miało mieć ustrój stanowiący formę pośrednią między monarchią lub arystokracją, a demokracją.

Supremacja prawa – norma ma być podstawą; spenalizowane wszystkie dziedziny życia.

NOCNE ZGROMADZENIE – najważniejsza instytucja, w jej skład wchodzą mędrcy, mają za zadanie ulepszać prawo.

Platon – podsumowanie

Tworzył koncepcję idealistyczną, jako formą ucieczki od rzeczywistości. Tworzył idealne modele odwołujące się do świata idei (polis, dobra, sprawiedliwości).

Łączył podejście idealistyczne z podejściem socjologicznym. Był obrażony na świat i zadufany w sobie. Ujęcie socjologiczne.

Celem idealnych pojęć miało być – szczęście. W modelu tym szczęście dla osób przeciętnych nie było do osiągnięcia. Było to zgodne z prawdą. Każdy miał realizować plan.

Bezruch jest boski zdaniem Platona. Chciał czas zatrzymać. System jest zachowawczy, niezmienny. Opiera się na naturze człowieka.

Platonizm zrobił wielką karierę. Idea utożsamiona przez chrześcijanizm z bogiem.

Wola boga w wiekach średnich – determinująca świat odpowiadała idei Platona, że każdy ma wypełniać swoją funkcję.

Platon chciał być królem filozofii. Oczekiwał, że zostanie tak uznany przez innych.

System nierówności społecznej wynikający z natury człowieka.

Arystoteles

Tomasz z Akwinu adaptował myśl Arystotelesa.

Następne pokolenie po Platonie. Widział upadek Aten. Jego ojciec był nadwornym medykiem Filipa Macedońskiego. Sam Arystoteles był królewskim doradcą.

Stworzył wypadkową idealizmu i materializmu, zwaną realizmem. W ramach tej myśli zakłada się, że idee są w rzeczach, w materii. Natura rzeczy czyni dany przedmiot. Nie ma dwóch światów; jest jeden świat i jego obiekty, które składają się z dwóch elementów. Tak jak i człowiek (dusza + ciało).

Cała koncepcja Arystotelesa ma charakter kompromisowy, wypadkowy. Łączy elementy abstrakcyjnej refleksji z empirycznym poglądem na świat. Zakłada poznanie rozumowe (grecki intelektualizm), a z drugiej stronie mówi o zmysłach (dzięki którym możemy świat poznawać).

Forma jest wieloaspektowa, ma wiele obliczy, np. drzewo (można je ściąć, pociąć, zrobić galerę, albo od razu spalić). Musimy być czujni by dostrzec prawdziwy charakter rzeczy.

Im my się bardziej rozwijamy, tym bardziej się stajemy (stajemy się bogatsi).

Sprawiedliwość – pojawia się u Arystotelesa w dwóch ujęciach:

• szerszym, etycznym – zasadnicza cnota, ujęcie etyczne, która zawiera w sobie ogół innych cnót. „Sprawiedliwość to oddawanie każdemu to co mu się należy”. Sprowadza się do przestrzegania prawa, nie ustawy, ale reguł, które rządzą współistnieniem ludzi. Przestrzeganie tych reguł to właśnie sprawiedliwość

Sprawiedliwość w ujęciu szerszym:

1. To co sprawiedliwe z natury

2. To co sprawiedliwe w ramach prawa stanowionego

Stwierdza istnienie porządku przyrodzonego.

• węższym, politycznym – podstawa polis prawo. Jest to prawo funkcjonujące między wolnymi ludźmi, które ma ową równość utrzymać.

Sprawiedliwość w ujęciu węższym – środek między znoszeniem, a wyrządzaniem krzywdy.

Funkcje sprawiedliwości:

1. Wyrównująca – karanie za przestępstwa, stosunki między obywatelami – równość absolutna (jeżeli coś się sprzedaje, to trzeba za to zapłacić, gdy ktoś popełnia czyn przestępczy to trzeba go ukarać miarodajnie do czynu)

2. Rozdzielająca – relacja między polis a obywatelem (jednostką) – podział dóbr adekwatnie do zasług.

Hasło polityka – stworzone przez Arystotelesa. Nauka o polis. Przedmiotem polityki jest to co jest doskonałe i sprawiedliwe. Ma więc wymiar praktyczny. Polega na tym by obserwować rzeczywistość i wyciągać z tego wnioski. Opiera się na fundamencie etycznym. U podstaw jej są wartości moralne determinujące cele polityki. Celem tym jest doskonalenie człowieka.

Poglądy społeczne Arystotelesa

Opowiadał się za niewolnictwem – są wolni z natury i niewolnicy z natury. Rodzina jako punkt wyjścia analizy. Wszystko opiera się na rozkazie. Naturalne jest to, żeby jedni drugim podlegali.

Definicja polis – jest to naturalna, doskonała i w pełni samowystarczalna wspólnota osad, która powstała ze względu na potrzeby życia dla popierania najwyższego dobra.

Wspólnota doskonała – ukoronowanie innych wspólnot. Nad polis nie ma już nic. Rodzina, (…), gmina i polis. Nad nią nie ma już nic. Autarkiczny – samowystarczalny. Jest miejscem, gdzie każdy będzie potrzebny, każdy znajdzie sobie jakąś niszę. Gdy ktoś żyje w polis nie musi się zwracać poza nią, gdyż tu to wszystko osiągnie.

Arystoteles jako pierwszy usankcjonował to co czuli grecy – twórca testamentu politycznego greków.

Wspólnota naturalna – bo wyrasta z natury człowieka.

Człowiek jest zwierzęciem społecznym, bo potrzebuje innych. Jest naturalnym, by żyć w polis. Nie jest samowystarczalny.

Cel etyczny państwa- realizacja najwyższego dobra. Celem polis jest szczęście ludzi. Polis realizuje dobro. Szczęście się osiąga poprzez to że się osiągnie pewne cnoty, cele.

Arystoteles wyróżnił ustroje:

1. Monarchia - tyrania

2. Arystokracja - oligarchia

3. Demokracja – demagogia (ochlokracja)

Kryteria:

• Ilościowe

• Jakościowe:

  • Szlachetni - Pospólstwo

  • Biedni - Bogaci

  • Wolni - Niewolni

  • Wykształceni - Niewykształceni

Żaden ustrój nie jest idealny. Mimo to stworzył w swoim mniemaniu idealny model. Jego doktryna jest określana mianem doktryny środka.

Tzw. miarkowana rozmaitość. Należy się oprzeć na krasie średniej. Interesy wiążą się z państwem – reprezentują rozsądek i umiar.

Życie w tym modelu podlega reglamentacji prawa. Pojawiają się elementy dobierania par, w celu osiągnięcia najlepszego potomstwa. Ani skrajny komunizm, ani skrajny liberalizm. Prawa polityczne w takiej polis powinni posiadać tylko ci, którzy nie muszą pracować na swe utrzymanie.

Troszczył się o interes swojej klasy. Działał w interesie miejskich klas wyższych. Chciał zatrzymać czas by zachować pozycję uprzywilejowaną swojej klasy. Nie był we własnym mniemaniu filozofem z zawodu, a z hobby, gdyż tylko w takim wypadku może się rozwijać.

Doprowadził do idealizacji polis.

7. Arystoteles

Urodzony w Stagirze (stąd przydomek – Stagiryta).

• uczeń Platona (jego poglądy były bardziej optymistyczne w stosunku do mistrzowskich)

• nauczyciel i królewski doradca Aleksandra Wielkiego

• filozof, nie z zawodu, ale z hobby – tylko w taki sposób mógł się rozwijać

• jest autorem politycznego testamentu greków – zebrał myśli wcześniejszych pokoleń

Realizm

REALIZM – świat idei i rzeczy materialnych (wypadkowa idealizmu i materializmu)

czysta materia jest CHAOSEM, idee to forma, która nadaje mu kształt

J

forma = idea

est jeden świat i jego obiekty, które to składają się z dwóch elementów (dualizm):

• materii

• formy

np. człowiek (z duszy – forma i ciała – materia), państwo (ustrój – forma i ludzie – materia)

Koncepcja Arystotelesa (ontologiczna) ma charakter kompromisowy. Z jednej strony zakłada poznanie rozumowe (grecki intelektualizm), z drugiej zaś wspomina o zmysłach (dzięki którym możemy poznawać świat).

FORMA jest wieloaspektowa, ma wiele obliczy, np. drzewo (można je ściąć, pociąć, zrobić galerę, albo od razu spalić). Musimy być czujni by dostrzec prawdziwy charakter rzeczy.

Trzeba dążyć do rozwoju, gdyż im bardziej się rozwijamy, tym bardziej się stajemy, więcej formy NAS.

Sprawiedliwość

SPRAWIEDLIWOŚĆ – pojawia się w dwóch ujęciach u Arystotelesa:

1. szerszym:

   1. etycznym → sprawiedliwość jako cnota, zawierająca w sobie ogół innych cnót

      • „oddawanie każdemu tego, co mu się należy”

      • przestrzeganie prawa, jako reguł, które rządzą współistnieniem wszystkich ludzi (a nie ustawy)

      • to co sprawiedliwe Z NATURY

   2. politycznym → prawo, które funkcjonuje między członkami państwa (wolnymi i równymi), jest członem ustroju

      • to co sprawiedliwe wg PRAWA STANOWIONEGO, ludzkiego

2. węższym – to środek między znoszeniem, a wyrządzaniem KRZYWDY (rozdzielenie ciężarów i korzyści)

FUNKCJE sprawiedliwości:

1. wyrównująca – RÓWNOŚĆ ABSOLUTNA (zapłata miarodajna do towaru / kara miarodajna do czynu)

   • karanie za przestępstwa

   • stosunki między obywatelami

2. rozdzielająca – PROPORCJONALNA, podział dóbr adekwatnie do zasług

   • relacja między polis a obywatelem

POLITYKA – hasło stworzone przez Arystotelesa, nauka o polis.

Ma wymiar praktyczny – przedmiotem polityki jest to co doniosłe, doskonałe i sprawiedliwe.

Ma charakter etyczny - polega na tym by obserwować rzeczywistość i wyciągać z tego wnioski. U podstaw jej są wartości moralne determinujące cele polityki.
cel polityki → doskonalenie człowieka

Poglądy społeczne Arystotelesa

Opowiadał się za niewolnictwem – są wolni z natury i niewolnicy z natury.

Rodzina jako punkt wyjścia – najmniejsza, naturalna wspólnota. Związek kobiety z mężczyzną w celu zrodzenia potomstwa.

W

Polis – wychodzi od rodziny.

3 relacje:

1. rozkazywanie

2. podleganie

3. wykonywanie

cel etyczny (dobro) + wymiar naturalny

szystko opiera się na rozkazie. Naturalne jest to, żeby jedni drugim podlegali.

POLIS (definicja) - jest to:

• naturalna – ewolucja od rodziny do polis; człowiek jako istota społeczna, wyrasta z natury człowieka

• doskonała – najwyższa forma integracji,

• w pełni samowystarczalna – nikt nie jest zbędny, autarkiczna – dostarcza wszystko,

wspólnota osad, która powstała ze względu na potrzeby życia dla popierania najwyższego dobra.

Człowiek – jest zwierzęciem społecznym, bo potrzebuje innych. Życie w polis jest czymś naturalnym. Nie jest samowystarczalny, do przetrwania potrzebuje innych. Poza nią żyją tylko bogowie i zwierzęta.

Polis – ma zapewnić szczęście jednostce. Ma realizować najwyższe dobro. Cele jednostki i polis są tożsame. Chęć przetrwania. Szczęście osiąga się przez osiągnięcie cnot, celi.

Podział społeczeństwa:

• kryterium ilościowe – liczba ludzi

• kryterium jakościowe:

  • s

    Od ludzi zależy jaki obowiązuje ustrój, stąd też wyróżniamy różne ich typy.

    zlachetni / pospólstwo

  • biedni / bogaci

  • wolni / niewolni

  • wykształceni / niewykształceni

Ustroje wg Arystotelesa

Kryterium – realizacja interesu ogółu

Żaden ustrój nie jest idealny (bo decydują o nim stosunki społeczne, które nigdy nie będą idealne).

Przyczyna przewrotu:

• przesadne stosowanie zasad ustrojowych (strach, nienawiść, zawiść).

• zaburzenie równowagi między czynnikami jakościowymi i ilościowymi

• gdy pojawi się w państwie nowa, trzecia siła

Mimo to stworzył w swoim mniemaniu IDEALNY MODEL. Jego doktryna jest określana mianem doktryny środka.

DOKTRYNA ŚRODKA – oparta na balansowaniu, równowadze, umiarze. Ma ona zapobiec przewrotom.

MODEL ten:

• miał być oparty na klasie średniej – na tych co mają, ale nie za dużo

• przypominał zmodyfikowaną, grecką polis z zachowaniem umiaru (kluczowy jest tu złoty środek)

• wyróżnia własność publiczną i prywatną (zachowanie równowagi)

• miarkował rozmaitość – wszystko po trochu

• życie w polis polega na reglamentacji prawa – przymusowe dobieranie par w celu osiągnięcia najlepszego możliwie potomstwa

• brak podziału na klasy społeczne, podział na klasy wiekowe (wojownicy → urzędnicy → kapłani)

• p

  Arystoteles – dokonał idealizacji polis

  rawa polityczne powinny posiadać osoby niepracujące [wolność pętana jest różnymi zależnościami] (dlatego też filozofowie nie powinni pracować)

POLITEA

• określenie państwowości greckiej w ogólności, formy organizacji,

• może być tym czym my nazywamy konstytucję – zbiór zasad ustrojowych,

• również ustrój preferowany przez Arystotelesa - wypadkowa – demokracji i oligarchii (polis idealna):

lud posiada pewne uprawnienia, których jest świadomy ze względu na swoje cechy. Ma świadomość, że więcej uprawnień mieć nie powinien. Lud nie bierze udziału w tworzeniu prawa. Wybiera tylko urzędników.

Arystoteles rozbudował „episteme” – stworzył koncepcję nauki

Prawdziwy filozof – osoba która nie zarabia, gdyż tylko takie posiadały prawa obywatelskie. Arystoteles wstępował w interesie elit. Dopiero XX wiek zmienił to pojęcie. Od tamtej pory dzieci, ubezwłasnowolnieni, niewolnicy nie posiadali zdolności prawnej. Wg Kanta osoba pracująca nie powinna posiadać uprawnień politycznych. Podobnie dzisiaj nasza wolność pętana jest mnóstwem zależności.

Arystoteles nie stworzył nic nowego, a zebrał myśli wcześniejszych pokoleń. To co uważał – Grecy czuli od dawna. Jego dzieło zwane jest testamentem politycznym greków.

Politea – określenie państwowości greckiej w ogólności. Może być tym czym my nazywamy konstytucję. Również ustrój preferowany przez Arystotelesa. Wypadkowa – demokracji i oligarchii (doktryna środka). Lud posiada pewne uprawnienia, których jest świadomy ze względu na swoje cechy. Ma świadomość, że więcej uprawnień mieć nie powinien. Lud nie bierze udziału w tworzeniu prawa. Wybiera tylko urzędników.

System:

• W którym należy oprzeć się na klasie średniej

• Nie ma podziału na tradycyjne klasy – podział ze względu na wiek:

  • Młodsi – wojownicy

  • Starsi – urzędnicy

  • Najstarsi – kapłani

Arystoteles – podsumowanie

Celowo stał się „ślepy” na inne formy integracji. Polis stała się jedynym światem. Oparł się twardo na fakcie, iż stworzył idealizację polis. Jego model idealny – przerobiona polis. Polis była ideałem – jej członek nie musi się po nic zwracać do świata zewnętrznego. Nie dopuszczał myśli, że nadchodzi kryzys polis. Również chciał zatrzymać czas (na płaszczyźnie trwałości polis). Przez wieki pisma Arystotelesa nie były znany, dopiero w wieku VIII i IX zaczęto je odnajdywać. Dopiero Tomasz z Akwinu otrzymał pozwolenie papieskie na ich czytanie i dokonał ich adaptacji na grunt religii chrześcijańskiej (we wiekach średnich zakaz czytania).

Arystoteles był człowiekiem do którego wszyscy się odnosili.

1. Ustrój według Arystotelesa – wielość cech i kombinacji.

• Nie ma ustroju idealnego. Jest on formą ,a ludzie są materią.

• Arystoteles był empirykiem, więc punktem wyjścia jego rozważań jest fakt. (Należy być

świadomym tego faktu.)

• 2. kryteria:

a) jakościowe:

- wolność

- szlachectwo

- wykształcenie

- bogactwo (zamożność)

b) ilościowe

• (należy określić czy są, ile ich jest i jaka jest wzajemna proporcja tych czynników)

• Punktem wyjścia są więc stosunki społeczne.

• Demokracja albo oligarchia.

- Demokracja występuje tam, gdzie występuje przewaga biednych; oligarchia tam, gdzie jest

przewaga bogatych.

• Wyróżniamy ustroje prawidłowe i zdegenerowane. Są to monarchia, tyrania, oligarchia,

arystokracja, demokracja, demagogia. (podane w parach)

• Przyczyną tego jest nieadekwatność funkcjonującego ustroju względem stosunków

społecznych.

• Demokratyczna równość nie może zaistnieć w przypadku nierówności społecznych.

• Ustrój opiera się na faktach; nie ma idealnych stosunków społecznych.

• Model społeczeństwa idealnego, doktryna środka, doktryna umiaru (umiar w określeniu

danego ustroju społecznego; nie ma więc ani równości, ani idealnej własności jednostki –

wszystko jest wyśrodkowane)

• Reglamentacja u Arystotelesa też występuje. Powodem nadrzędności społeczeństwa nad

jednostką jest fakt, że człowiek to zwierzę, które do przetrwania potrzebuje społeczeństwa.

• Osiągnięcie szczęścia przez jednostkę jest możliwe po uznaniu przez nią nadrzędności polis.

• Aby być obywatelem należy być osobą naprawdę wolną; jedynie ten, kto czyni wszystko dla

przyjemności, nie przejmując się tym „co włoży do garnka” jest człowiekiem wolnym.

3. Istnieją trzy stany społeczne:

a) wojownicy – młodzi ludzie;

b) urzędnicy – ludzie w wieku średnim;

c) kapłani – ludzie starsi, którzy dużo wiedzą, ale nic z tego nie wynika.

• Polis – wspólnota o charakterze idealnym.

• Arystoteles stworzył model teoretyczny, który był podniesieniem abstraktu do modelu

praktycznego;

• Nie zwracał uwagi na osiągnięcia Aleksandra Macedońskiego, dlatego że ukształtował go

dorobek pokoleń poprzednich Greków klasycznych.

• Jego główną wartością (Arystotelesa) jest uporządkowanie wielowiekowego dorobku

Greków. Nadał formę materii greckiej. Jego dzieło „Polityke” obejmuje cały

uporządkowany, grecki dorobek.

• Część dzieł Arystotelesa ocalała dzięki temu, że przepisywali je Muzułmanie.

• Jego dzieła stały się podstawą fundamentu kościoła katolickiego (wcześniej były nią dzieła

Platona); uczyniono z niego doktrynera i ideologa pewnego ładu społecznego.

• W nauce świeckiej odrzucono Arystotelesa w XVI wieku, gdyż był on przeciw

absolutystyczny. (jeśli dobrze usłyszałam użył słowa „konterabsolutystyczny” XD)

• Absolutyzm – myśli jednostki są myślami władcy (subiektywizujący). W modelu greckim

natomiast nie ma takiej władzy „magicznej”. Jest to model obiektywizująco-przedmiotowy.

• Istnieją pewne określone formy państwa. Przedmiot władzy (przedmiot/podmiot, na który

władza oddziałuje) determinuje osobę, która musi działać i czas działania; z perspektywy

tego, na którego ta władza oddziałuje (w modelu absolutystycznym z perspektywy tego,

który na nas oddziałuje). W zależności od obszaru działania mamy szczególne ustalenia, kto

będzie na nas wpływał i w jakim zakresie. Jest to mądrość praktyczna.

2. Hellenizm.

a) To kolejny etap myśli greckiej i coś, co należy powiązać z dokonaniami Aleksandra

Wielkiego.

• Nagle pojawiła się zwierzchność macedońska i ludność grecka zauważyła, że mimo tego, że

istniało coś ponad polis, to zwykły człowiek nadal żył. Detronizacja polis nie wpłynęła na

człowieka, więc uważano, że Arystoteles się pomylił. Wiązało się to z kresem świadomości

greckiej. Władza, która przyszła była obca. Sprawy publiczne były związane z dominacją

zewnętrznych czynników.

• Powstała myśl indywidualistyczna; kryzys świadomości był związany z kryzysem wartości.

Ludzie zaczęli się zajmować swoimi sprawami.

• Podział na Greków i barbarzyńców stracił na znaczeniu; wszyscy byli Hellenami. Byli

braćmi, należeli do jednej grupy. Grecka ekskluzywność zniknęła więc na zawsze.

• Kultura hellenistyczna była połączeniem elementów greckich z elementami wschodnimi.

(np. greckiego racjonalizmu z wschodnim mistycyzmem).

• Koncepcja teokratyczna – rządzący sprawował władzę z woli boga.

• Nurty hellenizmu:

A) stoicyzm

B) sceptycyzm

C) epikureizm

• Stoicyzm pozwolił przejść od Grecji do Rzymu. Stał się doktryną Rzymu, oficjalną filozofią

rzymską.

• Hryzyp z Sobii i inni stworzyli koncepcję materialistyczną, monistyczną; a Rzymianie

przejęli od nich to, czego potrzebowali. Nie tracili czasu na rozważania filozoficzne.

[!] Przerobić stoicyzm (bez innych nurtów). Wyłapać elementy polityczno-prawne. Łącznie z Cyceronem.

Cyceron – co należy przerobić

1. Ujęcie prawno-naturalne

2. Szczeble uspołecznienia człowieka

3. Definicja państwa

4. Nie z Ustawy XII tablic, a z filozofii należy czerpać naukę prawa

Myśl rzymska

Rzymianie byli bardzo praktyczni. Byli uwikłani w „tu i teraz”. Stworzyli konkretne konstrukcje prawne. Adaptowali myśl grecką.

• Stały motyw by kultywować tradycję, to o czym mówiły poprzednie pokolenia. Powrót do tzw. MOS MAIORUM (zwyczaj starszych pokoleń). Instytucje miały być niezmienne i stałe, gdy coś nie grało – był to skutek zmian (wynik upadku człowieka).

• Adresatem tych koncepcji były elity, a nie przeciętny rzymianin.

• Upodobali sobie sceptycyzm, gdyż:

  • Kładł nacisk na postrzeganie niektórych elementów moralnych, reguł. Interpretowali nakaz stoicyzmu jako typową rzymską dyscyplinę.

  • Zakładał istnienie wyższej struktury ponad polis – możliwość i usprawiedliwienie realizacja idei podboju – zbierania wszystkich ludzi.

  • Element sofokracji. Podobało się to elitom rzymskim, które usiłowały uczynić z siebie mędrców przewodniczących ludowi.

Aureliusz Augustyn

Biskup Bony, święty, łączył starożytność ze średniowieczem.

Miał burzliwą przeszłość – przeszedł na chrześcijanizm w wieku 33 lat (wiek chrystusowy). Starał się pogodzić finityzm, racjonalizm z semickim, judaistycznym, chrześcijańskim elementem nieskończoności Boga, elementem podporządkowaniu Bogu.

Reprezentował założenie teocentryczne – Bóg jest źródłem wszystkiego – dobra, piękna etc.

Poznanie ponad racjonalne – objawienie, a nie rozum jak u Greków. Czerpie się z dorobku Greckiego, ale światopogląd semicki stara się lepić ze światopoglądem greckim.

W momencie, gdy barbarzyńcy zaprowadzili nowy ład – struktura kościelna była trwałym spoiwem. Był świadkiem złupienia Rzymu przez barbarzyńców. Pojawiły się spostrzeżenia, że jest to wina chrześcijan. Dawał odpór temu właśnie Aureliusz. Kiedy państwo Rzymskie z kościołem się splotło, a nie zmniejszyła się ilość zła pojawił się problem. Stworzył on koncepcję Państwo Boże – w dziele tym przedstawia dwie grupy:

• Wspólnota świętych – przeznaczonych do zbawienia

• Wspólnota złych

Niezależnie czy są ochrzczeni. Wyjaśnia to dlaczego nie ubywa zła mimo, że przybywa chrześcijan.

Podział na dobrych i złych. Decyduje o tym Bóg. Bóg jest czynnikiem kluczowym – teocentryzm.

Kwestia niewolnictwa – które potępiał, uważał, że jedyną niewolą jest grzech.

Problem własności – zniesienie własności prywatnej, program minimum – czynienie pożytku z własności, nie należy przesadzać.

Teoria państwa

Nawiązywał do Platona, Arystotelesa, Cycerona, innych stoików.

Geneza państwa – elementy arystotelizmu. Społeczna natura człowieka, potrzebujemy siebie nawzajem. Silna rodzina z mocną pozycją mężczyzny. Definicja cycerońska natomiast była przez Aureliusza krytykowana, mówił, iż państwo i res publica to rzecz ludu. Lud natomiast to wielka gromada zespolona prawem i pożytkiem. Odrzuca on element węzła prawnego. Aureliusz uważa, że „podstawą prawa jest sprawiedliwość, antyczni rzymianie nie znali prawdziwej sprawiedliwości bo nie znali Boga, więc nie znali prawdziwego prawa, w związku z tym jeśli utrzymać definicję Cycerona (koncepcja węzła prawa) to znaczy, że Rzym nie był państwem”.

Definicja państwa nie może obejmować węzła prawnego. Państwo – suma warunków w jakim możliwe jest istnienie uporządkowanych warunków. Obowiązkowa jest zgoda obywateli co do formy rządzenia.

Myśl rzymska

Rzymianie byli bardzo praktyczni. Byli uwikłani w „tu i teraz”. Stworzyli konkretne konstrukcje prawne. Adaptowali myśl grecką.

• Stały motyw by kultywować tradycję, to o czym mówiły poprzednie pokolenia. Powrót do tzw. MOS MAIORUM (zwyczaj starszych pokoleń). Instytucje miały być niezmienne i stałe, gdy coś nie grało – był to skutek zmian (wynik upadku człowieka).

• Adresatem tych koncepcji były elity, a nie przeciętny rzymianin.

• Upodobali sobie sceptycyzm, gdyż:

  • Kładł nacisk na postrzeganie niektórych elementów moralnych, reguł. Interpretowali nakaz stoicyzmu jako typową rzymską dyscyplinę.

  • Zakładał istnienie wyższej struktury ponad polis – możliwość i usprawiedliwienie realizacja idei podboju – zbierania wszystkich ludzi.

  • Element sofokracji. Podobało się to elitom rzymskim, które usiłowały uczynić z siebie mędrców przewodniczących ludowi.

Aureliusz Augustyn

Ostatni wybitny myśliciel chrześcijański Starożytności. Twórca doktryny filozoficzno-teologicznej, dominującej w Kościele Katolickim do czasów św. Tomasza z Akwinu. Reprezentował założenie teocentryczne – Bóg jest źródłem wszystkiego.

Młodość Augustyna nie zapowiadała przyszłego intelektualnego i duchownego rozwoju. Dopiero w wieku 33 lat (tzw. wieku chrystusowym) pod wpływem kazań biskupa Ambrożego, Augustyn przyjął chrzest. Do tego czasu obdarzony silnym temperamentem – zwracał się ciągle ku nowemu nurtowi filozoficznemu, poszukując prawdy, którą to odnalazł dopiero w chrześcijaństwie. W latach późniejszych został kapłanem i biskupem Hippony.

Dorobek św. Augustyna obejmuje wiele dzieł, gdzie na szczególną uwagę zajmuje obszerne De civitate Dei. Stanowi ono głos w polemice z poganami, którzy po zdobyciu i złupieniu przez Germanów Rzymu obarczali chrześcijan odpowiedzialnością za niepowodzenie państwa. W rezultacie powstało wielkie dzieło historiozoficzne (rozważania na temat przebiegu procesu dziejowego), określające pozycję Kościoła w czasach przełomu politycznego oraz tworzące syntezę myśli społecznej i politycznej Starożytności.

Założenia poznawcze

Za główny cel poznania uznał Augustyn Boga i własną duszę. Chciał tego dokonać zarówno na płaszczyźnie racjonalnej jak i zmysłowej, dlatego też zwracał się w stronę przeżyć wewnętrznych (własnej myśli). Wgląd we własną naturę pozwala na odkrycie prawdy, zwłaszcza prawdę o własnym istnieniu (wyprzedzenie myśli Kartezjuszowskiej). Poznanie ponad-racjonalne – przez objawienie.

Centralnym elementem filozofii Augustyna jest Bóg. Jest on bytem absolutnym i przyczyną wszechrzeczy. Dzięki niemu poznajemy Świat, gdyż świat idealny jest połączony z Bogiem i udziela duszy ludzkiej swych idei (konstrukcja iluminizmu i mistycyzmu chrześcijańskiego).

Etyka Augustyna

W sferze tej zajął Augustyn stanowisko woluntarystyczne (w opozycji do greckiego intelektualizmu). Na gruncie wyróżnia dwa typy wolności:

1. wolność formalną → zdolność wyboru między dobrem, a złem

2. wolność materialna (wolność zupełna) → ukształtowanie stałego nawyku unikania zła. Szczyt rozwoju duchowego, rodzaj bezpośredniego obcowania z Bogiem.

Łaska boża – tylko dzięki niej, wola ludzka ewoluuje od stanu niemożności niegrzeszenia do stanu niemożności grzeszenia. Proces ten zwiększa w świecie ogólną sumę dobra, zmniejszając jednocześnie zło, jest więc elementem ewolucji społeczeństwa ku doskonałości.

Z

walka tych wspólnot prowadzi do stopniowego doskonalenia się ludzkości i ostatecznego triumfu doba

agadnienie etyki indywidualnej, postrzeganej przez Augustyna łącznie z problematyką społeczną zostało przedstawione w obrazie walki dwóch światów:

• civitas Dei – państwa bożego – jako wspólnota wszystkich dobrych

• civitas terrena – państwa szatana – wspólnota wszystkich złych

Poglądy społeczne

1. Augustyn pochwalna życie wspólne i wspólną władność (rzeczy znajdujące się we wspólnym władaniu nie rodzą sporów)

2. głosił naturalną równość wszystkich ludzi oraz równouprawnienie kobiet (wszelkie nierówności są przejawem grzechu)

3. z nierównością majątkową można walczyć za pomocą jałmużny, ale znacznie lepiej jest całkowicie usunąć przyczynę biedy.

4. przedkładanie własności wspólnej nad własność indywidualną (własność wspólna ma umocowanie w prawie bożym, podczas gdy indywidualna opiera się na niedoskonałym, ludzkim prawie; na końcowym etapie własność prywatna ma zniknąć w całości; ideał wspólnoty - klasztory)

5. szacunek dla pracy – każda praca wykonywana rzetelnie i uczciwie – zasługuje na pochwałę (łączenie pracy umysłowej z fizyczną jako dająca największą korzyść; praca jako obowiązek)

6. kwestia niewolników – Augustyn wyróżnia prace, które można powierzyć wyłącznie niewolnikowi – niegodne człowieka wolnego. Stanął jednak na stanowisku niesprawiedliwości niewolnictwa. Prawdziwa niewola to niewola grzechu (niewolnik szlachetny jest człowiekiem wolnym).

Państwo

Za podstawę struktury społecznej św. Augustyn uważał monogamiczne małżeństwo. Rodzina powinna opierać się na uczuciu miłości, a dominująca w niej pozycja należała do ojca. Rozrastające się rodziny tworzą organizację państwową, stąd podstawę państwa tworzy rodzina i towarzyska natura człowieka.

W definicji państwa Augustyn nawiązuje do Cycerona, pomijając jednak konstrukcję „węzła prawnego” jako, że poganie nieznający prawdziwego Boga, nie mogli konsekwentnie stosować definicji Cycerona² prowadziło by do wniosku, że Rzym, za życia Cycerona, nie był państwem.

Państwo wg Augustyna – wielka, rozumna gromada, zespolone zgodną łącznością w umiłowanych przez się rzeczach. Czynnikiem naturalnym jest podporządkowanie się nakazom władzy, gdyż władza pochodzi od Boga, który tworzy ją przez prawo pozytywne oraz ludzkie prawo stanowione (posłuch władzy despotycznej).

Dwa rodzaje państwa – każde z nich chce żyć w pokoju i osiągać to czego pożąda:

1. państwo ludzi chcących żyć podług ducha

2. państwo ludzi chcących żyć podług ciała

Pokój – jako znamię państwa bożego, ale także jako cel państwa ziemskiego.

Podział wojen:

1. sprawiedliwe – obronne lub prowadzone w celu odzyskania dobra utraconego

2. niesprawiedliwe – prowadzące do agresji i zakłamania

Prawo

Ustanowienie porządku prawnego jest podstawowym celem państwa. Ma on stać na straży zasadniczego wymiaru sprawiedliwości – nakaz oddawania każdemu tego, co mu się należy.

Hierarchia systemów porządku prawnego:

1. LEX AETERNA (prawo Boże) – zawiera wolę bożą i boski plan świata [usytuowane poza prawem]

2. LEX NATURALIS (prawo naturalne) – zasady moralne wypisane przez Boga w duszy każdego człowieka; nieczynienie innym tego, czego nie chce się dla siebie [utożsamiane z ius gentium]

3. LEX TEMPORALIS (prawo doczesne) – prawo zmienne i niedoskonałe

Gdy ustawy są sprzeczne z prawem naturalnym lub boskim, nie należy ich wykonywać.

Państwo – powinno się skupić na zaspokajaniu doczesnych potrzeb obywateli. Państwo musi też funkcjonować jako „bicz Boży” dla gwałcicieli prawa.

Kościół – troska o ogólny poziom moralny społeczeństw i kształtowanie w nim cnót obywatelskich.

Arabowie

Arabowie to Semici, którzy przybyli do Mezopotamii z piątą falą ludności semickiej

Arabia czyli „kraina” dzieliła się na:

a) Arabię Skalistą (Arabia Petraea)

b) Arabię Pustynną (Arabia Deserta)

c) Arabię Szczęśliwą (Arabia Felix)

Arabowie dzielili się na ludność koczowniczą i osiadłą, dochodziło między nimi do licznych konfliktów

na czele arabskiego klanu stał SZEJK

plemiona posiadały szereg wspólnych reguł:

a) zakaz niszczenia drzew i źródeł wody

b) nakaz gościny

c) zakaz toczenia wojen przez 1/3 roku

Semicka teoria słowa – słowo staje się ciałem, materializuje się

-dar wymowy pochodzi od stwórcy

-rozkazy władców materializowały się

Politeizm – w Arabii istniało ponad 300 bożków

-centrum kultu była Mekka, gdzie znajduje się święty czarny kamień Ka’ba

-w Mekce żyła i utrzymywała się z pielgrzymów klasa kupiecka

MAHOMET (VI-VII w) = czcigodny; prorok, który zapoczątkował wiarę w jednego boga – Allacha, który jest bogiem omnipotentym (wszechmocnym)

• Mahomet utrzymywał bezpośredni kontakt z Allachem

• początkowo był moralizatorem, który nauczał oraz krytykował pewne nieprawidłowości, zwłaszcza zachowania mieszkańców Mekki

• uznawał wolności i niewolnictwo za instytucje stworzone przez boga

W 622 r. uciekł z Mekki do Medyny (Jasibru), która była kolonią zamieszkałą w większości przez Żydów

• Mahomet stał się tu politykiem i organizatorem, zaczął prowadzić działania wojenne przeciwko kupcom z Mekki, nie przestrzegając reguł pustyni

• odrzucił struktury rodowe, wprowadził system podatkowy, organizację militarną oraz elementy wolności

• wkrótce doszedł do wniosku, że nierówność jest właściwa, ale słabszym i biedniejszym trzeba pomagać

ISLAM = poddanie, wyznawca islamu jest „posłusznym”

• religia, system etyczny i doktrynalny

• jest podstawą do budowy państwa

• stałym elementem jest pojęcie teokracji, korona pochodzi od Allacha

• pojawia się też element mesjanizmu – Arabowie to naród wybrany

• wobec niewiernego (giaura) trzeba być bezwzględnym, chyba że się ukorzy i np. zobowiąże do płacenia daniny

• nie ma nawracania, nie ma myśli misjonarskiej

• po tym jak Mahomet przejął władzę, rozpoczęła się ekspansja Islamu, którą Karol Młot zatrzymał w 732 r., pokonując Arabów pod Poitiers

• pojawia się też absolutyzm, Mahomet jako prorok Allacha jest władcą absolutnym i wykonuje wolę Allacha

• w 632 r. Mahomet zmarł i pojawił się problem sukcesji po nim

Współczesny podział Islamu odpowiada doktrynalnemu podziałowi, jaki wówczas powstał:

1. Sunnici – reprezentanci koncepcji arystokratycznej; kalif powinien wywodzić się z elity; kalif to namiestnik boga na ziemi, nie jest jednak kapłanem a opiekunem spraw religijnych; chcieli utrzymać władzę w rękach plemienia Kurajszytów, z którego wywodził się Mahomet

2. Charydżyci – nurt demokratyczny; chcieli przeprowadzenia wyborów na kalifa

3. Szyici – kalifat powinien być utrzymany w rękach Alego i Fatimy (siostry Mahometa); kalif ma być przywódcą świeckim i kapłanem, a nawet reinkarnacją Mahometa

PRAWO – prawo jest przesiąknięte elementami sakralnymi; źródła prawa:

1. Koran – święta księga złożona z 114 sur; jej autorem jest Mahomet

2. Sunna – zbiór zwyczajów proroka

3. Hadisy – zbiory orzeczeń opartych o Sunnę

4. Adat – prawo miejscowe

5. Szariat – „droga”; system prawa będący syntezą elementów koranicznych, sunny, prawa miejscowego oraz nakazów kalifów i innych funkcjonariuszy systemu;

   • szkoły arabskie nadały mu walor teoretyczny

   • obejmował wszystkie zagadnienia prawa: religijne i doczesne, prywatne i publiczne

   • przeniknęły do niego elementy prawa rzymskiego, greckiego, bizantyjskiego oraz elementy myśli hinduskiej

6. Idźma – regulacje stworzone przez ulemów (interpretatorów) na podstawie wskazań koranicznych

7. Kijas – rozumowanie przez analogię

8. Fetwa – zbiory orzeczeń powstałych w drodze analogii

9. Flich – doktryna i nauka prawa

Uznaje się, że prawo Islamu już się nie rozwija.

Średniowiecze

1076 – Dictatus Pape – reforma Kościoła

• pierwsza struktura kościelna → quasi-państwowa

• zmonopolizowanie przez Kościół elementów teologicznych

• uniezależnienie się Kościoła:

  • pobiera podatki

  • rekrutuje żołnierza

  • instytucjonalizuje się

  • pozbawia państwa/wspólnoty świeckie prawdziwości hasła „król namiestnikiem Chrystusa”

W okresie tym dochodziło do wędrówki ludów.

Tomasz z Akwinu (XIII wiek)

Dominikanin pochodzenia arystokratycznego.

Adaptacja myśli Arystotelesa

Na polecenie papieża – dokonuje adaptacji myśli Arystotelesa by dostosować jego idee do aktualnych czasów, nowej rzeczywistości (wcześniej dzieła te były zakazane przez Kościół). Kościół chciał zaspokoić zapotrzebowanie ludu.

TOTEMIZM – określenie adaptacji; obecnie neototemizm jako podstawowa myśl społeczna Kościoła.

Adaptacja ta miała charakter bardziej optymistyczny, miała przypaść do gustu grupie dominującej – mieszczaństwu, by Kościół wydawał się atrakcyjną propozycją.

Polityka Arystotelesa – okazała się czymś genialnym, stała się tym, czym Kodeks Justyniana dla prawników. Sprawiedliwość ubrana w formę Corpus Iuris Civilis.

Mimo iż należał do bractwa dominikanów (dominicanes – psy boga) nie był zwolennikiem inkwizycji.

BÓG – to natura. Nie utożsamia się go z osobą, postacią – bardziej abstrakcyjny, mniej osobowy. Widzimy go za pomocą jego działań, osiągnięć. Jego mądrość wynika z tego świata.

Bóg jest twórcą wszystkiego, jest NATURĄ. Wszystko jest dziełem Boga.

Bóg → człowiek → dzieła człowieka

Np. państwo jest dziełem człowieka, a pośrednio i Boga, gdyż człowiek jest Jego dziełem.

CZŁOWIEK – rozumne i społeczne stworzenie – dzieło Boga.

Jego cielesność zostaje zrehabilitowana. Podziwia się cud Boży patrząc właśnie na piękno ciała. U Augustyna Bóg działa i mówi jak ma być. U Tomasza (nie deizm XVIII wieczny), Bóg jest i działa, ale zza kurtyny.

Człowiek ma sam wartość, ma rozum, sam też działa. Będąc dziełem Boga – też tworzy. Hasło – współdziałania z Bogiem.

Państwo jest dziełem człowieka. Pośrednio więc państwo jest dziełem Boga, gdyż człowiek jest Jego dziełem. Bóg chce jakby, żeby człowiek to państwo stworzył i je racjonalnie urządził.

GRADUALIZM – koncepcja Tomasza, wszędzie pojawiają się pewne sekwencje, hierarchia oparta na sekwencji szczebli.
Np. hierarchia bytu – od kamieni do człowieka; od chłopa do papieża. Wszystko jest posegregowane.

Wszystkie hasła Arystotelesa pojawiają się i u Tomasza

• człowiek to istota społeczna i racjonalna

• tworzy państwo bo ma taką naturę i taka jest wola Boga

• państwo jest formą realizowania ludzkich potrzeb, manifestacją tego czym jesteśmy

Państwo

Takie jak u Arystotelesa:

1. wspólnota naturalna,

2. d oskonała,

3. s

   w zakresie spraw doczesnych

   amowystarczalna,

4. n

   Tomasz

   iezależna,

5. nadrzędna,

6. niezależna.

W zakresie spraw duchowych – państwo uznaje zwierzchnictwo papieża.

Tomasz, żył w świecie, gdy ścierały się dwie potęgi – był umiarkowanym papistą. Wskazał na konieczność podlegania sferze spirytualnej. Niezbędne jest natomiast współdziałanie państwa i Kościoła.

Aspekt karania. U Tomasza państwo nie jest bramą do Nieba. Państwo ma zapewnić dostęp do dóbr doczesnych, ma regulować sferę zewnętrznych zachowań człowieka. Ma tworzyć pośrednio warunki do kontemplowania prawd. Państwo ma zarówno karać grzesznych, ale i dostarczać dóbr koniecznych do przetrwania.

Funkcje państwa:

• Pax – pokój

• Orto – porządek

Władza opiera się na autorytecie – moralności podmiotu. Ma charakter doczesny. (gdy ktoś nie jest podmiotem moralnym – traci możliwość sprawowania władzy)

Gdy pojawiły się nowe klasy społeczne, to stare teorie okazały się nieaktualne. Przenoszenie koncepcji hierarchii zaczerpniętej ze strefy operowania Kościoła (hierarchia aniołów).

Tomasz stworzył teorię klas – teorię społeczną. Państwo występuje w roli struktury naczelnej, stojącej ponad władzą poszczególnych, partykularnych wspólnot. Oczywiście ustępuje one tylko władzy papieskiej.

CZŁOWIEK – jest istotą rozumną i społeczną. Występuje grzech, ale w złagodzonej formie. Człowiek w oczach Tomasza nie jest tak beznadziejny. Ma duszę, jeżeli będzie postępował zgodnie z zasadami ma szansę trafić do Nieba. Podział na tych którzy rządzą i władzy podlegają – podział naturalny, zgodny z wolą Boga.

Tomasz był świadkiem komun włoskich – widział w praktyce, że lud może stworzyć republikę i władzę w niej przekazać monarsze lub też rządzić tam samodzielnie. Stworzył suwerenność ludu a i jednocześnie monarchię absolutną (Bóg ma najwyższą władzę, a ci którzy rządzą – działają w jego imieniu).

Wprowadził podział na dwóch tyranów:

1. Uzurpator – tyran bez tytułu; można go usunąć

2. Tyran co do sposobu rządzenia – tyranem staje się ten, kto rządzi tyrańsko – ten, kto zmusza do grzechu, ten kto nie działa na rzecz interesu wspólnoty. Tyrana nie można zabić, można go obalić. Zwraca jednak uwagę, że negatywne konsekwencje rewolty są gorsze niż znoszenie tego tyrana (konserwatyzm).

Urok średniowiecza – władca jest prawem związany, ale z drugiej strony – gdy złamie prawo – popełnia jedynie grzech. Śmiertelnicy nie są w kompetencji go rozliczać za łamanie prawa.

Prawo

PRAWO – hierarchiczne:

1. LEX Aeterna – mądrość Boga, prawo wieczne, plan o którym wszystko się toczy, powszechne, najwyższe. Normy nie normują stosunków społecznych, politycznych. Cały świat jest nią przesycony, przeniknięty. Gdy pada na różne elementy – zostawia ślad. Gdy padnie na człowieka, zostawi ślad w postaci IUS NATURALE.

2. IUS Naturale – to co każdy z nas ma, wiąże wszystkich ludzi, bo wszyscy jesteśmy dziełem Boga. Jest naszym udziałem w dziele Boga. Pozwala kroczyć drogą zbawienia.

3. IUS gentium – wniosek z IUS NATURALE – jest dziełem człowieka jako wniosek z tego co zostało u nas w rozumie. Obejmuje podstawowe zasady, instytucje społeczne – np. własność prywatna.

4. LEX HUMANA – prawo ludzkie, tworzone przez ludzi

   1. LEX DIVINA – boskie prawo objawione – Pismo Święte; napisał to człowiek, ale kierowany przez Boga

   2. IUS CIVILE – prawo wytworzone już bez natchnienia;

      1. prawo stanowione

      2. prawo zwyczajowe

Tomasz przedstawia dynamiczną teorię – prawo ludzkie ma być zmienne. Prawo powinno opierać się na sprawiedliwości.

Rewolucja wieku XII – wieki średnie.

ramy czasowe 476-1453;
Średniowiecze jest wypadkową trzech elementów – tradycja rzymska; chrześcijaństwo, klutura germańska;

Cechy średniowiecza:
+ teocentryzm – Bóg w centrum;
+ teokratyzm – uzasadnieniem władzy jest pochodzenie jej od Boga;
+ wspólnotowość – germański kolektywizm; anonimowość – człowiek jest częścią wspólnoty
+ korporacjonizm – duża liczba wspólnot: gildie, cechy, hanzy – punkt wyjścia do dziesiejszej smaorządności;
+ sprawiedliwość – jest zsubiektywizowana, substytut wolności;
+ konserwatyzm – bezruch, zastój brak zmian, tradycja
+ wiara w Prawo (przez duże P) – jeśli ktoś tworzy prawo to też musi je stosować, nikt nie stoi ponad prawem, człowiek jest wykonawcą prawa, twórcą jesr Bóg, moc prawa objawia się w autorytecie zewnętrznym – Bogu; Prawo jest środkiem zbliżającym ludzi do Boga; naruszyciele prawa są srodze karani bo podnoszą rękę na porządek boski; co natomiast z władcami? → konstrukcja prawa oporu → sytuacje wyraźnie oznaczone kiedy można powstać przeciwko władzy – usunięcie tyrana jakim stał się legalny władca;

ŚREDNIOWIECZE

Symboliczne daty początku i końca średniowiecza:

• upadek Rzymu w 496 r.,

• zdobycie Konstantynopola przez Turków w 1453 r.,

• odkrycie Ameryki w 1492 r.,

• wystąpienie Marcina Lutra w 1517 r.

Inne ważne daty:

• złupienie Rzymu w 410 r.,

• koronacja Karola Wielkiego w 800 r.,

• Henryk IV w Canossie w 1080 r.,

• konflikt Filipa IV Pięknego z Bonifacym VIII na początku XIV wieku.

Średniowiecze można podzielić na kilka podokresów:

1. okres determinowany Platonem w interpretacji św. Augustyna:

• renesans karoliński i feudalizm od VIII wieku,

• renesans ottoński od X wieku,

• renesans XII wieku

2. okres determinowany Arystotelesem od XIII wieku.

Św. Augustyn był Rzymianinem i żył na przełomie IV/V w. Okres do XIII wieku determinowany myślą platońską można określić jako okres upadku kultury, regresu Europy. Barbarzyńcy (barbarus - obcy) nie dorównywali Rzymianom, próbowali przejąć od nich wiele rozwiązań. Był to czas kryzysu świadomości, gdyż większość ludzi, poza wybitnymi jednostkami, nie potrafiła myśleć abstrakcyjnie. Był to również okres, w którym splatają się ze sobą różne kultury: rzymska, chrześcijańska i germańska. Od VIII wieku rozwija się feudalizm (teneo, tenere), władztwo polityczne. Można mówić w tym czasie również o tzw. „królach kapłanach”, którzy mieli tak samo jak kapłani kontakt z Bogiem. Do XII wieku nie możemy mówić o zorganizowanym Kościele i państwie jako takim, a pomiędzy władcą a kapłanem właściwie nie było różnicy. Władca był pomazańcem bożym. Występowały oddolne, ale jakby ochrzczone wspólnoty plemienne. Władza nad wspólnotą pochodzi od Boga, który ma swojego namiestnika w postaci władcy (koncepcja teokratyczna). U podstawy takiej wspólnoty leży rodzina, ponad nią jest władca, który jest pomazańcem bożym i ma bezpośredni kontakt z Bogiem, a na samej górze jest Bóg. W tym czasie dominowało cesarstwo i koncepcja uniwersalistyczna.

Na przełomie XI/XII wieku dokonuje się tzw. wielka reforma Kościoła. Kościół tworzy się jako organizacja, instytucja. Ważne daty związane z tym procesem:

• Dictatus papae Grzegorza VII z 1076 roku,

• konkordat wormacki z 1122 roku.

Od XI do XIII wieku można zaobserwować dominację Kościoła. Tylko papież miał kontakt z Bogiem, gdyż był uznawany za następcę/zastępcę nawet samego Chrystusa, a szczególnie św. Piotra i z tego tytułu dzierżył on klucze do nieba. Pomiędzy władcą a Bogiem pojawia się pośrednik, czyli papież.

Kościół od XII wieku uzyskał osobowość prawną, stał się strukturą zinstytucjonalizowaną i zhierarchizowaną z własnym sądownictwem i prawem (kanonicznym) oraz własnymi namiestnikami kanonicznymi. Kościół utożsamiany był z mistycznym ciałem Chrystusa. Uważany był również za persona moralis (osobę moralną), która nie była tylko tworem materialnym. Wspólnoty zyskały stricte świecki charakter, a teokratyzm stał się monopolem papieskim.

W XIII wieku rozpoczyna się okres zdeterminowany myślą Arystotelesa. Jego poglądy (ochrona wielości wspólnot, naturalizm, empiryzm, stwierdzenie, że fakty są najważniejsze) uzasadniały istnienie wspólnot. Arystoteles został odrzucony w XVI wieku.

Pojawia się model swoistej „monarchii papieskiej”. Papież może działać bezpośrednio, np. może zmieniać prawo ustanowione przez króla.

Bóg

papież

król₁ król₂ król₃ król₄

Jan z Salisbury, właść. John of Salisbury. Biskup angielski żyjący w XII wieku. Napisał Policraticus ok. 1152/9 r., w którym opisał zeświecczone wspólnoty. W swoim dziele generalizuje, opisuje rzeczywistość i wyraża pewne poglądy. Porównuje wspólnoty do ludzkiego ciała (ujmuje je całościowo jako byt), w którym:

• władca jest głową,

• kler jest duszą,

• a rada i doradcy władcy są sercem.

Następuje pewna reifikacja wspólnoty dzięki Janowi z Salisbury. Wspólnota uzyskuje odzwierciedlenie materialne, pojawiła się w świadomości ludzi jako ciało. Stała się bytem materialnym, jeszcze nie abstrakcyjnym.

Renesans

Ramy czasowe:

1. Włochy – II połowa XIV wieku

2. Polska – XVI wiek

Odrodzenie nauki i sztuki.

Zmiany na skutek:

• wynalezienia druku,

• upadku Konstantynopola,

• wynalezienia prochu,

• koncentracji władzy w jednych rękach,

• reformacji

Konieczne były zmiany na tle pranych koncepcji politycznych, np.:

Teoria heliocentryczna → Atomizm społeczny

Subiektywizm, intelektualizm

Myśl reformacji

1. problem zbawienia, a także kwestie społeczne i polityczne

2. każde państwo: „swój Bóg”

3. zniknęło pośrednictwo papieża; każdy mógł być w kontakcie z Bogiem

4. Kościół anglikański; 39 artykułów; ten kto nie uznaje władzy, ten nie pójdzie do Nieba

Utopizm

Krzyk protestu przeciwko niesprawiedliwości społecznej, a nie wizja idealnego świata.

Realizm polityczny – Machiavelli, Bodin

Machiavelli (XV/XVI w.)

• był pisarzem politycznym, a nie naukowcem ani filozofem

• Florencja

• Książę

Dyktatura republika (arystokracja)

Naród zepsuty naród zdrowy (wolny)

Realizm polityczny

Zespół zaleceń, które mówią jak skutecznie osiągnąć cel (pragmatyzm).

2 filary:

1. Konieczność rozczytywania się w przeszłości, należy znać ją, by nauczyć się rozważać związki przyczynowo-skutkowe

2. Mieć szeroko otwarte oczy na aktualną rzeczywistość, co się dzieje wokół nas.

1 + 2 = będziemy umieli przewidzieć, co z tych 2 faktów wynika

• wyrugował Boga z polityki

• dokonał podziału między prawem, a moralnością

ALE:

• krytykuje chrześcijaństwo, Kościół Katolicki - słaby

• postuluje powrót do pogańskiej religii Rzymskiej, do tamtejszej jej moralności

• nawołuje więc do powrotu do korzeni, kiedy centrum troski każdego było państwo

„ lo statio” – wiele znaczeń, np. „rodzina panującego”, „ludność i okręg administracyjny” itp.

Ludzie zsumowali wszystkie te znaczenia w jedno – PAŃSTWO.

Państwo jest celem, trzeba się o nie troszczyć.

„Ratio status” – interes państwa, jego racja. [jest czymś najwyższym]

Państwo jako zinstytucjonalizowana władza wykonawcza nad ludnością. Państwo jako byt – twór świecki, doczesny, zorganizowane racjonalnie. Dzieło ludzi, a nie człowieka.

Państwo – centryczny koncept polityczny

Koncepcja suwerenności

J. Bodin – stworzył nowożytną teorię suwerenności (a nie suwerenność!).

XVI wiek – Francja: wojny na tle religijnym:

• katolicy – arystokracja, kler, część mieszczaństwa

• protestanci – kalwiniści/hugenoci „zjednoczeni”

• politycy – les polituques – „zostawienie sumienia ludziom”, zajmowali się nie religią, a polityką.

Bodin – przedstawiciel polityków

Suwerenność – to władza polityczna, władza państwa

1. najwyższa

2. wyłączna

3. nieodpowiedzialna przed nikim

4. niezależna

5. absolutna - nieograniczona

res publica – synonim państwa

S uwerenność wykonuje suweren:

• j

  stąd podział ustrojów

  ednostka

• mniejszość lub większość

Suweren już jest ograniczony, gdyż ogranicza go:

• prawo boskie

• prawo naturalne – wolność osobista i własność prywatna

• zasada pacta sunt servanda

• prawa fundamentalne monarchii np. zasada primogenitury

r

1. polis i dzisiaj

Istnieją obszary działania władzy publicznej

W zależności od tego jaki jest przedmiot oddziaływania występuje inny podmiot. Jest podział kompetencyjny.

„porządek przedmiotowy – obiektywizujący”

1. Bodin

Świat należy postrzegać z perspektywy suwerena. Nie ma kompetencji!

Nie mozaika, a idealna kula.

Suweren może uczynić co tylko chce.

„porządek podmiotowo – subiektywizujący”

óżnica:

S

Podaje listę znamion (≠ kompetencje) suwerenności:

• ustawodawstwo – jako najważniejsze (pochłania wszystkie inne)

Ten, kto przejawia te znamiona, ten jest suwerenem – przejawianie znamion jest wykazywaniem suwerenności.

Ograniczenia wykonywania suwerenności są więc jednocześnie ograniczeniami ustawodawstwa.

P rawo = sprawiedliwy rozkaz suwerena

przestrzega 4 ograniczeń

mamy adresata, ale i nadawcę

Sam suweren nie jest samemu związany prawem (doczesnym). Jest ponad normą, ale poniżej zasady (pr. natury, boskie).

Gdy suweren nie przestrzega tych 4 ograniczeń – nic się nie dzieje, gdyż nie ma żadnej instytucji, która by go ograniczała i nadzorowała.

Ograniczenia te należą do kategorii moralnych, ich złamanie oznacza grzech, a nie bezprawie. Są one również zdroworozsądkowe, gdyż ich przestrzeganie ma zapewnić mu społeczne poparcie.

Państwo – res publica → jest prawnym narzędziem nad rodzinami i tym, co dla nich wspólne, z władzą suwerenną na czele. Rodzina jest punktem wyjścia.

Szkoły prawa natury

Szkoły prawa natury

Wiek XVII – wiek rozumu.

Rozum ma być najwyższym trybunałem.

Nie jest to epoka, gdzie tworzy się wszystko od zera. Szukają w otaczającym świecie reguł, które są. Nie tworzymy ich, ale odczytujemy. Determinizm w świecie, plan rozwoju, który należy dostrzec.

Myśliciele posługują się wtedy kategoriami logicznymi. Umowa społeczna w wieku XVII nie oznacza, że kiedyś ludzie się zebrali i coś poradzili, jest to wzór, którym tłumaczyło się aktualny stan rzeczy. Nie jest to doszukiwanie się, jak to kiedyś faktycznie było.

Matematyka – królowa nauk. Widzi się wówczas wszędzie wzory, reguły. Gdy odkryjemy regułę – poznamy świat. Jako reguły tworzy się dla zagadnień politycznych i prawnych. Porozumienie społeczne to schemat myślenia, dlaczego w wieku XVII rzeczy miały się tak, a nie inaczej.

Wiek wojny religijnej – pod sztandarem Boga, ludzie mordowali się o wpływy. Ludzie starali się znaleźć argument, żeby się nie zabijać.

Odradza się prawo natury (wcześniej Cyceron, Augustyn) – wyższy porządek rzeczy, treść norm na który ludzie wpływu nie mają, a wiąże wszystkich.

Nowożytna szkoła prawa natury

Hugon Grocjusz – pierwszy przedstawiciel – szukał prawd i prawideł. Starał się wyciągnąć reguły życia w naturze. Punktem wyjścia jest natura człowieka. Najsilniejsza potrzeba w naturze – łaknienie społeczne – chęć bycia z innymi. Z natury człowieka wywiódł 4 prawa natury:

1. Istnienie i poszanowanie własności prywatnej

   • Jeżeli coś zabrałeś to oddaj + odsetki

2. Zasada pacta sunt servanda (umów należy dotrzymywać)

3. Szkodę wyrządzoną z własnej winy należy naprawić

4. Należy za pewne czyny karać

Zasady te są apriorycznie wyprowadzone z natury człowieka. Musi istnieć prawo natury, które będzie regulować regulacje między ludźmi.

Z prawa natury wynikają tzw. uprawnienia naturalne – coś co przysługuje mnie, każdemu. Ma charakter subiektywny – przysługuje jednostce (mnie). Określa się je współcześnie mianem prawa podmiotowego. Grocjusza uznaje się za twórcę.

Istnieją 3 kategorie uprawnienia naturalnego:

1. Wolność – władza nad sobą (potestas in se)

2. Władza nad innymi – władza rodzicielska (potestas in alios)

3. Władza nad rzeczami (potestas in res)

Natura człowieka (ap. soc) → prawo natury (3) [utożsamienie np. z prawem grawitacji] → uprawnienia naturalne (4)

Grocjusz mówił też o prawach tworzonych przez człowieka, ale muszą być one zgodne z prawem natury.

Państwo jest wspólnotą ludzi wolnych, wspólnotą doskonałą, naturalną, o ile kieruje się prawem natury.

Umowa społeczna

Nie mówi za wiele Grocjusz o stanie natury.

Stan natury – jest to pewien okres

Umowa społeczna – jednostkowy fakt

Stan państwowy – to pewien okres

Umowa społeczna zrobiła karierę. Wiek XVI i XVII. Rozwój domagał się nowych regulacji. Prawo feudalne nie miało takich regulacji, dlatego też sięgnięto do prawa rzymskiego. Umowa – manifestacja indywidualności, autonomii interesu. Jest do zawarcia między tymi, którzy są wolni. Autonomia i realizacja własnych interesów. Spodobała się i została wykorzystana na płaszczyźnie ekonomii i politycznej. Musi być zgoda tych nad którymi ma być ta zgoda sprawowana. Często była fikcyjna.

Umowa społeczna u Grocjusza zawierana jest między dwoma podmiotami – między ludem, a władcą.

L ud Władca

prawo natury

zasada lojalności kontraktowej (PSS)

• Równorzędność

• Swoboda kontraktowania

• Treść nie ma żadnych ograniczeń

• Umowa determinuje kształt ustroju państw

Prawo natury – wiąże zawsze i wszędzie, dlatego też trzeba je respektować.

Lud może przenieść wszystkie uprawnienia na władcę, państwo to wspólnota ludzi wolnych.

Grocjusz tworzy koncept teoretyczny (uniwersalny), wspierający monarchię absolutną. Wychodzi z założenia, że jest lud i jakaś elita.

Hobes – człowiek, u którego stan natury już się pojawia – czas wojny wszystkich ze wszystkimi. Człowiek jest egoistą, który chce realizować własne interesy. Jest wiedziony emocjami z których dwiema najsilniejszymi są:

• Obawa rychłej śmierci – instynkt samozachowawczy

• Chęć dominacji

Człowiek ma rozum, ale jest wiedziony przez emocje. Rozum podpowiada jak realizować te chęci. Człowiek boi się, że go zabiją, dlatego sam zabija. Stan zagrożenia jest nieznośny. Dlatego też rozum podpowiada ograniczenie wolności, bądź wstanie zrobić mniej, ale uzyskaj możliwośc przetrwania.

W stanie natury wolność jest tak wielka, że wchodzi w zakres wolności innych. Jest to stan gdzie jesty absolutna wolność, człowiek nie ma obowiązków, ale ma same uprawnienia. Nie ma też żadnego zewnętrznego autorytetu.

Umowa społeczna – u Hoebsa punktem wyjścia jest mały egoista, ludzie sami ograniczają się względem innego. Dzięki temu mogą się do siebie zbliżyć i dzięki temu powstaje jakaś wspólnota. Egoista nadal zostaje egoistą. Trzeba stworzyć coś, co będzie karać tych, którzy się poczują w ten sposób jakby funkcjonowali nadal w stanie natury. Tym czymś jest suweren, stworzony przesz ludzi.

Stan państwowy – ludzie się jednoczą a później upoważniają suwerena, który staje się władzą. Ma on utrzymać te jedność; karać tych, którzy wystąpią przeciw tej jedności.

Państwo – określane mianem LEWIATAN (człowiek składający się z małych ludzików; jego duszą jest suweren).

• Prawo natury

• Własność

• Prawo pozytywne

Prawo u Hoebsa

Punktem wyjścia jest człowiek, który jest egoistą. W stanie natury ma absolutną wolność.

Prawo natury powstaje w ramach samoograniczenia i przejścia do stanu państwa.

Natura człowieka (egoista) → uprawnienia naturalne (absolutna wolność) → prawo natury (samoograniczenie jednostek)

Naczelne hasło – dążenie do pokoju, prawo natury jest zaprzeczeniem stanu natury.

Jeżeli człowiek wykluczy poza państwo należy go przykrócić.

Konstrukcja ta nie podoba się nikomu, zarówno liberałom.

Suweren jest również głową kościoła. Interpretuje pismo święte, mów co dobre i co złe.

_______________________________________

Wiek XVII – wiek rozumu.

Rozum ma być najwyższym trybunałem.

Nie jest to epoka, gdzie tworzy się wszystko od zera. Szukają w otaczającym świecie reguł, które są. Nie tworzymy ich, ale odczytujemy. Determinizm w świecie, plan rozwoju, który należy dostrzec.

Myśliciele posługują się wtedy kategoriami logicznymi. Umowa społeczna w wieku XVII nie oznacza, że kiedyś ludzie się zebrali i coś poradzili, jest to wzór, którym tłumaczyło się aktualny stan rzeczy. Nie jest to doszukiwanie się, jak to kiedyś faktycznie było.

Matematyka – królowa nauk. Widzi się wówczas wszędzie wzory, reguły. Gdy odkryjemy regułę – poznamy świat. Jako reguły tworzy się dla zagadnień politycznych i prawnych. Porozumienie społeczne to schemat myślenia, dlaczego w wieku XVII rzeczy miały się tak, a nie inaczej.

Wiek wojny religijnej – pod sztandarem Boga, ludzie mordowali się o wpływy. Ludzie starali się znaleźć argument, żeby się nie zabijać.

Odradza się prawo natury (wcześniej Cyceron, Augustyn) – wyższy porządek rzeczy, treść norm na który ludzie wpływu nie mają, a wiąże wszystkich.

Nowożytna szkoła prawa natury

Hugon Grocjusz – pierwszy przedstawiciel – szukał prawd i prawideł. Starał się wyciągnąć reguły życia w naturze. Punktem wyjścia jest natura człowieka. Najsilniejsza potrzeba w naturze – łaknienie społeczne – chęć bycia z innymi. Z natury człowieka wywiódł 4 prawa natury:

5. Istnienie i poszanowanie własności prywatnej

   • Jeżeli coś zabrałeś to oddaj + odsetki

6. Zasada pacta sunt servanda (umów należy dotrzymywać)

7. Szkodę wyrządzoną z własnej winy należy naprawić

8. Należy za pewne czyny karać

Zasady te są apriorycznie wyprowadzone z natury człowieka. Musi istnieć prawo natury, które będzie regulować regulacje między ludźmi.

Z prawa natury wynikają tzw. uprawnienia naturalne – coś co przysługuje mnie, każdemu. Ma charakter subiektywny – przysługuje jednostce (mnie). Określa się je współcześnie mianem prawa podmiotowego. Grocjusza uznaje się za twórcę.

Istnieją 3 kategorie UPRAWNIENIA NATURALNEGO:

4. Wolność – władza nad sobą (potestas in se)

5. Władza nad innymi – władza rodzicielska (potestas in alios)

6. Władza nad rzeczami (potestas in res)

natura człowieka (ap. soc) → prawo natury (3) [utożsamienie np. z prawem grawitacji] → uprawnienia naturalne (4)

Grocjusz mówił też o prawach tworzonych przez człowieka, ale muszą być one zgodne z prawem natury.

Państwo jest wspólnotą ludzi wolnych, wspólnotą doskonałą, naturalną, o ile kieruje się prawem natury.

Umowa społeczna

Nie mówi za wiele Grocjusz o stanie natury.

STAN NATURY – jest to pewien okres

UMOWA SPOŁECZNA – jednostkowy fakt

STAN PAŃSTWOWY – to pewien okres

Umowa społeczna zrobiła karierę. Wiek XVI i XVII. Rozwój domagał się nowych regulacji. Prawo feudalne nie miało takich regulacji, dlatego też sięgnięto do prawa rzymskiego. Umowa – manifestacja indywidualności, autonomii interesu. Jest do zawarcia między tymi, którzy są wolni. Autonomia i realizacja własnych interesów. Spodobała się i została wykorzystana na płaszczyźnie ekonomii i politycznej. Musi być zgoda tych nad którymi ma być ta zgoda sprawowana. Często była fikcyjna.

Umowa społeczna u Grocjusza zawierana jest między dwoma podmiotami – między ludem, a władcą.

L ud Władca

prawo natury

zasada lojalności kontraktowej (PSS)

• Równorzędność

• Swoboda kontraktowania

• Treść nie ma żadnych ograniczeń

• Umowa determinuje kształt ustroju państw

PRAWO NATURY – wiąże zawsze i wszędzie, dlatego też trzeba je respektować.

Lud może przenieść wszystkie uprawnienia na władcę, państwo to wspólnota ludzi wolnych.

Grocjusz tworzy koncept teoretyczny (uniwersalny), wspierający monarchię absolutną. Wychodzi z założenia, że jest lud i jakaś elita.

Thomas Hobbes – człowiek, u którego stan natury już się pojawia – czas wojny wszystkich ze wszystkimi. Człowiek jest egoistą, który chce realizować własne interesy. Jest wiedziony emocjami z których dwiema najsilniejszymi są:

• obawa rychłej śmierci – instynkt samozachowawczy

• chęć dominacji

CZŁOWIEK ma rozum, ale jest wiedziony przez emocje. Rozum podpowiada jak realizować te chęci. Człowiek boi się, że go zabiją, dlatego sam zabija. Stan zagrożenia jest nieznośny. Dlatego też rozum podpowiada ograniczenie wolności, bądź wstanie zrobić mniej, ale uzyskaj możliwość przetrwania.

W stanie natury wolność jest tak wielka, że wchodzi w zakres wolności innych. Jest to stan gdzie jest absolutna wolność, człowiek nie ma obowiązków, ale ma same uprawnienia. Nie ma też żadnego zewnętrznego autorytetu.

Umowa społeczna – u Hobbesa punktem wyjścia jest mały egoista, ludzie sami ograniczają się względem innego. Dzięki temu mogą się do siebie zbliżyć i dzięki temu powstaje jakaś wspólnota. Egoista nadal zostaje egoistą. Trzeba stworzyć coś, co będzie karać tych, którzy się poczują w ten sposób jakby funkcjonowali nadal w stanie natury. Tym czymś jest suweren, stworzony przesz ludzi.

Stan państwowy – ludzie się jednoczą a później upoważniają suwerena, który staje się władzą. Ma on utrzymać te jedność; karać tych, którzy wystąpią przeciw tej jedności.

Państwo – określane mianem LEWIATAN (człowiek składający się z małych ludzików; jego duszą jest suweren).

• Prawo natury

• Własność

• Prawo pozytywne

Prawo u Hobbesa

Punktem wyjścia jest człowiek, który jest egoistą. W stanie natury ma absolutną wolność.

Prawo natury powstaje w ramach samoograniczenia i przejścia do stanu państwa.

Natura człowieka (egoista) → uprawnienia naturalne (absolutna wolność) → prawo natury (samoograniczenie jednostek)

Naczelne hasło – dążenie do pokoju, prawo natury jest zaprzeczeniem stanu natury.

Jeżeli człowiek wykluczy poza państwo należy go przykrócić.

Konstrukcja ta nie podoba się nikomu, zarówno liberałom.

Suweren jest również głową kościoła. Interpretuje pismo święte, mów co dobre i co złe.

17. Monteskiusz

Oświecenie to tzw. wiek świateł.

• zwiększyło się wówczas wśród warstwy wyższej zainteresowanie polityką.

• Była to epoka, która zaczęła przekuwać w czyn dawne założenia:

  • wolność,

  • własność,

  • równość.

• Chciano w miejsce układu suweren → podany stworzyć układ władza publiczna → obywatel.

• Dążono do usunięcia wojen, które wyniszczały Europę. Próbowano założenia te zrealizować poprzez interpretację prawa natury.

• Uważano Europę za cywilizowaną część świata. Jej sercem była Francja, ale szerokim zainteresowaniem cieszyła się też Anglia i jej ustrój. Różnił się on znacznie od ustrojów innych państw, gdzie władzę sprawowali głównie niczym nie skrępowani suwereni (Wiek XVIII był uważany za wiek suwerenów).

Etapy oświecenia:

1. Sceptycyzm

2. Monteskiusz – zachwyt Anglią

3. Intuicjonizm – moment krytyczny, egalitaryzm

Oświecenie – kultura, epoka elitarna, laicka, praktyczna, uniwersalistyczna, nie było partykularyzmu.

Władza

Zaczęto się wówczas zastanawiać skąd władza płynie, skąd powinna płynąć i jak powinna być wykonywana by jak najmniej naruszać przyrodzone prawa i wolności. Jak realizować ideały. Uwierzono, że władza działając oświeci poddanych i sama ograniczy się przekazując część swojej władzy obywatelom przekształcając się w monarchię parlamentarną. Wierzono w racjonalnych władców.

Traktat Immanuela Kanta – Czym jest oświecenie – jest to wychodzenie z wieku niedorosłości, w który popadło się z własnej winy. Celem miało być oświecenie ludzi.

Karol Ludwik Monteskiusz

Monteskiusz – szlachcic, baron – 1689-1755.

• najpopularniejsze dzieło O duchu władz. Wg niego celem jest wolność.

• metoda Monteskiusza to kompromis.

• jego doktryna plasowała się między teologią a racjonalnym prawem natury. Punktem wyjścia był empiryzm.

Monteskiusz nazwał zespół faktycznych przesłanek duchem praw, był to zespół pozajurydyczny, pozapolityczny.

Stan faktyczny zależał od wielu czynników – klimatu, ludzi itp.

Żeby działania były skuteczne muszą odpowiadać charakterowi miejsca. Każde miejsce jest inne. Człowiek jest produktem historii. Ale istnieje wspólny mianownik, zespół cech wspólnych. Formułuje nas historia, ale istnieje też coś co jest nasze. Element, który jest platformą porozumienia. Obiekty nie są tworzone przez umysł, władzę, tylko przez przyrodę i procesy.

DUCH NARODU – zespół cech narodu, skutek oddziaływania czynników zewnętrznych.

PRAWO – prawo natury, inne znaczenie niż do tej pory. Prawa natury to niezmienne prawa socjologiczne. Reguły rozwoju ludzkości. Prawidła rozwojowe.

Prawo krajowe musi być skuteczne, musi odpowiadać warunkom, duchowi praw. Prawo to konieczne relacje wynikające z natury rzeczy. Nie ma idealnego rozwiązania. Każde miejsce, każdy czas ma swoje własne prawa.

Polityka prawa – co i w jakiej liczbie trzeba regulować. Wg Monteskiusza trzeba uregulować konieczne minimum, nie może być zbyt dużo regulacji, resztę reguluje etyka i tradycja.

USTRÓJ – natura rządu – struktura ustroju.

Monteskiusz podzielił ustroje na porządki:

1. republikański

   1. demokracja [patriotyzm]

   2. arystokracja [umiarkowanie]

2. monarchiczne

   1. monarchia [honor]

   2. despocja [strach]

Każdy ustrój ma zasady, tzw. zasady ustroju, motywy podporządkowania.
Istnieją PRZESŁANKI, które wprawiają w ruch i które utrzymują je w ruchu. W demokracji tą przesłanką jest patriotyzm, w przypadku arystokracji jest to umiarkowanie, w przypadku monarchii – honor, a despocji – strach.

Przesłanki te to emocje, pobudki, które sprawiają, że dany system istnieje.

Monteskiusz nie był zwolennikiem demokracji. Uważał, że ludzie z natury nie są równi [!]. Jest to niewola dla stanu szlacheckiego. Ale uważał, że ludzie są wolni – jest to tzw. liberalizm arystokratyczny. W despocji też jest równość: każdy jest nikim i niczym. Despocja niszczy samą siebie ponieważ utrzymuje ludzi w ciemności.

Najlepszym ustrojem jest monarchia. Jest to ustrój umiarkowany. Wartościami są:

• wolność,

• własność,

• bezpieczeństwo.

WŁADZA – jest ograniczona, podlega kontroli. Monarchii nie można wszędzie zaprowadzić. Jest to ustrój dla wielkich narodów. Takich jak Francja i Anglia, natomiast nigdy w Rosji. Wszystko opiera się na skłonności świadomości ludzi. Nie zawsze jak ktoś chce to może. Monarchia opiera się na honorze. Ceni i chroni wolność. Honor wyrasta z pobudek egoistycznych monarchy, ale służy ogółowi.

WOLNOŚĆ – najważniejsza. Wolność to dobro, co pozwala korzystać z wszystkich innych dóbr. Zaprzeczeniem wolności jest arbitralność jednego człowieka. Konsekwencją wolności jest własność – krzyk natury. Wolność chronią ustawy. Wolność polityczna to czynienie tego na co pozwalają ustawy.

Wolność chronią trzy czynniki:

1. zwyczaje, moralność – element ducha praw, standard myślenia, cechy ducha

2. ciała pośredniczące – u Monteskiusza nie ma suwerena, bo suweren może przekształcić się w despotę. Koncentracja uprawnień dla pewnej grupy społecznej, tzw. ciał pośredniczących. Nakładanie na nie jakieś funkcję, obowiązki, w zamian dając uprawnienia. Stąd uprzywilejowana pozycja szlachty, duchowieństwa i składów praw (parlamenty francuskie – najwyższe sądy). Zadanie by władza nie uległa koncentracji, pośredniczyć między władzą a społeczeństwem. Doktryna umiaru.

3. podział władz – w każdym państwie jest władza prawodawcza, wykonawcza należąca do narodu i sądownicza należąca do prawa cywilnego. Wszystko byłoby stracone gdyby jeden człowiek sprawował te wszystkie władze. Podziałowi ulegają obszary, przedmioty. Kto inny uchwala, kto inny wykonuje. Dzieli się przedmiot, tworzy się organy, które działają. Nie ma ustroju idealnego, jest system gwarancji. Władza wykonawcza to monarcha i ministrowie. Władza ustawodawcza to parlament – izba niższa pochodząca z wyboru i izba wyższa- arystokracja, urzędnicy oraz Ci najbogatsi. Sądy są niezależne, wybierane.

Sądy równych – status sędziego musi być równy statusu sądzonego.

Myśl Polska – pragmatyczna, uwikłana w rzeczywistość. Generowana na potrzeby chwili bieżącej. Polska myśl nie wychodziła ponad słowiański obszar; praktyczna w dwójnasób. Trudno ją zastosować do innych państw, nie było w Polsce przecież absolutyzmu (kraj bez stosów).

Niektóre postacie tego nurtu stworzyły trochę więcej niż wszyscy (standartowe postulaty: wzmocnić króla, szlachtę osłabić, pomóc chłopom).

Myśl wzrastała w klimacie egzaltacji narodowej – Polska jako państwo nadzwyczajne.

Polska myśl trzeba kojarzyć z 1364 r. (powstanie Wszechnicy Krakowskiej) – wówczas najistotniejszym kierunkiem studiów było prawo (12 na 16 katedr). Prawo było czynnikiem, który rządził światem. Prawo stawało się zawsze czymś co było poza resztą. Wspólnoty prawa – prawo było pierwsze.

Kazimierz Wielki – toczył spory z Krzyżakami nie na polach bitew, ale później właśnie na salach rozpraw – stworzył elitę prawniczą.

Zaczęło się wszystko od Wszechnicy. Zaadoptowano Politykę Arystotelesa w Polsce. Była to adaptacja twórcza. Najważniejsze było wszędzie zarządzanie, administrowanie; natomiast w Polsce uznano, że najważniejsza jest wspólnota i prawa jakimi się rządzi. Założyli, że nie musi istnieć nadrzędny zarządca, że sama wspólnota sobie poradzi sama. Zarządca był reprezentantem wspólnoty, który został wyniesiony na tron – monarchia elekcyjna. Myśl ta nie tworzyła teorii w oparciu o rzeczywistość.

Myśl ta od początku nie miała odpowiedniego fundamentu, na którym można było by wznieść gmach myślowy.

Wiek XVII – upadek polskiej myśli (1662 – koniec złotego wieku). Powolna stagnacja: od wojen po zmiany klimatyczne, spadek transportu zboża. Również wbrew pozorom – Unia z Litwą, doprowadziła do upadku.

Wiek XVIII – czasy saskie. Totalny upadek myśli. Wielkie przebudzenie wraz z wyborem Stanisława na króla Polski.

Stanisław Staszic

Człowiek będący pochodzenia mieszczańskiego, zostawił po sobie istotny ślad. Był świadkiem upadku RP, zaborów pod berłem cara. Był eklektykiem łączył zaczerpnięte z zachodu treści, jednak starał się je dopasować do warunków polskich (twórcza interpretacja). Sporo podobieństw z F. Modrzewskim – szukanie prawdy (która ma nas wyzwolić; ciemnota utrzymuje ludzi w poddaństwie), wyciąganie wniosku. Znaczenie edukacji i kształcenia, właśnie przez szukanie prawdy. Miał wysokie oczekiwania wobec świata. Jego postulaty teoretyczne były wydumane, niestety praktyczne im już nie dorównywały.

Nie podobała mu się rzeczywistość z pozostałościami feudalnymi – chciał to zlikwidować (nie było w Polsce stricte feudalizmu). Chodziło o pozostałości poprzednich metod. Czyli feudalizm jako spadek z poprzednich epok (nierówność społeczna, standardy relacji – stosunki dominialne).

Ewolucjonizm u Staszica – głosił tezy radykalne, ale jednocześnie nie chciał rewolucji. Sam będąc mieszczaninem obawiał się rewolucji mieszczańskiej. Jego postulaty są anty-magnackie, a nie anty-szlacheckie.

Historia człowieka – długi proces, napędzany ścieraniem się dwóch przeciwieństw – tarcie między posiadaczami, a tymi, którzy nie mają. Ci, którzy mają posiadają własność i jednocześnie władzę. Ci, którzy nie mają, nie mają ani jednego, ani drugiego.

• Dzierż – posiadanie, dzierżenie; własność bezprawna – niemoralna.

• Wyłącznictwo – uprawiane przez osoby posiadające „dzierż”, ciemiężą (ciemiężycielstwo) innych, tych, którzy nie posiadają.

Postęp dziejowy nie zachodzi harmonijne – tarcie

Rokoszenie się ludu – próba wzięcia władzy w swoje ręce przez naród szlachecki.

Wszystko zaczyna się od pierwotnych wspólnot – pasterskich. Etapy ewolucyjnego rozwoju: feudalizm → absolutyzm → ustrój konstytucyjny → aż do stanu pokoju powszechnego.

Źródłem jest zła własność (dzierż). Wszystko wyrasta z problemów ekonomiczno-społecznych (podejście marksistowskie).

Postęp odbywa się często bez świadomości człowieka, jesteśmy narzędziami tego postępu (podobnie jak u Hegla). Próba uchwycenia sensu, rozwój nie jest niego pozbawiony.

Prawo natury u Staszica:

• Z

  trzon

  naczenie klasyczne – uprawnienia naturalne; to co ja mogę, to co mi przysługuje

• Znaczenie obiektywne – ogólne normy postępowania

• Prawidłowości procesu historycznego, ewolucji

• Prawa przyrody – reguły fizycznej rzeczywistości (np. grawitacja)

Równość, wolność, własność – hasła pojawiające się u Staszica.

Wyższy porządek rzeczy – wzorzec, prawo natury.

Celem państwa jest – ubezpieczenie prawne. W państwie mają być te wartości zabezpieczone (dwa pierwsze znaczenia).

Zagadnienia polityczno-społeczne

Kwestia narodu – wiek XVIII, w którym wykształca się w Polsce pojęcie Narodu. Wtedy mówi się, że „samą szlachtą państwo stać nie może”. Rzuca się dawne schematy na rzecz mieszkańców.

Kryteria Narodu:

• cechy nabyte (może się zmienić):

  • terytorium

  • ustrój, porządek prawny

• cechy przyrodzone (stałe):

  • język

  • tradycja

  • obyczaje, kultura

Jednostka żyje w Narodzie, potrzebuje go. Istnienie Narodu warunkuje istnienie państwa. Naród bez państwa może istnieć, państwo bez Narodu – nie (stała myśl polska – idealna dla tamtych, trudnych czasów).

Naród spaja:

• religia

• wychowanie

• handel

• instytucje publiczne

Naród – mieszkańcy obszaru, który coś spaja. Pojęcie Narodu nie może być skostniałe, musi się dostosowywać do nowych warunków, powinien przejmować nowe wartości. Uważali, że ten system jest najlepszy na świecie – działa źle bo ludzie są zdegenerowani.

Staszic przejął od Rousseau – umowę i wolę społeczną. Naród jako suma obywateli, jednostki.

Uprzywilejowanie w prawach może być kwestią zasług jednostki. Kryterium → jak się jednostka przysługuje ogółowi.

Szlachta – dawne kryterium wyodrębnienia szlachty – obrona państwa jest fikcją, dlatego sama idea szlachty jest fikcją. Szlachta jest jak absolutny władca, który dusi pozostałe części Narodu.

Kwestia agrarna – system poddaństwa jest absurdalny; czyni z ludzi przedmioty – jest niemoralny, a z drugiej strony jest nieefektywny. Nikt nie będzie pracował wydajnie, gdy jest do pracy zmuszany i nie pracuje dla siebie. Zależało Staszicowi na wprowadzeniu rozwiązań kapitalistycznych. Rozwiązanie problemów za pomocą wdrożenia nowych rozwiązań ekonomicznych. Jest daleki jednak od rozwiązań rewolucyjnych – wszystko powoli.

Ustrój – krytyka absolutyzmu. Był moment, kiedy Staszic rozważał taką możliwość, by łatwiej dopasować się do innych państw otaczających Polskę. Jednak więcej było jego minusów niż plusów.

Monarchia konstytucyjna jako ideał – równość, wolność, pokój, własność – król, parlament. Wola powszechna, powszechne głosowanie. Problem Polski – coś co jest w ustroju. Słabość ma źródło w porządku społecznym i politycznym, w nas samych.

Wizja pokoju

Próbował wyeliminować wojnę ze stosunków międzynarodowych. Myśli zjednoczeniowe (coś na kształt unii europejskiej).

Przedstawia wizję przyszłości – gdzie nie będzie państw, a same narody. Nie będzie instytucji, które istniały wcześniej – a zrzeszenie ludu, Narody – jako okręgi administracyjne. W docelowym ustroju – ma istnieć monarchia konstytucyjna. Odchodzi od koncepcji parlamentarnej.

Frycz Modrzewski – osoba znana, Bodin wspomniał o Fryczu (krytykując go), znany nad Sekwaną.

ANDRZEJ FRYCZ – MODRZEWSKI

• XVI w. [ Złoty Wiek w Polsce]

- Na zachodzie Europy – koncentracja władzy

- Polska – brak warunków dla zaistnienia absolutyzmu

- Twórcza interpretacja myśli Arystotelesa

• Najwybitniejszy przedstawiciel polskiego renesansu

• Utrzymywał liczne kontakty z zachodem

• Myśl reformacyjna [protestancka]

• Bardzo zaangażowany w reformację

• Pochodzenie szlacheckie

• Radykał

• ‘zawsze płynął pod prąd’

• Człowiek bezkompromisowy, antykonserwatysta

• Szukał prawdy, ale nieobjawionej, która wynikałaby z badania, poznania; prawdy, która miała przynieść korzyści

• Krytyka szlachty – wypowiadał się o obecnej bardzo negatywnie, pozytywnie zaś mówił o ‘nowej’ – elitarnej, członkowstwo – poprzez osiągnięcia, a nie urodzenie

• Ściśle wiązał reformację społeczną z gospodarczą

• Sprawy religijne – zwolennik reformacji; przeciwnik nawracania formą siłową [„siła argumentu, a nie argument siły”]

• Chciał naprawić Kościół – uważał, że wszyscy mają prawo podejmować decyzję w sprawie Kościoła [uważał, że na soborach i synodach powinny zapadać najważniejsze decyzje]

• Demokratyzacja Kościoła

• Gdy widział, że nie ma możliwości porozumienia się z papieżem, uznał, że należy się od niego odciąć i stworzyć Kościół Narodowy

• Państwo – charakter świecki i doczesny, powstało poprzez umowę społeczną; wszyscy, którzy żyją w granicach – obywatele; wolą – naród.

• Krytykował jednowładztwo

• Wszelka władza musi wynikać z prawa [które określa kto, kiedy i jak]

• Klasyczny element „lex est rex” - królem jest prawo

• Suwerenem jest prawo [podjęcie refleksji średniowiecznej]

• Prawo jest wynikiem woli ogółu

• Zwolennik monarchii parlamentarnej

• Próba wyzwolenia z feudalizmu – nierówności społecznej

• Nakłada ‘gorset’ sztywnych reguł antycznych

• Niedowiarstwo człowieka przełożyło się na późniejszą demokrację [ruch reformacyjny]

• Ideał państwa – państwo ludzi równych, nowa szlachta, prawo chroni wszystkich, trzeba żyć z pracy własnych rąk

• Zakazane ‘aktywności’ – picie alkoholu w miejscach publicznych, śpiewanie sprośnych piosenek

• Prawo – ściśle związane z takimi pojęciami jak – sprawiedliwość, moralność, obyczaje, życzliwość

• Sprawiedliwość – najistotniejsza; wartość sama w sobie; podstawa i cel prawa; oddawać każdemu tyle ile mu się należy; moralność chrześcijańska; działanie, postępowanie racjonalne; trzeba ją odnosić do prawa; postulat sprawiedliwości społecznej.

• Hierarchia prawa:

1. Prawo boskie

2. Prawo naturalne – cnoty i powinności (wynikające z rozumu, racjonalne); naturalny porządek rzecz, „jak ma być?”

3. Prawo ludzkie – kreowane przez człowieka; pozytywne; sprzeczne z prawem wyższym – nie oznacza odrzucenia; król posiada zasadniczą rolę w tworzeniu tego prawa.

• Reformy prawa:

1. Prawo cywilne – oparcie na prawie rzymskim

2. Prawo karne – równość wobec prawa; kary izolacyjne; prawo ma nie tylko karać, ale i zapobiegać

• Sądownictwo apelacyjne – radykalizm – stworzenie sądu apelacyjnego, w którym sędziami miały by być osoby, pochodzące z różnych stanów; ujednolicenie prawa; gdy byłaby jakaś luka w prawie, to daną sprawę odsyłano by do Sejmu.

Bodin

Francja XVI wiek. Wojny domowe na tle religijnym.

3 frakcje:

1. Katolicyzm

2. Protestantyzm – miast, część arystokracji, średnia szlachta

Kalwiniści (Hugenoci)

3. Politycy (les politiques) – stwierdzali aby zostawić sumienia ludziom, zajmowali się sprawami politycznymi. Grupa dworska związana z królem – w tym Bodin.

Stworzył nowożytną, najbardziej wyrazistą teorię suwerenności.

Ostatni tzw. legista – prawnicy królewscy.

Suwerenność – specyficzna postać władzy politycznej. Należy ją kojarzyć z państwem. Ma specyficzne cechy:

1. Władza najwyższa

2. Wyłączna

3. Nieodpowiedzialna w porządku ziemskim

4. Niezależna od wszelkich czynników zewnętrznych i wewnętrznych

5. Absolutna

Suwerenność istnieje sama przez się. Powstałą jako analiza władzy i boga. Bez niej nie ma nic. Jest warunkiem wszystkiego, tak jak Bóg.

Suweren – ten który wykonuje władzę. Może nim być jednostka, mniejszość, albo większość. (klasyczny podział na monarchię, arystokrację i demokrację)

Jej wykonywanie podlega ograniczeniu (sama suwerenność nie jest ograniczona):

1. Prawo boże

2. Prawo naturalne – wolność i własność

3. Przysięgi i umowy suwerena

4. Prawa fundamentalne państwa (np. primogenitura)

To ogranicza wykonywanie suwerenności.

Ujęcie obiektywizujące władzę:

1. Polis, wieki średnie, dzisiaj:

Istnieją pewne kompetencje (ustawodawstwo, wymiar sprawiedliwości, polityka zagraniczna etc.), określone z góry prawem, w zależności od tego, jaki to jest obszar działania to pewien organ dział – charakter przedmiotu określa sposób działania.

2. Wizja Bodin:

Ujęcie podmiotowo-subiektywizujące. Świat widziany oczami sprawującego władzę. W zależności od tego, co suweren będzie chciał, to w zależności od własnej woli przedsięweźmie jakieś działania. Nie ma tutaj zakreślonych kompetencji. Przejawianie się suwerenności jest uzależnione od woli suwerena. Suwerenność stanowi jednolitą całość, nie jest sumą kompetencji.

Posługuje się kategorią znamion a nie kompetencji. Kto przejawia te znamiona jest suwerenem. Najważniejszym znamieniem jest prawodawstwo.

Państwo – prawe rządzenie nad rodzinami i tym co dla nich wspólne z władzą suwerenną na czele.

Prawo – prawem jest sprawiedliwy rozkaz suwerena. Sprawiedliwy, kiedy przestrzegane są 4 ograniczenia. Nie jest wynikiem konsensusu, dane od boga, jest rozkazem – wyraźny adresat i nadawca.

Nie ma żadnej instancji, która by suwerena rozliczała z tego czy faktycznie przestrzega tych ograniczeń. Nic nie można zrobić jeśli ich nie przestrzega, nie można podnieść ręki na suwerena.

Ograniczenia wykonywania suwerenności mają pomóc w zdobyciu poparcia społeczeństwa.

idealizm – na egzaminie

Rewolucja amerykańska

1492 – Ameryka po odkryciu miała należeć do korony hiszpańskiej, papież nadał część ziemi również Portugali.

James Town – pierwsza osada anglików – „ojców założycieli”. Motywem przybycia było poszukiwanie raju, wyjścia z zamętu wojny religijnej i zamętu europejskiego.

Mało kto przetrwał w tej osadzie, reszta obchodziła po roku – święto dziękczynienia (podziękowanie za przetrwanie).

Osoby zasiedlające były osobami bardzo religijnymi, zachowując religię gotowi by poświęcić wszystko, np. purytanie (odmiana kalwinizmu).

Wspólnoty o teokratycznym wymiarze – władza powoływana na boską legitymację. Były to wspólnoty demokratyczne, albo oligarchiczne (np. rządzone przez konsystorza).

Religia kalwinistyczna przyczyniła się do powstania republiki. Kalwinizm wyznaje, że wszyscy są wystawieni na pokuszenie przez diabła. Dlatego chadzano w grupach, by jeden drugiego pilnował. Dlatego też tym bardziej nie ufano osobą sprawującym władzę.

Bóg działa nie wprost – ale poprzez jego twory. Jeżeli jest jednomyślność oznacza to zgodę, wolę boga.

Wiara ta też wyznawała, że nie potrzeba pośredników między człowiekiem, a Bogiem. Uczynki nie są istotne, ważna jest wiara i pismo święte.

Uznawano, że każdy może mieć bezpośredni kontakt z Bogiem – dowartościowanie jednostki. Odpowiadanie wyłącznie przed Bogiem, stąd trzon praw człowieka.

Żadnej władzy nie należy się cześć i chwała, a tylko Bogu. Każdego przywódcę rozliczano z władzy.

Wiek XVIII to pogłębianie tych protestanckich tendencji. Ideologie przepływały przez Atlantyk z ludźmi. Ideologia powstała w Koloniach zaczęła wracać na kontynent. Gdy wybuchła rewolucja francuska, klucze do Bastilii zostały przekazane właśnie Waszyngtonowi (europejczycy czerpią z osiągnięć amerykanów).

Koloniści odmówili w końcu płacenia podatków, doszło do sporu.

Osoby bogate chciały spokoju. Ci, którzy mieli mało, albo byli zadłużeni w bankach angielskich chcieli się czym prędzej wyrwać spod panowania Anglii.

Armia Francuska pomogła kolonistą, pokój również został zawarty w Paryżu.

Pojawiają się dwa kierunki:

1. Federaliści – ludzie zamożni, elity kolonialne (dżentelmeni zasad i majątku); ci, którzy posiadali ziemie, manufaktury i niewolników

Zwolennicy silnej władzy federalnej. (Stany Zjednoczone – konfederacja) Federaliści naciskali, aby konfederację przekształcić w federację – zwiększać władzę centralną, stworzyć monarchię (Waszyngton nie chciał być królem). Koncepcja ta upada, pojawia się dożywotnia prezydentura, która zakończyła się na dwu-kadencyjnej. Większość osób, które stanęła na czele państwa, była osobami bardzo bogatymi. Byłą to decyzja bogaczy. Waszyngton zyskał wpływy bo był bogaty (wystawienie wojska).

Chcieli powstrzymać rządy tłumu. Zwolennicy interwencjonizmu, gdyż federaliści byli najważniejszymi podmiotami gospodarki, chcieli by państwo mieszało się w gospodarkę.

Kompetencja dorozumiana – rozszerzająca interpretacja postanowień konstytucji. Wyciśnięcie możliwie jak najwięcej z tych zapisów. Tworzy się listę co mi wolno na podstawie tego do czego ma się dążyć (skoro można bić monetę, to można utworzyć bank; skoro ma bronić państwa, to musi posiadać stałą armię).

Federaliści w pewnym momencie utworzyć silny parlament. Antyfederaliści bali się supremacji parlamentu, chcieli konstytucji, by ograniczyć i wyeliminować omnipotentną instytucję. Federaliści nie chcieli konstytucji, a silnego parlamentu, który mieli przejąć (na wzór angielskiego).

Ludzie ci czuli wyższość wobec innych narodów i ludzi. Uważali się za lepszych (megalomania amerykańska). Ludzie, którzy nie chcieli rozdzielać państwa od kościoła (protestanci). Splecenie wartości religijnych z państwowymi.

2. Antyfederaliści – reszta, żołnierze, farmerzy, kupcy – niższa klasa średnia

Chcieli konstytucji, aktu który będzie stwierdzał gdzie jest władza. Opowiadali się za wzmocnieniem władzy ustawodawczej – kongresu. Kładli wielki nacisk na suwerenność ludu. Chcieli zatrzymać jak najwięcej władzy w rękach ludu. To co nie jest przyznane rządowi centralnemu wprost, a to co nie jest odmówione stanom, to może być wykonywane na tym poziomie (6 poprawka).

Wnosili postulat braku stałej armii. Chcieli działać na forum kongresu poprzez przedstawicieli.

Reprezentowali tendencje bardziej demokratyczne i wskazywali na problem równości, praw człowieka.

• Państwo ma się nie mieszać do ekonomii (farmerzy mają na własną rękę działać).

• Ścisły rozdział państwa od kościoła.

Trzy podstawowe elementy konstytucji:

1. Suwerenność ludu – najwyższa władza wypływa z ludu (ale nie ma referendum, zaraz po tym się dzieli)

2. Podział władz – zastosowanie doktryny Monteskiusza [bardzo silna władza sądownicza]

3. Deklaracja praw – stwierdzenie istnienia katalogu praw; renesans myśli stoickiej (każdy może poszukiwać szczęścia); dowartościowanie jednostki, prawa człowieka

Powstanie USA dowiodło, że coś takiego republika może istnieć nie tylko na papierze i w materii intelektualnej.

JAN JAKUB ROUSSEAU

• III etap francuskiego odrodzenia

• Trzeba ludzi oświęcić – wyprowadzić z wieku dziecięcego

• Odchodzi od racjonalizmu i historyzmu na rzecz intuicjonizmu i egalitaryzmu

• Krytyczny

• Empiryzm psychologiczny

• Umowa społeczna [poł. XVIII w. wraz z Encyklopedystami]

• Stan natury – stan wolności, nierówności, ale sprawiedliwy

• Państwo powstaje wyłącznie na drodze umowy

• Intuicja – jako źródła prawa naturalnego

• Prawo natury – obowiązuje w tym stanie natury; jest czymś nie do końca uświadomionym przez człowieka; nie jest racjonalne.

• Antyracjonalizm

• Intuicjonizm

• Aprioryzm

• Sceptycyzm

• Stan natury – [człowiek jest dobry, kieruje się instynktem] – stan szczęścia bezpowrotnie utraconego; stan przedrefleksyjny i przedmoralny; kieruje się ludzkimi odruchami;

• Żyje samotnie

• Kieruje się instynktem, emocjami.

• Nieracjonalizm posiada pozytywne emocje – dobre instynkty, które drzemią w człowieku (nieskażone cywilizacją) – „czas szczęśliwego dzikusa”

• Nierównomierne rozłożenie bogactw, kataklizmy spowodowały łączenie się ludzi w grupy – pojawiają się rodziny i nowe emocje, uczucia [miłość, zawiść] – ludzie Ci pracują i kierują się instynktem, żyją w zgodzie z naturą, nie ma władzy – wraz z rozwojem, powstaniem większych grup ludzie zaczynają żyć nie swoją opinią, a innych, instynkt samozachowawczy zamienia się w próżność; etap powolnego spadania [lub jeszcze większy upadek] podkreśla powstanie własności

• Powstanie własności – spowodował podział na bogatych i biednych – to doprowadziło do konfliktów, w wyniku których zrodziła się władza, organy państwowe, co wykształciło nowy podział – na ważniejszych (posiadających władzę) i mało ważnych -> w dalszym rozwoju był to podział na: wolnych i niewolnych.

• Nierówność prowadzi do wniosków, że państwo rozpada się w przewrotach lub upodabnia się do swojej pierwotnej postaci

• Zmiany można wprowadzić dwiema drogami, poprzez:

1. Wychowanie – „Emil” – wychowanie dziecka z daleka od zepsutego świata, wychować „pod kloszem” w nauce o tych właściwych wartościach

2. Zawarcie umowy społecznej – remedium – panaceum na bolącą cywilizację

• Wyłącznie zgoda jest warunkiem władzy, nie siła

• Państwo – wszyscy się łączą, ograniczają, lecz suwerenem staje się cała społeczność, ogół; brak personifikacji suwerena; każdy wchodzi w skład wspólnoty, poddaje się jej władzy i potwierdza jej wyższość - w ten sposób żaden człowiek nie podlega drugiej osobie; wszyscy podlegają wspólnocie i w niej uczestniczą [nawiązanie do greckiego polis]

• Uczynił z suwerena coś bezosobowego

• Tym, co ma panować jest wola powszechna

• Wola powszechna – pogląd członków wspólnoty na sprawy istotne dla wspólnoty [VOLONTE GENERAL – ogólna, co do podmiotu (pochodzi od wszystkich) i przedmiotu (istotna dla interesu całej wspólnoty)] – pogląd wszystkich, a nie suma poglądów jednostek.

• Najważniejsza wartość – równość – granica materialna dla wspólnoty, prawa; nie można nikogo wykluczyć – ponieważ wszyscy są równi (niektórzy są jednak zbyt niedojrzali, by zawrzeć umowę społeczną).

• Umowa ma charakter racjonalny, opiera się na wzajemności i opłacalności; nie ma nikogo gorszego, czy lepszego; wchodząc do wspólnoty wszyscy mamy równe prawa.

• Faktyczne dyspozycje zacierają się – fikcja idealnej równości.

• Dopiero po zawarciu umowy można mówić o prawdziwej własności.

• Wola powszechna – istnieje tylko na pozycji abstrakcyjnej; idealna jak idea, słowo; każdy ma tu udział i zarazem jej podlega; działa tylko wtedy, gdy ludzie są zgromadzeniem; manifestuje się w tworzeniu prawa

• Prawo tworzą wszyscy – zarówno w teorii, jak i w praktyce.

• Wola jest jak suweren, nie ma ograniczeń – oprócz jednego – równości

• Gdy nie ma jednomyślności może wystraczyc czasem większość [opozycja – brak wiedzy, nie wiedzieli co wybrać]

• Odrzucenie parlamentaryzmu.

• Nie partykularyzm, a wspólnota.

• Suweren, wola działa wtedy, gdy jest wspólnota – nie gdy są przedstawiciele.

• Prawdziwa wolność i własność może istnieć tylko w wspólnocie.

• Równość jest gwarancją wspólnoty.

• Wola powszechna manifestuje się w prawie – jest uroczystą deklaracją.

• Wola powszechna działa wyłączenie poprzez prawo.

• Prawo – cały porządek polityczny wprawia w ruch.

• JOHN LOCKE (1632- 1704)

• - prekursor nurtu liberalno- oświeceniowego, filozof (empirycysta)
  - subiektywne spojrzenie na świat
  - glories revolution- „sławetna rewolucja” <powrót Stuartów, potem ich usunięcie i zajęcie tronu przez Wilhlema Orańskiego>
  - był świadkiem krystalizowania się fundamentu systemu ang.
  - inne spojrzenie na świat
  - nie był skrajnym sensualistą
  - badanie otoczenia łączy się z pojęciem idealizmu subiektywnego
  - poprzez zmysły odbieramy pewne bodźce, ten obiekt tworzy się u nas; pewne idee mogą powstawać w naszym umyśle <tabula rasa> [poprzez postrzeganie zmysłowe i idee]
  - „ja postrzegam świat, idee w moim umyśle”
  - punktem wyjścia jest BÓG <u Hobbesa Boga nie było>
  - nie ma czegoś takiego jak wolna wola
  
  >Deizm- Bóg jako zegarmistrz, „nakręcił świat”
  >Teizm- Bóg stworzył świat i nad nim czuwa
  >Ateizm- Boga nie ma

• [ BÓG]
  ROZUM PERCEPCJA POTRZEBY
  CELE
  WOLA WOLNOŚĆ
  DZIAŁANIE OSOBA

• 
  PRAWO NATURY

• - wszyscy mamy szansę by stać się osobami!! [„Osoba” to był ktoś]
  - WOLNOŚĆ jest kategorią racjonalną
  - oparte na rozumie prawo pozwala tę wolność realizować
  - wszyscy mamy szansę na wolność! Trzeba brać sprawy w swoje ręce
  - różne stopnie wolności> OSOBA jest w pełni wolna
  - wszystkie instytucje wyrastają z potrzeb człowieka; mogą być zredukowane do jego potrzeb

• *STAN NATURY
  - stan względnej pomyślności, względnej harmonii
  - nie mogło być źle- istniała wolność
  - człowiek mógł działać, mógł osiągnąć wolność
  - obowiązuje prawo natury!! <u Hobbesa nie>
  - prawo natury wynika z rozumu, „deklaracja woli Bożej” zapisana w naszym rozumie
  - kto czyni użytek z rozumu ten kieruje się prawem natury
  - prawo nat. to wszystko to co służy dobremu
  - układ podobny jak u innych: > prawo do życia, wolności, własności [każdy ma prawo strzec tych praw]
  - walor zsubiektywizowany p. nat.
  - można karać tych, którzy nastają na nasze dobra
  - niepomyślność- fakt że nie ma 1 organu, który stałby na straży tych ludzkich uprawnień, nie ma instytucji, która zmonopolizowałaby do przestrzegania prawa <to skłania ludzi do zawarcia umowy społ. i utw. Państwa>
  - powołanie PAŃSTWA ma zabezpieczać interes jednostki, ma być nam jeszcze lepiej, państwo jako narzędzie, charakter czysto użytkowy
  - nie możemy nic stracić, zawarcie umowy społ. ma nam życie jeszcze ułatwić
  * UMOWA SPOŁECZNA

xx x x x xx x xxxx x xxx

1) zawarcie pewnego pactum unionis między jednostkami (powstanie społeczeństwa, jednomyślność)

100% KOMPET. >50 %
SPOŁ. S T (P)
ODPOW.

I etap II etap

• 2) pactum submissionis (umowa o podporządkowaniu)
  TRUSTEESHIP- umowa powiernictwa <specyf. anglosaska>

• - społ. przekazuje powiernikowi określone kompetencje. Powiernik ponosi odpowiedzialność <jeśli wykroczy poza kompetencje>. Kompetencje do karania, reakcji na naruszenia prawa natury
  - prawo kontroli powiernika; jednostki są uprawnione na bieżąco kontrolować jak powiernik się z tego wywiązuje. Nadzór jego działalności
  - ma to zachodzić większością głosów
  - w ten sposób powstaje government <rząd>
  - społ. oraz system organów zostają rozdzielone
  - instytucje publiczne w ustroju będą tymi powiernikami
  - w państwie istnieje władza najwyższa, co nie znaczy że suwerenna
  - treścią władzy jest tworzenie prawa
  
  ma ono służyć wolności i wolność zabezpieczać !

• > władza ustawodawcza (Parlament)
  *Podział władz wg Locke’a: <jako pierwszy!!!>
  > władza ustawodawcza- najwyższa, inne mają źródła z niej
  > wł. wykonawcza- władza wykonywania tego co uchwali Parlament <król + Gabinet Ministrów>
  > wł. federalna (federacyjna, federatywna)- stosunki zagr., kompetencje
  - te 3 władze muszą być rozdzielone
  - władzę wyk. z fed. można połączyć
  - Tworzenie prawa nie jest arbitralnym kreowaniem norm, ale jest odkrywaniem prawa natury
  - członkowie pr. stanow. potrafią przekuć pr. nat. w formalny akt prawny

• - król podlega Parlamentowi?? (skoro wł. ust. jest najwyższa)
  - Locke nawiązuje do porządku ang.
  - Parlament składa się z 3 elementów: IZBA LORDÓW
  IZBA GMIN
  KRÓL W PARLAMENCIE („King in Parliament”)

• - legislatywa składa się także z króla
  - król jest immanentnym składnikiem Parlamentu (+ egzekutywą)
  **U Locke’a nie ma sądów!! – Dlaczego??
  - sądy nie potrzebowały ideologicznego ufortyfikowania w Anglii
  - wymiar sprawiedliwości dość silny i niezależny

• - charakter służebny Państwa, użytkowy, nie jest celem samym w sobie
  - wolności naturalne stają się wolnościami prawnymi/ legalnymi

• *PAŃSTWO a KOŚCIÓŁ
  - 2 niezależne podmioty, instytucje autonomiczne
  - nikt nie jest nikomu podporządkowany
  - indifferent matters- sprawy nieistotne, nie są związane z dogmatami, zewnętrzne formy manifestacji kultu> mogą być przez państwo regulowane [np. prawo o zgromadzeniach- kryterium bezp. i porządku publ.]

• TOLERANCJA>> analiza od racjonalnej strony tolerancji
  - dla wszystkich wspólnot religijnych
  * TOLERANCE a nie tylko TOLERATION (tolerowanie)
  - pełna tolerancja

• *3 wyjątki:
  - nie ma tolerancji dla ateistów
  - nie ma tolerancji dla tych, którzy opowiadają się za tolerancją tak długo dopóki nie są u władzy, a gdy będą mieli władzę to porzucą tolerancję
  - nie ma tolerancji dla takich wspólnot relig. członkostwo, w których zakłada uznawanie jakiegoś zewn. suwerena <np. katolicyzm>

• - LOCKE dopuszczał jakąś rewolucję <usunięcie powiernika, nawet siłą>, ale jednak nie lubił rewolucji, nie podobało mu się to hasło, uważał to za raczej „straszak” niż program działania
  - lud> to ci, którzy posiadali

• - nie ma suwerena ani suwerenności u Locke’a !
  - nikt nie jest absolutnym władcą i nigdy nie będzie; z każdej władzy można się wyzwolić!! – spod wł. władcy, spod władzy ojca (bo się dorośnie), nawet spod wł. Boga- jak? – zmieniając religię 

1^ Nihilizm – odrzucanie, negowanie, relatywizacja wszelkich przyjętych wartości, norm, zasad, praw życia zbiorowego i indywidualnego

2^ Państwo wg Cycerona – rzecz ludu. Lud zaś to wielka gromada ludzi przez uznanie tego samego prawa i przez pożytek wynikający ze wspólnego bytowania.