1. Podstawowe pojęcie teorii stosunków międzynarodowych : autarkia, casus bellii, federacja, casus foederis, deklaracja międzynarodowa, jurysdykcja, koalicja, konfederacja, kooperacja, konflikt międzynarodowy, ład międzynarodowe, mocarstwo, równowaga sił, siła w stosunkach międzynarodowych, podmiot stosunków międzynarodowych.
2. Polityka zagraniczna i militarne środki jej realizacji.
3.Znaczenie okresu napoleońskiego w MSW.
Autarkia:
1. «samowystarczalność gospodarcza państwa lub grupy państw; też: polityka zmierzająca do osiągnięcia takiej samowystarczalności»
2. «pogląd stoików i cyników, według którego jednostka jest samowystarczalna w dążeniu do szczęścia»
3. «sytuacja, w której społeczeństwo zamyka się przed innymi, wierząc we własną samowystarczalność»
casus belli [łac., ‘powód do wojny’], w prawie międzynar. fakt, zdarzenie stanowiące powód rozpoczęcia działań wojennych;
Casus belli – powód lub pretekst do wypowiedzenia wojny.
Casus belli to łacińskie wyrażenie pochodzące z teorii prawa międzynarodowego (Ius ad bellum). Formalnie wyrażenie to (które przetłumaczyć można jako "ryzyko wojny" lub "okazja do wojny") jest częścią formalnej deklaracji wojny przez państwo, które wymienia: żale i pretensje, jakie państwo ma lub może mieć w stosunku do innego państwa, intencje, jakie nim kierują, by rozpocząć wojnę, a także działania, jakie mogą zostać podjęte, by zapobiec konfliktowi lub przywrócić pokój.
Federacja (łac. fœderatio – sprzymierzenie) – państwo składające się z mniejszych, obdarzonych autonomią państw związkowych (np. stanów, krajów, prowincji, kantonów, landów), ale posiadających wspólny (federalny) rząd.
Państwa związkowe posiadają zwykle szeroką autonomię wewnętrzną oraz tworzą w niektórych kwestiach własne prawa, wspólna pozostaje najczęściej polityka zagraniczna i obronna. Kraje federacyjne posiadają wspólną walutę.
casus foederis [łac., ‘przypadek przymierza’], w prawie międzynar. fakt, zdarzenie określone w umowie sojuszniczej, których zaistnienie powoduje obowiązek udzielenia pomocy w formie przewidzianej przez umowę.
Casus foederis (łacińskie casus – przypadek, foederis – sprzymierzenie), wydarzenie, sytuacja zobowiązująca sprzymierzone kraje do wywiązania się z przyjętej umowy, np. do udzielenia pomocy w ramach układu sojuszniczego napadniętemu sprzymierzeńcowi. Przykładem casus foederis są postanowienia zawarte w art. 5 Paktu Północnoatlantyckiego, zobowiązujące państwa NATO do podjęcia akcji, także militarnej, w chwili zbrojnej napaści na choćby jeden z nich. Zasada ta stała się przyczyną kryzysu w łonie Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego w 2003, kiedy Francja, Belgia i Niemcy wyraziły sprzeciw wobec wniosku o wsparcie militarne Turcji na wypadek rozpoczęcia wojny w Iraku.
Deklaracja międzynarodowa, rodzaj oświadczenia zawartego w formie pisemnej lub ustnej w istotnej kwestii z zakresu stosunków międzynarodowych lub wewnątrzpaństwowych. Może mieć charakter zobowiązania o mocy prawnej, służy zamanifestowaniu poglądów, wyrażeniu stanowiska jakie zajmuje państwo czy organizacja międzynarodowa wobec wydarzeń na świecie.
Deklaracja międzynarodowa to także szeroko stosowana forma wyrażania opinii przez uczestników konferencji lub innego rodzaju spotkań na forum międzynarodowym.
Jurysdykcja-
prawo sądzenia, uprawnienie organu państwa do rozstrzygania spornych spraw
2. okręg sądowy.
Jurysdykcja (z łacińskiego iurisdictio – sądzenie), uprawnienie konkretnego organu państwa do rozstrzygania kwestii – przedmiotu sporu – przez ustalenie i ocenę faktów oraz ich prawnych konsekwencji; obszar, na jaki rozciagają się kompetencje określonej instancji sądowniczej.
Koalicja (z łaciny coalitio – związek, zgromadzenie), porozumienie partii lub organizacji politycznych zawierane w celu wspólnego występowania na scenie politycznej. Państwa mogą zawiązywać koalicje aby wspólnie występować na forum społeczności międzynarodowej: prowadzić współpracę na płaszczyźnie dyplomatycznej, prowadzić działania wojenne przeciwko innemu państwu lub grupie państw (np. Wielka Koalicja podczas II wojny światowej).
koalicja [łac.], związek, porozumienie w celu osiągnięcia wspólnego celu.
konfederacja [średniow. łacina confoederatio ‘związek’, ‘przymierze’], związek zawierany dla osiągnięcia określonych celów;
Konfederacja – związek; grupa utworzona przez partie, państwa lub miasta dla osiągnięcia określonych celów. Taka forma stowarzyszenia zakłada zachowanie pełnej równości.
1. «współdziałanie w jakiejś dziedzinie»
2. «współpraca między ludźmi lub przedsiębiorstwami w produkcji towarów i usług»
3. daw. «spółdzielczość»
4. daw. «spółdzielnia, kooperatywa»
Konflikt międzynarodowy (z łaciny conflictus – zderzenie), najostrzejsza forma sporu międzynarodowego. Konflikt międzynarodowy charakteryzuje się rozwojem cyklicznym: od wybuchu konfliktu poprzez jego eskalację, deeskalację, aż do zakończenia. Początkowa faza konfliktu zwykle ma charakter działań dyplomatycznych, przebiega na poziomie werbalnym: ostrzeżenia, wojna psychologiczna, groźby, ograniczenie lub zerwanie stosunków dyplomatycznych. W fazie eskalacji nasila się użycie środków militarnych. Mamy wówczas do czynienia z konfliktem zbrojnym. Jest on szerszym pojęciem od wojny, ponieważ w jego zakres wchodzą wszystkie przejawy walki zbrojnej. Konflikty legalne według prawa międzynarodowego to wojny obronne, antykolonialne i narodowowyzwoleńcze, skierowane przeciw agresorowi lub dominacji.
Konflikt międzynarodowy występuje gdy: są minimum dwie zwaśnione strony, posiadające sprzeczne interesy i muszą sobie je uświadomić.
Ład międzynarodowy, system międzynarodowy – wynik, wypadkowa stanu stosunków między państwami, a szczególnie między mocarstwami. Jego zasadniczym elementem jest stan równowagi sił, głównie jądrowych. Odejście od stawiania na siłowe, militarne rozwiązania spornych problemów pozwoliło na odprężenie w stosunkach międzynarodowych. Główny akcent został przesunięty na negocjacje, poszukiwanie porozumień, kompromisów i uznanie reguł prawa międzynarodowego zawartych w układach w określonej sytuacji międzynarodowej.
Mocarstwo – państwo, które ze względu na swój potencjał militarny oraz ekonomiczny (produkt narodowy brutto) pełni ważną rolę na świecie i potęgą, a zarazem siłami wpływów przewyższa inne państwa[1], wykazuje odpowiednią rolę, kreuje w znacznym stopniu stosunki międzynarodowe we wszelkich dziedzinach, posiada znaczne możliwości wewnętrzne (militarne, ekonomiczne etc.), w obu tych sferach wyraźnie górujące nad innymi państwami.
Balance of power, równowaga sił, jedna z podstawowych zasad brytyjskiej polityki zagranicznej, realizowana od XVI w. Jej geneza sięga czasów starożytnych – greckie państwa-miasta stosowały tę normę w relacjach zewnętrznych.
Zasada balance of power polega na utrzymywaniu stanu równowagi sił pomiędzy mocarstwami oraz przeciwstawianiu się (siłami dyplomatycznymi i militarnymi) dominacji jakiegoś państwa lub koalicji państw na arenie międzynarodowej. W wypadku Wielkiej Brytanii zasada ta była stosowana w stosunku do Francji Ludwika XIV i Napoleona I, a także w stosunku do Niemiec w okresie przed I wojną światową. Politykę równowagi sił prowadził także kanclerz Niemiec O. von Bismarck w latach 70. i 80. XIX w.
Siła w stosunkach międzynarodowych, zespół czynników decydujących o zdolności państw do skutecznego funkcjonowania, obrony własnych interesów w stosunkach międzynarodowych. Niegdyś to pojęcie wiązano głównie ze sferą militarną - potęga państwa zależała od jego sił zbrojnych, zdolności do ich rozbudowywania i użycia.
Nadal ten aspekt zachowuje znaczenie, gdyż istnieją konflikty zbrojne, potencjalne zagrożenie wojnami. Dlatego kwestia zachowania równowagi sił, umacniania sojuszy, rozbrojenia, nieproliferacji broni jądrowej pozostają wciąż aktualne. We współczesnym prawie międzynarodowym zabroniona jest groźba użycia siły oraz bezpośrednie jej użycie w celu agresji.
Uczestnicy stosunków międzynarodowych, uczestnikami stosunków międzynarodowych pod względem podmiotowym są przede wszystkim państwa, ale mogą też być nimi inne podmioty prawa międzynarodowego (w tym narody walczące o utworzenie własnego państwa oraz organizacje międzyrządowe, zwłaszcza ONZ) oraz uczestnicy życia międzynarodowego, nie mający osobowości międzynarodowego - uczestnik taki musi odgrywać samodzielną rolę w stosunkach międzynarodowych, wchodząc bezpośrednio w relacje na płaszczyźnie międzynarodowej (partie polityczne, podmioty gospodarcze, organizacje pozarządowe, związki religijne). Aktywność uczestników musi być ciągła, zmieniać lub utrwalać w sposób świadomy stan środowiska międzynarodowego. Wszyscy uczestnicy stosunków międzynarodowych tworzą społeczność międzynarodową.
Uczestnictwo w stosunkach międzynarodowych można również przedstawić pod względem przedmiotowym - pod względem prawnych możliwości działania, kompetencji w określonych dziedzinach prawa międzynarodowego. W tym kontekście pełne uczestnictwo, (możliwość podjęcia działań w ramach wszystkich przedmiotowych zagadnień prawa międzynarodowego) mają wyłącznie suwerenne państwa. Uczestnictwo innych podmiotów pod tym względem ma zróżnicowany charakter.
Polityka zagraniczna i militarne środki jej realizacji:
Polityka zagraniczna państw – każde państwo za pomocą polityki zagranicznej realizuje na arenie międzynarodowej swoje cele i interesy. Polityka zagraniczna jest ściśle powiązana z polityką wewnętrzną. Jest to proces formułowania i realizacji interesów narodowo-państwowych w stosunku do innych państw. Każde państwo zabiega o realizację określonych interesów. Muszą one uwzględniać interes narodowy. Jest on określany przez elity polityczne, władzę wykonawczą, grupy nacisku (biznes, przemysł), opinię publiczną. Interes narodowy to po prostu żywotne interesy państwa i obywateli ułożone hierarchicznie, według przyjętego systemu wartości. Realizacja interesu narodowego na arenie międzynarodowej koliduje często z interesami innych państw i wymaga podjęcia odpowiednich działań w polityce zagranicznej.
Cele polityki zagranicznej
zapewnienie bezpieczeństwa i rozwoju państwa
wzrost siły państwa
wzrost pozycji państwa na arenie międzynarodowej, osiąganie prestiżu
Cele mogą być:
nadrzędne – (wynikające z żywotnych interesów państwa)
długofalowe – (nastawione na stałe, wieloletnie dążenie do realizowania interesu narodowego)
ważne społecznie
konkretne lub krótkofalowe – (doraźne)
Wyznaczniki polityki zagranicznej
Wyznaczniki (determinanty) polityki zagranicznej mające na nią znaczący wpływ:
Wewnętrzne (krajowe):
środowisko geograficzne – (obszar państwa, ukształtowanie terenu, klimat, florę i faunę, zasoby naturalne – ich brak lub duże złoża)
potencjał demograficzny – (liczba ludności, gęstość zaludnienia, przyrost naturalny, skład narodowościowy – mniejszości narodowe i etniczne, poziom migracji – liczba emigrantów i obcokrajowców i stan ich zasymilowania ze społeczeństwem)
potencjał ekonomiczny i naukowo-techniczny – (jak rozwinięta jest gospodarka, jak jest konkurencyjna w stosunku do gospodarek innych krajów, jakim zapleczem i jakimi kadrami naukowo-technicznymi państwo dysponuje, jak rozwinięty jest system nauczania)
system społeczno – polityczny – (układ sił społecznych i politycznych, kto i w jakim stopniu ma wpływ na ustalanie hierarchii ważności interesów narodowych i ich wcielanie w życie)
Międzynarodowe:
formułowanie wizji, koncepcji i programów – należy do polityków i ekspertów, z ich realizacji i obietnic są oni potem rozliczani
wybitne jednostki – szefowie państw, rządów lub ministrowie spraw zagranicznych którzy do swych idei potrafią przekonać całe społeczeństwa
jakość służby dyplomatycznej – wizytówka państwa na arenie międzynarodowej
Obiektywne:
ewolucja najbliższego otoczenia zewnętrznego – zmiany w krajach sąsiadujących i stosunki z nimi)
pozycja państwa w systemie stosunków i ról międzynarodowych – czy państwo liczy się na arenie międzynarodowej i jak atrakcyjnym jest partnerem lub sojusznikiem
charakter umów i zobowiązań prawno-międzynarodowych – podpisanych, ratyfikowanych i przestrzeganych przez państwo i wszelkie konsekwencje z tym związane
Subiektywne:
percepcja międzynarodowa państwa – sposób postrzegania państwa przez rządy i społeczeństwa innych państw
koncepcje polityki zagranicznej innych państw – chodzi o zdobycie wiedzy na tan temat i wyciągnięcie z niej odpowiednich wniosków w celu wykorzystania jej do realizacji własnych interesów
aktywność dyplomatyczna innych państw – należy ją bacznie obserwować by móc stwierdzić jakie są rzeczywiste zamiary i intencje danego państwa w stosunku do naszego państwa, jego słabości i atuty.
Trzy typy państw w polityce zagranicznej
Aktywne – państwo na arenie międzynarodowej działa aktywnie i stara się wywierać wpływ na inne państwa aby osiągnąć własne założone cele.
Pasywne – państwo jest bierne na arenie międzynarodowej i dostosowuje się do woli i zaleceń innych państw.
Kreatywne – połączenie dwóch powyższych typów (najczęściej spotykane).
Większość państw stosuje jednocześnie wszystkie trzy typy działania, ponieważ nie są w stanie narzucić własnej woli innym państwom i samodzielnie bez przeszkód dążyć do jednostronnych korzyści.
Cele środki i metody polityki zagranicznej. W międzynarodowym systemie suwerennych, często rywalizujących ze sobą państw, cele polityki zagranicznej są najczęściej zorientowane na osiąganie własnych, jako państwa korzyści. Kiedy kraje wybierają taki właśnie rodzaj polityki zagranicznej, określa się je jako realizujące swój narodowy interes. Główne elementy tej linii politycznej to: -zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa mieszkańcom kraju -zapewnienie ekonomicznego rozwoju kraju m.in. poprzez wspomaganie odpowiednich resortów gospodarki, równowagę rynkową, stabilność finansową -wykreowanie sprzyjających dla kraju i w kraju tzw. środowiska politycznego; oznacza to możliwość swobodnego wyboru przez obywateli danego państwa formy sprawowania rządów, sposobność wyartykułowania swoich opinii w tematach znaczących dla państwa i wpływu na nie -zapewnienie spójności narodowej, co oznacza unikanie posunięć mogących prowadzić do nieodwracalnych wewnętrznych podziałów, wszelkiego rodzaju sprzeczności i konfliktów mogących w rezultacie rozbić jedność narodową
Celem polityki zagranicznej państwa jest niewątpliwie optymalna realizacja interesów grup najbardziej wpływowych w państwie. W społeczeństwach demokratycznych celem polityki zagranicznej jest zatem realizacja interesów całego społeczeństwa, bądź też jego zdecydowanej większości.
Środki i metody. Są to instrumenty, dzięki którym państwa mogą próbować osiągać wyznaczane cele polityki zagranicznej.
Środki militarne – polegają na wyraźnym lub dorozumianym zagrożeniu użycia siły lub faktycznym użyciu siły.
Penetracja i interwencja – zakładają próby manipulowania, wpływu danego państwa na wewnętrzną sytuację polityczną i zachodzące procesy w innym państwie. Mogą być one wypełniane przy użyciu takich metod, jak: Propaganda, militarne poparcie dla ośrodków decyzyjnych, sabotaż terroryzm.
Środek ekonomiczny: rozszerzanie dogodnych taryf celnych, udzielanie niskoprocentowych kredytów udzielanie różnego rodzaju pomocy krajom potrzebującym, sankcje ekonomiczne nakładane przez jedno państwo na drugie, ograniczenia handlowe wycofanie bądź zaprzestanie udzielania pomocy blokowanie inwestycji.
(metody)Drogi dyplomatyczne – środek ten polega na nawiązywaniu i utrzymywaniu stosunków dyplomatycznych z innymi państwami. Metodami tu są: -bezpośrednie rozmowy i negocjacje na szczeblu międzyrządowym oraz prezentowanie swoich stanowisk w zakresie polityki zagranicznej na forach międzynarodowych za pośrednictwem organizacji międzynarodowych -sygnalizowanie stanowiska przez dane państwo przez wypowiedzi na forum publicznym bezpośrednio przez zainteresowanych, albo upoważnienie kogoś do zaprezentowania owego stanowiska, które z kolei ma zostać zinterpretowane, jako wiadomość, przesłanie dla innego rządu -dyplomacja publiczna – są to wysiłki mające na celu kreowanie wizerunku państwa w środowisku międzynar, a przy tym podkreślenie jego możliwości wpływania na stan globalnej rzeczywistości.
. ZNACZENIE OKRESU NAPOLEOŃSKIEGO ODCZUWANE DO DZIŚ Dlaczego okres napoleoński zaistniał właśnie na przełomie XVIII i XIX wieku?
- rewolucja francuska, terror jakobinów i rządy Dyrektoriatu spowodowały, że we Francji zapanował chaos. Napoleon ze swoimi reformami ustabilizował sytuacje w kraju i zdobył zaufanie społeczeństwa, co pozwoliło mu zdobyć władzę
- Napoleon wprowadził Kodeks Napoleona we Francji i w krajach od niej zależnych, który zawierał dużo swobód obywatelskich. W XIX wieku bardzo widoczne było kształtowanie się świadomości narodowej społeczeństwa i potrzeba zmian w systemie władzy, na co miała również wpływ rewolucja francuska. Kodeks Napoleona i niekiedy złudne wyzwolenie z władzy zaborców( na przykład Polska) spowodowało, że Napoleon uzyskał duże poparcie
Znaczenie rewolucji dla Europy
- rewolucja francuska pokazała uciskanemu przez feudalizm społeczeństwu, że można zmienić swój los
-obalenie prze Francuzów monarchy absolutnego pokazała społeczeństwom w innych krajach, że nieprawdą jest, że władza monarchy pochodzi od Boga, co zmniejszyło znacznie autorytet władców. Został obalony ład społeczny i polityczny
-władcy czuli się niezaspokojeni i obawiali się tego, co dzieje się we Francji
-Konstytucja Francji stała się wzorem dla późniejszych systemów europejskich, jakobińska konstytucja z 1793 roku była podwaliną programów demokratów i socjalistów w XIX wieku
-hasła rewolucji wolność, równość i braterstwo stały się podstawą i głównym mottem wystąpień ludności, Wiosny Ludów, która wzorowała się na rewolucji francuskiej
Znaczenie okresu napoleońskiego odczuwane do dziś
- Kodeks Napoleona jest podstawą do ustrojów demokratycznych dzisiejszych państw
-Napoleon pokazał, że jeden człowiek może w ciągu zaledwie kilku lat zmienić mapę Europy.
CO KRYJE SIĘ POD POJĘCIEM „OKRES NAPOLEONSKI” (PODPORZĄDKOWANIE POLITYCZNE, NARZUCONE NOWY PORZĄDEK USTROJOWY) – SKĄD SIĘ WZIEŁO
-Okres Napoleoński od 1799r do 1815r.
-Francja pod rządami Napoleona Bonaparte stała się potęgą.
-We Francji uporządkowano sferę podatkową i pieniężną, zrównoważono budżet- w 1800roku powstał Bank Francji emitujący pieniądze papierowe; zahamowano inflację.
-Państwo dbało o rozwój rolnictwa, szczególną opieką Bonaparte
-otaczał rozwój przemysłu- stosował cła ochronne, dbał o zapewnienie nowych rynków zbytu i terenów, skąd można by importować surowce .Dbał o interesy ekonomiczne i rozwój rdzennej Francji wykorzystując tereny podbite i państwa zależne jako rynki zbytu i zaplecze surowcowe oraz taniej siły robocze.
-Zdobycze terytorialne były w interesie burżuazji, dlatego też z jej strony cieszyły się poparciem.
-Napoleon Bonaparte w 1801 roku podpisał w Paryżu konkordat ze Stolicą Apostolską- przywrócono kult religijny i swobodę wyznania.
-W 1800 roku Napoleon Bonaparte przeprowadził reformę administracji i sądownictwa- wyżsi urzędnicy zostali poddani władzy centrum i mianowani przez pierwszego konsula, stworzono system centralistyczny.
-W marcu 1804 roku, po ostatniej redakcji przez samego Bonapartego, ogłoszono kodeks cywilny zwany Kodeksem Napoleona: równość obywateli wobec prawa, wolność osobista, wolność sumienia.
-Kodeks wszedł w życie we wszystkich krajach podległych władzy Francji Bonapartego i później stał się podstawą prawną wielu współczesnych norm i kodeksów prawnych.
-Podobnie duże znaczenie miały kodeks handlowy i karny.
-2 grudnia 1804 roku w katedrze paryskiej Napoleon Bonaparte osobiści koronował się na cesarza Francuzów.
-Francja za Napoleona I była państwem silnym, zwartym i scentralizowanym.
-Państwo sprawowało władzę nad kościołem, dzięki cenzurze ingerowało w wolność słowa, prasę, wychowanie i szkolnictwo.
-Dzięki wprowadzeniu reformy szkolnej w 1810roku państwo podporządkowało sobie system kształcenia nauczycieli.
-Dzięki istnieniu rozbudowanej sieci donosicieli i konfidentów oraz aż pięciu formacji policyjnych państwo francuskie doskonale
-kontrolowało życie obywateli, a jakikolwiek bunt był natychmiast tłumiony.