Współczesne koncepcje pedeutologiczne

„Wszelkie typologie koncepcji kształcenia są jedynie jakimś przybliżeniem do w miarę uporządkowanego przedstawienia tej złożonej kwestii.”¹ To zdanie wydaje się być bardzo dobrym wstępem do moich rozważań na temat współczesnych koncepcji pedeutologicznych. Idąc tokiem myślenia Tadeusza Lewowickiego możemy wyróżnić 6 typowych koncepcji, są nimi: koncepcja ogólnokształcąca, k. personalistyczna, k. pragmatyczna (kompetencyjna), k. specjalistyczna, k. progresywna, k. wielostronna.

Koncepcja ogólnokształcąca - polega na ogólnym przygotowaniu studenta do roli dobrze wykształconego, posiadającego odpowiednią wiedzę nauczyciela. Jest to podstawa do dobrego wykonywania zawodu.

Koncepcja personalistyczna – Uznaje że podstawowym celem w edukacji nauczycielskiej jest ukształtowanie osobowości nauczyciela. Kłądzie się nacisk na indywidualizm nauczyciela, który powinien stać się osobą godną naśladowania. Stąd właśnie bierze się nazwa tej koncepcji, ponieważ edukacja jest skierowana na osobę (osobowość) nauczyciela.

Koncepcja pragmatyczna – Najważniejsze jest tutaj nabycie rozmaitych sprawności, które przydadzą się w uprawianiu profesji nauczycielskiej. To te praktyczne sprawności będą wyznaczać w dalszej drodze powodzenie lub niepowodzenie zawodowe.

Koncepcja specjalistyczna – Polega na kształceniu nauczyciela w stosunkowo wąskiej dziedzinie, by mógł jak najlepiej zgłębić wiedzę i tym samym lepiej, efektywniej nauczać w przyszłości.

Koncepcja progresywna – Polega na przygotowaniu do sytuacji problemowych jakich z pewnością nie będzie brakowało w zawodzie nauczyciela. Edukacja nauczycielska koncentruje się na „dostrzeganiu, określaniu i rozwiązywaniu czy pokonywaniu różnych problemów, trudności, przeszkód. (…) To swoiste przygotowanie do nieznanej i, być może, trudnej przyszłości.”²

Koncepcja wielostronna – Obejmuje wielostronne przygotowanie do zawodu nauczyciela, m. in. poznanie wybranych koncepcji pedentologicznych. Jest to, zdaniem T. Lewowickiego, najtrudniejsza do zrealizowania z edukacji nauczyciela.

W nieco inny i bardziej złożony sposób charakteryzuje koncepcje pedentologiczne H. Kwiatkowska. Wyróżnia ona 3 koncepcje: refleksyjnej praktyki, kształcenia „poprzez praktykę”, humanistyczna.

Koncepcja „refleksyjnej praktyki” – Jest to koncepcja opracowana przez D. A. Schöna w książce „Refleksyjny praktyk”. „Autor, kwestionując racjonalność techniczną, skierował swą uwagę na właściwości poznania artystycznego, do których praktycy odwołują się w sytuacjach niepewności, niestałości, unikatowości czynności pracy.”³ Książka ta wywołała zwrot w kształceniu nauczycieli, a podstawą koncepcji Shöna jest rozróżnienie działań na rutynowe i refleksyjne, zastosowane przez Johna Deweya.

Myślenie i działanie refleksyjne posiadają pewne właściwości, są nimi: otwartość (słuchanie różnych stanowisk co do tego samego zdarzenia i krytyczne patrzenie na własną wiedzę), odpowiedzialność (przewidywanie i analizowanie konsekwencji własnych działań) i szczerość (postawa, która zakłada że dwie poprzednie cechy są podstawą w zawodzie nauczyciela)

Shön chce zwalczyć dwa skrajne stanowiska – „tradycyjną epistemologię” (stanowisko to sprowadza praktykę do wdrożenia teorii) oraz stanowisko, które zakłada, że wiedza teoretyczna nie jest potrzebna w działaniu. Na pograniczu tych teorii Shön opisał koncepcję nazywaną „epistemologią refleksyjnej praktyki”. Kwestionuje on „techniczną racjonalność”, która traktuje wiedzę jako „wyspecjalizowaną, zawartą w ściśle określonych granicach danej dyscypliny, naukową i standaryzowaną”⁴. Podczas gdy nauczycielowi potrzebna jest wiedza psychologiczna i socjologiczna. Ponieważ nauczyciel nie spotyka identycznych problemów w swym działaniu, więc jego profesjonalizm nie będzie polegał na wyspecjalizowanej wiedzy czy skrupulatnym zastosowaniu teorii w praktyce. Schön kieruje uwagę na „świat wewnętrzny” osoby, na potrzebę zrozumienia jej świata wartości oraz na bardzo ważny składnik epistemologii praktyki – refleksję. W jego koncepcji mówi się o dwóch rodzajach refleksji – w działąniu i nad działąniem. Refleksja w działaniu „obejmuje działanie z równoczesnym namysłem nad nim i ewentualną jego modyfikacją”⁵. W tym procesie należy posiadać wiedzę i być szybkim w działaniu, częściej ten rodzaj refleksji jest możliwy u bardziej doświadczonych nauczycieli. Refleksja nad działaniem pojawia się gdy już czegoś dokonamy, patrząc z dystansu można dokonać pewnych modyfikacji, coś udaremnić czy zainicjować. „Wartością koncepcji „refleksyjnej praktyki” Schöna jest więc namysł nad rodzajem kwalifikacji, w jakie wyposaża nauczyciela edukacja akademica, i nad rodzajem kwalifikacji uznawanych przez nauczycieli za użyteczne w praktycznym działaniu.”⁶ Koncepcja ta zakłada również, że powinna wystąpić interakcja między praktyką a wiedzą akademicką, ponieważ autor uważa, iż bez wiezy teoretycznej nie można być dobrym praktykiem ale i bez praktyki również nie można spełniać się w zawodzie nauczyciela. Ponadto profesjonalizm nauczyciela objawia się też w zdolności do tworzenia wiedzy, ponieważ pedagog często musi wykraczać poza ramy programów nauczania i próbować tworzyć nowe zasoby intelektualne.

Koncepcja kształcenia „poprzez praktykę” – Autorem jest Della Fish, która uważa, że praktyka jest wciąż spychana na dalszy plan, a związek teorii z praktyką nie jest dostatecznie spożytkowany. Autorka wymienia pojęcia, które określają nauczycielską profesję: autonomiczny osąd, powinności, wartości, nauczanie jako sztuka, wątpliwość, rozumienie, antycypacja, widzenie procesów edukacyjnych w szerokim kontekście społecznym. Twórczyni tej koncepcji pragnie uświadomić nauczycielom czym jest nauczanie i uczenie się. I w tym obrębie rozróżnia ona dwa rodzaje czynności nauczania – prostszy – wymagający odtwarzania teorii i bardziej złożony – gdy czynności nauczania nie da się sprowadzić do wyspecyfikowanych umiejętności. Drugie z założeń to koncepcja „profesjonalnego artyzmu” i tutaj znów dzieli ją na dwa pojęcia – uczenie się „z praktyki” i „uczenie się poprzez praktykę”. Pierwsze z nich polega na nauce rozwiązań z konkretnych sytuacji, czyli odwzorowywanie pewnych działań a następnie powtarzanie ich w ćwiczeniach. Natomiast uczenie się „poprzez praktykę” stawia sobie za cel, nie jedynie obserwowania i powielania praktyki ale nauczenie się refleksji nad praktyką. Autorka w swojej koncepcji przede wszystkim uzmysłowiła, że co innego znaczą wyrazy wiem, umiem, potrafię, gdy są rezultatem obserwowania praktyki, a co innego gdy są wynikiem uczenia się dzięki własnym doświadczeniom różnych sytuacji w szkole.

Humanistyczna koncepcja kształcenia nauczycieli – Jest to koncepcja amerykańska, polegająca na zastanowieniu się czym jest „dobre nauczanie” i tym samym kim jest „dobry nauczyciel”. W swojej pracy nad koncepcją Arthur W. Combs uważał że dobre nauczanie nie jest jedynie wynikiem cech charakteru nauczyciela i nawet najlepszym opanowaniem technik nauczania. Założenia koncepcji opierają się na trzech zasadach humanistycznych. Pierwsza z nich mówi o tym, że na zachowanie człowieka wpływa jego najbliższe otoczenie, a szczególnie zależności między nim samym a środowiskiem. Druga zasada traktuje o tym, iż nauczyciel powinien zastanowić się nad swoją osobą, nad tym jak widzi siebie. Według trzeciej zasady człowiek powinien znać swoją wartość, ponieważ jest to podstawa do motywacji i sensu własnych działań. Według Combsa podstawą do bycia „dobrym nauczycielem” jest poznanie siebie, ale też posługiwanie się wiedzą psychologiczną i socjologiczną. Combs zwraca uwagę na dobór kandydatów na studia i do zawodu nauczyciela, uważa że w kwalifikowaniu na studia najważniejsze są takie cechy, jak: orientacja percepcyjna, uznawane wartości, umiejętność komunikowania się, otwartość na drugiego człowieka.

Kolejną koncepcję - ciągłego wspierania nauczycieli, nazywa ją też koncepcją dwóch racjonalności – wiedzy praktyczno – moralnej oraz wiedzy technicznej. Pierwsza z nich opiera się na doświadczeniach, nabywanych poprzez komunikację z innymi ludźmi, a druga na doświadczeniach ukazujących świat jako przedmiot naszych sprawczych oddziaływań. Analogicznie autor wyróżnia kompetencje praktyczno – moralne i techniczne. Podkreśla jak ważne są kompetencje praktyczno – moralne, nie umniejszając przy tym roli k. technicznych. Jednak próbuje przypomnieć wagę osobowości nauczyciela, jego talentu, zdolności komunikacyjnych, o czym obecnie często zapomina współczesny pedagog. Wg Kwaśnicy kompetencje praktyczno – moralne stanowią bazę pod kształcenie nauczycieli i w ogóle pełnią nadrzędną rolę w tym zawodzie.

Kim w pedeutologii jest „transformatywny intelektualista”?

„Transformatywny intelektualista” - Wyżej wymienione pojęcie to propozycja amerykańskiej radykalnej myśli krytycznej. (Henry A. Giroux, Peter McLaren). Transformatywność to aktywność nauczyciela w zmianach w edukacji i w środowisku społecznym poprzez unowocześnianie. Najważniejszymi zadaniami nauczyciela – transfomatywnego intelektualisty jest m. in. nauka dzieci samodzielnego myślenia i wyrażania własnego zdania, ujmowania krytyki jako impulsu do samodoskonalenia, wspieranie odwagi i aktywności w wyrażaniu poglądów w szkole, wspieranie systemu demokratycznego w placówce, dokonywanie selekcji w przyjmowaniu studentów na studia nauczycielskie, tak by tylko uzdolniona młodzież mogła podejmować współpracę z uczelnią, połączenie sił ucznia i nauczyciela w celu rozwiązywania realnych problemów środowiska szkolnego, integruje dwie sfery myślenia i wdrażania w placówce.

Stanisław Dobrowolski „Struktury umysłów nauczycieli” Wa-wa 1959 opracował badanie empiryczne – metodą indukcji. Nauczyciel to pracownik wybitnie umysłowy, ponieważ:

-nauczyciel w swojej pracy posługuje się wiedzą naukową z bardzo różnych dziedzin

-posługując się tą wiedzą będzie mógł wyrabiać kulturę umysłową wychowanków

INTELEKT TO GŁÓWNE NARZĘDZIE KTÓRYM POSŁUGUJE SIĘ DOBRY NAUCZYCIEL

Dobrowolski stwierdził, że trzeba doświadczalnie stwierdzić jakie właściwości są szczególnie ważne u nauczyciela. Posłużył się więc odpowiednimi technikami

Etapy badań Dobrowolskiego:

1. jeden z członków komisji przed którą stawali nauczyciele pragnący uzyskać wyższy stopień naukowy

2. Egzaminowani musieli przygotować plany przeprowadzenia lekcji

3. Przeprowadzenie lekcji

4. Protokoły z przeprowadzonych lekcji, nauczyciele mogli w ten sposób wykazać, pokazać jako prowadzą lekcje

5. Grupa nauczycieli mieli to samo zadanie: przeprowadzić lekcje, każdy miał konspekt przygotować, komisja wybierała jednego, oceniali go zarówno komisja jak i inni nauczyciele

6. Ankieta której pytania były tak sformułowane aby podać jakie cechy występują u pojedynczych nauczycieli

7. Historia wychowania-brał pod uwagę wybitnych pedagogów, myślicieli z XIX i XX w

Jego badania doprowadziły do wyróżnienia kilku typów nauczycieli

-umysł rozumowy- zaliczany do intelektualistów, wśród tej grupy można wyodrębnić II grupy

a) dążą do tego aby jak najwięcej wiedzieć

b) poznać do gruntu, zrozumieć daną dziedzinę

Kandydaci to Ci, którzy posiadają pamięć mechaniczną , umieją skupić uwagę, zastanawiają się rozważają typ rozumowy, posiada umysł zwany refleksyjnym, skupiają się na własnych przeżyciach. Skłonność do rozumowania wymaga bardzo dużo energii umysłowej, nie koniecznie łączy się kondycją fizyczną. Osoby takie nie należą do ludzi, którzy działają społecznie .

Korzyści dla szkoły

W pracy nauczyciela typu rozumowego pojawia się logiczność, swoim uczniom nauczyciele starają się tłumaczyć, ich lekcje cechuje przejrzystość, wyraża się w sposób jasny, jest ciągły w myśleniu. U tych nauczycieli występuje skłonność do myślenia rozumowego przez co czynią lekcję teoretyczną. Brak ożywienia przy konstruowaniu lekcji. Występuje u nich samokrytycyzm i tą cecha będą chcieli wyrabiać u uczniów. Sprawdza się w kształceniu umysłowym, ale głównie młodzieży. Problemy społeczne mniej ich interesują, nie podejmują sie prac administracyjnych w szkole, z trudnością udaje im sie rozwiązać konflikt w klasie.

-umysł intuicyjny 2 typ intuicyjny w przypadku tej grupy zaczyna się od pojęć:

a) intuicja psychologiczna- zdolność bezpośredniego poznawania ludzi, szybkiego przenikania ich psychiki

b) intuicja pedagogiczna- zdolność do bezpośredniego wyuczania procesu wychowawczego, licznych sytuacji które pojawiają się w szkole

• Nauczyciele Ci wolą pracę z młodszymi uczniami ponieważ uważają że mogą oddziaływać na uczniów. Szkoła stanowi część życia społecznego. Nauka będzie ich pociagać głównie z motywów społecznych – środek ważny w rozwoju człowieka. Cele jakie sobie postawią będą się łączyć z życiem społecznym. Nauczyciele ci nie są skłonni zeby traktować szkołę jako pracę. Spełnia się przede wszystkim w szkole, chetnie podejmuja pracę poza godzinami szkolnymi. Będą dobrymi wychowawcami. Talent i umiar w ocenie uczniów. Nauczyciel pragnie stworzyć rodzinną atmosferę na lekcji

-umysł organizacyjny

Nauczyciel organizuje i planuje zadania, całościowo podejmuje nauczanie. Ten typ ma skłonność do nauczania masowego. Odpwiada mu praca z klasą zdyscyplinowaną i i każda lekcja ma rodzaj zdyscyplinowanej całosci. Szczególnie dużo energii poświęcają na utrwaleniu materiału, zadaje prace domowe, kontroluje je, wystawia oceny. Mają zdolność rozdzielności uwagi, potrafią właściwie nazywać, wartościować fakty i zjawiska, mówią do uczniów w sposób jasny, oszczędny w słowach. Jeśli uczeń błądzi w słowach będą starali naprowadzić go na włąściwą drogę wypowiedzi przy pomocy prostych pytań. Uczeń podczas dyskusji daje się wypowiedzieć uczniowi. Interesuje ich tworzenie czegoś nowego , podejmują sie prac dodatkowych w szkole, chcą do nich dążyć. Od uczniów wymagają: staranności, dokładności, punktualności, . Lekcje przez uczniów są odbierane jako ciekawe.

-umysł systematyczny

Nauczyciele nie są tak dobrze przygotowani do pracy pedagogicznej jak ci poprzedni. Odpowiadają im składniki proste i niejednorodne, mają skłonność do klasyfikowania, porządkowania. Skłaniają uczni do odpowiedzialności i sumienności te nawyki będą bardzo użyteczne w życiu obywatelskim

-umysł wyobrażeniowy

Cechy osób o dużym nasileniu wyobraźni:

- skłonność do intensywnych przeżyć którym towarzysza wzruszenia

• są to osoby które odczuwają potrzebę coraz to nowych wrażeń. Będzie się z tym łączyła postawa twórcza

• nastawienie do operowania procesami umysłowymi nie tyle pojęciami, ile obrazami

• spontaniczny napływ myśli, który niejednokrotnie będzie doprowadzał do chaosu na lekcji

• nastawienie na artyzm w działalności, pociąg do sztuk pięknych

• zdolność do wywoływania silnych wrażeń i przeżyć u uczniów.

Nauczyciele ułatwiają naukę młodszym uczniom dzięki obrazowemu tłumaczeniu treści. Ich lekcje są plastyczne, utrwalanie przesuwają na plan dalszy, mają problem z egzekwowaniem wiedzy u uczniów. Osoby takie wiele dają os siebie na lekcji. Nie potrafią dyscyplinować ucznia, mało pracują nad charakterem ucznia.

-umysł ekspresyjny

Polega na wyrazistości w oddawaniu pewnych uczuć, myśli i stanów psychicznych z intencją przekazania ich innym. Najczęściej tej ekspresji będzie towarzyszyć bardzo rozwinięta wyobraźnia. Będzie ekspresją wzmacniać działanie na zmysły uczniów, głównie na wzrok i słuch. Pragnie im uzmysłowić to co opowiada. Właściwością występującą u tego nauczyciela jest egotyzm (zarozumiałe oczekujące adoracji od otoczenia) Cechuje ich spryt życiowy, potrafią manipulować otoczeniem dzięki temu mogą być traktowane jako ciekawe. Będą się interesowali sprawami sztuki, będą organizowali akademie i uroczystości, dochodzi do porozumienia uczeń-nauczyciel

Bibliografia:

1. T. Lewowicki, „Przemiany oświaty”, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1997

2. H. Kwiatkowska, „Pedeutologia”, Wydawnictwa akademickie i profesjonalne, Warszawa 2008

3. D. A. Schön, “The Reflective Practicioner”

Opracowała:

Anna Domagała

---

1. T. Lewowicki, „Przemiany oświaty”, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1997, s. 106.↩

2. Tamże, s. 108.↩

3. H. Kwiatkowska, „Pedeutologia”, Wydawnictwa akademickie i profesjonalne, Warszawa 2008, s. 64.↩

4. D. A. Schön, “The Reflective Practicioner”, s. 23.↩

5. H. Kwiatkowska, „Pedeutologia”, Wydawnictwa akademickie i profesjonalne, Warszawa 2008, s. 69↩

6. Tamże, s. 73↩