T.30 - nadrzędny protokół faksowy (zalecany przez ITU) dla ustalenia połączenia, negocjacji warunków transmisji i kontroli błędów. Na podstawie zliczonych błędów wykry­tych w trakcie transmisji jednej strony decyduje, czy nie zo­stał przekroczony dopuszczalny poziom błędu, powyżej którego winno nastąpić ponowienie transmisji.

T.38 - najnowszy protokół faksowy (ITU, 1998 r.) określa­jący przebieg transmisji faksowej przez sieci z protokołem IP. Ujmuje wiele sposobów transmisji faksowej IP fax, w tym przekazy działające w czasie rzeczywistym przez sieć Internet.

T1/T3 - amerykańskie standardy transmisji cyfrowej sto­sowane w telekomunikacji. Standard Tl pierwszego pozio­mu zwielokrotnienia DS1 o przepływności 1,544 Mb/s od­powiada w strefie europejskiej specyfikacji El (2,048 Mb/s), natomiast standard T3 trzeciego poziomu zwielo­krotnienia DS3 o przepływności 44 736 Mb/s odpowiada strumieniowi E3 (34 368 Mb/s) w Europie.

TACS (Total Access Communication System) - zmo­dyfikowana wersja systemu analogowego AMPS dla warun­ków europejskich, działająca w paśmie 890-950 MHz, co odpowiada 600 dwukierunkowym kanałom radiowym

o szerokości 25 kHz. W rozszerzonej wersji ETACS liczba ka­nałów głosowych wzrasta do 1240.

Tag Swltchlng - zaproponowana przez Cisco otwarta

i uniwersalna technologia przełączania Tag Switching (zbli­żona do IPSwitching) upraszcza proces rutowania pakietów przez sieci ATM i Frame Relay, w środowisku połączeń wirtu­alnych VLAN. Tag Switching pozwala budować sieci szkiele­towe ATM i dołączać do nich rutery, które nie muszą już wie­dzieć wszystkiego o ścieżkach dostępu do stacji końco­wych. Jest to możliwe przez agregowanie ścieżek dostępu grupowego i przypisywanie im odpowiednich znaczników (granulacja znaczników). Znaczniki można dołączać do pa­kietów generowanych w obszarze różnych sieci i przez różne protokoły.

tandem siłowni telekomunikacyjnej - po­pularnie generator prądotwórczy, stanowiący rezerwowe źródło energii elektrycznej i pozwalający całkowicie unieza­leżnić zasilanie odbiorników elektrycznych od napięcia w sieci 220/230 V (AC), podstawowego systemu elektroe­nergetycznego. Generator tandemu przetwarza energię chemiczną paliwa (silnik spalinowy) na elektryczną (prądni­ca), siłownia zaś przekształca ją na prąd stały o wymaga­nych parametrach zasilania. System wymaga precyzyjnego dobrania wielu parametrów poszczególnych komponentów zasilania pod względem: pobieranej i odbieranej mocy, chwilowych przeciążeń, czasu autonomii pracy (działanie na baterii akumulatorów), czasu rozruchu tandemu, maks. czasu działania układu rezerwowego oraz dopuszczalnych tolerancji. Na podobnej zasadzie do generatora można przyłączyć zasilacz bezawaryjny UPS, zwykle w miejsce si­łowni telekomunikacyjnej.

taryfikacja usług (billing) - sposób automatycz­nego naliczania wielkości opłat za zrealizowane usługi telekomunikacyjne. W systemach komutacji publicznej taryfikacja opiera się na indywidualnym zliczaniu impul­sów taryfikacyjnych niezależnie dla każdego indywidual­nego abonenta oraz oddzielnie dla każdej usługi teleko­munikacyjnej. Ze względu na dużą rozpiętość oferowanych usług i związanych z tym różnorodnych kosztów naliczanie opłat dokonuje się w wydzielonych systemach billingowych ze specjalnym oprogramowaniem z uwzględnieniem: czasu trwania usługi (rozmowy, komunikatu, transmisji), strefy w której znajduje się wywoływany abonent, taryfy (zależnej od pory dnia i tygodnia), przepływności używanej linii komunikacyjnej (po wcześniejszym jej uzgodnieniu z klientem) oraz zróżnicowania opłat naliczanych przez róż­nych operatorów pośrednich. Nowoczesna taryfikacja obejmuje także hot billing, w którym na bieżąco prezentu­je się koszty świadczonej usługi, a obciążenie konta ban­kowego abonenta następuje natychmiast po zakończeniu usługi (połączenia głosowego).

TCM (Treliis Coded Modulation) - kombinacja mo­dulacji QAM z nadmiarowym kodowaniem splotowym Trellis-Coding, stosowana w nowszych modemach, począwszy od standardu V.32 (do V.34). W kodowaniu TCM odwzoro­wanie sygnału jest związane ze zmianą amplitudy i fazy sygnału podobnie jak w modulacji QAM, a każda zmiana
stanu sygnału nośnej koreluje z konkretnym wzorem bitów informacji wejściowej. Standard V.32bis definiuje 128 punktów konstelacji przesyłanych z szybkością 14 200 b/s, V.32terbo (19 200 b/s) definiuje 256 lub 512 punktów, a standard V.34 (28 800 b/s) ma już 768 punktów w kon­stelacji - przy czym nie wszystkie są wykorzystywane. Dzięki tej metodzie każdy punkt konstelacji może reprezentować jeden kompletny znak 6- lub 7-bitowy.

TCN (Train Computer Network) - sieciowe rozwiąza­nie telekomunikacyjne, stosowane w taborze kolejowym, przeznaczone do tworzenia sieci teleinformatycznej w skła­dach pociągów pasażerskich osiągających duże szybkości: niemiecki ICE, francuski TVG, włoski Pendolino. Moduły sy­stemu TCN są instalowane w każdym wagonie (łącznie zjed- nostką napędową), a węzły sieciowe połączone wzajemnie ze sobą umożliwiają zbieranie informacji o warunkach jazdy i ich dystrybucji do centrum sterowania. Przez sieć TCN są przesyłane informacje i komunikaty obejmujące: informacje o ruchu pociągu (wyniki pomiarów, rozkazy sterujące, ha­mowanie), polecenia sterowania wagonami (otwieranie drzwi, zasilanie, ogrzewanie, oświetlenie), informacje dia­gnostyczne (dane dla służb utrzymania ruchu) oraz informa­cje dla pasażerów związane z przejazdem na trasie.

TCP (Transmission Control Protocol) - klasyczny pro­tokół transportowy czwartej warstwy modelu ISO/OSI ogól­nego przeznaczenia, oferujący niezawodną, połączeniowo zorientowaną transmisję danych w sieciach o różnych spo­sobach transmisji: LAN, MAN lub WAN. Ściśle definiuje me­chanizmy współpracy z protokołem sieciowym IP, stanowiąc jednocześnie podstawowy składnik popularnego protokołu internetowego TCP/IP. Protokół TCP zestawia połączenia dwustronne (protokół połączeniowy) - tworząc sesje komu­nikacyjne umożliwiające: • sterowanie przepływem,

• potwierdzanie odbioru pakietów,

• zachowanie kolejności przekazów,

• sprawdzanie sumy kontrolnej,

• retransmisje w przypadku błędów.

Od pierwszej specyfikacji (1981 r.) wprowadzono wiele wersji usprawniających pracę protokołów TCP, takich jak: Tahoe, Reno, New-Reno, Vegas i SACK. Każda z nich ma in­ne algorytmy powolnego startu, inaczej zapobiega zatorom w sieci i ma odmienne strategie korekcji błędów, co wywie­ra istotny wpływ na wydajność protokołu. Niezawodne prze­syłanie danych protokół TCP zawdzięcza mechanizmowi po­twierdzania (ACK).

TCP/IP (Transmission Control ProtocolI Internet Protocol) - zestaw wielu protokołów komunikacyjnych opracowanych (lata 60.) dla pakietowej sieci rozległej WAN, który stał się de facto otwartym standardem komuni­kacyjnym komputerów działających z protokołem IP. Zawie­ra dwie grupy protokołów składowych: protokół transporto­wy TCP czwartej warstwy modelu ISO/OSI oraz protokół sie­ciowy IP operujący w trzeciej warstwie modelu. Protokół

warstwy transportowej TCP zapewnia usługi połą­czeniowe (również wirtualne), tzn. negocjuje warun­ki połączenia, utrzymuje je przez czas trwania sesji i gwarantuje dostarczanie pakietów do odbiorcy. Umożliwia zachowanie kolejności dostarczania pa­kietów, sprawdza poprawność danych i umożliwia retransmisję zagubionych pakietów. Warstwa transportowa TCP/IP obejmuje protokoły połącze­niowy TCP i bezpołączeniowy UDP. Protokół IP ko­rzystający z usług transportowych protokołu data- gramowego UDP ma charakter bezpołączeniowy, dokonuje fragmentacji i wysyła datagramy w sieć,

nie troszcząc się o istnienie odbiorcy po drugiej stronie sie­ci. Pakiety mogą być wysyłane do jednego lub wielu odbior­ców (rozgłaszanie). Protokół IP nie zajmuje się kontrolą po­prawności pakietów, potwierdzeniem odbioru ani kolejko­waniem pakietów we właściwej sekwencji. Dobrze funkcjo­nuje w szybkich i niezawodnych sieciach cyfrowych, opar­tych na medium światłowodowym.

TD-CDMA (Time Division CDMA) - jeden z dwóch typów realizacji interfejsu radiowego w systemie komórko­wym 3G UMTS. Stosuje zwielokrotnienie dostępu z podzia­łem kodów oraz dupleks czasowy TDD w pasmach, w których nie można wprowadzać dupleksu częstotliwościo­wego FDD.

TDD (Time Division Duplex) - sposób realizacji dwu­kierunkowej transmisji, w którym dla każdego kierunku da­ne nadaje się w innych szczelinach czasowych. Możliwa jest asymetryczna transmisja dupleksowa przez przyporządko­wanie większej liczby szczelin czasowych dla konkretnego kierunku transmisji (zwykle „w dół") od sieci w kierunku abonenta.

TDM (Time Division Multiplexing) - zwielokrotnie­nie z podziałem czasu, stanowiące jeden z najbardziej po­pularnych sposobów zwielokrotnienia liczby kanałów utworzonych przez jedno fizyczne łącze transmisyjne. Pole­ga na umownym podziale kanału transmisyjnego na sze­reg następujących po sobie szczelin czasowych tworzą­cych ramkę i przyporządkowanych wielu użytkownikom lub różnym urządzeniom komunikacyjnym sieci. Dzięki temu wszyscy uczestnicy sesji komunikacyjnej (telefonia, prze­kaz danych, wideokonferencje) mogą współdzielić fizyczne łącze transmisji i jednocześnie, a więc niezależnie od sie­bie, prowadzić transmisję bez wzajemnego zakłócania przekazów.

TDMA (Time Division Multiple Access) - metoda wielokrotnego dostępu do pojedynczego medium transmisyjnego z podziałem czasu. Polega na ustaleniu przedziałów czasowych zwanych szczelinami (tworzących ramki w których są umieszczana dane pochodzące od różnych użytkowników. Przesyłane przez medium sygnały można identyfikować na podstawie ich położenia w ramce.

TDR (Time Domain Reflectometer) - podstawowe urządzenie do testowania miedzianego okablowania telekomunikacyjnego. Wykorzystuje zjawisko odbicia jednostkowego impulsu elektrycznego o stromych zboczach od niejednorodności toru transmisyjnego (złącza, przewężenia przerwy), a następnie odpowiednią analizę tak odebranego sygnału echa.

technika komponentowa - współcześnie stosowana, modelowa technologia tworzenia aplikacji (również sieciowych), łącząca cechy programowania modularnego z możliwością wielokrotnego użycia raz przygotowanych elementów oprogramowania. Cechą charakterystyczną komponentowej techniki programowania jest używanie komponentów, czyli składowych oprogramowania, zawierających następujące elementy:

• właściwości - opisujące stan komponentu, dostępne dla odczytu i modyfikacji przez wykorzystujący je program;

• metody - stanowiące akcje wywoływane przez program w trakcie działania;

• zdarzenia - komunikaty wysyłane do programu w reakcji na zmiany zachodzące w stanie obiektu. Komponenty stanowią zbiór zamkniętych funkcji przeznaczonych do ich używania przez różne programy, lecz są dostępne w postaci uniemożliwiającej ich modyfikację źródłową (JavaBeans, ActiveX, i inne
  technologia PD (Phase-change Dual) - wcze­śniejsza odmiana dwufazowego optycznego sposobu zapi­su na płytach CD z odczytem wielokrotnym i z powtórnym zapisem nowych danych, opracowana (od 1995 r.) przez ja­pońską firmę Matsushita (Panasonic). W technologii tej wy­korzystuje się zjawisko zmiany właściwości odblaskowych stopu nośnika wykonanego ze srebra, indu, antymonu i tel­luru (Ag-ln-Sb-Te) pod wpływem światła laserowego. Nazwa technologii związana jest ze strukturą stopu występującego w normalnej temperaturze otoczenia w dwóch stanach: bezpostaciowej - słabo odbijającej światło oraz krystalicz­nej - o znacznie lepszym współczynniku odbicia. Amorficz­na w pierwotnej fazie (bezpostaciowa) struktura stopowa ulega krystalizacji na skutek przegrzania silnym promie­niem laserowym w procesie zapisu, co umożliwia później modulację odbitego promienia świetlnego przy jej oświetle­niu drugim, słabszym strumieniem laserowym. Technologia PD nie znalazła powszechnej akceptacji.

technologia SLR/MLR (Scalable Linear Re- cording/Multichannel Linear Recording) - rozwija­na od 1996 r. przezTandberg Data (Quantum) technologia skalowanego zapisu liniowego SLR oraz wielokanałowego zapisu MLR na taśmach magnetycznych, należąca obecnie do popularnych sposobów rejestracji danych w streamerach stacji roboczych sieci LAN o różnej wielkości. Istotną cechą tej technologii jest elastyczne pozycjonowanie głowi­cy za pomocą serwomechanizmu z własną ścieżka napro­wadzającą, co niweluje efekty wywoływane migotaniem ta­śmy w gnieździe prowadzącym nośnik. Seria produktów wy­konanych w tej technologii (streamery SLR2-SLR6, MLR1-MLR7) charakteryzuje się: skalowaną pojemnością od 525 MB do 80 GB (do 160 GB z kompresją danych), możliwością zapisu do 240 MB na minutę (3 MB/s) z auto­matyczną weryfikacją zapisu za pomocą procedury RWW (Read While Write) oraz korekcją błędów ECC. Specjalna technika zapisu na taśmach magnetycznych z zastosowa­niem głowic MR i odpowiedni materiał nośnika umożliwiają wielokrotny (ponad 750 razy) zapis danych, a zarejestrowa­ne informacje można przechowywać przez min. 10 lat.

teleakcja - wydzielona grupa usług sieci cyfrowej ISDN, dla których wspólną cechą jest przekaz komunikatów steru­jących do wielu użytkowników lub odbiór komunikatów zbiorczych, zwykle o niewielkiej szybkości do - 9,6 kb/s. Usługi te są realizowane wyłącznie w trybie transmisji pa­kietowej przez kanał sygnalizacyjny D₁₆. Zdefiniowane usłu­gi teleakcji obejmują: telealarm (zbieranie komunikatów alarmowych z czujników), telealert (przekaz komunikatów rozsiewczych do terminali),

telekomendę (sterowanie urzą­dzeniami abonenta wg uzgodnionego algorytmu) i teleme­trię (zdalny pomiar parametrów urządzeń końcowych).

Teledesic - satelitarny szerokopasmowy system komu­nikacji multimedialnej o dużej pojemności (ponad 20 min abonentów), oparty na 288 aktywnych satelitach rozmie­szczonych równomiernie na 12 orbitach o wys. 1375 km. System jest przewidziany do obsługi dwóch typów terminali stacjonarnych:

• standardowego z symetrycznymi łączami i przepływ­nością zmieniającą się na żądanie 16-2048 kb/s z krokiem 16 kb/s oraz

• szerokopasmowego z kanałami symetrycznymi

  1. przepływności do 64 kb/s. System ma zapewnić łączność z dowolnego punktu na Ziemi.

telefaks (facsmile, fax) - elektroniczne urządzenie komunikacyjne do przesyłania obrazów łączem telefonicz­nym, nazywane inaczej urządzeniem telekopiowym, faksy- mile, terminalem faksującym lub potocznie faksem. Prze­kaz informacji faksowej w postaci binarnej wymaga urzą­dzenia skanującego po stronie nadawczej (z kodowaniem

1. kompresją informacji) oraz wykonania operacji odwrot­nych u odbiorcy. Przed wysłaniem przesyłki urządzenie fa­ksujące skanuje obraz umieszczony na papierze, dokonuje kompresji informacji i przekształca ją na postać dogodną do transmisji przez analogową linię telefoniczną. Urządze­nie faksowe zawiera skaner, modem i drukarkę umożliwia­jące zdalną i dwukierunkową wymianę informacji graficz­nych. Przed transmisją kopii oryginału (dokumenty pisane, rysunki odręczne, fotografie) - postrzeganych jako kompo­zycja punktów z gradacją szarości (a nie określonych zna­ków) - faksmodem dokonuje kompresji informacji wg jed­nego z kilku algorytmów faksowych MH (Modified Huf­fman), dwuwymiarowym MR (Modified READ) i zmodernizo­wanym MMR (Modified MR). Transmisja tak skompresowa­nych danych, wg uprzednio uzgodnionego standardu (V.17, v,21, v.27ter, v.29) między urządzeniami faksującymi, prze­biega na kilka sposobów - zgodnie z przyjętą klasyfikacją urządzeń faksujących (grupy 1-4).

telefon analogowy - urządzenie przewodowej tele­fonii abonenckiej służące do przetwarzania dźwięków mowy na sygnały elektryczne i przesyłania ich na odległość przez system komutacji (centralę telefoniczną) i odwrotnie. Sy­gnały mowy abonenta nadającego są przetwarzane w mi­krofonie na analogowe sygnały elektryczne o częstotliwo­ściach od 300 Hz do 3400 Hz (pasmo 3,1 kHz).

telefon cyfrowy ISDN - terminal abonencki prze­znaczony do współpracy ze zintegrowaną cyfrową siecią te­lefoniczną ISDN. Od telefonu analogowego różni się kon­strukcją, przetwarzaniem mowy do postaci cyfrowej (64 kb/s) i nowymi usługami dodatkowymi oferowanymi w sie­ci cyfrowej. Telefon ISDN jest wyposażony w magistralę sty­ku S z dwoma kanałami rozmownymi B (2x64 kb/s) oraz sygnalizację w kanale D (16 kb/s) - opartą na protokołach LAP-D i DSS1. Aparat telefoniczny zawiera koder PCM i zło­żony układ sterowania do sygnalizacji oraz realizacji usług dodatkowych. Usługi te wymagają poza normalną klawiatu­rą numeryczną, uproszczonej klawiatury alfanumerycznej i wyświetlacza alfanumerycznego. W telefonach ISDN, za­miast wskaźnika alfanumerycznego, są instalowane moni­tory graficzne LCD w formacie CIF lub QCIF (Quarter CIF), stanowiące pomoc w realizacji wielu funkcji dodatkowych: interpretacja funkcji klawiszy, zegar, budzik, kalendarz, se­kretarka, miniksiążka telefoniczna, sposób i wielkość taryfi­kacji, przenoszenie rozmów oraz wyświetlanie: numerów te­lefonów realizowanego połączenia, nadsyłanych komunika­tów SMS, stanu skrytki pocztowej i in.

telefon komórkowy - podstawowe, przenośne, nadawczo-odbiorcze urządzenie o niewielkiej mocy (1-5 W), działające w zasięgu radiowych sieci komórkowych: pierwszej (analogowej), drugiej (cyfrowej) lub trzeciej (oso­bistej) generacji, przeznaczone głównie do realizacji połą­czeń głosowych. W przeciwieństwie do tradycyjnych telefo­nów stacjonarnych i większości komórkowych telefonów analogowych cyfrowe telefony komórkowe zapewniają po­ufność przekazywanych rozmów, także przekaz danych w szerokim zakresie przepływności od 9,6 kb/s (GSM) do 384 kb/s (GSM/GPRS) oraz 2 Mb/s (UMTS) - bez identyfi­kacji miejsca pobytu abonenta ruchomego.

telefonia bezprzewodowa CT —> CT

telefonia internetowa IT (Internet Telephony) - transmisja sygnałów mowy w czasie rzeczywistym, także in. strumieni informacji (sygnału wideo), za pośre­dnictwem sieci stosującej protokół IP. Telefonia internetowa (VolP) wymaga protokołów umożliwiających sterowanie przebiegiem transmisji w bezpołączeniowym środowisku sieci pakietowej IP, co jest związane z funkcjonowaniem od­powiednio szybkiej sygnalizacji - zdolnej do ustanawiania i sterowania przebiegiem sesji w czasie rzeczywistym. Taki sposób transmisji wymaga mechanizmów przywracania od­powiedniej kolejności pakietów w odbiorniku, kompensacji

zaistniałych strat, synchronizacji strumieni multimedialnych i identyfikacji rodzaju zawartości pakietów. Funkcje tego typu spełniają popularne protokoły czasu rzeczywistego; transportowy RTP, RSVP oraz dopełniający protokół sterujący RTCP. Dzięki temu możliwe są wielorakie usługi telefonii internetowej: transmisja w trybie multicast, przesyłani informacji zwrotnej dotyczącej jakości transmisji, szyfrowanie przesyłanej informacji, a także przekazy datagramowe z protokołem UDP. Telefony internetowe IP z wyglądu i funkcji przypominają standardowe aparaty telefoniczne, lecz są wpinane bezpośrednio do sieci komputerowej LAN.

telefonia komórkowa - sieć analogowej lub cyfrowej łączności radiowej, utworzona z komórek radiowych pokrywających swym zasięgiem obszar przeznaczony do obsługi abonentów ruchomych i stacjonarnych, czyli korzystających z telefonów komórkowych. Dwie istotne cechy odróżniają systemy telefonii komórkowej od innych bezprzewodowych systemów łączności radiowej:

• komórkowa struktura sieci składająca się z komórek radiowych - każda obsługiwana przez najbliższą stację bazową. Komórki radiowe są różnej wielkości: małe komórki, występują na obszarach o dużym skupieniu abonentów, a tam gdzie abonentów jest niewielu - komórki są duże Wielkości komórek, ich rozmieszczenie, kształt i liczba na

danym obszarze mogą ulegać zmianom w miarę rozwoju sieci;

• okresowa aktualizacja (lub na żądanie systemu) stanu aktywnych aparatów komórkowych znajdujących się w zasięgu stacji bazowej - mająca na celu lokalizację prze­mieszczających się abonentów obsługiwanych przez sieć komórkową.

telefonia komputerowa - łączenie funkcji tele­fonu z usługami oferowanymi przez komputer. Obejmuje 3 zbieżne pojęcia: integrację telefonu z komputerem zwaną CTI, właściwą telefonię komputerową oraz integrację sy­stemów telefonicznych i komputerowych w jeden system o strukturze pakietowej (dedykowane serwery aplikacji głosu i danych). Pojęcie telefonii obejmuje wiele aplika­cji, a w tym: integrację komputera z telefonem (CTI) w sie­ciach LAN, interakcyjne przetwarzanie głosu, pocztę głosową obsługiwaną przez telefon lub komputer, bezobsługową recepcję, rozpoznawanie głosu użytkownika,

przejście z tekstu drukowanego na mowę, faksowanie, równoczesne korzystanie z danych i głosu, przetwarzanie sygnałów, wideokonferencje, predykcyjne wybieranie numeru, audioteks, odczytywanie danych, centra telefo­niczne, punkty pomocy, a także tradycyjne przełączanie rozmów telefonicznych i sterowanie tymi połączeniami. Coraz częściej elementem telefonii komputerowej staje się telefon z przetwarzaniem cyfrowym przyłączony bezpo­średnio do sieci LAN - z zachowaniem wszy­stkich dotychczasowych funkcji tradycyjnego aparatu telefonicznego.

telefonia stacjonarna - tradycyjny system realizujący połączenia ze stacjonarny­mi abonentami i świadczący usługi podsta­wowe POTS. Obecnie w tego typu systemach stosuje się komutowanie łączy za pośrednic­twem central telefonicznych i cyfrowych systemów komutacji. Coraz częściej rozwiązanie to ustę­puje miejsca cyfrowej transmisji głosu w pakietowej tech­nologii przekazów (cyfryzacja, kodowanie, kompresja, przełączanie pakietów), realizowanych w szybkich sieciach konwergentnych czasu rzeczywistego (głos z danymi - VoDATA) z wykorzystaniem możliwości cyfrowych centralek abonenckich IP PABX.

teległosowanie - jedna z usług świadczonych przez operatora sieci publicznej PSTN za pośrednictwem funkcji sieci inteligentnej IN (w Polsce funkcjonuje od 10.01.2000 r.). Pozwala na zliczanie wywołań na konkretny numer po­przedzony prefiksem (w Polsce 0-700) i rejestrację znacz­nie większej liczby głosów niż podczas tradycyjnego audio- teksu. W odróżnieniu od audioteksu do oddania głosu nie jest potrzebne zestawienie połączenia, lecz sam fakt przyję­cia wywołania przez sieć IN pod wskazany numer.

telekomunikacja - termin wywodzący się z grec­kich słów tele (odległy) oraz communicare (dzielenie się z kimś), co łącznie oznacza przekazywanie wiadomości na odległość, bez wnikania, w jaki sposób i jakimi środkami jest to realizowane. Istotą telekomunikacji jest przesyłanie wiadomości na odległość, chociaż przy obecnie stosowa­nych rozwiązaniach określenie odległości między dwiema stacjami lub dwoma porozumiewającymi się abonentami traci na znaczeniu. We współczesnej terminologii termin telekomunikacja oznacza przesyłanie od nadawcy do odbiorcy głosu, dźwięku, sygnałów optycznych, danych, faksów, grafiki i obrazów ruchomych, umożliwiających odtwarzanie wiadomości pierwotnej. Przesyłanie informa­cji odbywa się za pomocą urządzeń elektrycznych, elek­tronicznych i optycznych - zarówno w postaci sygnałów analogowych, jak i cyfrowych. Jako środek transportu stosuje się wiele rodzajów mediów, począwszy od prze­wodowych (kable miedziane i światłowodowe), bezprze­wodowych (łącza radiowe naziemne i satelitarne), a na przekazach optycznych (światło widzialne, podczerwień lub nadfiolet) kończąc.

telekonferencja - usługa telekomunikacyjna pole­gająca na jednoczesnym połączeniu telefonicznym trzech lub więcej abonentów przez tradycyjne łącza komutowane. Poszczególnym uczestnikom telekonferencji można przypi­sywać różne atrybuty uprzywilejowania (np. jedynie odbiór wiadomości, włączenie się za akceptacją itp.). Usługa tele- konferencyjna stanowi podstawową ofertę sieci cyfrowych ISDN, natomiast jej dalszym rozwinięciem są coraz częściej usługi wideokonferencyjne za pośrednictwem urządzeń i terminali multimedialnych.

telematyka - termin wprowadzony przez CCITT na określenie funkcji sieciowych integrujących dziedziny in­formatyki i telekomunikacji, obecnie zwanych konwergen­cją usług. Zdefiniowany do tej pory zakres usług telematycznych obejmuje:

• teleteks - stanowiący udoskonaloną wersję teleksu mającego wszystkie cechy nowoczesnej maszyny do pisania;

• telefaks - symilograficzna łączność abonencka reali­zowana w sieci analogowej powszechnego użytku; obejmu­je podgrupy: telefaks 2 (aparaty telekopiowe grupy 2), tele­faks grupy 3, telefaks cyfrowy grupy 4;

• wideoteks - umożliwiający przekaz znaków semigra- ficznych (znaki tekstowe i semigraficzne); wymaga stosowa­nia serwerów wideoteksowych o różnym przeznaczeniu wraz z dostępem za pomocą hasła;

• poczta elektroniczna (e-mail) - zorganizowana zgo­dnie z CCITT jako X.400, również z systemem obsługi wiado­mości MHS; umożliwia wymianę plików tekstowych i gra­ficznych między skrytkami abonentów zlokalizowanymi w systemach komutacji;

• poczta głosowa (\/oice mai!) - działająca podobnie jak poczta elektroniczna, z przeznaczeniem do przekazu lub pozostawiania (rejestracji) wiadomości głosowych.

Telemedia - nazwa współczesnej techniki oprogramo­wania wdrażanej przez Lucent Technologies dla użytkowni­ków Internetu, umożliwiającej łączne przesyłanie głosu o ja­kości telefonii stacjonarnej wraz z muzyką o jakości płyt CD.

telemedycyna - zestaw usług telekomunikacyjnych oparty na różnorodnych technologiach transmisji oraz infor­matyce medycznej. Umożliwia zdalne świadczenie usług medycznych, także bieżącą wymianę informacji między ośrodkami medycznymi - usprawniając kontakt personelu lekarskiego z pacjentem. W telemedycynie wyróżnia się na­stępujące dziedziny obejmujące przetwarzanie informacji: telediagnostykę, telekonsultacje, telepogotowie, teleoperację oraz teledydaktykę. Aplikacje telemedycyny wnoszą nowe problemy natury prawnej w zakresie poufności i bezpieczeństwa danych.

telepraca - forma organizacji pracy zdalnej, umożliwiająca pracownikom firmy (telepracownikom) wypełnianie swoich obowiązków służbowych poza tradycyjnym i miejscem ich pracy. Telepracownicy kontaktują się z pozostałymi współpracownikami i kierownictwem macierzystego biura, a także uzyskują dostęp do zasobów sieci przedsiębiorstwa, wykorzystując telekomunikacyjne środki techniczne (telefon, telefaks, poczta elektroniczna i głosowa, wideofonia) i zdalnego dostępu do sieci komputerowych własnego przedsiębiorstwa.

teleteks (teletex) - jedna z usług telematyki, pierwotnie nazywana telegrafią biurową. Przewidziana początkowo do wewnętrznej obsługi korespondencji w przedsiębiorstwach głównie o charakterze biurowym, została praktycznie zastąpiona bardziej nowoczesną usługą poczty elektronicznej i usługą faksową. Usługa teleteksowa stanowi rozwinięcie teleksu, jednak różni się od niego większym repertuarem znaków (małe i duże litery, uzupełnione o znaki diakrytyczne).

teletekst (teletext) - dodatkowa usługa telewizyjna za pomocą której użytkownik standardowego odbiornik telewizyjnego (lub wyposażonego w specjalny dekoder teletekstu) ma dostęp do stron nieruchomej informacji nadawanej przez stację telewizyjną w czasie między przesyłaniem kolejnych linii obrazu telewizyjnego.

teleusługi (teleserrices) - zespół usług charakterystycznych dla sieci cyfrowej ISDN, wykorzystujących oprócz właściwych usług przenoszenia również sposoby sterowania urządzeniami końcowymi. Do najważniejszych teleusług realizowanych przez kanały informacyjne ISDN typu B (n* 64kb/s), należą: telefonia 3,1 kHz, telefonia cyfrowa (64kb/s), telefaks G4 (klasa 1), teleteks, wideoteks, wideofonia, wideokonferencja (64/128/384 kb/s), poczta elektroniczna i transmisja danych. Odrębną grupę stanowia usługi teleakcji, dla których wspólną cechą jest przekazywanie krótkich komunikatów, zwykle wymagających wielkich szybkości transmisji (do 9,6 kb/s). Usługi teleakcji są realizowane wyłącznie w trybie transmisji pakietowej przez kanał sygnalizacyjny D₁₆. Do tej pory zdefiniowano następujące usługi teleakcji: telealarm, telealert (stan pogody, poziom zagrożeń powszechnych, stężenie zanieczyszczeń itp.), telekomenda oraz telemetria.

telewizja analogowa - tradycyjny przekaz rucho­mych obrazów czarno-białych (od 1945 r.) i kolorowych (od 1954 r.) w następujących standardach:

• amerykański NTSC, stosujący 525 linii skanujących, rozdzielczość 640 punktów w linii (z tego 485 przeznaczo­nych do odwzorowania obrazu) przy częstości 30 ra­mek/s i stosunku boków obrazu 4:3;

• europejski PAL, używający 625 linii, rozdzielczość 640 punktów, z częstością 25 ramek/s przy formacie 4:3. W systemie PAL sygnał koloru jest odwracany o 180° w ko­lejnych liniach skanowania;

• francuski SECAM, oparty na modulacji częstotliwości (819 linii), lecz o innym sposobie kodowania chrominancji.

W Polsce zrezygnowano (1994 r.) z transmisji w stan­dardzie SECAM na korzyść systemu PAL.

telewizja cyfrowa DVB (Digital Video Broad- casting) - standard opracowany przez EBU (Europejska Unia Radiodyfuzyjna) dla rozsiewczej telewizji cyfrowej (1993 r.), normujący przesyłanie cyfrowych sygnałów wizyj­nych w sieciach naziemnych, kablowych i satelitarnych. Wszystkie 3 typy sieci stosują: system kodowania źródłowe­go sygnałów wizyjnych i fonicznych wg standardu MPEG-2, strukturę zwielokrotnienia MPEG-3 TS, jak również te same metody korekcji błędów (kod Reeda Solomona i przeplot danych). Metody kodowania kanałowego i modulacji są odmienne w poszczególnych systemach. W standardzie wy­różniono 4 rodzaje systemów:

• naziemny DVB-T (Terrestial) - dla kanałów 7/8 MHz;

• satelitarny DVB-S (Satellite) - dla kanałów 30/40 MHz, działający w paśmie 12/11 GHz;

• DVB-C (Cable) - dla kanałów 8 MHz oraz

• DVB-CS dla anten zbiorowego odbioru satelitarnego.

dzące z wielu kamer (do 16 stanowisk) mogą być rejestro­wane w cyklu dobowym lub dłuższym na magnetowidach poklatkowych (z regulowanym czasem między kolejnymi obrazami).

telewizja interaktywna IVoD (lnteractive Video on Demand) - usługa multimedialna udostępnia­jąca dystrybucję obrazu w środowisku sieciowym. W klasie usług dystrybucyjnych o interaktywnym oddziaływaniu abo­nenta wyróżnia się następujące klasy usług:

• wideo na życzenie VOD (Video on Demand);

• wideo prawie na życzenie NVOD (Near VOD) - za­pewniającą jednoczesną dystrybucję wielu filmów ze sta­łym przesunięciem emisji (ok. 10-60 min) zależnym od operatora;

• interaktywne wideo na życzenie IVOD - umożliwiają­ce abonentowi: zwalnianie, zatrzymywanie (stop klatka), cofanie i przewijanie transmitowanego obrazu wg własnych upodobań;

• quasi-wideo na życzenie QVOD (Quasi VOD) - gdzie użytkownicy są grupowani w zależności od zainteresowa­nia i mogą jedynie przyłączyć się do wybranych grup dys­trybucji obrazu.

Do najszybciej rozwijających się usług telewizji inte­raktywnej należą: wideotelefonia, wideokonferencje, telezakupy (interaktywny przegląd katalogów, reklam i zama­wianie produktów), telebankowość, kontrola pomie­szczeń oraz teleedukacja (telewizja użytkowa). Kluczo­wym elementem telewizji interaktywnej są wideoserwery, a raczej farma wideoserwerów do jednoczesnej obsługi życzeń wielu klientów. Środkiem do realizacji usług telewizji są różnorodne kanały cyfrowe o ustalonych przepływnościach: 64 kb/s dla wideotelefonii, 384 kb/s dla wide-

telewizja dozorowa - system telewizji przemysłowej wyposażony w kamery do obserwa­cji ważnych lokalizacji (tras dojazdowych, wejść do budynku, korytarzy, parkingów, sal operacyjnych banku i dróg transportu pieniędzy), stanowiący ważny element infrastruktury teleinformatycznej budynku inteligentnego IBS. Dla obiektów strate­gicznych stosuje się dwa niezależne systemy dozo­rowania:

• system obserwacji wnętrz - w którym obraz z kamer dozorujących jest monitorowany wcentrum nadzorczym (np. banku);

• system obserwacji zewnętrznej - z przeka­zem obrazu na monitory ulokowane w centralnej dyspozytorni (z ochroną obiektu). Obrazy pocho-

okonferencji, 1,5 Mb/s dla wizji z jakością VHS, 4 Mb/s dla obsługi programów TV oraz 6 i 8 Mb/s dla prze­kazów wizyjnych o studyjnej jakości. Przyjęte przez opera­torów rozwiązania dają różne możliwości: interaktywną te­lewizję z uczestnictwem w programie lub bez, edukację na odległość - czyli udział w emitowanych kursach, płatne programy wideo PPV (PayperView) oraz wideoinformację (z możliwością zakupów, rezerwacji, konsultacji, zdalnego zwiedzania i informowania).

telewizja kablowa CATV (Cable Telerision, Community Antenna Television) - sposób dystrybucji sygnałów telewizyjnych na sygnałach nośnych wielkiej czę­stotliwości przez sieć abonencką zbudowaną z kabli współo­siowych. W nadal stosowanym układzie klasycznym możliwa jest zarówno transmisja analogowa, jak też transmisja sy­gnałów cyfrowych metodami modulacji szerokopasmowej. Podstawową funkcją CATV w tym jednokierunkowym ukła­dzie jest rozprowadzenie wielokanałowego zbioru modulo­wanych sygnałów wizji i fonii ze stacji czołowej (lub retran­smisyjnej) do tysięcy odbiorników abonenckich. W wersji rozszerzonej - z dodatkowym kanałem zwrotnym (od abo­nenta do stacji czołowej) o przepływności: małej (do 16 kb/s), średniej (144 kb/s) lub dużej (do 2 Mb/s) - wymaga­na jest interakcja, niezbędna przy korzystaniu z usług teleda­cyjnych i multimedialnych usług szerokopasmowych.

Telnet - aplikacja protokołu TCP/IP pozwalająca użyt­kownikowi oddalonego terminalu zarejestrować się przez Internet w odległym serwerze sieci i pracować na tym kom­puterze, jak przez tradycyjny terminal lokalny. Wszystkie polecenia i komendy terminalu są realizowane przez odległy serwer, a terminal służy jedynie do monitorowania komuni­katów i prezentacji wyników. Usługa telnet umożliwia współ­pracę terminalu oraz hosta, działających pod różnymi systemami operacyjnymi (np. UNIX), dzięki wirtualnej apli­kacji terminalu sieciowego. Zapotrzebowanie na ten rodzaj dostępu stale maleje z powodu wzrastającej popularności internetowych usług WWW.

terminal NT (Network Terminal) - sieciowa koń­cówka telekomunikacyjna często nazywana „odchudzonym klientem", stanowiąca tani komputer NC zawierający jedy­nie niezbędne oprogramowanie pozwalające na: uzyskanie połączenia z siecią, zainstalowanie przeglądarki WWW (browser) i wykonywanie apletów przesyłanych z sieci (np. aplety ActiveX lub Java). Wszystkie inne zadania lub usługi - wykonywane zazwyczaj przez tradycyjny system, czyli „opa­słego klienta" - wykonują teraz serwery sieciowe.

terminale ISDN - w standardach ISDN przewiduje się bezpośrednie sprzęganie z lokalną magistralą abonent zupełnie nowych, cyfrowych terminali TE 1 (Terminal Equipment type 1) oraz włączanie tradycyjnych analogowych terminali TE 2 (Terminal Equipment type 2) przez specjalizowane adaptery TA (Terminal Adapter). Połączenia magistrali z siecią cyfrową ISDN dokonuje się za pośrednictwem zakończenia sieciowego NT (Network Termination) - przyjmującego różne postaci (NT, NT1, NT1+TA i in.). Ze względu na złożoność i stopień integracji funkcji urządzenia końcowe, zaliczane do grupy TE1 (cyfrowe, wyłącznie dla ISDN można podzielić na 3 rodzaje:

• proste terminale jednofunkcyjne – przeznaczone do realizacji wybranej usługi ISDN. Typowymi przykładami tej grupy terminali są: telefon cyfrowy ISDN wyposażony w wyświetlacz z klawiaturą i usługi dodatkowe, urządzenie faksowe we grupy 4, terminal ekranowy z klawiaturą, także inne proste urządzenia końcowe;

terminal VSAT (Very Smali Aperture Termi —> VSAT

• terminale mieszane (niefoniczne) – integrujące wiele rodzajów usług transmisyjnych (drukarki, skanery, pamięci masowe różnego rodzaju) w celu realizacji usług nowego

typu (przekaz danych, prezentacja i korekta tekstów, przetwa­rzanie obrazów graficznych, aktualizacja przeglądanych zbiorów, edycja i archiwowanie;

• terminale wielofunkcyjne - spełniające proste funk­cje stacji roboczej sieci ISDN (łączenie usług obliczenio­wych z funkcjami telekomunikacyjnymi).

terminator - pasywne urządzenie sieciowe dołączone do krańcowego urządzenia terminalowego sieci lokalnej LAN lub ostatniego węzła sieci teleinformatycznej. Zapew­nia odpowiednie dopasowanie impedancyjne toru transmi­syjnego (zwykle za pomocą rezystora lub mostkowego ukła­du rezystancyjnego), zapobiegając powstawaniu odbić i za­kłóceń sygnałów w linii podczas transmisji.

testowanie okablowania - metody kontroli mie­dzianego medium transmisyjnego za pomocą testerów ka­blowych i reflektometrów TDR w celu sprawdzenia ciągłości okablowania budynku i zewnętrznych przyłączy teleinforma­tycznych, ustalenia zgodności okablowania z nor­mami, atestami oraz wymaganiami użytkownika. Do podstawowych pomiarów należą: weryfikacja długości położonych kabli, sprawdzenie integralno­ści skrętek (skrętki rozplecione i przeplecione z in­nymi), identyfikacja zwarć i przerw w kablach lub skrętkach, pomiary zakłóceń elektromagnetycz­nych, pomiar przesłuchu zbliżnego NEXT i zdalnego FEXT, pomiary tłumienności kabli miedzianych (także światłowodowych) oraz pojemności elek­trycznej. Oddzielnym zagadnieniem jest weryfikacja zgodności połączeń z dokumentacją, co może sta­nowić niekiedy prawie 100% wszystkich zarejestro­wanych uszkodzeń w okablowaniu.

testowanie sieci telekomunikacyj­nej - złożony proces weryfikujący w kompleksowy sposób poprawność działania sieci teleinformatycznej zgo­dnie z jej założeniami. Dla sieci typowo telekomunikacyj­nych za podstawowe kryterium przyjęto testowanie zgodno­ści sieci, rozumianej jako poprawność implementacji kon­kretnych protokołów (sposobu działania, usługi, interfej­sów) w rzeczywistym systemie telekomunikacyjnym. Spo­sób testowania ujęty przez wiele strategii postępowania (np. testowanie oddolne, odgórne) wymaga indywidualne­go podejścia do konkretnej sieci z uwzględnieniem:

• topologii sieci (okablowanie strukturalne, sposób okablowania),

• segmentów podsieci (ile, jakie),

• połączeń sieciowych (między systemami),

• stosowanych technologii i protokołów transmisji oraz

• aplikacji wspomagających transport danych przez sieć. Na najwyższym poziomie testowania funkcję tą speł­niają rozbudowane, specjalistyczne analizatory protokołów sieciowych - ukierunkowane na diagnozowanie sieci wyko­nanych w konkretnych technologiach transportu: PDH, SDH, ATM czy ISDN.

TETRA (Trans-European Trunked Radio, Terrestial Trunked Radio) - europejski standard zbiorowej łączności typu dyspozytorskiego (trankingowego), przysto­sowany do cyfrowej transmisji mowy i danych pakietowych. Zastępuje dotychczasowe dyspozytorskie sieci zbiorowe o lokalnym zasięgu, działające do tej pory w zakresie czę­stotliwości 410-430 MHz. W systemie TETRA przewidziano dwukierunkową transmisję pakietową z odstępem między- kanałowym 25 kHz (także 12,5 i 6,25 kHz) w paśmie czę­stotliwości 380-385 MHz oraz 395-400 MHz. Kanały roz­mowne lub danych umożliwiają skalowanie przepływności:

7,2, 4,8 i 2,4 kb/s, natomiast szybkość transmisji danych może osiągać: 9,6, 19,2 oraz 28,8 kb/s przez przyporząd­kowanie odpowiedniej liczby szczelin czasowych. TETRA jest pierwszym europejskim systemem trankingowym przewidy­wanym do stosowania w międzynarodowych służbach

1. charakterze alarmowym i publicznym (policja, służby cel­ne, graniczne i porządkowe).

TFTS (Terrestrial Flight Telephone System) - euro­pejski standard naziemnego systemu lotniczej łączności telefonicznej, wprowadzany obecnie dla pasażerów komu­nikacji lotniczej. Parametry systemu ustalone (1992 r.) przez ETSI wykorzystują częstotliwości radiowe w pasmach 1670-1675 MHz (transmisja ziemia-powietrze) oraz 1800-1805 MHz (transmisja powietrze-ziemia). System dostępny początkowo tylko do transmisji sygnałów telefo­nicznych został uzupełniony o transmisję danych z szybko­ścią 9600 b/s. Stacje ruchome umieszczane w samolo­tach współpracują ze stacjami naziemnymi (bazowymi) w zasięgu około 200 km.

TLS (Transport Layer Security) - procedura zabez­pieczania przekazów przesyłanych w warstwie transporto­wej modelu ISO/OSI. Zasadniczy poziom zabezpieczeń protokołu TLS obejmuje następujące funkcje: zapewnienie integralności transportowanych danych (z mechanizmem wykrywania i usuwania niepożądanych zmian w treści przekazów między terminalem a serwerem aplikacji), zagwarantowanie poufności (odpieranie ataków osób nie­uprawnionych zamierzających przechwycić dane w trakcie sesji), uwierzytelnienie obiektów współpracy (zapewnienie identyfikacji klienta i serwera) oraz odmowę przyjęcia zabezpieczenia przekazu w sytuacji stwierdzenia prób wie­lokrotnych - zakończonych niepowodzeniem dostępu. Zbliżone procedury zabezpieczeń są obecnie używane również w bezprzewodowych przekazach platformy WAP ja­ko WTLS.

tłumienie światłowodu - czynnik zmniejszający moc promienia świetlnego prowadzonego wewnątrz włókna światłowodowego, lecz nie zmieniający kształtu przesyłane­go sygnału. Ze wzrostem długości łącza tłumienie rośnie

1. w końcu ogranicza maks. zasięg transmisji sygnałów optycznych. Do kompensacji tłumienia stosuje się wzmac­niacze optyczne: półprzewodnikowe lub światłowodowe ED- FA instalowane co 80-200 km. Dla światłowodów kwarco­wych wartość tłumienia zależy od długości fali promienia optycznego - stąd wyróżnia się 3 częstotliwościowe okna transmisyjne o obniżonej tłumienności jednostkowej oraz

łącznie 5 okien w światłowodach szerokopasmowych specjalnej konstrukcji (wielofalowych).

tłumienność jednostkowa - parametr charakterystyczny toru telekomunikacyjnego określający jego tłumienie przypadające na jednostkę długości (dB, W przypadku ogólnym tłumienność jednostkowa jest funkcją częstotliwości sygnału i przyjmuje różne wartości w zależności od właściwości fizycznych i elektrycznych medium transmisyjnego. Do oszacowania tłumienności różnych torów transmisyjnych przyjmuje się następujące tłumienności jednostkowe: skręcona para miedziana (dla częstotliwości 1 MHz) 25 dB/km, kabel współosiowy (1 MHz) 5 dB/km, światłowód (I okno) - 0,7 do 4 dB/km, światłowód (II okno) - 0,4 dB/km, światłowód (III okno) - 0,2 dB/km, światłowód plastikowy - ok. 500 dB/km, promieniowanie podczerwieni -1-10 dB/km.

tłumienność toru - wielkość charakteryzując tor transmisyjny (również miedziany) pod względem jego zdolności do przekazywania mocy. Tłumienność toru określa stosunek mocy na wejściu toru do mocy na jego wyjściu przy dopasowaniu impedancyjnym wejścia i wyjścia - wyrażaną w decybelach (dB). Można ją wyznaczyć jako iloczyn tłumienności jednostkowej i całkowitej długości toru. W telekomunikacji przewodowej (miedzianej) dla uzyskania optymalnego dopasowania toru jako impedancję standardową przyjmuje się obciążenie rzeczywiste 600Ω natomiast w okablowaniu strukturalnym budynków dla sieci teleinformatycznych przyjmuje się standardowo dopasowanie 100 ±15 Ω lub 100 ±10 ΩW bardzo dokładnych rozwiązaniach okablowania strukturalnego uzyskuje się dopaso- wanie falowe 100 ±3 Ω.

TMN (Telecommunication Management Network) - architektura funkcjonalna do zarządzania siecią teleko-

TMSI (Temporary Mobile Subscriber Identity) - cza­sowy, unikatowy numer identyfikacyjny abonenta sieci ko­mórkowej GSM, ustalany dla abonentów obcej sieci komór­kowej i zapisywany w rejestrze abonentów wizytujących VLR.

Token Ring - sieć komputerowa wykonana w topologii pierścienia zgodnie ze standardem IEEE 802.5, działająca na zasadzie przekazywania znacznika. Topologię pierścienia może przyjmować sieć fizycznie skonfigurowana jako gwia­zda, z centralnie usytuowanym koncentratorem MAU, a znacznik jest wtedy przekazywany od stacji do stacji - połą­czonych w logiczny pierścień. Standard, zaproponowany po­czątkowo przez IBM do szybkości transmisji 4 Mb/s, a później 16 Mb/s, został rozszerzony (1997 r.) do przepływ­ności 100 Mb/s. Poszczególne stacje robocze są przyłączo­ne do pierścienia przez jednostki sterujące MAU (pełniące funkcję koncentratorów) i konfigurowane szeregowo w struk­turę pierścieniową - z możliwością transmisji dwukierunko­wej. Taka konstrukcja sieci w przypadku uszkodzenia pier­ścienia powoduje automatycznie rekonfigurację topologii pierścienia w pętlę - z wyłączeniem przerwanego odcinka pierścienia. W sieciach Token Ring stacje robocze włączone do pierścienia przekazują pakiety danych do następnych w kolejności stacji, spełniając równocześnie funkcję regene­ratora sygnału. Wyłączenie lub dezaktywizacja stacji robo­czej powoduje automatycznie rekonfigurację topologii sieci, przez skrócenie pierścienia i logiczne odłączenie stacji nieak­tywnej. W sieciach Token Ring możliwe jest przypisanie zmiennych priorytetów różnym stacjom, a zmiany priorytetów są wykonywane dynamicznie w trakcie pracy sieci, również w wyniku oddziaływania na siebie stacji roboczych.

munikacyjną. Obejmuje funkcje związane ze stero­waniem, monitorowaniem i rejestrowaniem zaso­bów sieci w celu zapewnienia jej efektywnego wyko­rzystania zgodnie z przeznaczeniem. Funkcje zarzą­dzania telekomunikacyjnego TMN obejmują nastę­pujące obszary działań: administrowanie (wspo­maganie świadczenia usług telekomunikacyjnych), sterowanie (działania adaptacyjne w stosunku do zmian zachodzących w otoczeniu telekomunikacji), utrzymanie (technika zapewniająca sprawne funk­cjonowanie sieci) oraz zabezpieczanie (planowanie i przygotowanie do wdrożeń nowych cech usługo­wych w sieci).

topologia sieci - sposób fizycznego i logicznego po­łączenia elementów sieci teleinformatycznej (węzłów, stacji i terminali) na określonym obszarze za pomocą okablowa­nia sieciowego. Topologie sieci lokalnych obejmują podsie­ci, stanowiące elementy sieci złożonych, wśród których wy­różnia się następujące rozwiązania:

• magistrala - do pojedynczego kabla stanowiącego wspólną magistralę przyłączone są wszystkie stacje robo­cze i serwery;

• gwiazda - stacje robocze podłączone są do koncen­tratora, a sygnały są nadawane do wszystkich stacji lub przekazywane od stacji do stacji;

• pierścień - dwukierunkowa magistrala łączy kolejno w zamknięty pierścień wszystkie stacje robocze podsieci. Transmisja przebiega kolejno od stacji do stacji, niezależnie w obydwu kierunkach;

• pierścień skonfigurowany w gwiazdę - sieć pierście­niowa, w której sygnały są również przekazywane od stacji do stacji, ale fizyczną topologię stanowi gwiazda z central­nie umieszczonym koncentratorem, w którym zbiegają się interfejsy od wszystkich stacji roboczych (IEEE 802.5 To­ken Ring);

• gwiazda konfigurowana w magistralę - sieć, w której grupy stacji roboczych połączonych w gwiazdę dołączane są do długich odcinków kabli głównych stanowiących magistralę.

TP (Terminal Portability) - jedna z usług dodatkowych oferowanych klientom sieci cyfrowej ISDN, pozwalająca użytkownikowi zawiesić istniejące połączenie, a następnie podjąć je z terminalu dołączonego do innego gniazda tego samego styku S/T lokalnej magistrali ISDN.

traceroute - diagnostyczny protokół narzędziowy umożliwiający (podobnie jak komenda ping) śledzenie sko­ków wzdłuż ścieżki transportowej i określanie trasy przekazu bądź wyliczanie czasu jaki jest potrzebny na przejście pakie­tu z jednego rutera do drugiego. Pozwala identyfikować ad­res sieciowy (nazwę serwera lub jego numer IP) i pokazać,

jakimi drogami wędrują dane przesyłane z tego adresu, a także na podstawie prostej analizy ruchu w poszczegól­nych odcinkach sieci, wykryć szczególnie obciążone odcin­ki. Procedura ta jest przydatna do identyfikowania hakerów w sieci Internet przez analizę - po fakcie przestępstwa - ścieżek przejścia między kolejnymi ruterami sieci.

trafik - w telekomunikacji wartość średniego natężenia ruchu w kanale telefonicznym, złączu lub węźle sieciowym. Wielkość natężenia ruchu jest definiowana w stosunku do ruchu, jaki wnosi przeprowadzenie jednej rozmowy telefo­nicznej. Jednostką trafiku jest erlang [Erl], Jeden erlang oznacza ruch, w którym jedno łącze (ścieżka, kanał, węzeł) jest ciągle zajęte (jednogodzinna rozmowa w ciągu godziny, jednominutowe połączenie w ciągu minuty). Natężenie ruchu wynosi 5 Erl, jeśli w ciągu godziny istnieje np. 100 połą­czeń 3-minutowych lub 25 rozmów 4-minutowych plus 40 rozmów 5-minutowych itp. Typowy abonent domowy generuje trafik w zakresie 50-70 mErl, na­tomiast abonent instytucjonalny i z tzw. małego bi­znesu 100-150 mErl. Maks. trafik przenoszony przez nowoczesne systemy komutacji wynosi kilka­dziesiąt tysięcy erlangów. Trafik głosowy w świecie narasta 5-8% rocznie, natomiast trafik internetowy podwaja się w ostatnich latach co trzy miesiące.

tranking (trunking) —> transmisja trankingowa

transmisja analogowa - sposób przesyłań sygnałów (głos, obraz, dane) przez kanały analogowe (np. linie telefoniczne lub kanały szerokopasmowe). Sygnały o charakterze ciągłym (analogowe) mogą być transmitowane bezpośrednio w linii, natomiast sygnały dyskretne ( cyfrowe, binarne) muszą być upodobnione do postaci analogowej za pomocą modulacji w modemach (demodemach) znajdujących się po obydwu stronach łącza analogowego wąskopasmowego lub szerokopasmowego.

transmisja anizochroniczna - sposób komunikacji przez łącze szeregowe, w którym przesyłane dane są generowane przez urządzenia komputerowe i nie mają czasowych ograniczeń w przekazie informacji, czyli nie wymagają transmisji w czasie rzeczywistym. Przeciwieństwem transmisji anizochronicznych (przekaz plików poczta elektroniczna, in.) są transmisje izochroniczne - wymagane w aplikacjach czasu rzeczywistego (głos cyfrowy, przekaz obrazu, sterowanie procesem).

transmisja asynchroniczna - tryb transmisji szeregowej stosującej bity startu i stopu do koordynacji i synchronizacji przepływu znaków danych między urządzeniami końcowymi (modemami). Każdy znak danych jest traktowany oddzielnie: rozpoczyna się elementem rozruchowym (bit startu), a kończy elementem zatrzymania (bit stopu), Odstęp między sąsiednimi znakami transmisji może być dowolny. Nie korzysta się z żadnego mechanizmu do odmierzania czasu synchronizującego zdarzenia między nadawcą i odbiorcą, a każdy znak jest traktowany oddzielnie.

transkoder - ściśle zdefiniowany, techniczny lub pro­gramowy sposób konwersji pełnych tablic kodowych mię­dzy różnymi formatami kodowania informacji cyfrowych.

transmisja izochroniczna - sposób komunikacji zapewniający ustaloną min. szybkość transmisji, niezależnie od wielkości ruchu generowanego w otaczającym śro-
dowisku. W transmisji przestrzega się rezerwacji szczelin czasowych i nie dopuszcza do stosowania automatycznej retransmisji ARQ. Transmisja izochroniczna jest niezbędna do obsługi ruchu multimedialnego, zwłaszcza sygnałów gło­sowych i wideofonicznych, gdzie wymaga się uzyskania sta­łego ruchu ramek, przybywających w równomiernych odstę­pach czasu i w tej samej kolejności, w jakiej zostały nada­ne. Opóźnienie w przekazach obrazu między skrajnymi punktami transmisji (end-to-end) nie powinno przekraczać 50 ms dla transmisji telewizyjnych i 150 ms dla pakieto­wych przekazów głosowych.

transmisja koherentna - bezpośrednia metoda transmisji i odbioru sygnałów elektrycznych, radiowych bądź optycznych z detekcją koherentną, czyli umożliwiającą odbiór pełnej i niezakłóconej informacji o amplitudzie, fazie i częstotliwości zmodulowanego sygnału nośnego.

transmisja równoległa - tryb transmisji między komputerami lub innymi urządzeniami cyfrowymi, w której wszystkie bity tworzące znak danych lub słowo maszynowe

transmisja mikrofalowa - sposób bezprze­wodowej komunikacji z wykorzystaniem mikrofal, zrealizo­wany pod warunkiem wzajemnej widoczności anten nadawcy i odbiorcy. Odstępstwem od tej zasady jest ugię­cie i rozproszenie sygnałów radiowych w troposferze - co umożliwia komunikację w obszarze poza bezpośrednią wi­docznością anten. Stosowane częstotliwości mikrofalowe znajdują się w zakresie 1-300 GHz, przy czym wyższe czę­stotliwości są używane do transmisji lokalnych na krót­kich dystansach. Typowe przepływności uzyskiwane w długodystansowych transmisjach mikrofalowych wyno­szą: 2, 8, 34, 140, 155 Mb/s. Maksymalna odległość między kolejnymi węzłami naziemnej radiolinii mikrofalo­wej zwykle nie przekracza 50 km; aby uzyskać większy zasięg stosuje się stacje przekaźnikowe (radioliniowe przemienniki pasma).

komputera są przesyłane synchronicznie i jednocześnie in­terfejsem równoległym, przez wielokanałowe medium transmisyjne (kabel wielożyłowy, skrętki przewodów). W odróżnieniu od transmisji szeregowej długość połącze­nia jest ograniczona zwykle do kilku metrów (z uwagi na możliwość rozsynchronizowania sygnałów). Największą przepływność w transmisji równoległej uzyskano w stan­dardzie HIPPI (25 Mb/s x 32 linie = 800 Mb/s) na odle­głość do 25 m w połączeniach między superkomputerami. W najnowszej wersji tego standardu uzyskano szybkość 1600 Mb/s.

transmisja satelitarna - sposób komunikacji za pomocą satelitów telekomunikacyjnych umieszczonych na orbitach okołoziemskich. Całodobową łączność między dwoma dowolnymi punktami na powierzchni Ziemi, z wy­jątkiem obszarów podbiegunowych, zapewniają trzy sate­lity geostacjonarne umieszczone w odległości kątowej 120° na wysokości 35 800 km. Łączne opóźnienie sygna­łu przy jednokrotnym przejściu przez geostacjonarny prze­kaźnik satelitarny (2x36 tys. km) wynosi średnio 267 ms, natomiast dwukierunkowe opóźnienie satelitarne między dwoma stacjami naziemnymi wynosi nie mniej niż 0,48 s (przy założeniu, że obydwie stacje znajdują się wprost pod satelitą). Tłumienie wolnej przestrzeni na trasie sateli- ta-Ziemia wynosi ok. 205 dB przy częstotliwości 12 GHz. Rozwiązania typowe obejmują następujące rodzaje trans­misji: naziemne satelitarne stacje odbiorcze TV (pracujące w zakresie 12/11 GHz), systemy transmisji działające z terminalami VSAT (pasmo Ku 14/11 GHz lub pasmo C 6/4 GHz) oraz przekazy satelitarne do terminali rucho­mych (pasmo 14/12/11 GHz) - jedynie z niewielkimi szybkościami transmisji.

transmisja solitonowa - technika przekazu przez medium światłowodowe laserowych impulsów optycznych o unikatowym kształcie obwiedni sygnału świetlnego zbliżo­nej do funkcji sekans hiperboliczny. Przez odpowiednie ukształtowanie parametrów impulsu optycznego w modula­torze laserowym soliton podstawowy (istnieją solitony wy­ższych rzędów) zachowuje swój niezmienny kształt przez ca­ły czas propagacji we włóknie światłowodowym - niezależ­nie od długości toru - stając się podstawowym elementem nośnym do transmisji na dużych dystansach. Wykorzystując standardowe włókna optyczne z solitonami o szerokości 20-50 ps, uzyskuje się przekazy światłowodowe o przepływ­ności podstawowej pow. 10 Gb/s nawet na odległość 36 tys. km.

transmisja synchroniczna - tryb transmisji danych między urządzeniami końcowy­mi synchronizowany sygnałem zegarowym, nada­wanym odrębnym przewodem łącza szeregowego lub zakodowanym wraz z danymi w jednej linii transmisyjnej. Bity i znaki danych są przesyłane w blokach z ustaloną szybkością między nadaj­nikiem i odbiornikiem, a urządzenia są synchroni­zowane na początku i końcu bloku. Nie są stoso­wane bity startu i stopu (jak w transmisji asynchronicznej), a bloki po skompletowaniu w buforach są przesyłane z maks. szybkością osiąganą w łączu komunikacyjnym lub współpra­cujących urządzeniach (np. przez modemy). W celu synchronizacji zegarów na początku bloku jest przesyłany ciąg synchronizacyjny, wg potrzeb powtarzany okresowo między blokami. Wielkość bloku danych może przyjmować różną długość, a ilość informacji w kolejnych blokach danych może ulegać zmianie.

transmisja szeregowa - rodzaj transmisji, w której sygnał jest przesyłany pojedynczym kanałem lub łą­czem telekomunikacyjnym, a poszczególne bity danych są transmitowane kolejno, bit po bicie. Specyfikacja interfej­sów szeregowych definiuje sposób przesyłania sygnałów, typy wykorzystywanych kabli, rodzaje złączy i procedury kontrolne. Do najbardziej znanych należą: RS 232C, RS 449, X.21, V.35 i HSSI (Cisco).

ciu długościach fal świetlnych ze zwielokrotnieniem falowym DWDM.

transmisja trankingowa - sposób transmisji przez wielokanałowe medium radiowe polegający na automatycznym przydzielaniu i podziale ograniczonej puli kanałów radiowych (trunks) między znacznie większą od tej puli liczbę użytkowników. Idea trankingu opiera się na teorii zgodnie z którą jest małe prawdopodobieństwo, aby wszyscy abonenci w tym samym czasie chcieli korzystać z całej puli dostępnych kanałów radiowych (tablice Erlanga).

transmisja światłowodowa - sposób transmi­sji przez medium światłowodowe, z wykorzystaniem jed­nego z trzech okien światłowodowych o małej tłumienno- ści jednostkowej w funkcji częstotliwości: I okno (850 nm) - ok. 1-4 dB/km, II (1310 nm) - 0,4 dB/km oraz III (1550 nm) - 0,2 dB/km. Olbrzymie szerokości pasma dostępne w II oknie (ok. 12 THz) i III (15 THz) umożliwiają prowadze­nie transmisji o bardzo wysokich przepływnościach, zwła­szcza przy zastosowaniu wzmacniaczy optycznych EDFA, działających w III oknie światłowodowym, na kilkudziesię-

Ponieważ kanały komunikacyjne (pasma częstotliwości radiowej) są przydzielane abonentowi na żądanie i zwalniane natychmiast po zakończeniu rozmowy, uzyskuje się wysoką efektywność wykorzystania widma częstotliwości, co pozwala na zredukowanie liczby nośnych niezbędnych do zapewnienia wymaganej jakości usług określonej grupie klientów. Technika trankingu jest szeroko stosowana do wewnętrznej łączności w przedsiębiorstwach rozległych oraz w stacjonarnej i ruchomej transmisji danych.

transmisja w paśmie podstawowym - spo­sób transmisji sygnałów przez przewodowe medium trans­misyjne w postaci impulsów bezpośrednich, a nie jako sygnałów modulowanych. Ta transmisja zajmuje całą dostępną szerokość pasma nośnika transmisyjnego na potrzeby jednego kanału komunikacyjnego, chyba że sto­suje się technologie współdzielenia medium przez wielu użytkowników podczas pracy z podziałem czasu (TDM). Prawie wszystkie sieci LAN korzystają z transmisji w pa­śmie podstawowym.

transmisja w podczerwieni - sposób komuni­kacji na niewielkie odległości za pośrednictwem promienio­wania podczerwonego w zakresie fal 700-1500 nm. Olbrzy­mi zakres użytkowy pasma podczerwieni - wynoszący ok. 200 THz - może być wykorzystywany wielokrotnie w obrębie tego samego budynku do budowy sieci bezprzewodowych WLAN (Wireless LAN), co jest związane z brakiem przenikalności fal przez ściany pomieszczeń. Stosunkowo wysoka tłumienność jednostkowa wynosząca 1-10 dB/km umożli­wia standardowo transmisje szerokopasmowe (155 Mb/s, 622 Mb/s, 1 Gb/s) w zasięgu kilkuset m. Budowa wydzie­lonych łączy podczerwieni o skupionej wiązce promienio­wania w zasięgu kilku km wiąże się ze zmniejszeniem szyb­kości przekazów od 2 do 155 Mb/s.

transportowe protokoły IP - grupa protokołów sieci IP (oprócz najbardziej rozpowszechnionych TCP i UDP) przeznaczonych do prowadzenia transmisji multimedial­nych w czasie rzeczywistym. Mają one możliwość transmisji grupowej (multicast) i dobrze współpracują z szybkimi sie­ciami teleinformatycznymi. Ze względu na różne wymagania stawiane przez poszczególne aplikacje realizują bądź nieza­wodną transmisję danych jako protokoły: XTP (Xpress Transport Protocol) i RMTP, bądź transmisje w czasie rzeczy­wistym bez zapewnienia niezawodności: RTP i RTCP.

trasowanie - metoda doboru drogi przekazu informacji (zwykle pakietów) przez sieć komunikacyjną zawierającą ru- tery, przełączniki i mosty - umożliwiające alternatywny wy- bórtrasy. W celu zapewnienia optymalnej marszruty z punk­tu widzenia użytkownika (najtańsza, najszybsza, najbez­pieczniejsza bądź bez żadnych wymagań) istnieje i stosuje się wiele algorytmów wyboru. Do bardziej znanych współ­czesnych protokołów trasujących należą:

• wektorowy sposób trasowania ścieżek DVRMP,

• algorytm najkrótszej ścieżki MOSPF oraz

• protokoły wielopunktowego wyboru trasy PIM.

Travan - klasa najprostszych i najtańszych napędów ta­śmowych o pojemnościach dochodzących do kilku gigabaj­tów danych na jednym nośniku kasetowym z przeznacze­niem dla urządzeń archiwizujących o liniowym zapisie infor­macji na nośniku. Technologia opracowana (w 1995 r.) przez 3M Data Storage Products Division i zaakceptowana przez zrzeszenie producentów QIC umożliwia zapis danych na kilku ścieżkach taśmy przesuwającej się liniowo wzglę­dem głowicy, przy czym zapis i odczyt są realizowane w oby­dwu kierunkach, dzięki mechanizmowi zmiany kierunku ta­śmy i prostopadłemu przemieszczaniu głowicy. Kasety uży­wane w technologii Travan są przystosowane do taśm o sze­rokości 0,315" (0,8 cm) produkowanych w czterech we­rsjach (od TR-1 do TR-4) różniących się pojemnością gro­madzonych informacji i szybkością spływu danych. Maks.

pojemności w poszczególnych wersjach kaset tego standar­du wynoszą odpowiednio: TR-1 (400 MB, szybkość 62,5 kB/s), TR-2 (800 MB, szybkość 62,5-125 kB/s), TR-3 (1,6 GB, szybkość 125-250 kB/s) oraz TR-4 (4 GB, szybkość 567 kB/s).

Triple-DES --> 3DES

tryby transmisji - trzy podstawowe tryby stosowane w telekomunikacji w odniesieniu do transmisji szeregowej, klasyfikowanej ze względu na występujące uwarunkowania czasowe. Podział ten obejmuje następujące rodzaje transmisji:

• asynchroniczna - stanowiąca najprostszy sposób transmisji szeregowej, stosująca bity start-stopowe do ko­ordynacji i synchronizacji przepływu znaków danych między urządzeniami końcowymi;

• synchroniczna - w której jest używany sygnał zegaro­wy do regulacji przepływu danych między urządzeniami koń­cowymi, a bity i znaki danych są przesyłane w blokach z ustaloną szybkością między nadajnikiem i odbiornikiem zsynchronizowanymi na początku i końcu bloku;

• izochroniczna - zapewniająca stałą szybkość prze­kazu danych multimedialnych (wideofonicznych), niezależ­nie od wielkości ruchu generowanego w otaczającym śro­dowisku. Polega na przydzielaniu do kanału komunikacyj­nego i egzekwowaniu w trakcie pracy stałego pasma prze­noszenia.

tunelowanie IP - bezpieczny sposób transmisji infor­macji przez sieć Internet, polegający na tworzeniu prywat­nych połączeń wirtualnych VPN bezpośrednio między stacją źródłową a portem docelowym. Sam proces tunelowania stanowi wirtualną ścieżkę przebiegającą przez sieć pośre­dniczącą (w tym wypadku IP), charakterystyczną dla sieci działających w odmiennych protokołach. Transmitowane pakiety IP są odpowiednio kapsułkowane (opakowane) i szyfrowane przed ich wysłaniem w sieć IP przez dwie dedykowane bramy VPN Gateway znajdujące się po obu stronach sieci - stanowiące podstawowy element techniczny bezpiecznego przekazu przez sieć globalną. Proces tunelowania polega na opakowaniu pakietu sieci źródłowej, następnie jego przesłaniu ścieżką wirtualną, ekstrakcji pakietu z sieci pośredniej IP (gateway) i przekazaniu go odbiorcy przesyłki.

TUP (Telepbone Users Part) - międzynarodowy protokół sygnalizacji używany w telefonii.

TxD (Transmited Data) - podstawowa linia fizyczna (TxD, TD) zdefiniowana w standardzie szeregowym RS 232 do przenoszenia informacji jako nadajnik danych.