PEDEUTOLOGIA
Pedeutologia (gr. paideutes wychowawca; nauczyciel od paideúein wychowywać; kształcić) – jest to dział pedagogiki zajmujący się nauczycielem. W założeniu miała to być nauka badająca samokształcenie, czy też doskonalenie się nauczycieli.
Pedeutologia- subdyscyplina pedagogiki, pochodzi od 2 słów pajdentes – nauczyciel, logos – słowo. Zajmuje się rozwojem profesji nauczyciela na przestrzeni dziejów, funkcjonowaniem nauczyciela w zawodzie, kształceniem nauczycieli, doskonaleniem zawodowym, oraz nauczycielem, który skończył aktywność zawodową.
Pedeutologia - geneza
Pedeutologia – pajdeutes – nauczyciel, logos – słowa, wiedza.
Wg Okonia:
Pedeutologia – usamodzielniający się dział pedagogiki, którego przedmiotem są zagadnienia dotyczące nauczycieli, jak osobowość nauczyciela, dobór kandydatów do zawodu nauczycielskiego, kształcenie i doskonalenie nauczycieli, ich praca zawodowa.
Kierunki badań pedeutologicznych:
historyczno – porównawcze (kształcenie i dziejowy rozwój zawodu nauczyciela)
psychologiczno – pedagogiczne (dotyczą badań nad osobowością, postawy, stosunki personalne)
socjologiczno – pedagogiczne (dotyczy badań nad nauczycielstwem jako grupą społeczną; status, rola, funkcje nauczyciela w środowisku lokalnym)
komparatystyczne (porównania z innymi krajami, tendencje rozwojowe)
podejmujące problemy szczegółowe (dotyczące efektywności pracy)
Łączy się z rozwojem instytucji zawodowej. To jeden z najstarszych zawodów świata.
Początki instytucji sięgają tysiąca lat p.n.e. np. Babilon, Sparta, Starożytne Chiny.
Wraz ze wzrostem oczekiwań wzrastała konieczność kształcenia osób, które przekazywały by wiedzę. Stosunkowo wysoko rozwinięta była profesja w Starożytnych Chinach. Nauczyciel wychowywał tam elity, które rządziły potem państwem..
Szczególnym uznaniem cieszył się nauczyciel w kulturze żydowskiej – nauczał za darmo.
Nauczyciel w Atenach – osoba inteligentna, która ma coś do zaoferowania, zaczęto zwracać uwagę na charakter nauczyciela. Platon wpadł na pomysł by nauczyciel był opłacany z kasy państwa.
Natomiast Rzym dopiero w II w. n. e wprowadził prawo opłacania nauczycieli, wieki średnie odrzuciły ten pomysł.
Wiek VIII i XIII- rozwija się szkolnictwo, w Europie przyjęto model żydowski, nauczyciele podlegają proboszczowi lub osobie prywatnej, za usługi pobiera wynagrodzenia w „naturze”.
Dopiero pod koniec lata 30. pojawił się nurt socjologiczny, w którym zaczęto precyzować te wymagania, zajęto się miejscem pracy, psychospołeczną deformacją, a współczesność zajęła się czym grozi wykonywanie zawodu nauczyciela.
przygotowanie merytoryczne – II Rzeczpospolita zajęła się badaniami, które rozwinęły się po wojnie(rozpoczęcie badań nad elementami doskonalenia zawodowego). Dopiero w latach 50., 60. zainteresowano się kandydatem do zawodu nauczyciela – seminaria nauczycielskie ze szkołami ćwiczeń, by rozwijać praktykę
- w latach 70. i 80. zachowano pewne elementy tj. szkołę ćwiczeń – istniały one choć nie spełniały one już funkcji jakie pełniły wcześniej, czyli nie przygotowały praktycznie.
Wymaga to kolejnego dopracowania – masowość kształcenia wpłynęło na to, że nie zreformowano kształcenia nauczycieli.
- W latach 60. i 70. podjęto próbę sprecyzowania modelu „nauczyciela przyszłości”, zajęto się nauczycielem wiejskim. Był on startem i adaptacją zawodu nauczyciela,
▪ zajęto się optymalizacja zawodu
▪ zajęto się wnikliwie startem i adaptacją zawodową nauczyciela
▪ zajęto się motywami podjęcia zawodu nauczyciela.
▪ zajęto się reformą kształcenia nauczycieli ( do dziś się to nie udaje)
WSPÓŁCZESNOŚĆ
- nie wychodzi nam reforma przygotowania zawodowego nauczycieli
- należałoby się jeszcze zająć nauczycielami, którym zlikwidowano szkoły (szacunkowe ok. 40% tych ludzi zasiliło bezrobotnych)
- Od 2004 nowe przepisy obejmują uczelnie, by kształcili szerzej: kształcić dwuprzedmiotowo, władać językiem na mgr zaawansowany i słownictwo związane z zawodem
- wpływy ideologiczne na wykonywanie funkcji zawodowych nauczyciela
Twórcą pedeutologii jest J. W. Dawid, jego rozprawa pt. „O duszy nauczyciela” została opracowana i wydana w 1912 r.- pedeutologia jako nauka powstała w dniu wydania właśnie tego dzieła.
Cechy nauczyciela:
- powołanie
- „umiłowanie dusz ludzkich”
- potrzeba doskonalenia
- poczucie odpowiedzialności i obowiązku
- wewnętrzna prawdomówność, moralna odwaga
M. Kreutz – „Osobowość nauczyciela wychowawcy”:
Zdolność sugestywna to najważniejsza cecha. Specyficzne właściwości to skłonność do społecznego oddziaływania, nauczania innych, przekazywania, „zapalania” drugich, porywanie, przyciąganie do siebie innych ludzi - przekazywanie wiedzy z pasja.
Dziś jest to jedna z dynamicznie rozwijających się części pedagogiki i obejmuje nie tylko samokształcenie nauczycieli, lecz także zajmuje się:
cechami osobowości nauczycieli (wychowawców) i wpływem tych cech na proces kształcenia i wychowania,
poziomem i zakresem wykształcenia nauczyciela,
rolą społeczną nauczyciela (wychowawcy) – oczekiwaniami społecznymi wobec nauczycieli, trudnością roli społecznej itp.,
efektywnością kształcenia jako wynikiem pewnej pracy nauczyciela,
warunkami i efektami pracy nauczycieli,
doborem kandydatów do zawodu nauczycielskiego i kształcenie,
doskonaleniem i samokształceniem, awansem zawodowym,
warsztatem pracy nauczyciela,
przemianami jakie następują w zawodzie nauczyciela,
pozycją i autorytetem zawodu nauczyciela,
funkcją społeczną zawodu nauczycielskiego,
obowiązkami tego zawodu,
prawami nauczyciela wynikającymi z kodeksu pracy i karty nauczyciela
Aktualne tendencje w kształceniu nauczycieli
Dwa modele doskonalenia zawodowego nauczycieli:
inicjatywa wychodzi od nauczyciela
decyduje o tym pracodawca, proponując np. Kursy, studia podyplomowe, szkolenia.
Edukacja permanentna – ogół procesów oświatowo – wychowawczych występujących w całym okresie życia człowieka, prowadzonych we wszystkich możliwych formach organizacyjnych i we wszystkich sytuacjach kontaktów międzyludzkich.
Kształcenie ustawiczne dorosłych – proces systematycznego uczenia się następujący po zakończeniu obowiązku szkolnego lub wydłużonej edukacji stacjonarnej i trwający przez cały okres aktywności zawodowej, a także dłużej w okresie „trzeciego wieku”.
Dokształcanie – to aktywność podejmowana w celu uzupełniania wiedzy i umiejętności wymaganych na stanowisku pracy. Może polegać na zdobywaniu kwalifikacji w systemie edukacji pionowej lub tez poszerzaniu i pogłębianiu kwalifikacji w systemie edukacji poziomej, umożliwiającej zdobycie różnych kwalifikacji i specjalizacji w zawodzie. Może tez wynikać z potrzeby zmiany specjalizacji dotychczasowej.
Doskonalenie – podwyższanie kwalifikacji zarówno formalnych jak i rzeczywistych, niezbędnych do spełniania zadań zawodowych w sytuacji zwiększenia wymagań. To kolejny etap edukacji nauczycielskiej, kontynuacja kształcenia i dokształcania oraz uczestnictwo w procesie kształcenia ustawicznego.
Samokształcenie – prowadzone jest samodzielnie z wykorzystaniem pomocy innych osób i instytucji edukacyjnych w celu uzupełnienia wiedzy lub zdobycia nowych umiejętności, może więc realizować zadania dokształcania i doskonalenia zawodowego.
Awans zawodowy nauczyciela
Awans zawodowy uruchomił mechanizmy do podnoszenia kwalifikacji
Czy nauczyciel powinien awansować?
system awansu zastąpił w 2000 r. system stopni specjalizacji zawodowej
stopnie specjalizacji zawodowej są atutem w zdobywaniu awansu zawodowego
związany jest z systemem wynagrodzeń nauczycielskich
Stażysta (9 miesięcy) – rozmowa kwalifikacyjna przed komisją, 2 lata pracy w szkole
Nauczyciel stażysta otrzymuje nauczyciela opiekuna- wspólnie przygotowują plan zawodowy, obserwacja u opiekuna; raz w miesiącu jest hospitowany przez opiekuna. Stażysta pisze konspekty, które są sprawdzane przez opiekuna stażu.
Kontraktowy (2 lata 9 miesięcy) – egzamin przed komisją egzaminacyjną, 1 rok pracy w szkole
Nauczyciel kontraktowy ma nadal opiekuna stażu (2 lata i 9 m-cy), potem składa się wniosek, aby otworzyć procedure przemianowania. Dokumentacja trafia do dyrektora szkoły. Skład komisji kwalifikacyjnej: dyrektor szkoły, opiekun stażu, przedstawiciel organu nadzorującego, przedstawiciel związków zawodowych. Termin egzaminu wyznacza się indywidualnie.
Mianowany (2 lata 9 miesięcy) – ocena dorobku, uzyskanie akceptacji komisji; Stabilizację nauczyciel ma od momentu mianowania (bardzo trudno go zwolnić). Pierwsze 4 lata- weryfikacja przydatności zawodowej nauczyciela. Ma on swoją dokumentację- osiągnięcia, ale też np. niezrealizowanie stażu (jeśli 2 razy niepomyślnie odbył staż, to może po raz 3 ale w innej placówce)
Dyplomowany
Profesor oświaty (20 lat pracy, w tym co najmniej 10 lat jako dyplomowany)
Tożsamość zawodowa nauczyciela
Czym jest tożsamość? Czy w dzisiejszych czasach wykazuje ona cechy charakterystyczne? Czy współcześnie coraz częściej mówimy o tożsamości (i dlaczego?)
Tożsamość:
Kiedyś: łączyła się z identycznością, to, co w człowieku identyczne z innymi ludźmi
Dziś: awansuje pojęcie różnicy, czyli czym ja różnię się od innych
Dialektyka identyczności i różnicy, związanie tego, co w nas wspólne i różne
Im bardziej posuwamy się do przodu, tym ważniejsza jest różnica- człowiek bytem indywidualnym.
Jest konstruowana na czymś ruchomym, zmiennym systemie wartości
Nie jesteśmy unifikowani bo się bardzo różnimy
Są tendencje identyfikacyjne, ale zarazem globalizacja wyzwoliła proces różnicowania (obrona własnej tożsamości)
W różnicowaniu pod wpływem globalizacji dochodzimy do naszych korzeni
Kim jestem? Spojrzenie na teraźniejszość. Kim będę? Kierunek rozwoju tożsamości, im perspektywa bardziej klarowna, tym człowiek bardziej wie kim jest, kim chce być, skłonny do zmian
Współczesne kategorie opisu roli nauczyciela:+
Rola „Przewodnika”( Z. Barman)- zna cel wędrówki, po co idziemy, dokąd chcemy i powinniśmy dojść, zna drogi i potrafi wybrać najlepszą, wie wszystko o marszu, jego regułach, sposobie i tempie.
Rola „Tłumacza” ( Z. Barman) – objaśnia, tłumaczy różne sposoby wyboru, jest neutralny wobec kultury refleksyjnej jednostki. Zna język komunikacji, ma poczucie odpowiedzialności za przekaz.
Rola „Refleksyjnego Praktyka” (A. T. Person) stale weryfikuje swoje kompetencje w oparciu o doświadczenie, konfrontacje z teorią. Jest to inteligentne, twórcze działanie zrelatywizowane do konkretnej sytuacji. Wiedza w działaniu.
Rola „Badacza” – podejmuje studia nad własnym działaniem, koncentracja na procesie odkrywania, tworzenia.
Kompetencje nauczyciela składają się z trzech komponentów:
wiedzy merytorycznej
wiedzy metodycznej
osobowości nauczyciela.
Pierwszy na tyle oczywisty, że pominę go w analizie; drugi w zakresie teorii właśnie nauczyciele zdobywają w trakcie kursu dydaktyki (konieczne uzupełnienie praktyką! Kompetencje dydaktyczne oparte głównie lub tylko o wiedzę nie są kompetencjami.), a trzeci wymaga pewnego wyjaśnienia.
Osobowość człowieka jest materią (to chyba nie najlepsze określenie, bo z materią ma tyle wspólnego, co stwierdzenie, że „życie jest formą istnienia białka”) na tyle skomplikowaną, że ograniczę się do opisu wybranych jej aspektów, istotnych z punktu widzenia funkcjonowania w roli społeczno-zawodowej nauczyciela.
Kompetencje nauczyciela
Nauczyciel powinien być wyposażony w 3 rodzaje kompetencji:
specjalistyczne, do których zalicza się wiedzę na temat przedmiotu w oparciu o system nauk, przyznanie się do błędu lub niewiedzy i odpowiedź na pytanie „Co?”
dydaktyczne, do których z jednej strony należy wymiar wiedzy w oparciu o teorię nauczania i teorię wychowania, a z drugiej osobowościowy wybór sposobu pracy z dziećmi
psychologiczne (teoretyczne), czyli wiedza o etapach rozwojowych, procesach motywacyjnych, konfliktach i sposobach ich rozwiązywania, o osobowości człowieka oraz odpowiedzi na pytania: „Czy ja potrafię?”, „Czy ja dam radę?”. Z drugiej strony musi znaleźć się empatia.
Osobowość nauczyciela
Kierunki badań osobowości nauczyciela:
Ocena osobowości nauczyciela – próba rozstrzygnięcia, czy w procesie dydaktyczno - wychowawczym ważniejszą rolę odgrywa osobowość czy umiejętności zawodowe.
Style postępowania wychowawcy wobec uczniów – dwa przeciwstawne style: demokratyczny i autokratyczny i ich zależności w stosunku do motywacji.
Poszukiwanie zależności między cechami osobowości a rezultatami uzyskiwanymi przez uczniów – przyjęto pogląd, że wartości właściwości osobowych nauczyciela należy oceniać w konfrontacji z terenem jego działalności czy wychowankami.
Struktury poznawcze osobowości – analiza od strony istniejących w psychice nauczyciela kategorii i wymiarów spostrzegania, charakteryzowania i oceniania uczniów (osiągnięcia szkolne, posłuszeństwo i uspołecznienie).
Postawy wobec uczniów:
Podejście „nadawczo – opiekuńcze” - polega na sztywnym sposobie ustosunkowania wobec uczniów (presja wychowawcza; szkoła jako instytucja autokratyczna).
Podejście „humanistyczne” - eksponuje samodyscyplinę ucznia, indywidualny rozwój, dla nauczyciela – inspiracja, motywacja.
Teoretyczne ujęcie osoby nauczyciela w historii pedeutologii można wyróżnić 5 ujęć osoby nauczyciela
1. psychologiczne
2. technologiczne
3. humanistyczne
4. socjologiczne
5. pedagogiki krytycznej
UJĘCIE TECHNOLOGICZNE- kwalifikacje zawodowe jak struktura kompetencji.
Za główną kategorię w odniesieniu do nauczyciela uważa się kompetencje czyli zdolność i gotowość podmiotu do wykonywania zadań na oczekiwanym poziomie.
Starano się dokonać specyfikacji czynności zawodowych nauczyciela, które wskazują na jego kompetencje zawodowe.
UJĘCIE HUMANISTYCZNE: prymat indywidualności nauczyciela.
To nowa jakość refleksji pedentologicznej wiąże się z następującymi sprawami:
¬ odmienne rozumienie człowieka jest on autonomiczną, niepowtarzalną całością, która realizuje się
koncentruje na drugim człowieku
¬ odmienne rozumienie poznana wiedza wyrasta z doświadczenia osobistego podmiotu
¬ odmienny stosunek do kształtowania to niekumulowanie wiedzy ale forma komunikacji interpersonalnej.
Dobry nauczyciel to przede wszystkim dobry człowiek życzliwy ludziom o niepowtarzalnej osobowości, co sprawia, że jest osobą, znaczącą, ważną dla ucznia.
UJĘCIE SOCJOLOGICZNE- wyznaczone rolą zawodową.
Rola Społeczna
¬ jest faktem zastałym, istnieje, nim ktoś się w nią wcieli
¬ jest faktem zewnętrznym- osoba Samoa jej nie tworzy
¬ wyznacza postępowanie
¬ jest rezultatem uczenia się, należy ją przyswoić.
¬ Role są różnie pełnione, w zależności od predyspozycji ludzi.