1. Pogląd – myśl człowieka na rzeczywistość; powstaje w drodze:
   - uporządkowania
   - uzewnętrznienia (wypowiedź lub zachowanie)
   - utrwalenia

2. Etapy tworzenia myśli:
   1) opis tego, co jest i ocena tego stanu:
   - polega na afirmacji albo negacji
   - dla dokonania oceny należy posługiwać się swoistą hierarchią wartości (dlaczego tak oceniamy?)
   2) element normatywny – jak powinno być (przy negacji) albo co powinno trwać (przy afirmacji)
   3) działanie – co zrobić, aby zaproponowany stan osiągnąć

3. Cele myślenia:
   - wiedza
   - zmiana (działanie)
   Oba cele są komplementarne – nie uzupełniają się.

4. Pragmatyzm – myślenie nastawione na skuteczne działanie. Praktyczność jako kryterium prawdy.
   Adam Smith: 1. aby osiągnąć cel jak najmniejszym kosztem
   2. z danych środków osiągnąć jak najwięcej

5. Behawioryzm – analizując ludzkie zachowanie, można ustalić myśli i poglądy człowieka. Jednak analiza behawioralna nie daje pełnej pewności; zachowanie jest czymś ulotnym, dlatego należy utrwalić jeszcze wyrażony pogląd. Prowadzi od działania do myśli.

6. Rzeczywistość jest zmienna i dlatego mamy na nią wpływ.
   Zmienia się poprzez procesy biologiczne, procesy geograficzne (obroty Ziemi).
   Jońscy filozofowie przyrody – rzeczywistość zmienia się cyklicznie; rzeczywistość jest zmienna i zdeterminowana powrotem do punktu wyjścia. Przyjęta w drodze obserwacji otoczenia – zmiana pór dnia czy roku.
   Chrześcijaństwo starożytne (I w. p.n.e.) – rzeczywistość zmienia się linearnie – zmiany mają charakter celowy, kolejne etapy nie powtarzają się; rzeczywistość biegnie ku czemuś – wśród chrześcijan było to spotkanie z Bogiem.
   Myśl XVIII wieku: połączenie obu koncepcji w spiralę – znów coś się dzieje, jednak nie w taki sam sposób.

7. Doktryna – zbiór uporządkowanych, utrwalonych i uzewnętrznionych poglądów ludzi na rzeczywistość.

8. Optymizm dziejowy:
   było źle – jest marnie – będzie dobrze (gloryfikacja przyszłości)
   - reformizm – przeprowadzenie reform dla przyspieszenia zmian i przybliżenie dobrej przyszłości
   - rewolucjonizm – przeprowadzenie gwałtownych zmian prowadzących do lepszej przyszłości, „zniszczmy co jest i zbudujmy nową, lepszą przyszłość”, np. nazizm (czerwień jako symbol rewolucji).

9. Pesymizm dziejowy:
   było dobrze – jest marnie – będzie jeszcze gorzej (gloryfikacja przeszłości)
   - reakcjonizm – należy wrócić do przeszłości (co nie jest możliwe przy linearności), odrzucenie jakichkolwiek zmian
   - konserwatyzm – zmiany są niepowstrzymywane, więc trzeba je spowalniać

10. Wartościowanie człowieka:
    1) optymizm antropologiczny – człowiek jest dobry, dominują w nim zalety, np. Arystoteles, św. Tomasz
    2) pesymizm antropologiczny – człowiek jest zły, dominują w nim wady, np. św. Augustyn (człowieka jest grzeszny), Niccolo Machiavelli (człowiek jest słaby – daje rządzić sobą fortunie), Thomas Hobbes (człowiek jest agresywny)
    Wada i zaleta mogą być różnie odbierane:
    - wg liberalizmu aktywność i samodzielność człowieka są jego zaletami – nazizm odbiera to jako wady
    - wg liberalizmu bierność jest wadą – dla nazizmu to zaleta.

11. Budowa aktu normatywnego:
    1) preambuła – wstęp do aktu normatywnego, który podkreśla cel wydania aktu oraz niesie ładunek doktrynalny; charakteryzuje się tym, że treści doktrynalne najczęściej prezentuje wprost
    2) część regulacyjna – zawiera normy dotyczące konkretnych zagadnień; przez interpretacje dochodzi się do podstaw doktrynalnych.

12. Cezaryzm – system rządów jedynowładczych, niekoniecznie monarchicznych, uzyskanych w drodze zasług, uznania społeczeństwa czy poparcia wojska (jak Cezar), gdzie legitymacji władzy poszukuje się w suwerenności ludu.
    Bonapartyzm – ideologia polityczna głosząca potrzebę istnienia scentralizowanej, silnej i nowoczesnej monarchii, która stawia sobie za zadanie odpowiadać potrzebom ludu. Połączenie jedynowładztwa z doktryną demokratyczną. Przy pomocy republikańskich haseł suwerenności ludu oraz wolności i równości Napoleon wywodził swą władzę z woli narodu, głosząc zasadę jego zwierzchnictwa i jego wolą tłumacząc jej zakres. Napoleon sprawował rządy cesarskie w republice.

13. Staropolski republikanizm:
    - silne akcentowanie więzi z przeszłością, uznanie dla historycznego dziedzictwa, powinność kontynuowania dzieła przodków
    - rozwój sejmików ziemskich oraz wykształcenie się sejmu walnego – zasady reprezentacji (1493)
    - rozszerzanie kręgu spraw, na które szlachta – sejm ma wpływ
    - dla wychowanych na tradycjach antycznej republiki rzymskiej nadrzędność i nienaruszalność prawa była oczywista
    - konieczność podejmowania współodpowiedzialności za sprawy ojczyzny wśród obywateli (wpajane od dzieciństwa) – republikański etos
    - instytucje parlamentarne mobilizowały aktywność narodu politycznego
    Rzeczpospolita – państwo jest dobrem wspólnym.
    „państwa Rzeczpospolitej” – państwo akcentuje władzę, Rzeczpospolita dobro wspólne;
    państwa – Korona i Litwa
    Rzeczpospolitej – dobro wspólne szlachty – bez względu na pochodzenie etniczne.

14. Źródła władzy:
    - od bóstwa – koncepcja zstępującej władzy; tworzy relację władca-poddany
    - od obywateli – koncepcja wstępująca
    Piastun władzy jest wskazywany przez boga albo wybrany przez obywateli.

15. Państwo – pojęcie państwa akcentuje władzę jako jego istotę
    Arystoteles: polis to wspólnota obywateli.
    Obywatela i państwo łączy obywatelstwo (więź prawna); mieszkańca i państwa łączy miejsce zamieszkania (więź faktyczna).
    Państwo i Rzeczpospolita to różne pojęcia, mające różne kryteria – państwo akcentuje władzę, a Rzeczpospolita akcentuje dobro wspólne.
    Państwo to określenie nowożytne o okcydentalne. W starożytności akcentowano wspólnotowość, w średniowieczu akcentuje się terytorium.

16. Konstytucja 3. Maja:
    z woli narodu – władza narodu wzięła się od fundatorów rządu wolnego – jest zakorzeniona w przeszłości. Źródłem wolności szlacheckich jest wola władcy (przywilej).
    Myśl oświeceniowa przyniosła nowy system myślenia – człowiek jest źródłem swoich praw, gdyż jet człowiekiem. Artykuł V Konstytucji wprowadza oświeceniową koncepcję praw. Prawa człowieka są odwieczne i należy je jedynie odkryć – władza pochodzi od człowieka, służy mu. Artykuł V nie stanowi o prawach politycznych – Konstytucja nie zmieniła źródła praw politycznych szlachty – nadal pozostała wola władcy. W Konstytucji 1791 inne źródła władzy ma normo dawca konstytucyjny (Bóg), a inne zmiana ustroju (przywilej).

17. Podział władzy:
    - decentralizacja (wertykalny)
    - dekoncentracja (horyzontalny)

18. Autorytet. Istotą autorytetu jest posiadanie wpływu na wydarzenia, rzeczywistość, nie posiadając przy tym władzy.
    Charyzmatyczność – umiejętność porwania tłumu, oddziaływania swoją ekspresją na jego emocje.

19. Lud pracujący miast i wsi.
    Lud – pojęcie węższe od narodu, wyodrębnione według kryterium klasy społecznej, a nie obywatelstwa czy pochodzenia etnicznego.
    Klasa społeczna – grupa społeczna wyodrębniona według kryterium stosunku do środków produkcji – klasa ma albo nie ma środków produkcji.
    Pracujący – ci, którzy utrzymują się z własnej pracy, a nie żyją z kapitału.
    Miast – obejmuje inteligencję pracującą (nierobotnik utrzymujący się z własnej pracy, np. pisarz) oraz robotnicy.
    Wsi – rolnicy, którzy pracują na cudzym gruncie – posiadanie gruntu (czyli kapitału) stawiałoby w kręgu klasy kapitału – byłby wrogiem państwa.
    Podział rolników:
    - wg stosunków własnościowych: właściciele i niewłaściciele
    - wg zatrudnienia: zatrudniający i niezatrudniający innych
    Rolnicy: kułak – właściciel + zatrudniający = wróg klasowy
    średniak – właściciel + niezatrudniający (pracuje sam u siebie) = wróg (nadal posiada)
    biedniak – niewłaściciel + niezatrudniający = klasa pracy
    Socjalizm dokonał gradacji wrogów – wrogiem numer jeden byli kułacy, a więc średniacy na razie zostali pominięci w walce.
    Lud wsi obejmował średniaków i biedniaków.
    Lud pracujący miast i wsi: inteligencja pracująca
    chłopi pracujący
    proletariat (sprzedający swoją pracę)