Siła transportowa rzeki P (masa przemieszczanego materiału [t; kg]) P = $\frac{eV^{2}f\rho}{2g}$; kawitacja- drążeniu litych utworów przez pęcherzyki powietrza znajdujące się w wodzie Tarcie zewnętrzne to tarcie cząstki wody o brzegi i o dno koryta. Zależy ono od szerokości koryta i biegu rzeki (prostoliniowy, meandrujący). Tarcie wewnętrzne to tarcie pomiędzy poszczególnymi cząstkami wody. Wzrost masy wody zwiększa prędkość. Związki rozpuszczone: węglan wapnia, siarczany Ca,Mg,K,Na, chlorki, krzemionka. W sprzyjających warunkach są strącane tworząc stałe osady. Utwory składowane przez rzekę: *w środkowym biegu – piaski średnie *w dolnym biegu – piaski drobne i pyły *przy ujściu rzeki, w delcie, materiał najdrobniejszy – muły (pyły). W dolnym biegu rzeki powstają odsypy (mielizny), a przy wyjściach potoków stożki napływowe. W odciętych zakolach – starorzeczach, na skutek zarastania roślinnością tworzą się grunty organiczne. W czasie wezbrań powodziowych rzeki erodują osadzony wcześniej materiał, a na jego miejsce nanosi nowy, coraz drobniejszy, w miarę obniżenia stanu wody i zmniejszania prędkości nurtu. Szerokie doliny wypełnione są piaskiem przewarstwionym mułami i małymi ilościami żwirów. Erozja morska: Energia niszcząca fali jest zależna od wysokości i długości fali oraz od ciężaru 1m^3 wody: E = $\frac{\mathbf{\text{ωL}}\mathbf{H}^{\mathbf{2}}}{\mathbf{8}}$; Etapy erozji: Etap młodociany – erodowany jest stromy brzeg morza, w efekcie tworzy się erozyjny taras morski i ostro podcięty prawie pionowy brzeg – klif. Etap dojrzały – siła erozyjna fal maleje, w efekcie rumosz nie jest usuwany z tarasu a pozostaje u podstawy klifu. Akumulacja jeziorna: Sapropel – ciemne muły bogate w substancje organiczne powstałe z rozkładu materii roślinnej (głównie wodorostów) w warunkach beztlenowych. Gytia – ciemne muły, w których znajduje się głównie rozpoznawane szczątki planktonu roślinnego (fitoplankton). Dy – odmiana gytii, ciemne muły zawierające koloidalne związki humusowe pochodzące z rozkładu substancji organicznych. Kreda jeziorna – drobny szlam wapienny wymieszany z mniejszą lub większą ilością iłu, zawiera grobne glony wapienne, skorupki ślimaków i małży. Węglan wapnia znoszony do jeziora przez rzekę wytrąca się z roztworu w skutek braku dwutlenku węgla w wodach jeziora. Ziemia okrzemkowa (diatomit) – nagromadzenie skorupek okrzemek. Ruda darniowa – nagromadzenie w iłach i marglach tlenków i węglanów żelaza często z domieszkami manganu. Tworzą konkrecje i naskorupienia. Utwory takie tworzą się również w bagnach. Cechy osadów jeziornych: warstwy zalegają płasko *naprzemianległe zaleganie warstw piasków i warstw mulasto – ilastych *duża zawartość węglanu wapnia w osadach (15 – 25%) *duża ilość osadów organicznych – namułów *osady współczesne są słabo skonsolidowane, często luźne Deszcz: proces spłukiwania- ablacja Etapy spłukiwania: *pokrywowe – woda spływa po stoku *rozproszone – woda spływa tworząc wiele gęstych, nieciągłych i nieregularnych strug *linijne – utwory osadzone są u podstawy stoku. Wiatr: wzór na siłę wiatru: P = 0,125 V^2 Wzór na prędkość wiatru: V = k $\sqrt{\frac{\mathbf{\sigma}\mathbf{-}\mathbf{\ }\mathbf{\rho}}{\mathbf{\sigma}}}$ gd; Deflacja – wywiewanie luźnych cząstek mineralnych. Saltacja – uderzane ziarno może zostać wyrzucone w górę i przeskoczyć pewną odległość. Suspensja – ziarna wyrzucone do góry porywane są przez wiatr i w stanie zawieszenia mogą być przemieszczone na znaczne odległości. Korazja – erozyjna działalność wiatru; polega na ścieraniu powierzchni skał przez ziarna piasku niesionego wiatrem. Sedymentacja – powolne spadanie ziarn na powierzchnię nie powodujące przesuwania i wybijania ziarn leżących na powierzchni. Akrecja – opadanie rozproszonych cząstek na powierzchnię w wyniku działania grawitacji. Wydmy – piaszczyste wzniesienie usypane przez wiatr. Warunki środowiska wpływają na różny kształt i rozmiar wydm. Przesuwające się wydmy powodują konsolidację gruntu, po którym się przemieszczają. Wydmy zbudowane są głównie z piasków drobnych i średnich (0,05 – 0,6mm). Dominują ziarna kwarcu (90 – 99%), niewielki udział mają skalenie, węglany i minerały ciężkie. Lessy – jest to utwór akumulacji pyłów atmosferycznych. Głównymi składnikami lessów są ziarna kwarcu (60 – 70%) oraz minerały ilaste (10 – 20%). Podobnie występują skalenie, hornblenda i mika. Spoiwem jest węglan wapnia (10 – 25%). Cechy osadów eolicznych: *piaski wydmowe występują w stanie luźnym – są wrażliwe na obciążenia co powoduje znaczne osiadanie obiektów budowlanych *lessy posiadają bardzo dużą porowatość *lessy w stanie suchym mają znaczną wytrzymałość, a po zamoczeniu mogą wykazywać osiadanie zapadowe *lessy łatwo ulegają erozji wodnej (rozmywanie), co powoduje powstawanie głębokich jarów.