STYLISTYKA PRAKTYCZNA

FUNKCJE JĘZYKA:

– komunikatywna – przyjmuje się, że istnieje kod, który jest skomplikowaną wielopoziomową strukturą i opiera się on na uporządkowanym systemie; język wchodzi w zakres zainteresowań semiologii

– przedstawiająca (reprezentatywna) – sygnały akustyczne mogą być traktowane jako znak

– ekspresywna– polega na wyrażaniu przeżyć za pomocą wypowiedzi językowych; często realizowana dzięki jednostkom zdrobniającym

–impresywna – polega na wywieraniu nacisku na odbiorcę, oddziaływaniu na słuchacza

–fatyczna– służy podtrzymaniu/ nawiązaniu kontaktu;

–metalingwistyczna –związana z działaniem języka, jako kodu

–prestiżowa – pojawia się w sytuacji, gdy chcemy zdobyć lub utrzymać pozycję w jakiejś grupie

JĘZYK jest systemem właściwym opiera się na znakach zwanych sygnałami, jest sygnałem semantycznym, arbitralnym, dwuklasowym, fonemowym.

KOLOKWIALIZM – potoczność; wyrazy lub połączenia wyrazowe, typowe dla stylu potocznego w jego niższym rejestrze, używane w bezpośrednich kontaktach osób pełniących równorzędne role społeczne np. uchlać się=upić się, dostać po ryju=zostać uderzonym w twarz

PROFESJONALIZM – wyraz lub połączenie wyrazów, których występowanie ograniczone jest do komunikacji nieformalnej wewnątrz grup zawodowych. Najczęściej odnosi się do realiów wykonywanego zawodu np. aktorskie „haftować” = improwizować

REGIONALIZM – wyraz, którego występowanie jest ograniczone do tekstów mieszkańców pewnego regionu kraju, także wykształconych mieszkańców miast, będących centrami tych regionów np. Warszawa, Kraków np. bańka = bombka na choinkę

DIALEKTYZM – wyraz, którego użycie ograniczone jest do tekstów użytkowników jakiejś gwary.

KANCELARYZM – wyraz, wyrażenie lub zwrot charakterystyczny dla języka przepisów, instrukcji, poleceń urzędowych, regulaminów itp. tekstów o charakterze kancelaryjnym lub prawnym; np. usługobiorca, świadczeniodawca, wstąpić w związek małżeński

POETYZM – słowo, wyrażenie, zwrot spotykany w stylu artystycznym np. grom = piorun

ARCHAIZM – wyraz dawny, który wyszedł z użycia np. krynica = źródło

HISTORYZM – słowo, które wyszło z użycia z powodów pozajęzykowych, w skutek zmiany realiów świata np. szyszak, giermek, jasyr

ARGOTYZM – zwrot lub pojedynczy wyraz, który został przyjęty do języka powszechnie używanego z gwary środowiskowej bądź zawodowej np. glina = policjant, trefny = fałszywy

EKSPRESYWIZM – wyraz, który nie tylko oznacza jakiś przedmiot, ale wyraża też emocjonalny stosunek do niego

GRYPSERA
BIEDRONA
DOLINIARZ
DZIARGAĆ SIĘ
KICIOROWAĆ
KOPSNĄĆ ŻAR
NIEBO
PERONKA
RAKIETA Z SZAMUNKIEM
STYRAĆ NA KIMŚ DZIEWONĘ
GIT

DZIENNIKARSKI
BLACHA
EDYTORIAL
FONT
LID
ROZKŁADÓWKA
SKRĘCIĆ PDFA
SZPAROWAĆ ZDJĘCIE
WDOWA
WYBOLDOWAĆ

STUDENCKA
BAWKA
AFTERÓWKA
BIFORÓWKA
CEGŁA
FLOTA
KAMPANIA WRZEŚNIOWA
KOMBAJN
SŁABY KABAT
SPADOCHRONIARZ
STYPA
WĘDRÓWKA LUDÓW
RYCIOWE

REGIONALIZMY

KRAKOWSKIE: agar-huligan, akuratnie-porządnie, pluskiewka-pinezka, szabaśnik-piekarnik

POZNAŃSKIE: bamber-rolnik, blaiba-odpoczynek, bździągwa-kobieta, cabas-mięso, damascenka-śliwka węgierka, flep-dokument, frechowny-arogancki, glejza-oferma, kluka-nos, korbal – dynia, macoszka-bratek, mączka-krochmal, pamper-pajac, parzybroda-zupa z kapusty, pierduśnica-plotkara, szabelek- fasolka szparagowa, szmaja – mańkut, szneka z glancem- drożdżówka lukrowana

KRAKOWSKIE: chrust-faworki, cumel-keks, fiakier-dorożkarz

LWOWSKIE: bratrura-piekarnik,

PODHALSKIE: cucha/gunia-kurtka, dutki-pieniądze

BIAŁOSTOCKIE: berberucha-tanie wino, zupa

HIPONIMIA I HIPERONIMIA – A jest hiperonimem słowa B jeżeli zakres słowa B, mieści się w zakresie słowa A, a treść słowa A jest składnikiem słowa B. np. A- żółty, B-cytrynowy; A jest hiperonimem (zakres większy), B jest hiponimem (mniejszy zakres, bogatsza treść)

ANTONIMY – wyrazy przeciwstawne:
1. Właściwe – opisują posiadanie lub nie posiadanie cechy np. dobry, zły
2. Przeciwstawienia – człony się wykluczają, a zarazem są do siebie najmniej podobne np. północ, południe, dziś, jutro
3. Konwersy leksykalne – słowa ujmujące tę samą sytuację z dwóch różnych punktów widzenia np. mąż, żona; kupić, sprzedać
4. Słowa oznaczające przywracanie uprzednio zmienionego stanu np. zepsuć, naprawić; wziąć, oddać

WIELOZNACZNOŚĆ –wyrazy posiadające kilka znaczeń:
1. Polisemia – gdy jeden wyraz słownikowy ma wiele znaczeń np. kosz -> kubeł na śmieci, kosz do gry, pleciony pojemnik. Wyrazy polisemiczne odmieniają się w zasadzie tak samo we wszystkich znaczeniach.
2.homonimia – wyrazy mające ten sam kształt, a różne znaczenia np. bal – kłoda drewna, zabawa taneczna
3. homografy – taka sama pisownia inaczej czytane/mówione np. zamarzać, cis
4. Homofony – brzmią identycznie, ale mają różną pisownię np. może-morze, każe-karze
5. Paronimy – wyrazy o podobnym brzmieniu i ze względu na to podobieństwo mylone np. adaptować, adoptować; zgłoska, głoska; wapń, wapno, wapień

METONIMIA – figura retoryczna mająca na celu zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności.

1. Przyczyny, przyczyna zamiast skutku

2. Skutku, skutek zamiast przyczyny

3. Autora, autor zamiast dzieła

4. Narzędzia – narzędzie zamiast wytworu, osoby

5. Zawartości – przedmiot zamiast zawartości

6. Miejsca ­- miejsce zamiast osób, rzeczy

7. Znaku, symbolu – znak zamiast rzeczy oznaczonej

8. Konkretu – pojęcie konkretne zamiast abstraktu

9. Patrona – imię, nazwisko zamiast rzeczy oznaczonej

10. Rzeczy – przedmiot zamiast czegoś innego

11. Ubioru ­– element stroju zamiast osoby

12. Posiadacza – przedmiot zamiast posiadacza

STYL NAUKOWY:

1. Specyficzna organizacja tekstu

2. Neutralne słownictwo

3. Abstrakcyjność

4. Obecność specjalistycznej terminologii

5. Ciąg przyczynowo-skutkowy

6. Precyzja wypowiedzi i ścisłość

7. Dużo elementów metajęzykowych

8. Internacjonalność

9. Obiektywizm

10. Cytaty

11. Bibliografia

12. Polemika