WYBRANE SYSTEMY ODDZIAŁYWAŃ RESOCJALIZACYJNYCH
System rodzinkowy – Można porównać z wzorami życia rodzinnego. Najbardziej popularny w Niemczech, Francji i Szwajcarii. Polegał na tym, że nieletniego sprawcę kierowano do opiekunów zastępczych, gdzie łącznie z domownikami wykonywał pracę w gospodarstwie rolnym. W Niemczech realizacja systemu polegała na tym, że zgłaszały się rodziny które chciały sprawować opiekę nad takimi dziećmi. Dawano im dom i tworzono grupę wychowawczą nie mogła ona jednak liczyć więcej niż 10 wychowanków. We Francji był wychowawca wspomagany przez najstarszego wychowanka. Obowiązywał system progresywny – wychowankowie mogli uczestniczyć za dobre wyniki w lekcjach muzyki. Francuzi stworzyli tzw. system pomocy. Każdemu wychowankowi przydzielano opiekuna.
System oparty na progresji i selekcji – Przykładem jest zakład w Bornstom w Wielkiej Brytani. Powstał w 1905 r. Obowiązuje tu surowa selekcja. Chłopcy od 17 do 23 r życia.
Składają się na niego 4 typy zakładów:
1. Zakład dla początkujących przestępców, rokujących szybkie postępy resocjalizacji
2. Zakład przeznaczony dla starszych przestępców o znacznym stopniu zaawansowania
3. Zakład dla osób z zaburzeniami psychicznymi i fizycznymi
4. Zakład dla osób wybitnie inteligentnych przejawiających silne tendencje psychopatyczne i przestępcze.
Grupy te liczą nie więcej niż 10 – 12 osób i załogę jednego domu tworzy nie więcej niż 5 grup wychowawczych. Wychowawcą jest zawsze mężczyzna. W grupach funkcjonują kobiety zwane „matkami” które tworzą namiastkę macierzyństwa. Panuje progresja – grupa brązowa to grupa najniższa bez przywilejów, a błękitni to wychowankowie, którzy mają już jakieś przywileje. Nie przyjmuje się do tych zakładów recydywy.
SYSTEM INSTYTUCJONALNY W POLSCE
Polski system resocjalizacji i profilaktyki tworzą wraz z sądem rodzinnym następujące instytucje:
1. Zakłady poprawcze
2. Młodzieżowe Ośrodki Adaptacyjno – Społeczne tzw. MOAS
3. Ośrodki szkolno – wychowawcze
4. Domy Dziecka
5. Pogotowia Opiekuńcze
6. Schroniska dla nieletnich
7. Rodziny zastępcze
8. Ośrodki kuratorskie
9. Ochotnicze Hufce Pracy
10. Policyjne Izby Dziecka
11. Kuratorzy sądowi
Wszystkie instytucje są powiązane funkcjonalnie i strukturalnie. Struktura – stanowią strukturę placówek resocjalizacyjnych. Funkcjonowanie – obowiązują podobne cele. Różnica polega na intensywności nadzoru pedagogicznego oraz na konieczności oderwania dziecka od środowiska rodzinnego lub pozostawienie go w nim. Im więcej dziecko jest zdemoralizowane tym większe są przesłanki oderwania go od środowiska rodzinnego. Cele placówek: - Dążenie do wyeliminowania zagrożenia i przezwyciężenia procesu socjalizacji. Na proces resocjalizacji składa się:
1. Wychowanie, czyli działalność intencjonalna, zgodna z przyjętym ideałem wychowania
2. Opieka – zaspokojenie potrzeb psychospołecznych wychowanka
3. Terapia – leczenie zaburzeń psychicznych środkami psychologicznymi i pedagogicznymi
Zadania placówek obejmują kolejne etapy postępowania z młodzieżą niedostosowaną:
1. Etap – wykrywanie zagrożeń
2. Etap – diagnozowanie i poradnictwo
3. Etap – orzekanie o charakterze zastosowanych środków
4. Etap – orzekanie o procedurze oddziaływań wychowawczo – opiekuńczych i terapeutycznych
Placówki dzieli się na trzy podstawowe grupy:
1. Placówka zajmująca się diagnozowaniem – pogotowie opiekuńcze, ośrodek diagnostyczno – konsultacyjny
2. Placówki prowadzące działalność wyłącznie wychowawczą w oderwaniu od środowiska rodzinnego np. zakłady poprawcze, MOAS, dom dziecka
3. Placówki o charakterze otwartym działające w środowisku nieletnich np. ośrodki kuratorskie, kuratorzy sądowi
W tym systemie nie ma zakładów karnych, gdyż są to zakłady penitencjarne podlegające ministrowi sprawiedliwości i dotyczą dorosłych.
PLACÓWKI DIAGNOSTYCZNE
1. Rodzinny ośrodek diagnostyczno – konsultacyjny – działania odnoszą się do diagnozy sytuacji nieletniego
2. Specjalistyczna opieka i poradnictwo w sprawach nieletnich
3. Prowadzi specjalistyczną opiekę nad nieletnimi
4. Poradnictwo w sprawach rodzinnych – zajmuje się kompleksowo diagnozą sytuacji rodzinnej
5. Sprawy małoletnich – sprawy opiekuńcze nad małoletnimi.
Zadania:
1. Przeprowadzenie badań psychologicznych, pedagogicznych, lekarskich i środowiskowych oraz wydawanie na tej podstawie opinii o małoletnim i jego rodzinie
2. Prowadzenie poradnictwa rodzinnego i sprawowanie opieki nad małoletnim i nieletnim
3. Udzielanie specjalnej pomocy zakładom poprawczym i schroniskom dla nieletnich w zakresie opieki psychologicznej nad wychowankami
4. Współpraca z instytucjami i organizacjami zajmującymi się działalnością profilaktyczną
Opinia w sprawie nieletnich zawiera:
1. Wskazanie stopnia i przyczyny demoralizacji
2. Propozycje placówki w jakiej ma być umieszczony nieletni
3. W przypadkach koniecznych sugeruje także o rodzaju placówki
Opinie dotyczące małoletniego obejmują:
1. Ocenę jego aktualnej sytuacji
2. Przyczyny tej sytuacji
3. Sposoby reagowania małoletniego w sytuacji trudnej oraz warunki niezbędne do prawidłowego rozwoju małoletniego
Poradnictwo w sprawach rodzinnych obejmuje:
1. Diagnozę rodziców i dzieci w celu określenia zaburzonych relacji w rodzinie
2. Prowadzenie pracy psychoterapeutycznej
3. Udzielanie porad i pomocy w rozwiązywaniu konfliktów rodzinnych
4. Udział specjalisty ośrodka w sprawach rozwodowych na wezwanie sądu
5. Roztoczenie opieki specjalistycznej nad małoletnim narażonym na urazy psychiczne związane z sytuacjami konfliktowymi w rodzinie
Opieka ta może polegać na:
1. Ustaleniu wraz z kuratorem planu pracy wychowawczej
2. Kontakt pracownika ośrodka z rodzicami, wskazanie rodzicom właściwej drogi oddziaływania
3. Specjalistyczne działania podejmowane wraz z kuratorem w zakresie sprawowania nadzoru.
POGOTOWIE OPIKUŃCZE
Zajmuje się diagnozowaniem dzieci od 3 do 18 lat. w odróżnieniu od ośrodka diagnostyczno – konsultacyjnego jest ośrodkiem sprawującym opiekę całkowitą. Dzieci są tam cały czas oderwane od środowiska rodzinnego. Mogą tam się znaleźć dzieci które:
1. W sposób nagły zostały pozbawione opieki rodzicielskiej
2. Dzieci trafiające z powodu zaburzeń środowiskowych, negatywnego zachowania, wymagają specjalistycznej obserwacji
3. Dzieci skierowane na podstawie orzeczeń sądu, wniosku dyrektorów szkół, kuratorów, inspektorów oświaty w celu ustalenia najkorzystniejszego dla nich środowiska wychowawczego
Zadania:
1. Opracowanie diagnozy pedagogiczno – psychologicznej i lekarskiej oraz podstawowych wskazań wychowawczych
2. Zapewnienie doraźnej opieki dzieciom opuszczonym i osieroconym oraz takim które wymagają izolacji od dotychczasowego środowiska
3. Organizowanie działalności kompensacyjnej w sferze wychowawczej i dydaktycznej
4. Zapewnienie warunków do wypełnienia obowiązku szkolnego
5. Kwalifikowanie podopiecznych do rodzin zastępczych, domów dziecka i placówek resocjalizacyjnych
Okres pobytu w pogotowiu nie powinien przekraczać 3 miesięcy, może być przedłużony o dalsze trzy miesiące. Realizuje się w jej ramach obowiązek szkolny. Zespół diagnostyczno – konsultacyjny pogotowia składa się z: zastępcy dyrektora, pedagoga, psychologa, wychowawcy grupy, pielęgniarki, nauczyciela klasy i osoby zajmującej się kierowaniem do placówki.
Do jego obowiązków należy:
1. Kwalifikowanie dzieci do umieszczenia w pogotowiu
2. Kwalifikowanie dzieci do zajęć w zespołach wychowawczych, w zajęciach terapeutycznych i zajęciach indywidualnych
3. Ukierunkowanie działalności obserwacyjnej i diagnostycznej
4. Ustalenie wskazań i zaleceń dotyczących dalszej działalności wychowawczej
5. Wnioskowanie w sprawach przedłużenia pobytu w pogotowiu
6. Kwalifikowanie dzieci do umieszczenia w innych placówkach, w tym też do powrotu do własnych rodzin
Grupy dziecięce nie powinny liczyć więcej niż 12 osób. Zadania wychowawcze przewiduje się:
1. Wzmożona opieka wychowawcza – korekta niedomagań wychowawczych, opieka prozdrowotna
2. Działania w oparciu o różne środki wychowawcze – teatr, kino
3. Działalność sportowo – rekreacyjna w oparciu o możliwości placówki i nie tylko
4. Prostowanie kontaktów z rodziną
5. Wyrównywanie braków w nauce
Regulamin obejmuje:
1. Dbałość o ład i porządek
2. Dbałość o własne życie
3. Ponoszenie odpowiedzialności za własne czyny i inne
POLICYJNA IZBA DZIECKA
Policyjna Izba Dziecka to instytucja diagnostyczna ale przyjmująca całkowitą opiekę nad dzieckiem. Maksymalny czas pobytu w Izbie wynosi 48 godzin.
Trzy kategorie nieletnich, którzy mogą być osadzeni w Policyjnej Izbie Dziecka:
Nieletni co do których istnieje podejrzenie, że popełnili czyn karalny i istnieje obawa, że mogą się ukryć, bądź zatrzeć ślady czynu.
Nieletni, wobec których nie można ustalić tożsamości: tacy, którzy ukończyli 13 lat, a nie ukończyli 17 lat.
Nieletni wymagający natychmiastowej opieki, a nie jest możliwe niezwłoczne dostarczenie ich rodzicom, ani umieszczenie w Pogotowiu Opiekuńczym – nieletni między 13, a 18 rokiem życia – mówi się o nich nieletni zagrożeni demoralizacją.
Osoby poniżej 13 roku życia są natychmiast przewożeni do Pogotowia Opiekuńczo – Wychowawczego lub jeśli nie ukończyły 3 roku życia do Domu Małego Dziecka.
Zadania Policyjnej Izby Dziecka:
Potwierdzenie lub ustalenie tożsamości.
Zebranie niezbędnych informacji o środowisku rodzinnym nieletniego.
Obserwacja pedagogiczna w czasie pobytu w Policyjnej Izbie Dziecka.
O zatrzymaniu nieletniego informuje się:
Rodziców bądź prawnych opiekunów.
Jednostkę policji, która działa na terenie zamieszkania nieletniego
Sąd rodzinny i prokuratura – jeżeli pojawi się przestępstwo
Władze oświatowe
Instytucje państwowe i organizacje społeczne kompetentne w zakresie opieki i wychowania
W czasie pobytu w Policyjnej Izbie Dziecka przysługuje:
Całodzienne wyżywienie
Czysta bielizna pościelowa i osobista.
Dresy i obuwie sportowe.
Środki higieny osobistej.
Nieletni przebywający w Policyjnej Izbie Dziecka ma zapewniony ustalony porządek dnia np. gry świetlicowe, czytelnictwo, pracownicy pedagogiczni prowadzą w tym czasie działalność profilaktyczną (filmy). Prowadzona jest działalność wychowawcza i profilaktyczna. Prowadzi się postępowania w celu przekazania go rodzinie bądź właściwej instytucji.
SCHRONISKO DLA NIELETNICH
Dla chłopców w Chojnicach, dla dziewcząt w Koronowie.
Jest instytucją diagnostyczną, zbierającą pełny zakres informacji o nieletnich. Kierowani są tam nieletni od 13 do 18 roku życia. Podstawą skierowania jest decyzja sądu i sędziego rodzinnego lub prokuratora. Zwolnienie ze schroniska następuje na podstawie organu, który nieletniego tam kierował. Ustawowy czas pobytu nie powinien przekraczać 3 miesięcy. Jeżeli są wskazania żeby nieletni nie przebywał w swoim środowisku rówieśniczym.
Podstawowe zadania Schroniska dla nieletnich;
Zapewnienie pozostającego w schronisku nieletniego do dyspozycji organu, który go tam skierował.
Zapobieganie działalności, która mogłaby utrudniać prowadzenie przez sąd sprawy nieletniego.
Opracowanie diagnozy dotyczącej sprawy nieletniego oraz zapoczątkowanie działalności resocjalizacyjnej nieletniego.
Diagnoza określa (dokonuje jej zespół specjalistów):
Osobowość nieletniego
Stopień jego demoralizacji.
Ocena środowiska wychowawczego.
Wnioski dotyczące dalszej opieki i wskazań resocjalizacyjnych.
Prognoza resocjalizacyjna – określa się atrybuty środowiska rodzinnego w zakresie poziomu asocjalności oraz atrybuty nieletniego w tym samym zakresie. Prognoza kończy się sugestią co do środka który może być wykorzystany wobec nieletniego.
Opinia o nieletnim zawiera sugestię poczynań działalności resocjalizacyjnej i zawiera:
Opinię o stanie zdrowia.
Informacje o uzdolnieniach i zainteresowaniach.
Predyspozycje zawodowe nieletniego.
Wnioski do prowadzenia działań resocjalizacyjnych.
W trakcie pobytu nieletniego w schronisku zadania edukacyjne prowadzone są w szkole, na zajęciach szkolnych, warsztatowych i w internacie. Grupa dydaktyczna może liczyć od 6 do 12 osób. Organizuje się zajęcia korekcyjno – wychowawcze.
Zajęcia warsztatowe – to zajęcia praktyczne, których celem jest wychowanie zawodowe, przygotowanie do zawodu i zdanie egzaminu czeladniczego.
Działalność internatowa – obejmuje pozostałymi czynnościami regulaminowymi, obejmuje organizację czasu wolnego (koła zainteresowań) oraz organizowanie form sportowych i rekreacyjnych.
Nadzór nad Schroniskami dla nieletnich sprawuje Prezes Sądu Okręgowego.
ZAKŁAD POPRAWCZY
Jest to placówka specjalna o charakterze resocjalizującym. Nadzór nad funkcjonowaniem sprawuje Prezes Sądu Okręgowego, a nadzór nad wychowankiem sprawuje sędzia rodzinny, który to orzekł.
Typy zakładów poprawczych:
Zakład dla nieletnich zdemoralizowanych w niewielkim stopniu, które prowadzą działalność wychowawczą w oparciu o środowisko lokalne.
Zakłady poprawcze o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla nieletnich zdemoralizowanych w wysokim stopniu.
Zakłady poprawcze dla nieletnich upośledzonych umysłowo, wobec których stosuje się specjalne oddziaływania rewalidacyjno – resocjalizacyjne.
Zakłady dla nieletnich z zaburzeniami neuropsychicznymi i innymi zaburzeniami osobowości, którym zapewnia się opiekę psychoterapeutyczną.
W zakładach poprawczych pierwszego typu proces kształcenia i wychowania odbywa się z wykorzystaniem lokalnej bazy szkolnej, kulturalnej i sportowej. W przypadku placówek drugiego typu działalność resocjalizacyjna odbywa się w oparciu o własne zaplecze szkolne i warsztatowe oraz wyodrębnione obiekty sportowe. Zakłady trzeciego i czwartego typu realizują program szkoły specjalnej zazwyczaj wykorzystując własną bazę współpracując z poradnią pedagogiczną, psychologiczną, diagnozują zajęcia wyrównawcze. W zakładach poprawczych pierwszego i drugiego typu stosuje się indywidualne metody nauczania. Realizuje się program szkoły podstawowej, gimnazjalnej i ponad gimnazjalnej. Istnieje możliwość promocji śródrocznej. Kształcenie zawodowe może obejmować tradycyjną naukę zawodu jak i kształcenie kursowe. Realizuje się je w dwóch wariantach: trwa dwa lata lub półtora roku. Bierze się pod uwagę wiek wychowanka jak i poziom intelektualny.
OŚRODEK KURATORSKI
Jest to instytucja o charakterze otwartym, która działa w miejscu zamieszkania nieletniego. Zajmuje się nieletnim tylko przez pewien czas. Do Ośrodków Kuratorskich kieruje się nieletnich na podstawie orzeczeń sądowych, a ponadto nieletnich, których rodzicom ograniczono władzę rodzicielską, a nieletni ci nie mają zapewnionej należytej opieki i nadzoru w czasie wolnym. Nieletni umieszczani w Ośrodku Kuratorskim ze względu na cechy osobowości i sytuację życiową wymagającą systematycznej kontroli i pomocy.
Zadania Ośrodków Kuratorskich:
Wdrożenie do przestrzegania zasad współżycia społecznego i porządku publicznego.
Kształtowanie właściwego stosunku do nauki.
Rozwijanie zdolności i zainteresowań.
Usuwanie zaniedbań wychowawczych i edukacyjnych.
Podnoszenie kultury osobistej.
Rozwiązywanie problemów psychicznych
Rozładowywanie napięć.
Kształtowanie poczucia odpowiedzialności.
Zadania te realizuje się w trakcie zajęć z wychowankami oraz inicjując współpracę z jednostkami samorządowymi. Działalność ośrodka opiera się także o systematyczny kontakt z rodzicami, którego celem jest analiza procesu wychowania oraz ustalenia metod postępowania.
W ośrodkach obowiązują trzy metody działania:
Metoda pracy grupowej
Metoda pracy środowiskowej
Metoda indywidualnego przypadku
Polegają na:
Organizowaniu czasu wolnego.
Nawiązywaniu współpracy ze środowiskiem.
Prowadzenie terapii oraz pomoc w usuwaniu zaniedbań edukacyjnych i wychowawczych
Zajęcia prowadzi kierownik ośrodka oraz kuratorzy rodzinni zarówno zawodowi jak i społeczni.
Terapię mogą prowadzić wyłącznie osoby posiadający uprawnienia. Zajęcia mogą również prowadzić nieodpłatnie osoby, które otrzymały zgodę kierownika ośrodka. Zajęcia odbywają się w grupie nie większej niż 10 osób.
Z reguły zajęcia odbywają się w siedzibie ośrodka, ale jeżeli istnieje możliwość to można wykorzystać bazę lokalną. Koszty pokrywa sąd. W czasie pobytu w ośrodku przysługuje wychowankom dożywianie, a stawkę dzienną ustala sędzia sądu rejonowego. Ośrodek jest czynny w czasie całego roku kalendarzowego, w dniach i godzinach dostosowanych do rzeczywistych potrzeb wychowanków, ale w czasie nie krótszym niż 20 godzin tygodniowo. Jedynie prezes sądu okręgowego na uzasadniony wniosek prezesa sądu rejonowego może zawiesić prowadzenie zajęć na czas nieprzekraczający łącznie 3 miesięcy w roku i wyłącznie w okresie przerw wakacyjnych i świątecznych. Pozostali uczestnicy zajęć kierowani są do innych placówek.
Obowiązki kierownika ośrodka:
Organizowanie i koordynowanie pracy ośrodka.
Sporządzanie pisemnych sprawozdań, co 6 miesięcy dla prezesa Sądu Rejonowego
Opiniowanie kandydatów do pracy w ośrodkach
Organizowanie działalności profilaktycznej
Prowadzenie zajęć w wymiarze 6 godzin tygodniowo.
Niezwłoczne powiadamianie sędziego Rodzinnego o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez uczestnika ośrodka.
Prowadzenie dokumentacji ośrodka.
Obowiązki kuratora zawodowego:
Prowadzenie zajęć w wymiarze 8 godzin tygodniowo
Prowadzenie dokumentacji przez bieżące wpisy w dzienniku i sporządzane sprawozdania
Udział w szkoleniach.
Bezpośredni nadzór nad Ośrodkami prowadzi Minister Sprawiedliwości.
Funkcje Ośrodka:
Funkcja resocjalizująco – kompensacyjna
Funkcja opiekuńczo – wychowawcza
Funkcja dydaktyczna
Funkcja profilaktyczna – zapoznanie się z sytuacją nieletniego i częściowe izolowanie go i uodpornianie na negatywne bodźce
Funkcja integracyjno – społeczna – polega na współdziałaniu z młodzieżą, szkołami, rodzicami oraz innymi instytucjami opiekuńczo – wychowawczymi. Działalność ta stanowi margines.
RODZINA ZASTĘPCZA
Jest to forma opieki na dzieckiem pozbawionym tejże opieki.
Istnieją trzy typy rodzin zastępczych:
Rodzina zastępcza spokrewniona z dzieckiem w stopniu pozwalającym na jego alimentację (rodzeństwo lub dziadkowie)
Rodziny spokrewnione w dalszym stopniu i biorą dzieci na czas określony.
Rodziny obce w stosunku do dziecka np. zobowiązały się wykonać wobec dziecka orzeczony środek wychowawczy.
Rodzina zastępcza jest instytucją. Dziecko nie nabywa żadnych praw np. dziedziczenie. Opiekunowie ci są opiekunami prawnymi.
Warunki, jakie powinni spełniać rodzice zastępczy:
Muszą dawać rękojmię należytego wykonywania zadań związanych z opieką i wychowaniem.
Muszą mieć obywatelstwo polskie, mieszkać w kraju i korzystać z pełni praw cywilnych.
Nie może być pozbawiona praw obywatelskich i opiekuńczych.
Ma ukończone, co najmniej 24 lata.
Nie jest chora na chorobę psychiczną, przewlekłą, zakaźną czy inną która uniemożliwia jej opiekę.
Ma odpowiednie warunki mieszkaniowe i stałe źródło utrzymania.
Obowiązki rodziny zastępczej:
Sprawowanie faktycznej i bieżącej opieki nad dzieckiem oraz jego wychowaniem.
Dziecko może być umieszczone w rodzinie zastępczej w przypadku:
Orzeczenia ograniczenia, pozbawienia lub zawieszenia władzy rodzicielskiej.
Orzeczenia umieszczenia w rodzinie zastępczej jako środka wychowawczego.
Za zgodą rodziców posiadających pełnię władzy rodzicielskiej ale będących w trudnej sytuacji.
Państwo udziela pomocy finansowej rodzicom zastępczym od chwili ukończenia przez dziecko 18 lat. W wyjątkowych wypadkach na czas nauki, ale nie dłużej jak do 25 roku życia (renegocjacja umowy).
KURATOR SĄDOWY – KURATELA SĄDOWA
Kurator sądowy sprawuje nadzór nad nieletnimi, którzy:
Popełnili czyn karalny w wieku 13 – 17 lat i orzeczono wobec nich nadzór kuratora. W sytuacji warunkowego zawieszenia umieszczenia w zakładzie poprawczym w sytuacji warunkowego przedterminowego zwolnienia z zakładu poprawczego nad nieletnimi zagrożonymi demoralizacją do 18 roku życia. W w/w wypadkach pełni funkcje wychowawcze i resocjalizujące.
W postępowaniu opiekuńczym: sprawowanie nadzoru nad sposobem wykonywania obowiązków przez rodziców, troska o właściwy rozwój dziecka w rodzinie, rozwiązywanie problemów szkolnych, organizowanie pomocy materialnej rodzinie, organizowanie czasu wolnego.