Ekumena i anekumena, zmiany zasięgu w czasie
Ekumena – obszar stale zamieszkany przez ludność
Anekumena – teren bezludny, niezamieszkany, niewykorzystywany gospodarczo
Obszary obu nich ulegały zmianom na przestrzeni wieków; początkowe powiększanie ekumeny odbywało się w sposób prymitywny poprzez karczowanie i wypalanie lasów, z czasem rozwinęła się technika i technologia, wykorzystywano już do tego celu m.in. meliorację, osuszanie bagien, nawadnianie. Dziś zamieszkałych jest ponad 90% terenów świata; z jednej strony zajmujemy coraz większe powierzchnie, rozbudowując miasta i infrastrukturę, a z drugiej zmniejsza się obszar ekumeny poprzez degradacje środowiska itp.- ponieważ zniszczonych terenów już nie wykorzystamy (czyli podcinamy sobie gałąź, na której sami siedzimy) i w taki sposób najpierw zmniejszał się obszar anekumeny, a z drugiej ulega on stopniowemu powiększeniu (np. o zdegradowane środowisko); anekumena największe obszary zajmowała w starożytności, kiedy człowiek koncentrował się w małych osadach, a dzisiaj takie tereny stanowią jedynie 10%;
Desygnaty osiedla (wyznaczniki)
Ludność – zamieszkuje stale na danym terenie
Funkcje – każde osiedle powstaje w jakimś celu, np. funkcja rolnicza, przemysłowa
Obszar – teren zajęty przez siedlisko (gdzieś trzeba mieszkać)
MUSZĄ ISTNIEĆ WSZYSTKIE JEDNOCZEŚNIE, W INNYM WYPADKU NIE MAMY DO CZYNIENIA Z OSIEDLEM
Elementy morfologiczne (prawdopodobnie chodzi o osiedle)
Wieś * siedlisko – miejsce koncentracji zabudowy i większości ośrodków produkcji * rozłogi – przestrzennie określone ziemie niezabudowane, należące do gospodarstwa rolnego i wykorzystywane rolniczo
Miasto * układ sieci ulicznej * wielkość i proporcje bloku * układ działek urbanistycznych * podział na działki * stopień wypełnienia bloku zabudową * szerokość ulic
Okresy morfologiczne na ziemiach polskich
wczesne średniowiecze XIII(nieregularna sieś uliczna; wsie:placowe, ulicówki,wielodrożnice; miasta-grody-f.obronna) średniowiecze do XV(w miastach zaczyna dominować f.handlowa; wsie:rzędownice, łańcuchówki; miasta-układ regularny; miata lokowane na prawie chełmińskim,średzkim,magdeburskim; styl gotycki) okres feudalny do XVIII (miasta renesansowe,potem klasycystyczne; wsie:folwarczne,szeregówki, Józef,frydr,olęderskie; style:renesans,barok,klasycy) XIX i XX w (wyjście zabudowy poza mury; eklektyzm i secesja; rzędówki komasacyjne; miasto ogrodu i miasto przemysł) lata międzywojenne (poniatówki, rop wtórne; miasto rozwój zabudowy willowej; koncepcja jedn sąsiedniej Perryego).
Wskaźniki charakteryzujące gęstość sieci osadniczej
Zasięg urbanizacji starożytnej
na terenie Eurazji główne centra cywilizacji powstawały w dolinach wielkich rzek: cywilizacja egipska, babilońska ,induska. Cywilizacje te opierały się na uprawie ziemi(powstawały osiedla rolnicze).Niezależnie od nich powstawały również bardziej trwałe formy osadnicze-miasta(które były głównymi siedzibami władców, stolicami państw). Główne funkcje to: siedziba władz, rzemieślnicza, wymiana handlowa. Urbanizacja objęła więc: starożytny Egipt-Dolina Nilu (Memfis, Teby, Herakleopolis), cywilizacja babilońska- powstało wiele miast-państw Babilon, Ur, Uruk, Larsa, Isin; cywilizacja Indusu Mohendżo-Daro, Harapa; cywilizacja Szang (dolina rzeki Huang-Ho) miasto In; centra azjatyckie (Chiwa, Buchara, Samorkonda); urbanizacja objęła wybrzeża Morza Egejskiego, Czarnego, Śródziemnego (przez Felicjan- Kortaginę; Greków- Bizancjum, Nepal, Nicea, Partz; Kreteryńczyków; Achajów. Urbanizacją objęty został cały obszar Imperium Rzymskiego(w Europie od Anglii, Doliny Renu i Dunaju na północy po Azję Mniejszą i północne wybrzeża Afryki (Aosta, Turyn, Corro, Werona, Bolonia, Pompeje).
Jakiego okresu dotyczy określenie „europy miejskiej i bez miejskiej”
Dotyczy ono okresu istnienia Cesarstwa Rzymskiego, ponieważ wtedy tylko rzymianie budowli i tworzyli miasta, inne ludy jak Germanowie, Wizygoci itp. Tylko je niszczyli
Patrz pyt. 6.
Podstawowe elementy miasta greckiego i rzymskiego
Greckie - oparte na bazie kwadratu; układ ulic szachownicowy (regularny) każdy blok urban podzielony na 4 parcele, ulice wąskie, mało okien wychodzących na ulice; istnienie agory (plac zajmujący powierzch kilku bloków urb.,ośrodek życia kulturowego i społecz, częściowo gospodarczego,agora przeważnie otoczona była zabudowaniami z arkadami oraz licznymi świątyniami, pośrodku placu stał ołtarz); zwrócenie się do „wewnątrz” (np.atrium); gimnazjony (stadiony, na których odbywały się ćwiczenia olimpijczyków, powstawaly przsy nich szkoly filozoficzne); amfiteatr; teatr (zwykle na uboczu miasta, na skraju wzgórza; miasta otoczone murami; większość miast położona mad morzem i rzekami (Milet-porty,magazyny);funkcje:obronne,handlowe.
Rzymskie - początkowo były to obozy wojskowe, kształt kwadratu lub prostokąta przeciętego prostopadłymi ulicami biegnącymi przez środek miasta (podzial na 4 czesci) ulica o orientacji N-S – cardo, E-W – decumanus; forum – plac publiczny w środku miasta, służący widowiskom, uroczystością(walki gladiatorów, pogrzeby wybitnych ludzi)ośrodek zycia polecz i politycznego (kiedyś miejsce zbierania się wojska); kapitol-swiatynia religii oficjalnej; kuria-miejsce, gdzie odbywały się posiedzenia miejscowego senatu, symbol oligarchii panującej w mieście rzymskim.; bazylika-miejsce sprawowania sądów, załatwiania spraw i interesów; teatr lub amfiteatr-miejsce widowisk i igrzysk; termy –obszerne łaźnie, odgrywające ogromną rolę w życiu społ.; akwedukty i wszelkiego rodzaju urządzenia sanitarne; budowle reprezentacyjne-łuki trium,obeliski,posągi; mury miejskie; galeryjki- z których wchodzi się do poszczególnych mieszkan. Miasta rzymskie były bardzo ciasne, stłoczone(pojawienie się zabudowy piętrowej). Aosta, rzymska Augusta oraz Kolonia, Wiedeń.
Typy wsi wczesnego średniowiecza
Wieś okrągła
Wieś owalnicowa / wczesnośredniowieczna owalnica
Wieś trójkątna
Wsie kupowe/wielodrożnice
Pierwsze prymitywne ulicówki
Wsie placowe
Schemat i funkcje grodów i podgrodzi
gród-nazwa miasta. Po upadku imperium rzymskiego brak nowych myśli urbanistycznych. Gród ma pełnić funkcje obronną, powstaje wokół miejsc kultury, zakonów, mają charakter służebny. Wykształca się sieć bardzo niewielkich osad, początkowo o nieregularnych kształtach. W kolejnym etapie rozwoju są już owalne, otoczone palisadą. Jest on siedzibą władz, księcia. Wokół grodu wykształca się osiedle służebne. Jest on punktem docelowym kupców. Powstała osada zaludnia się i następuje wzmożenie wymiany handlowej. W grodzie pojawia się plac handlowy. Następuje zmiana hierarchii w strukturze społecznej. We wczesnymśred warstwą dominująca jest rycerstwo, pojawiają się wolni kmiecie. Gród jest dobrze umocniony, może mieć więcej niż jedno podgrodzie. Najwięcej grodów było na zachodzie. Gród w warunkach Polskich kształtował sieć miejską, zaczęła ta sieć kształtować się od grodu. W czasach Mieszka I w Polsce było ok.200grodów, dyfuzja szła z zachodu. O powstaniu grodu możemy mówić od X wieku.
Mistotwórcza rola grodu i podgrodzi
do funkcji miastotwórczej należą te wszystkie rodzaje działalności gospodarczej ludności, które są wykorzystywane w mieście ale służą zaspokojeniu potrzeb obszarów i osiedli leżących poza danym miastem. Wywołują one koncentracje interesów w mieście ale służą do zaspokojenia potrzeb obszarów i osiedli poza miastem. Wywołują koncentrację interesów w mieście, a tym samym deptują o dynamice jego rozwoju (wzrost komunikacji przyciąga ludność z dalszych terenów, również handel i usługi należą do funkcji miastotwórczej. Istotnym czynnikiem miastotwórczym był pogłębiający się podział pracy i oddzielenie się handlu i rzemiosła od gosp rolnej. Geneza miast weczesnośred była ściśle związana z wymianą. Początkiem nowego ośrodka miejskiego stało się osiedle targowe-rzemieślnicze, powstające woków grodu(zamku), kościoła umocnionego (grodowego)lub klasztoru. Z czasem powstał zespół osadniczy składający się z grodu, podgrodzia i placu targowego. Silnie ufortyfikowany gród sanowił siedzibę feudala i jego drużyny przybocznej, zaś podgrodzie było osiedlem mieszkalnym dla reszty drużyny feudala i jego ludności służebnej.
Owalnica wczesnośredniowieczna i średniowieczna
Ulicówka a owalnica średniowieczna
Geneza wsi rzędownicowej, elementy siedliska, schemat siedliska