ZDROWIE PUBLICZNE
EGZAMIN
1.Definicja zdrowia i czynniki warunkujące zdrowie
W konstytucji z 1948 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określiła zdrowie jako „stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko jako brak choroby lub zniedołężnienia”. W ostatnich latach definicja ta została uzupełniona o sprawność do „prowadzenia produktywnego życia społecznego i ekonomicznego” a także wymiar duchowy[1][2].
zdrowie fizyczne - prawidłowe funkcjonowanie organizmu, jego układów i narządów
zdrowie psychiczne - a w jego obrębie:
zdrowie emocjonalne - zdolność do rozpoznawania uczuć, wyrażania ich w odpowiedni sposób, umiejętność radzenia sobie ze stresem, napięciem, lękiem, depresją, agresją
zdrowie umysłowe - zdolność do logicznego, jasnego myślenia
zdrowie społeczne - zdolność do nawiązywania, podtrzymywania i rozwijania prawidłowych relacji z innymi ludźmi
zdrowie duchowe - u niektórych ludzi związane z wierzeniami i praktykami religijnymi, u innych osobiste 'credo', zbiór zasad, zachowań i sposobów osiągania wewnętrznego spokoju i równowagi
Zdrowie jednostki i populacji uwarunkowane jest wieloma czynnikami, które można podzielić na cztery podstawowe grupy:
• Styl życia , w tym zachowania zdrowotne 53%
• Środowisko fizyczne i społeczne dotyczące zarówno stopień zanieczyszczenia powietrza, gleby i wody, jak i ograniczenia w dostępie do podstawowych zasobów materialnych niezbędnych dla utrzymania zdrowia 21%
• Czynniki genetyczne 16%
• Działania służby zdrowia zarówno z zakresu medycyny naprawczej, jak i oświaty czy promocji zdrowia 10%
2. Definicja i funkcje Zdrowia Publicznego
Zdrowie publiczne - nauka zajmująca się zdrowiem na poziomie populacji, zapobieganiem chorobom, przedłużaniem życia, promowaniem zdrowia i aktywności fizycznej poprzez zorganizowane wysiłki na rzecz higieny środowiska, kontrolę chorób zakaźnych, oświatę dotyczącą zasad higieny osobistej, tworzenie i funkcjonowanie służb medycznych i opiekuńczych w celu wczesnego diagnozowania i zapobiegania chorobom, rozwijanie takich społecznych mechanizmów, które zapewnią każdemu standard życia umożliwiający zachowanie i umacnianie zdrowia.
Z kolei definicja zawarta w słowniku epidemiologii wydanym przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Epidemiologów (IEA) zdrowie publiczne definiuje się jako zorganizowany wysiłek społeczeństwa na rzecz ochrony, promowania i przywracania ludziom zdrowia, a wszelkie programy, świadczenia i instytucje zajmujące się tą problematyką są ukierunkowane na zapobieganie chorobom i potrzeby zdrowotne populacji jako całości. W definicji tej zauważamy połączenie nauki, umiejętności skierowanych na utrzymanie i poprawę stanu zdrowia całego społeczeństwa poprzez wspólne działanie. Jednakże działania te ulegają ciągłym zmianom, które spowodowane są między innymi rozwojem technologii. Cele pozostają jednak te same, a są nimi zmniejszenie liczby zachorowań, przedwczesnych zgonów, profilaktyka. Patrząc wstecz na postępujący w świecie na przestrzeni prawie całego minionego stulecia rozwój systemów ochrony zdrowia należy podkreślić, że w większości krajów świata cała ochrona zdrowia łącznie z opieką medyczną traktowana była w całości jako dobro publiczne, w związku z czym starano się ograniczyć indywidualną odpowiedzialność finansową użytkowników.
Zadania Działu Zdrowia Publicznego
1. Monitorowanie i ocena stanu zdrowia populacji, głównych problemów zdrowotnych oraz opieki zdrowotnej w województwie dolnośląskim i określanie potrzeb zdrowotnych ludności, w tym śledzenie czynników ryzyka zdrowotnego:
a) w środowisku,
b) miejscu zamieszkania,
c) pracy,
d) nauki,
e) placówkach służby zdrowia.
2. Opracowywanie i wdrażanie standardów jakości w ochronie zdrowia i ocena ich efektywności.
3. Ocena realizacji celów operacyjnych Narodowego Programu Zdrowia.
4. Uczestnictwo w zespołach problemowych dotyczących zdrowia publicznego, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień profilaktyki i promocji zdrowia.
5. Współpraca z organizacjami rządowymi, pozarządowymi, samorządowymi, naukowymi oraz pożytku publicznego.
6. Współpraca w kształceniu i doskonaleniu zawodowym personelu medycznego.
7. Współdziałanie z konsultantem wojewódzkim w dziedzinie zdrowia publicznego.
8. Współdziałanie w zakresie wprowadzania programów Unii Europejskiej oraz działalność edukacyjna dotycząca tego zagadnienia.
9. Prowadzenie szkoleń środowiskowych dla różnych grup zawodowych, w zależności od potrzeb.
10. Prowadzenie badań ankietowych w zakresie określonym zadaniami działu.
3. Rola edukacji zdrowotnej w promocji zdrowia.
edukacja zdrowotna sprowa¬dza się do świadomego stwarzania sposobności do uczenia się, sposobności tak zaplanowanych, by ułatwiały dokonanie się, wcześ¬niej określonej, zmiany zachowania. dąży do poprawy i ochrony zdrowia poprzez stymulowane procesem uczenia, dobrowolne zmiany w zachowaniu jednostek. Działania skierowane na edukację i rozwój jedno¬stek obejmują podnoszenie poziomu wiedzy o zdrowiu, poradnictwo z zakresu zagrożeń zdrowia, budowanie wysokiej samooceny oraz samodzielności. Proces edukacji przebiega w ramach relacji nauczyciel — uczeń, lekarz — pacjent. Edukacja poprzez środki masowego przekazu ma charakter bezosobowy i obejmuje podnoszenie poziomu świadomości społecznej, kreowanie właściwego klimatu wokół prob¬lemów zdrowotnych oraz poradnictwo z zakresu zagrożeń zdrowia. Przybierać może formę reklamy, marketingu, serwisu informacyj¬nego, a wykorzystane do tego celu mogą być: radio, telewizja, prasa oraz inne formy publikacji.
Tradycyjnie rozumiana edukacja zdrowotna pozostaje w ścisłym związku z prewencją chorób i jest daleko niewystarczająca z punktu widzenia potrzeb promocji zdrowia.
Nowoczesna edukacja powinna przebiegać na trzech poziomach:
- podnoszenia poziomu wiedzy i umiejętności związanych z chorobą, funkcjonowaniem własnego organizmu, zapobieganiem, radzeniem sobie w sytuacjach trudnych,
- podnoszenia poziomu wiedzy i umiejętności związanych z korzy¬staniem z systemu opieki zdrowotnej i pojmowaniem zasad jej funkcjonowania.
- zwiększania poziomu świadomości co do czynników społecznych, politycznych i środowiskowych wpływających na zdrowie. W celu podniesienia efektywności oddziaływania edukacyjnego nie¬zbędne jest także stosowanie różnych form edukacji zdrowotnej, w tym także form skierowanych na grupy, organizacje i całe społeczeń¬stwa.
Edukacja zdrowotna w nowym rozumieniu traktowana jest nie tyle jako sposób do uzyskania zmiany jednostkowych zachowań, znanych jako czynniki ryzyka, ile jako potężny środek możliwy do wykorzystania w celu uruchomienia wszystkich dostępnych sił społecznych na rzecz bardzo szeroko pojmowanej zmiany służącej zdro¬wiu, w tym zmiany warunków środowiskowych. „Edukacja dla zmiany" ma tę przewagę nad tradycyjnym modelem edukacji, iż:
• uwzględnia fakt wieloprzyczynowości chorób, biorąc pod uwagę nie tylko behawioralne, ale także społeczne, ekonomiczne i polity¬czne determinanty stanu zdrowia oraz konieczność budowania pro¬gramów edukacyjnych na trzech poziomach: jednostki, społeczności i społeczeństwa.
• posługuje się różnorodnymi strategiami, a programy interwencyjne są tak planowane, by jedne działania nasilały oddziaływanie innych.
• zwraca się ku żywotnym problemom ludzi, których rozwiązania oni sami się domagają.
• zakorzeniona jest w popularnych ruchach na rzecz sprawiedliwości społecznej — takie ruchy, jak ruch na rzecz zdrowia kobiet czy ochro¬ny środowiska, od dawna walczyły o wprowadzenie zmian w polityce zdrowotnej i instytucjach związanych ze zdrowiem. Pierwszoplanowym celem „edukacji dla zmiany" jest stworzenie bar¬dziej humanitarnego, demokratycznego, zdrowego i sprawiedliwego społeczeństwa.
Podsumowując, edukacja odpowiadająca na wyzwania związane z promocją zdrowia powinna:
wykorzystać pojęcie− pozytywnego zdrowia
stosować innowacyjne podejścia i technologie− edukacyjne
ukierunkowywać się na działania społeczne i społeczne− uczestnictwo (nieprofesjonalne)
stosować wielosektorowe i− wielodyscyplinarne podejścia
rozwijać nowe strategie związane z różnymi− poziomami działania (rządowym, legislacyjnym, profesjonalnym, społecznym)
− brać pod uwagę społeczne i środowiskowe czynniki wpływające na decyzje związane ze zdrowiem.
Edukacja zdrowotna w szerszym rozumieniu jest kluczowym narzę¬dziem promocji zdrowia. Odnoszenie sukcesów w procesie promo¬wania zdrowia w istocie zależy bowiem od aktywnego zaangażowa¬nia w ten proces kompetentnej ludności, wyposażonej we właściwą wiedzę i umiejętności.
Edukacja zdrowotna ma do spełniania ogromną rolę w procesie so¬cjalizacji młodych ludzi (por. socjalizacja). Do dziś wykorzystywane są trzy modele edukacji zdrowotnej w róż¬nym stopniu przydatne dla promocji zdrowia: model edukacji zdro¬wotnej zorientowanej na chorobę, model edukacji zdrowotnej zorien¬towanej na czynniki ryzyka, model edukacji zdrowotnej zorientowa¬nej na zdrowie.
proces, którego celem jest dostarczenie wiedzy o zdrowiu, uformowanie właściwych nawyków potrzebnych do jego utrzymania, wyrobienie odpowiednich sprawności, pobudzenie i rozwijanie pozytywnego zainteresowania sprawami zdrowia, nastawienie woli i ukształtowanie postawy umożliwiającej jego pielęgnację, zapobieganie chorobom, leczenie i stosowanie wymagań higieny w życiu jednostki i zbiorowości ludzkiej (E. Mazurkiewicz).
Podstawowe błędy żywieniowe społeczeństwa polskiego i zdrowotne następstwa
Błędy żywieniowe
Nadmierne pobranie energii otyłość
Zbyt wysoki udział energii z tłuszczów (w tym z kwasów tłuszczowych nasyconych)
Zbyt wysokie spożycie cholesterolu
Niskie spożycie witamin i błonnika
CHOROBY NA TLE WADLIWEGO ŻYWIENIA
Miażdżyca
Zawały mięśnia sercowego
Udary mózgu
Niektóre choroby przewodu pokarmowego
Choroby nowotworowe
Osteoporoza
Wole endemiczne
Cukrzyca
Otyłość
Niedokrwistość
Opóźnienie wzrostu i dojrzewania
Subkliniczne stany niedoboru witamin
Obniżenie odporności ogólnoustrojowej
Skutki zdrowotne niedoborów pokarmowych
Nieracjonalne i nieodpowiednie żywienie jest, zdaniem ekspertów, odpowiedzialne za epidemię chorób cywilizacyjnych. W 1999 roku grupa ekspertów Światowej Organizacji Zdrowia wyszczególniła choroby przewlekłe powstające na tle wadliwego żywienia:
1. Choroby sercowo-naczyniowe (niedokrwienna choroba serca, nadciśnienie tętnicze) - powstają w wyniku otyłości, nadmiernego spożycia: nasyconych kwasów tłuszczowych (tłuszczów zwierzęcych), cholesterolu, soli kuchennej i alkoholu. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym jest niskie spożycie błonnika.
2. Otyłość - szczególnie otyłość brzuszna sprzyja rozwojowi cywilizacyjnych chorób metabolicznych takich jak: choroba niedokrwienna serca, cukrzyca i nadciśnienie tętnicze. W raporcie Światowej Organizacji Zdrowia z 1997 roku podkreśla się, że szczególną rolę w powstawaniu otyłości odgrywa nadmierne spożycie tłuszczu.
3. Nowotwory - związane są z nadmiernym spożyciem tłuszczów. Częściej występują u osób otyłych.
4. Cukrzyca insulino-niezależna
5. Nienowotworowe choroby jelita grubego
6. Kamica żółciowa - jest to przede wszystkim choroba ludzi otyłych, u których nadmierne stężenie cholesterolu w żółci sprzyja powstawaniu kamieni. Jednocześnie wśród przyczyn kamicy wymienia się niskie spożycie błonnika
7. Próchnica zębów - jest w sposób bezpośredni spowodowana nadmiernym spożyciem cukru.
8. Osteoporoza - odpowiednie spożycie wapnia w wieku młodzieńczym może mieć znacznie profilaktyczne dla rozwoju schorzenia w późniejszych latach życia.
9. Alkoholowe uszkodzenie wątroby i mózgu
Zalecenia żywieniowe
Ogólne zalecenia żywieniowe są opracowywane na podstawie badań i aktualnego stanu wiedzy w tej dziedzinie. Zalecenia takie opracowuje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO). W Polsce zalecenia zostały opracowane przez Komitet Żywienia Człowieka Polskiej Akademii Nauk, Instytut Żywności i Żywienia oraz Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych. Zalecenia te są następujące:
1. Jedz regularnie minimum trzy posiłki dziennie.
2. Twoje codzienne pożywienie powinno zawierać różnorodną żywność pochodzenia roślinnego i zwierzęcego.
3. Spożywaj codziennie produkty zbożowe oraz warzywa i owoce. Warzywa najlepiej jeść na surowo lub krótko gotowane.
4. Dwa, a najlepiej trzy razy dziennie spożywaj mleko, biały ser, jogurty lub kefiry o obniżonej zawartości tłuszczu.
5. Mięso i jego przetwory jedz w ilościach umiarkowanych, dwa lub trzy razy w tygodniu. Wybieraj mięso chude. W pozostałe dni jadaj dania z ryb i roślin strączkowych (fasola groch, soja).
6. Ograniczaj ilość spożywanego tłuszczu. Do przyrządzania potraw tłuszcze zwierzęce zastępuj olejami lub oliwą z oliwek.
7. Ograniczaj spożywanie soli kuchennej. Jedna płaska łyżeczka soli dziennie dodawana do potraw powinna wystarczyć. Nie dosalaj.
8. Zachowaj umiar w jedzeniu cukru i słodyczy. Zamiast słodyczy jadaj więcej owoców i warzyw.
9. Bądź aktywny ruchowo. Pomoże Ci to utracić nadmiar dostarczonych z pożywieniem kalorii. Pamiętaj, że ruch może często zastąpić lekarstwo, lecz żadne lekarstwo nie zastąpi ruchu.
Najkorzystniej jest spożywać 4-5 posiłków dziennie, bezwzględnie nie należy jeść rzadziej niż 3 razy w ciągu dnia. Szczególnie zaleca się częstsze spożywanie posiłków przez dzieci, młodzież i osoby odchudzające się. Zbyt długie odstępy między posiłkami niekorzystnie wpływają na metabolizm, spada poziom glukozy we krwi, większe jest uczucie głodu. U osób otyłych spożywanie 1-2 posiłków dziennie jest szczególnie niekorzystne ze względu na zaburzoną regulację przyjmowania pokarmów i spaczone wydzielanie hormonów zwiększających łaknienie.
Rzadkie spożywanie posiłków może nasilać gromadzenie tkanki tłuszczowej.
Oprócz zasadniczych posiłków - śniadanie, obiad, kolacja, zaleca się spożywanie drugiego śniadania i podwieczorku.
Zalecany rozkład procentowy całodziennej racji pokarmowej:
· 3 posiłki - śniadanie 30-35%, obiad 35-40%, kolacja 25%
· 5 posiłków - pierwsze śniadanie 25-30%, drugie śniadanie 5-10%, obiad 35-40%, podwieczorek 5-10%, kolacja 15-20%
7. Główne składniki dymu tytoniowego i ich wpływ na organizm człowieka.
Oto przykłady niektórych tylko substancji występujących w dymie tytoniowym:
Aceton - rozpuszczalnik, składnik farb i lakierów.
Amoniak - stosowany w chłodnictwie, składnik nawozów mineralnych.
Arsen - stosowany także jako popularna trutka na szczury i inne gryzonie.
Benzopiren - związek o właściwościach rakotwórczych, wykorzystywany w przemyśle chemicznym.
Butan - gaz pędny, używany do wyrobu benzyny.
Chlorek winylu - związek używany np. do produkcji plastiku. Posiada właściwości rakotwórcze.
Ciała smołowate - są odpowiedzialne za powstawanie nowotworów złośliwych u człowieka.
Cyjanowodór - kwas pruski, gaz używany przez hitlerowców w komorach gazowych do masowego ludobójstwa.
DDT - insektycyd polichorowy.
Dibenzoakrydyna - używana przy produkcji barwników. Posiada właściwości rakotwórcze.
Dimetylonitrozoamina - związek wykorzystywany w przemyśle chemicznym.
Fenole - niszczą rzęski nabłonka wyściełającego oskrzela. Rzęski te oczyszczają wdychane przez człowieka powietrze i chronią drogi oddechowe przed przenikaniem przez ich ściany substancji i związków chemicznych oraz mikroorganizmów, np. wirusów.
Formaldehyd - związek stosowany m.in. do konserwacji preparatów biologicznych, np. żab.
Kadm - silnie trujący metal o właściwościach rakotwórczych.
Metanol - silne trujący związek chemiczny, używany do produkcji benzyn silnikowych.
.
Nikotyna - działa obkurczająco na ściany naczyń kwionośnych (w tym także naczyń wieńcowych zaopatrujących serce), zwiększa ciśnienie krwi, jest odpowiedzialna za niefizjologiczne przyspieszenie akcji serca oraz zaburzenia rytmu serca, a także wpływa negatywnie na gen p53, który powstrzymuje niekontrolowany rozwój komórek, czyli powstawanie nowotworów.
Tlenek węgla (czad, CO) - zmniejszając zawartość tlenu we krwi, w znaczny sposób utrudnia pracę serca i dotarcie tlenu do różnych części i narządów organizmu człowieka. Jest to związek będący bezpośrednią przyczyną śmierci wielu osób w czasie pożarów.
Porównanie wzrostu średniej konsumpcji papierosów wraz ze wzrostem liczby zachorowań na raka płuc.
Wpływ na rozwój nowotworów
Wdychanie dymu tytoniowego ma udowodnione znaczenie w powstawaniu następujących nowotworów (zwiększa ryzyko wystąpienia):
Pozostały (pozanowotworowy) wpływ na organizm ludzki:
zwiększenie ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego:
naczyniowe choroby ośrodkowego układu nerwowego
choroby przewodu pokarmowego
zwiększona częstość występowania zespołów mielodysplastycznych[2]
utrudnienie zapłodnienia
zwiększenie ryzyka samoistnego poronienia, obumarcia płodu i zgonu dziecka w okresie okołoporodowym
niedorozwój płodu (dzieci matek palących mają średnio mniejszą masę urodzeniową o 170 g)
dym tytoniowy ma również wpływ na późniejszy rozwój fizyczny i intelektualny dziecka
przedwczesne wystąpienie:
starzenie się skóry
zwyrodnienia plamki żółtej oka
zmian w obrębie krążków międzykręgowych o typie dyskopatii
interakcje lekowe
zmniejszenie poziomu leków
propoksyfen (opioid).
Cechy silnego uzależnienia od nikotyny i objawy zespołu odstawienia nikotyny.
następujące objawy :
- palenie ponad 20 papierosów dziennie;
- wypalenie pierwszego papierosa w ciągu 30 min. po obudzeniu się (nierzadko na czczo);
- częste i głębokie zaciąganie się dymem tytoniowym;
- palenie podczas choroby.
Opierając się na kryteriach diagnostycznych ICD-10 można przyjąć, że uzależnienie od nikotyny można rozpoznawać wówczas, kiedy w okresie ostatniego roku stwierdzono obecność co najmniej trzech objawów z poniższej listy:
1. silną potrzebę (“głód”) lub poczucie przymusu używania nikotyny (np. palenia tytoniu);
2. subiektywne przekonanie o mniejszej możliwości kontrolowania zachowań związanych z paleniem, tj. trudności w:
– powstrzymywaniu się od palenia tytoniu,
– kontrolowaniu częstotliwości palenia tytoniu (np. papierosów),
– kontrolowaniu ilości wypalanych papierosów;
3. obecność fizjologicznych objawów zespołu odstawienia (niepokoju, rozdrażnienia itp.) występujących przy próbach przerwania lub ograniczenia palenia;
4. występowanie zjawiska tolerancji, polegającego na konieczności wypalania coraz większej ilości tytoniu (papierosów), w celu osiągnięcia efektu uzyskiwanego poprzednio po mniejszej ilości;
5. zaniedbywanie innych przyjemności lub zainteresowań na rzecz palenia tytoniu (np. papierosów);
6. palenie pomimo szkodliwych następstw (fizycznych, psychicznych i społecznych), o których wiadomo, że mają związek z paleniem tytoniu.
Objawy odstawienia nikotyny
| Objawy | Przyczyna | Postępowanie |
|---|---|---|
| Wzmożony kaszel |
Świadczy o odzyskiwaniu przez oskrzela funkcji oczyszczających. Kaszel zazwyczaj mija po kilkunastu dniach. | Pij więcej wody i soków owocowych. Tabletki przeciwkaszlowe stosuj tylko w razie silnego kaszlu. |
| Ból głowy | Związany jest z obniżającym się stężeniem nikotyny we krwi. Możesz odczuwać również większą podatność na stresy. | Staraj się głęboko oddychać, co pomoże Ci się zrelaksować. Więcej odpoczywaj. |
| Trudności z koncentracją |
Związane jest to również ze zmniejszającym się stężeniem nikotyny we krwi. | Głęboko oddychaj, aby dostarczyć więcej tlenu do mózgu. Staraj się uprawiać więcej ćwiczeń fizycznych. |
| Suchość (ból) gardła |
Tytoń powoduje podrażnienie gardła, ale jednocześnie znosi ból. Nie drażnisz już gardła dymem tytoniowym, ale i nie znosisz już bólu spowodowanego przez uprzednio wywołane podrażnienie. | Przyjmuj więcej płynów: wody i soków owocowych. Tabletki i środki w aerozolu stosuj tylko w razie potrzeby. |
| Nadpobudliwość | Jest również związana ze spadającym stężeniem nikotyny we krwi. | Pij dużo wody i soków owocowych, aby "wypłukać" nikotynę i inne substancje chemiczne. |
| Obstrukcja | Nikotyna pobudza perystaltykę jelit. Jej brak powoduje rozleniwienie jelit przez co pasaż pokarmowy będzie wydłużony do czasu, gdy Twój organizm nie przystosuje się do tych warunków. | Spożywaj więcej płynów i produktów zawierających błonnik. Jedz więcej świeżych owoców i warzyw, suszonych śliwek, spożywaj otręby pszenne aż do ustąpienia objawów. Jest do naturalny sposób pobudzenia pasażu pokarmowego. |
| Wzmożone uczucie głodu |
Brak nikotyny powoduje odblokowanie zmysłów węchu i smaku i dlatego jedzenie lepiej smakuje. Poza tym wkładaniem jedzenia do ust i gryzieniem kompensujesz wyuczony nawyk trzymania czegoś w ustach. | Przestrzegaj zaleceń dietetycznych: jedz owoce, warzywa oraz potrawy niskokaloryczne i lekkostrawne, pij dużo wody mineralnej i soków owocowych. |
Główne objawy towarzyszące rzucaniu palenia
Rozdrażnienie, niepokój, depresja. Uświadom sobie, że wszystkie te objawy są przejściowe i żaden z nich nie stanowi zagrożenia dla życia, w przeciwieństwie do kontynuowania palenia! Twoje zachowanie może różnić się w czasie odzwyczajania się od palenia. Istnieją praktyczne metody aby zmniejszyć uciążliwość tych objawów.
Choroby odtytoniowe
Każdy wypalony papieros powoduje w organizmie niekorzystne zmiany. Niszczenie zdrowia jest więc stałym, codziennym procesem, a stan chorego pogarsza się z każdym kolejnym papierosem. Większość chorób ma swój początek w młodości. Rozpoczęcie palenia gwałtownie zwiększa ryzyko zachorowania palacza.
Dym tytoniowy prowadzi do powstania 14 lokalizacji nowotworów. Najsilniejszy związek z paleniem wykazują nowotwory złośliwe: płuc (80 - 90% nowotworów występuje u palaczy!), krtani, gardła, przełyku, jamy ustnej, miedniczek nerkowych, pęcherza moczowego i trzustki. Nieco słabszy związek obserwuje się w przypadku nowotworów żołądka, nosa, wargi, wątroby, miąższu nerki oraz białaczki.
Jaki jest związek palenia z nowotworami? Do niedawna opierano się na obserwacjach epidemiologicznych. W 1996 roku naukowcy z USA opisali molekularne podstawy tego związku. Bezpośrednią przyczyną nowotworów są zmiany w cząsteczce DNA komórki. Związki chemiczne z dymu tytoniowego mogą wywoływać uszkodzenia DNA, czyli błędy w kodzie genetycznym. Szczególną rolę odgrywa tu benzopiren - rakotwórcza substancja zawarta w dymie, która wywołuje uszkodzenie genu p53. Zadaniem tego genu jest powstrzymywanie podziału komórki z uszkodzonym DNA. Gdy zostanie uszkodzony - nie spełnia swojej funkcji i umożliwia rozwój raka. Zaprzestanie palenia pozwala uniknąć dalszych uszkodzeń i zmniejsza prawdopodobieństwo powstania raka.
Układ krążenia. Palenie zwiększa również ryzyko chorób układu krążenia: choroby wieńcowej serca, zespołu płucno - sercowego, degeneracji miąższu sercowego, nadciśnienia, miażdżycy, tętniaka aorty, chorób obwodowego układu naczyniowego, w tym naczyń mózgowych. Układ oddechowy palaczy jest narażony na wiele chorób, a wśród nich: przewlekłe zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc, astma oskrzelowa, czy gruźlica płuc. Dym tytoniowy wpływa niekorzystnie na żołądek i dwunastnicę, przyczyniając się do powstawania wrzodów. Jest częstą przyczyną katarakty, osteoporozy i paradontozy. U mężczyzn palenie zaburzenia potencji, u kobiet natomiast zaburza płodność i przyspiesza nadejście menopauzy.
Palenie a ciąża. Palenie tytoniu przez matkę w czasie ciąży jest przyczyną wielu powikłań u dziecka, gdyż nie otrzymuje ono wystarczającej ilości tlenu, który jest potrzebny do prawidłowego wzrostu i rozwoju. Dziecko jest zmuszone do biernego palenia - za pośrednictwem matki, płód narażony jest na działanie szkodliwych substancji zawartych w dymie. Noworodek o niższej masie urodzeniowej jest bardziej podatny na choroby wczesnodziecięce, w tym zespół nagłej śmierci noworodków. Istnieje także zwiększone ryzyko porodu przedwczesnego, powikłań ciąży a nawet zgonu okołoporodowego. U dziecka nasilają się także niektóre choroby odtytoniowe (np. zapalenie płuc, astma oskrzelowa, czy zapalenie ucha środkowego). Również rozwój psychofizyczny takiego dziecka jest opóźniony.
Dziecko rodzi się znacznie mniejsze i podatniejsze na choroby wieku niemowlęcego i wczesnodziecięcego w porównaniu z dziećmi, których mamy nie palą,
Zwiększa się ryzyko komplikacji w czasie ciąży: samoistnego poronienia, porodu przedwczesnego, krwawień z dróg rodnych, łożyska przodującego, przedwczesnego, odklejenia łożyska lub pęknięcia błon płodowych, a także ciąży pozamacicznej,
Znacznie zwiększa się ryzyko urodzenia martwego dziecka, wczesnej śmierci noworodka lub zespołu nagłej śmierci niemowlęcia (śmierci łóżeczkowej),
Organizm dziecka dostosowuje się do warunków w łonie matki i rozwija się wolniej - dziecko rodzi się słabsze, a w dorosłym życiu częściej choruje na cukrzycę insulinozależną, astmę, zapalenie oskrzeli, choroby układu krążenia i nadciśnienie.
Istnieje dwukrotnie większe prawdopodobieństwo, że dziecko kobiety palącej w okresie wczesnej ciąży przysparzać będzie w przyszłości więcej problemów wychowawczych niż dziecko kobiety niepalącej. Im więcej przyszła matka pali tym większe ryzyko wystąpienia tego typu problemów w przyszłości (ASH - Action on Smoking and Health, USA).
Tytoniowa twarz. Dym papierosowy ma również bardzo niekorzystny wpływ na urodę. Dermatolodzy mówią wręcz o "tytoniowej twarzy". Jest ona niedotleniona, z czasem cera staje się coraz bladsza i bardziej poszarzała. Dzieje się tak, gdyż zapalenie papierosa powoduje skurcz naczyń krwionośnych skóry utrzymujący się do 90 minut. W ten sposób przez naczynia krwionośne palacza przepływa aż do 1 mniej krwi. Zakłóca to produkcję kolagenu i włókien elastynowych - odpowiedzialnych za sprężystość skóry. Skóra staje się cieńsza i bardziej pomarszczona. Dodatkowo, zawarte w dymie substancje obniżają poziom estrogenów, wpływając na wysuszanie skóry - jest to powód powstawania przedwczesnych zmarszczek. Papierosy wywołują także chorobę "rosacea" - trwałe zaczerwienienie środkowej części twarzy, pękające naczyńka, oraz powstawanie krostek i ropnych nacieków.
Choroby odtytoniowe w liczbach:
POCHP 1,5 mln chorych
Choroba wieńcowa 300 tys. chorych
Astma oskrzelowa 200 tys. Chorych
Udary mózgu 150 tys. Chorych
Rak płuca 32 tys. Chorych
Wcześniactwo 30 tys. dzieci
Zyski z niepalenia:
Po 20 minutach - Tętno obniża się oraz ciśnienie tętnicze krwi powraca do normy.
Po 8 godzinach - Poziom tlenu we krwi wzrośnie, a tlenek węgla znika.
Po 24 godzinach - Ryzyko ostrego zawału mięśnia sercowego znacznie się zmniejsza.
Po 48 godzinach - Zmysły smaku i węchu zaczynają działać normalnie.
Po 2 - 12 tygodniach - Układ krążenia ulega wzmocnieniu, polepsza się kondycja fizyczna.
Po 1 - 9 miesiącach - Wydolność układu oddechowego poprawia się, ustępuje kaszel, duszności, zmęczenie.
Po roku - Ryzyko zachorowania na chorobę niedokrwienną mięśnia sercowego zmniejsza się o połowę.
Po 5 latach - Ryzyko zachorowania na raka płuca, jamy ustnej i krtani, przełyku zmniejsza się o połowę; obniża się ryzyko wystąpienia udaru mózgu.
Po 10 latach - Ryzyko zachorowania na chorobę niedokrwienną serca będzie podobne, jak u osoby która nigdy nie paliła.
Po 15 latach - Ryzyko zachorowania na raka płuca będzie podobne, jak u osoby która nigdy nie paliła.
Zalecany dla zdrowia poziom aktywności fizycznej
Różnice dotyczyły stanu zdrowia, stylu życia, poziomu tzw. czynników ryzyka i oczekiwanej długości życia. Znikomy odsetek dorosłych kobiet i mężczyzn w Polsce (3%-10%) wykazuje zadowalający poziom aktywności fizycznej. Ponad 90% ogółu badanych prowadzi typowo „siedzący” tryb życia, wykonując ćwiczenia fizyczne jedynie okazjonalnie. Szkodliwe zjawisko, jakim jest niska sprawność fizyczna wpływa na poziom zdrowia, a także ma wydźwięk społeczny i ekonomiczny.
Dowiedziono, iż aktywność fizyczna, przede wszystkim u ludzi w wieku średnim i starszych wydłuża ich życie, zapobiega przedwczesnej śmierci i poważnym chorobom. Ochronny skutek aktywności fizycznej jest porównywalny do efektu unikania palenia papierosów.
Ćwiczenia fizyczne:
obniżają ciśnienia krwi (szczególnie u ludzi z granicznym nadciśnieniem),
obniżają ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych,
chronią przed osteoporozą,
zwiększają ilość masy kostnej,
redukują tłuszczową masy ciała,
wpływają na wzrost cholesterolu HDL (tzw. „dobry cholesterol”), redukcję zawartości w osoczu małych gęstych LDL (tzw. „zły cholesterol”),
poprawiają tolerancji glukozy, wzrasta wrażliwość tkanek na insulinę (obniżają ryzyko cukrzycy),
poprawiają samopoczucie.
korzysci wynikajace z regularnych
cwiczen:
• Rozwój silnych kosci i miesni oraz zdrowych stawów
• Zapobieganie nadwadze i otyłosci
• Zapobieganie nadcisnieniu tetniczemu
• Zapobieganie cukrzycy typu 2
• Zwiekszone poczucie własnej wartosci
• Zapobieganie lekom i stresowi
• Rozwijanie zamiłowania do aktywnosci – zapobieganie nieaktywnosci fizycznej w przyszłości
11. Wpływ aktywności fizycznej na organizm człowieka.
Regularny wysiłek fizyczny;
-hamuje apetyt,
-oczyszcza beztłuszczową masę ciała,
-sprzyja utracie tłuszczu wisceralnego,
-zapobiega zmniejszaniu spoczynkowej przemiany materii,
-sprzyja cofaniu się hiperinsulinemii,
-obniża podwyższone stężenie glukozy, LDL-cholesterolu, a także
skurczowe i rozkurczowe ciśnienie krwi.
-Ćwiczenia fizyczne poprawiają ukrwienie i
prace mózgu
-Ćwiczenia fizyczne wzmacniają mięśnie serca
-aktywność fizyczna poprawia samopoczucie
-również ma działanie antydepresyjne i antystresowe
-Aktywność fizyczna powoduje wzrost zużycia tlenu i wydatek
energetyczny spoczynkowy, co zapobiega przybieranie na wadze
KORZYŚCI:
1. Aktywność fizyczna sprzyja chudnięciu.
2. Zmniejsz ryzyko nadwagi (profilaktyka).
3. Zmniejszenie poziomu cukru we krwi co u cukrzyków powoduje
łatwiejsze wchłanianie się jego do mięśni, gdzie w czasie wysiłku
zostaje spalony.
4. Zmniejsza poziom cholesterolu i trójglicerydów oraz zwiększa ilość
„dobrego” cholesterolu co hamuje rozwój miażdżycy.
5. Redukuje tłuszcz odkładający się w okolicach brzucha,
najniebezpieczniejszy dla zdrowia.
6. Rozbudowuje mięśnie kolan, pleców co odciąża stawy.
7. Ogranicza utratę substancji kostnej.
8. Zwiększ średnią długość życia.
9. Zwiększa aktywność procesów metabolicznych co pozwala na
spalanie większej ilości kalorii.
10. Zmniejsza aktywność w komórkach mięśni, co zmniejsza
magazynowanie kalorii w postaci tłuszczu.
11. Utrzymuje niższe poziom ciśnienia tętniczego.
12. Poprawia współczynnik obwodu talii do obwodu bioder.
13. Zwiększa zdolność wykorzystywania przez organizm tlenu.
poprawia wygląd i samopoczucie.
14. Skutecznie usuwa napięcia emocjonalne.
15. Lepsze radzenie ze stresem.
12. Choroby społeczne i cywilizacyjne – definicja i przykłady.
Choroby społeczne - różnego typu schorzenia przewlekłe, szeroko rozpowszechnione w społeczności. Ograniczają możliwość wykonywania podstawowych zadań życiowych np. pracy. Wymagają długiej regularnej opieki lekarskiej, są trudno wyleczalne, stanowią problem dla całego społeczeństwa. Dzięki zaliczeniu ich do tej grupy chorób, łatwiejsze jest rozpoznawanie ich i szybki dostęp do leków.
Do chorób społecznych należą:
*alkoholizm
*nikotynizm
*zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS)
*reumatyzm
*cukrzyca
*choroby weneryczne
Choroby cywilizacyjne (zwane także chorobami XXI wieku) - globalnie szerzące się, powszechnie znane choroby, spowodowane rozwojem cywilizacji. Częstotliwość ich występowania zależy od stopnia rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa. Nie ma dokładnego podziału i nie można jednoznacznie powiedzieć czy dana choroba jest chorobą cywilizacyjną.
Choroby cywilizacyjne:
*cukrzyca
*nadciśnienie tętnicze
*choroba wieńcowa
13. Czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej serca.
A. Nie podlegające modyfikacji (nie mamy na nie wpływu):
* wiek: mężczyźni powyżej 45 roku życia, kobiety powyżej 55 roku życia;
* płeć męska;
* wczesne występowanie choroby wieńcowej w rodzinie.
B. Podlegające modyfikacji (mamy na nie wpływ):
- Czynniki ryzyka pierwszego rzędu:
* zaburzenia gospodarki tłuszczowej: zwiększenie stężenia cholesterolu całkowitego, LDL-cholesterolu, triglicerydów oraz zmniejszenie stężenia HDL cholesterolu;
* nadciśnienie tętnicze;
* cukrzyca;
* zespół metaboliczny X: otyłość typu centralnego (typ: jabłko), insulinooporność, i hiperinsulinemia oraz choroby towarzyszące (zab. gospodarki lipidowej), nadciśnienie tętnicze, cukrzyca
* palenie tytoniu;
- Czynniki ryzyka drugiego rzędu:
* zwiększone stężenie lipoproteiny a
* mała aktywność fizyczna (siedzący tryb życia);
* hiperhomocysteinemia
* cechy osobowości (brak umiejętności relaksowania się po stresach emocjonalnych, agresywność;
* nadużywanie alkoholu;
* podwyższony poziom kwasu moczowego w surowicy krwi;
14.Profilaktyka chorób układu krążenia
10 przykazań:
*dieta i antyoksydanty
*rzucenie palenia
*ograniczenie alkoholu
*ruch
*kontrola ciśnienia krwi
*kontrola cholesterolu
*kontrola cukru
*kwas acetylosalicylowy (zmniejsza skłonność do zakrzepów)
*nauka radzenia sobie ze stresem
*program profilaktyki chorób układu krążenia
15.Czynniki ryzyka zachorowania na nowotwory złośliwe.
Czynnikami ryzyka wynikającymi ze sposobu odżywiania jest:
*ogólna ilość kalorii;
*skład pożywienia
*skażenie żywności i wody;
*nieprawidłowe przechowywanie żywności;
*nieprawidłowe przygotowywanie żywności.
*Palenie tytoniu
*spożywanie alkoholu
Do czynników chemicznych należą:
*pyty metali i związki metali (arsen, beryl, nikiel, chrom);
*policykliczne węglowodory aromatyczne;
*chemikalia przemysłu tworzyw sztucznych oraz barwników (chlorek winylu, naftyloamina);
*azbest;
*niektóre produkty smoły pogazowej i olejów mineralnych oraz sadze;
Pod wpływem promieniowania jonizującego najczęściej powstają nowotwory układu limfatycznego i szpiku kostnego. Promienie nadfioletowe przyspiesza powstawanie raka skóry. Zawodowo narażone na powstanie tego nowotworu są osoby przebywające z racji wykonywanego zawodu często i długo na słońcu (np. rolnicy, marynarze, rybacy), ponieważ są szczególnie narażone na szkodliwy nadmiar promieniowania ultrafioletowego słońca.
Do czynników zwiększających ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe zaliczone zostały również, np.:
*ciąża w późniejszym wieku (rak sutka i jajnika);
*niska dzietność, bezdzietność (rak sutka, endometrium i jajnika);
*długotrwałe używanie doustnych środków antykoncepcyjnych i innych hormonalnych (rak macicy).
16.Badania przesiewowe w kierunku nowotworów
Zgodnie z definicją badania przesiewowe polegają na zorganizowanym przeprowadzaniu testu lub wywiadu u osób, które nie zgłaszają się do lekarza w związku z objawami choroby, w celu zidentyfikowania osób o zwiększonym zagrożeniu tą chorobą, mogących odnieść korzyść zdrowotną dzięki dalszym badaniom lub działaniom profilaktycznym. Zanim test przesiewowy wprowadzi się do praktyki klinicznej, należy wykazać, że pozwoli on odróżnić osoby, które w przyszłości zachorują na daną chorobę, od tych, które na nią nie zachorują. Trzeba również dowieść, że istnieje sposób leczenia, który można zastosować u osób z dodatnim wynikiem testu przesiewowego i który znacząco poprawi ich stan zdrowia.
Zgodnie z tymi założeniami prowadzenie zakrojonych na szeroką skalę badań profilaktycznych jest uzasadnione wówczas gdy:
*badanie pozwalające na wykrycie choroby jest łatwo dostępne i tanie
*choroba, którą chcemy wykryć- może być- wyleczona.
*wczesne rozpoznanie ma decydujące znaczenie dla wyników leczenia.
Kierując się tymi kryteriami przyjęto, że nowotworami, w których badania przesiewowe mają uzasadnienie są :
*rak piersi
*rak szyjki macicy
*rak gruczołu krokowego
*rak jelita grubego.
We wszystkich nowotworach z tej grupy znane i dostępne są metody badań pozwalających wykryć chorobę w stadium wczesnym, lub nawet wykryć stany przedrakowe.
17.Przyczyny wzrostu występowania zaburzeń psychicznych w społeczeństwie.
Resort zdrowia podkreśla, że od początku lat dziewięćdziesiątych następuje sukcesywny wzrost zachorowalności na zaburzenia psychiczne. Powodują to zmiany społeczno-ekonomiczne, których wynikiem jest pojawienie się nowych zagrożeń dla zdrowia psychicznego w postaci biedy, bezrobocia oraz braku poczucia bezpieczeństwa ekonomicznego, socjalnego i zdrowotnego.
MZ zaznacza też, iż od wielu lat obserwowany jest deficyt kadr i środków w psychiatrycznej opiece zdrowotnej. Jest to wynikiem zaniedbań i marginalizowania tej dziedziny ochrony zdrowia ---> czyli za mało kasy na profilaktyke!!
18. Zburzenia i choroby psychosomatyczne- definicja i przykłady.
Zaburzenia psychosomatyczne to schorzenia (stany) wywoływane przez czynniki psychologiczne, które objawiają się za pośrednictwem symptomów o charakterze fizycznym. Wśród najpopularniejszych z nich wyróżniamy: wysypki, pieczenie skóry, uporczywe zgrzytanie zębami, bóle „urojone” (o nieznanej przyczynie), zaburzenia oddychania, krążenia oraz ciągłe uczucie obawy.
Choroby psychosomatyczne - określenie na choroby somatyczne (fizyczne), w których powstaniu biorą istotny udział czynniki psychologiczne (głównie emocjonalne). Emocje przyczyniające się do powstania chorób psychosomatycznych to: sytuacje konfliktowe, frustracje czy gniew, zwłaszcza jeśli są tłumione i przeżywane wielokrotnie.
Do typowych chorób psychosomatycznych zalicza się:
*astma oskrzelowa
*choroba niedokrwienna serca
*choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
*cukrzyca
*nadciśnienie tętnicze
*nadczynność tarczycy
*niektóre choroby skóry
*niektóre postacie otyłości
*zapalenie jelita grubego
W powstawaniu wszystkich zaburzeń zdrowia, obok czynników biofizycznych biorą udział czynniki psychospołeczne
19.Zespół przedsamobójczy, czyniki zwiększające ryzyko popełnienia samobójstwa.
Zespół przedsamobójczy (presuicydalny) to szczególny stan emocjonalny polegający na skierowaniu myśli i dążeń do spraw związanych ze śmiercią i samobójstwem oraz towarzyszącym mu przekonaniem o funkcjonowaniu w sytuacji bez wyjścia i braku możliwości uzyskania pomocy.
Wyodrębniono osiem czynników, których występowanie zwiększa prawdopodobieństwo próby samobójczej. Ryzyko jest tym większe, im więcej z nich występuje jednocześnie. Są to:
- cechy osobowości
- obciążenia rodzinne
- wcześniejsze zachowania samobójcze
- stresujące wydarzenia
- czynniki społeczne i kulturowe
- zaburzenia psychiczne
- zachowanie
- kontakt z zamachem samobójczym innej osoby
Czynniki, które zwiększają tę skłonność mogą mieć charakter biologiczny (np. genetyczny, neurochemiczny), psychologiczny (np. agresywność, impulsywność), czy społeczny (np. życie w stanie przedchorobowym, wczesna utrata osób znaczących). Wyzwalacze mogą mieć naturę biologiczną (np. różnego rodzaju schorzenia, ciężka choroba psychiczna, stosowanie używek), psychologicznego (np. stres, depresja), czy społeczne (np. trauma, utrata).
Profilaktyka presuicydalna
upowszechnienie wiedzy o zjawisku samobójstwa,
kształtowanie postawy uważności, dzięki której możliwe jest rozpoznawanie symptomów zachowań rezygnacyjnych,
kształtowanie umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych,
poszukiwanie sensu życia,
wzmacnianie pozytywnych cech charakteru i pozytywnych postaw wobec życia,
kształtowanie postaw życzliwego i aktywnego zaangażowania w sprawy innych ludzi,
kształtowanie umiejętności pomagania innym bez odbierania im inicjatywy i możliwości samodzielnego znalezienia rozwiązania.
Stres psychiczny i jego skutki zdrowotne.
Stres psychiczny zaczyna się, gdy dochodzi do takich wydarzeń życiowych, które są subiektywnie oceniane jako ważne. Jego siła zawsze będzie zależeć od tego, jak ocenimy wagę zdarzenia oraz własne możliwości radzenia sobie z nim. Do takich zdarzeń należą np. śmierć współmałżonka, śmiertelna choroba, utrata dobrej pracy.
Skutki zdrowotne stresu psychicznego to:
- apatia lub drażliwość
- problemy z koncentracją
- bezsenność
- tendencja do łatwego wpadania w lęk a nawet przerażenie
- zapominanie
- napięcie psychiczne
- niezadowolenie
- koszmary senne
Wpływ nadużywania alkoholu na organizm człowieka.
układ nerwowy - alkohol atakuje w pierwszej kolejności najmłodsze ewolucyjnie i najbardziej wrażliwe ośrodki układu nerwowego. Powoduje on:
zaburzenie logicznego myślenia i prawidłowego osądu,
obniżenie sprawności funkcjonowania układu nerwowego,
zanik precyzyjnego myślenia i krytycyzmu,
pogorszenie słuchu, wzroku i precyzji ruchów.,
pojawienie się majaków, zaburzeń przytomności, napadów padaczkowych, niedowładów,
Skrajne przypadki mają objawy takie jak: zmiany osobowości, zanik mózgu.
układ krążenia:
zaburzenia akcji serca (stałe spożywanie alkoholu prowadzi do trwałego uszkodzenia),
gwałtowne kurczenie i rozszerzanie się naczyń krwionośnych,
zwiększone ryzyko wystąpienia nadciśnienia.
układ pokarmowy:
przewlekłe stany zapalne błon śluzowych jamy ustnej, przełyku, żołądka i dwunastnicy,
zaburzenia perystaltyki przełyku i jelit oraz upośledzone wchłanianie prowadzące do powstania niedoborów pokarmowych,
ruch w górę, aż do przełyku soku żołądkowego, który podrażnia tkanki, a nawet powoduje nadżerki. Pojawia się wówczas zgaga oraz mogą występować krwawienia przełyku.
występowanie porannych nudności, wymiotów, bólów brzucha i stanu ogólnego rozbicia,
może być przyczyną nieżytu żołądka oraz choroby wrzodowej.
wątrobę:
stłuszczenie - nadmierne odkładanie się tłuszczu w komórkach wątrobowych (u 90% osób pijących intensywnie),
zapalenie (u 40% osób pijących intensywnie),
zwłóknienie a w końcu marskość (15-30%).
trzustkę:
zapalenia trzustki
Układ oddechowy:
zmniejsza odporność organizmu, co jest przyczyną rozwoju wirusów i bakterii,
gruźlica,
zapalenia płuc.
Fazy rozwoju alkoholizmu
Schemat przedstawia typowy rozwój uzależnienia – nie w każdym wypadku muszą wystąpić wszystkie objawy, a ich kolejność może być indywidualnie zróżnicowana. (E.M. Jellinek)
Stadium przedalkoholowe - używanie i nadużywanie alkoholu motywowane społecznie. Przyszły alkoholik szybko zaczyna odczuwać odprężenie emocjonalne i uświadamia sobie jego związek z piciem alkoholu. Pijący raczej się nie upija, ale pije, aby zredukować doświadczane napięcia i trudności. Następuje wzrost tolerancji na alkohol – pijący przyjmuje coraz większe dawki, aby uzyskać stan odprężenia. Pojawiają się pierwsze amnezje spowodowane nadużyciem alkoholu. Okres ten trwa od kilku miesięcy do dwóch lat.
Stadium wstępne - alkohol zaczyna być substancją, której pijący potrzebuje. Pojawia się potajemne picie, ciągłe myślenie o alkoholu, łapczywość w piciu, poczucie winy i wyrzuty sumienia oraz unikanie rozmów na temat alkoholu. Pijący zaczyna się maskować, gdyż musi wypijać już znacznie więcej dla odczucia ulgi. Ta faza może trwać od pół roku do czterech, pięciu lat.
Stadium ostre - głównym objawem w tej fazie jest utrata kontroli nad piciem i niepohamowany głód alkoholowy. Pijący traci kontrolę nad ilością wypijanego alkoholu, ale nie nad faktem rozpoczęcia picia – może czasami zachować abstynencję. Alkoholik zaprzecza wystąpieniu tego objawu i rozbudowuje system racjonalizacji usprawiedliwiających jego picie. Pojawia się coraz większy nacisk społeczny do zaprzestania picia. Alkoholik stwierdza, że to otoczenie ponosi odpowiedzialność za jego picie, co wyraża się w agresywnych zachowaniach, które pogłębiają wyobcowanie ze środowiska i umacniają wyrzuty sumienia. W tym okresie alkoholik narzuca sobie okresowo bezwzględną abstynencję i może podejmować próby zmiany dotychczasowego sposobu picia. Niepowodzenia z tym związane powodują, że jeszcze bardziej odsuwa się od otoczenia i koncentruje wyłącznie na sprawach związanych z piciem. Pojawiają się pierwsze hospitalizacje związane z coraz intensywniejszym piciem. Obniżenie popędu seksualnego skutkuje wrogością w relacjach z partnerem/partnerką i prowadzi do zazdrości alkoholowej Stadium to kończy się wraz z pojawieniem się regularnego picia porannego, które wcześniej zdarzało się rzadko.
Stadium przewlekłe - pojawia się błędne koło nałogu – długotrwałe stany zatrucia alkoholowego, zwane ciągami. Powodują one degenerację moralną oraz obniżenie sprawności funkcji intelektualnych, u około 10% populacji alkoholowych występują psychozy alkoholowe. Kłopoty finansowe powodują, że osoba pijąca sięga po alkohole niekonsumpcyjne. Tolerancja obniża się jeszcze bardziej. Występują nieokreślone lęki, różne drżączki czy zahamowania psychoruchowe; picie przybiera charakter obsesyjny. Słabnie system racjonalizacji a alkoholik uznaje się za pokonanego. Wówczas spontanicznie poddaje się leczeniu lub, nie widząc innego wyjścia z sytuacji, kontynuuje obsesyjne picie.
Konsekwencje społeczne nadużywania alkoholu
Nadmierne spożycie alkoholu ma negatywny wpływ na zdrowie człowieka, prowadzi do destrukcji osobowości oraz ma swoje konsekwencje społeczne:
następstwa zdrowotne nadmiernego spożycia alkoholu dotyczą każdego układu organizmu człowieka;
degradacja osobowości, poczucie utraty własnej wartości, lęku i bezsensu życia to następstwa psychologiczne nadmiernego spożycia alkoholu;
osoba uzależniona od alkoholu nie potrafi właściwie funkcjonować w rodzinie; agresywność i konfliktowość, gotowość do wycofywania się i izolacji, podejrzliwość i brak zaufania prowadzą do stałych lub nawracających problemów międzyludzkich;
Alkohol wpływa na strukturę rodziny i na stosunki między małżonkami/partnerami. Poza przemocą, alkohol wpływa także na jakość życia i zdrowia partnera, prowadzi do rozwodów i tzw. współuzależnienie, przybierające formę sprzecznego wewnętrznie zaangażowania poprzez podtrzymywanie zwyczajów alkoholowych partnera (przemilczanie, rekompensata).
Najbardziej narażone na skutki spożycia alkoholu są dzieci. Według badań przynajmniej 1 dziecko na 3000 rodzi się z płodowym syndromem alkoholowym a wskaźnik zaburzeń związanych z konsumpcją alkoholu w okresie ciąży jest 10-krotnie wyższy.
Bezrobocie i alkoholizm idą w parze. Alkoholicy są narażeni na utratę pracy a bezrobocie prowadzi do pijaństwa.
Konsumpcja alkoholu wpływa na edukację dzieci. U dzieci alkoholików istnieje większe ryzyko słabych postępów w nauce, wagarowania czy porzucenia szkoły. Pijący rodzice nie sprawują należycie opieki nad dziećmi.
Spożycie alkoholu zwiększa prawdopodobieństwo śmierci w wypadkach samochodowych i w sytuacji stosowania przemocy. Prawie 20-50% osób, które popełniło samobójstwo lub próbowało popełnić samobójstwo było pod wpływem alkoholu lub należało do grupy nadużywających alkohol. Warto zaznaczyć, że liczba urazów związana z wypadkami samochodowymi, przemocą i samobójstwami znacząco spada, kiedy średnie spożycie alkoholu w społeczeństwie zmniejsza się, niezależnie od tego, czy to obniżenie jest rezultatem polityki państwa czy jakichkolwiek innych przyczyn.
Alkohol jest uważany za istotną przyczynę zachowań dewiacyjnych. Alkohol odgrywa ważną rolę w rozbojach i zabójstwach;
Definicje: narkomania, uzależnienie, tolerancja, zależność fizyczna, psychiczna i społeczna.
Narkomania - (gr. narke - odurzenie, mania - szaleństwo) - potoczne określenie odnoszące się do uzależnienia od substancji chemicznych wpływających na czynność mózgu. Narkomania charakteryzuje się: tzw. głodem narkotycznym, przymusem zażywania środków odurzających, chęcią zdobycia narkotyku za wszelką cenę i wszystkimi sposobami.
W zależności od stosowanego środka uzależniającego zastosowano podział na:
alkoholizm - uzależnienie od zażywania alkoholu
nikotynizm - uzależnienie od zażywania nikotyny (zawartej w papierosach, fajkach)
Uzależnienie – nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. W praktyce określenie to ma kilka znaczeń. W języku potocznym termin "uzależnienie" jest stosowany głównie do osób, które nadużywają narkotyków, leków, alkoholu, czy papierosów. W szerszym kontekście może odnosić się do wielu innych zachowań, np. gier hazardowych, oglądania telewizji, internetu, czy seksu.
Tolerancja - (łac. tolerantia - "cierpliwa wytrwałość"; od łac. czasownika tolerare - "wytrzymywać", "znosić", "przecierpieć") - oznacza postawę wykluczającą dyskryminację ludzi, których sposób postępowania oraz przynależność do danej grupy społecznej może podlegać dezaprobacie przez innych pozostających w większości społeczeństwa. W okresie reformacji pojęcie to było stosowane w odniesieniu do mniejszości religijnych. Obecnie termin ten obejmuje również tolerancję różnych orientacji seksualnych oraz odmiennych światopoglądów.
Zależność może byś fizjologiczna, psychologiczna lub społeczna:
Uzależnienie fizjologiczne - to nabyta silna potrzeba stałego zażywania jakiejś substancji odczuwana jako szereg dolegliwości fizycznych (np. bóle, biegunki, uczucie zimna, wymioty, drżenia mięśni, bezsenność). Zaprzestanie jej zażywania (odstawienie) prowadzi do wystąpienia zespołu objawów, które określa się jako zespół abstynencyjny (zespół z odstawienia). W leczeniu stosowana jest detoksykacja, czyli odtrucie.
Substancje uzależniające:
barbiturany (pochodne kwasu barbiturowego) stosowane jako leki nasenne
niektóre steroidy
benzodiazepiny (grupa leków psychotropowych)
Uzależnienie psychiczne - to nabyta silna potrzeba stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji, której niespełnienie jednak nie prowadzi do poważnych fizjologicznych następstw. Jego cechy to: wzrost napędu związanego z poszukiwaniem środka uzależniającego, wzrost tolerancji na działanie środka (obniżenie efektu przyjemności, który on dostarcza), kompulsywna konsumpcja środka kosztem swojego zdrowia oraz otoczenia, osłabienie woli, obsesja brania i natręctwa myślowe utrzymujące się i nawracające nawet po wieloletniej abstynencji, samooszukiwanie się usprawiedliwiające wykonywanie danej czynności (związane z psychologicznymi mechanizmami obronnymi), fizyczne wyniszczenie, brak zainteresowania otoczeniem niezwiązanym ze środkiem i jego zdobywaniem.
Czynności uzależniające:
nadmierna dbałość o tężyznę fizyczną (bigoreksja)
Uzależnienie społeczne (socjologiczne) - wiąże się z zażywaniem środków toksycznych pod wpływem panującej mody lub w grupie ludzi podobnych do siebie (np. hippisów), w kręgach młodzieży z tzw. subkultur. Istotą zjawiska jest bardzo silne uzależnienie od grupy, co pociąga za sobą bezwzględne respektowanie panujących w niej zasad i obyczajów. Ponadto osoba uzależniona, w miarę pogłębiania się choroby rezygnuje z ważnych dla siebie wcześniej aktywności, wypada z ról społecznych (utrata pracy, usunięcie ze szkoły, konflikty w rodzinie, zanik zainteresowań, zawężenie kontaktów do grupy narkomańskiej). Następuje coraz większa marginalizacja i najczęściej również kryminalizacja środowiska, w którym obraca się uzależniony.
Zachowanie szybko staje się nawykowe.
Jest częste, regularne i stereotypowe.
Zabiera znaczną część czasu.
Jest przyczyną problemów zdrowotnych, finansowych, zawodowych, małżeńskich i innych.
Ma charakter kompulsywny.
Trudno go zaprzestać trwale i całkowicie.
Związane jest z powracającym wewnętrznym przymusem do niego.
Zespół abstynencyjny, po odstawieniu substancji, lub zaprzestaniu kontaktu z daną sytuacją.
Promocja i profilaktyka - znaczenie w zdrowiu publicznym.
Dla celów praktycznych identyfikuje się podstawowe funkcje zdrowia publicznego. Wyróżnić je należy w dwóch grupach:
Działania na rzecz ogółu ludności
Monitorowanie stanu zdrowia populacji; walka z chorobami o znaczeniu społecznym, wypadkami i urazami;
Identyfikacja i zwalczanie zagrożeń zdrowotnych w środowisku, miejscu zamieszkania, pracy, w żywności i wodzie;
Nadzór epidemiologiczny, kontrola laboratoryjna chorób zakaźnych - w tym zawleczonych z zagranicy - oraz zagrożeń środowiskowych;
Promocja zdrowia, organizacja aktywnego współuczestnictwa społeczeństwa w działaniach na rzecz zdrowia, determinanty zdrowia i choroby;
Zarządzanie opieką zdrowotną, ekonomika zdrowia, systemy organizacji i finansowania ochrony zdrowia;
Ocena jakości świadczeń zdrowotnych, zagadnienia prawne w medycynie, bioetyka, orzecznictwo lekarskie.
Działania na rzecz indywidualnych osób:
Profilaktyka indywidualna, organizacja służb zapobiegawczych, np. szczepienia ochronne, profilaktyka zakażeń szerzących się drogą kontaktów seksualnych, planowanie rodziny;
Profilaktyka i leczenie chorób o znaczeniu społecznym: choroby zakaźne w tym AIDS, gruźlica, choroby psychiczne, uzależnienia, wybrane choroby cywilizacyjne (np. cukrzyca);
Organizacja czynnego poradnictwa dla grup wysokiego ryzyka zachorowania;
Podstawowa opieka zdrowotna, pomoc medyczna dla bezdomnych i innych osób pozbawionych dostępu do świadczeń zdrowotnych;
Organizacja opieki zdrowotnej finansowanej przez instytucje pozarządowe.
Czynniki przyspieszające proces starzenia:
nieodpowiedni styl życia,
niewłaściwe odżywianie i nieodpowiednia dieta,
promieniowanie jonizujące (słoneczne)
nałogi i uzależnienie (alkohol, nikotyna)
zanieczyszczenie środowiska
stres psychiczny
brak ruchu
obżarstwo
hałas
wibracje
niewłaściwy mikroklimat
regularne zaburzenia rytmu biologicznego
inne, indywidualne
Społeczne:
niemożność wyrażania uczuć,
depresja
brak rodziny
brak codziennych zajęć
kłopoty finansowe
nadmierny krytycyzm wobec siebie
Środowisko i warunki bytowania decydują o długości życia, dając nam szansę wpływu na jego jakość, a tym samym, na długość. Możemy je modelować poprzez dietę, aktywność fizyczną, odrzucenie nałogów, ale ta umiejętność zależy także od naszej motywacji i psychicznej sprawności.
Wyjaśnij pojęcia: starzenie fizjologiczne i patologiczne,
Wraz z rozwojem nauki, ludzka wiedza na temat procesów starzenia się staje się coraz dokładniejsza. Starzenie dzieli się na 2 główne kategorie:
starzenie fizjologiczne - śmierć jest procesem fizjologicznym, czyli umieramy, bo jesteśmy za starzy. Szybkość tego starzenia jest w dużym stopniu uwarunkowana genetycznie.
starzenie patologiczne - przedwczesne starzenie się, a śmierć spowodowana jest przez dolegliwości lub choroby. Mogą je przyspieszać różne czynniki:
Mające podłoże genetyczne (zespół Wernera – przedwczesnego starzenia się, zespół Hutchinsona-Gilforda – można żyć ok. 20 lat, progeria dziecięca - sześcioletnie dzieci wyglądają jakby miały 40 albo nawet 60 lat; umierają przed 13 r. życia)
Choroby częściej występujące w okresie starości (choroby nowotworowe, choroby zwyrodnieniowe mózgu),
Czynniki niegenetyczne (zakażenia, urazy, dieta, tryb życia , środowisko).
Są wiec zasadnicze różnice pomiędzy wymienionymi typami starości. Pierwsza jest naturalnym procesem, który dotyczy każdego człowieka. Druga jest nieprawidłowością i nie musi wcale wystąpić. Na dzień dzisiejszy ludzi, którzy umierają „bo są za starzy” jest bardzo niewielu. Większość umiera z powodu chorób lub innych dolegliwości.
Elementy profilaktyki starzenia.
Na profilaktykę starzenia składają się przede wszystkim dwa elementy:
Profilaktyka społeczna - zapobieganie tym wszystkim sytuacjom, które powodują wyłanianie się potrzeb z zakresu opieki społecznej, a więc i kompensacji społecznej. Rozwinięta i dobrze realizowana profilaktyka społeczna powinna redukować przypadki niedostosowania społecznego, wykolejeń, patologii społecznej. Powinna uprzedzać stany zagrożenia moralnego, zdrowotnego, kulturalnego, społecznego, aby uchronić jednostki i grupy danej populacji przed niepożądanymi odchyleniami od stanów normalnych. Do zadań profilaktyki społecznej należą m.in.
Edukowanie osób starszych w temacie starzenia,
Oswajanie z tym etapem życia i jego negatywami,
Pomaganie w radzeniu sobie w trudnych sytuacjach życiowych,
Uświadamianie przywilejów przysługujących osobom starszym,
Motywowanie do podejmowania aktywnego życia społecznego,
Zapobieganie depresji i lękom poprzez wsparcie psychologa,
Prezentowania perspektyw na realizacje nawet w tym wieku,
Udostępnianie miejsc pracy dla osób 60+
Profilaktyka zdrowotna - działania mające na celu zapobieganie chorobom, poprzez ich wczesne wykrycie i leczenie. Wyróżniamy następujące fazy:
profilaktyka wczesna – utrwalanie prawidłowych wzorców zdrowego stylu życia
profilaktyka pierwotna (I fazy) – zapobieganie chorobom poprzez kontrolowanie czynników ryzyka
profilaktyka wtórna (II fazy) – zapobieganie konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne wykrycie i leczenie (przesiewowe badanie skriningowe)
profilaktyka III fazy – zahamowanie postępu choroby oraz ograniczenie powikłań
Funkcje rodziny
materialno-ekonomiczna - zaspokajanie przez rodzinę materialnych potrzeb jej członków,
opiekuńczo-zabezpieczająca - stanowi materialne i fizyczne zabezpieczenie członków rodziny, którzy w pewnych okresach życia mają ograniczone możliwości samorealizacji, pozbawieni są środków do życia lub wymagają pomocy,
prokreacyjna - zaspokajanie rodzicielskich potrzeb emocjonalnych - ojcostwa i macierzyństwa, pozwala na utrzymywanie biologicznej ciągłości rodziny i społeczeństwa,
seksualna - zaspokajanie popędu seksualnego,
legalizacyjno-kontrolna - sankcjonowanie postępowania członka rodziny przez rodzinę, nadzorowanie jego postępowania,
socjalizacyjno-wychowawcza - wprowadzanie dziecka w świat kultury danego społeczeństwa,
klasowa - określenie pozycji członków rodziny w strukturze społeczeństwa,
kulturalna - zapoznawanie młodego pokolenia z dziejami kultury i jej trwałymi pomnikami, zachęcanie do aktywnego korzystania z wartości kulturalnych,
rekreacyjno-towarzyska - umożliwia odzyskanie w domu rodzinnym wewnętrznej równowagi emocjonalnej,
emocjonalno-ekspresyjna - zaspokaja emocjonalne potrzeby członków rodziny, sprzyja wyrażaniu osobowości, daje możliwość uzyskania kontaktu psychicznego.
31. Sytuacje sprzyjające dysfunkcjonalności rodziny.
Rodzina dysfunkcjonalna - to taka, która nie potrafi dostatecznie dobrze wypełniać swoich funkcji, która nie potrafi sprostać swoim obowiązkom względem dzieci i innych członków oraz pomyślnie rozwiązywać swoich problemów i sytuacji problemowych. Dysfunkcjonalność rodziny może dotyczyć realizacji różnych zadań oraz różnego ich zakresu. Można więc wyróżnić dysfunkcję całkowitą, oznaczającą, że w rodzinie występuje kompletne niepowodzenie w realizacji zadań rodziny i muszą ją w tym zastąpić wyspecjalizowane rodziny bądź instytucje, oraz dysfunkcję częściową, oznaczającą, że rodzina nie potrafi realizować prawidłowo pewnych jej zadań i podstawowych funkcji i że wymaga pomocy wyspecjalizowanych instytucji.
Dysfunkcjonalność polskiej rodziny powodują takie czynniki jak:
społeczno – demograficzne,
społeczno – ekonomiczne,
patologie w rodzinie.
Na niepowodzenia w realizacji funkcji wpływają:
cechy osobowościowe (często patologiczne) członków rodziny,
jakość i typ kontaktów,
postawy rodzicielskie,
styl oddziaływania wychowawczego,
kultura rodziców,
przyjęty system wartości,
brak wiedzy i umiejętności odnoszących się do życia rodzinnego,
nieporadność czy choroby.
Funkcjonowaniu rodziny jako mikrostruktury towarzyszą także liczne zewnętrzne uwarunkowania i utrudnienia. Do zagrożenia dysfunkcjonalnością dochodzi w rodzinie najczęściej wtedy, gdy tych destabilizujących czynników jest kilka i gdy tworzą złożony, wzajemnie warunkujący się splot niepowodzeń.
Niepowodzenia w realizacji wielu działań rodzinnych powodowane są w znacznej mierze przez:
nieporadność życiową. Nieporadność ta często wiąże z niskim poziomem wykształcenia, co z kolei powoduje trudności w zabezpieczeniu bytu rodziny.
alkoholizm, choroby, przemoc w rodzinie, niepełnosprawność dziecka czy innego członka rodziny. Splot tych niekorzystnych czynników i niepowodzenia w wielu sferach życia stanowią często „zaklęty krąg” pogłębiający dysfunkcjonalność rodziny.
Zespół dziecka krzywdzonego.
Zespół objawów psychicznych i fizycznych u dzieci narażonych na okrutne i wymyślne szykany oraz tortury otoczenia (rodziców, wychowawców, rodzeństwa, kolegów). Dzieci te wykazują zaburzenia emocjonalne, cechy zaniedbania intelektualnego, opóźnienie rozwoju fizycznego w wyniku niedożywienia, a nierzadko w następstwie licznych urazów czaszkowo-mózgowych.
Krzywdzenie dziecka obejmuje przemoc fizyczną, wykorzystywanie seksualne, zaniedbywanie (np. głodzenie) oraz przemoc emocjonalną.
Skutki przemocy przeżywanej w dzieciństwie odczuwane są przez długie lata i mają wpływ na życie osoby dorosłej:
zaburzenia podstawowych funkcji życiowych w wyniku zaniedbania,
bezpośrednie zaburzenia emocjonalne i psychosomatyczne, nadpobudliwość psychoruchowa, trwałe zaburzenie rozwoju mózgu u niemowląt,
dalsze niekorzystne następstwa somatyczne i emocjonalne:
90% sprawców przemocy w rodzinie także w dzieciństwie doznawało przemocy,
70% dzieci po trzech latach stosowania wobec nich przemocy wykazuje opóźnienie rozwoju psychoruchowego,
43 – 70% ofiar przemocy wykazuje objawy zespołu stresu pourazowego
U dzieci krzywdzonych, oprócz ewidentnych objawów w postaci siniaków, zadrapań, stłuczeń, występują symptomy psychosomatyczne m.in.: bóle brzucha i głowy, wysypki o niewyjaśnionej etiologii, spowolnienie i zahamowania rozwoju psychoruchowego, zaburzenia snu, zaburzenia łaknienia, moczenie nocne, łysienie plackowate.
Profilaktyka chorób zakaźnych
Profilaktyka chorób zakaźnych polega zasadniczo na unieszkodliwieniu źródeł zakażenia, ograniczaniu mechanizmów i dróg szerzenia, unikaniu wytwarzania lekooporności przez drobnoustroje, wzroście odporności populacji. Praktycznie sprowadza się to do:
izolacji (o ile jest w ogóle konieczna) i leczeniu ludzi chorych i nosicieli
poddawania kwarantannie zwierząt, osób i mienia podejrzanego o zakażenie/skażenie
izolacji, leczenia i przeprowadzania ubojów sanitarnych wśród zwierząt
kontrolowania osób pracujących z żywnością
przetwarzania żywności i wody
kontroli epidemiologicznej ludzi, zwierząt, ujęć wody itd.
używania sterylnego sprzętu medycznego
utylizacji jednorazowego sprzętu medycznego
przeprowadzania zabiegów dezynfekcyjnych
przestrzegania higieny osobistej
używania środków ochrony osobistej
prowadzenia szczepień i (historycznej już) wariolizacji
dobierania antybiotyków na podstawie antybiogramów