14. Metoda indywidualnych przypadków jako metoda badań pedagogicznych

Przez metodę badań należy rozumieć ogólny system założeń oraz reguł pozwalających na pewne uporządkowanie działalności badawczej, tak aby można było osiągnąć cel, do którego zmierza badacz
w sposób świadomy i przemyślany. W pedagogice metodę najczęściej definiuje się jako zespół teoretycznie uzasadnionych działań o rożnym charakterze, zarówno koncepcyjnym jak i instrumentalnym, obejmujących całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego
(A. Kamiński). Przyjmując klasyfikację autorstwa Tadeusza Pilcha możemy wyróżnić następujące metody badawcze:

1. eksperyment pedagogiczny,

2. monografia pedagogiczna,

3. sondaż diagnostyczny,

4. studium indywidualnych przypadków.

Metoda indywidualnych przypadków (studium indywidualnych przypadków) – polega na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.

Metoda ta wywodzi się z metod pracy socjalnej rozwijanych w pedagogice opiekuńczej. Z metody pracy opiekuńczej przeniesione zostały ogólne założenia poznawcze i generalna koncepcja wyrażająca się dla skutecznej pomocy dla konkretnego przypadku¹.

1. Celem tej metody jest – dokładny opis badanego z różnych perspektyw, należy uwzględnić także różne czynniki od których zależne jest badane zjawisko, dlatego w stosowanej metodzie wykorzystuje się wiele technik, które dają pełnowymiarowy obraz badanego problemu. Informacje uzyskane za pomocą wielu technik dają możliwość bliższego poznania badanej osoby oraz stwarzają możliwość dokładniejszej interpretacji uzyskanych w procesie badawczym danych².

2. Przedmiot badań – mogą nim być pojedyncze osoby, zbiorowości, ale także różnego rodzaju instytucje (w takim wypadku mamy do czynienia z monografią pedagogiczną). W dużej mierze metodę indywidualnych przypadków wykorzystuje się dla usprawnienia działań terapeutycznych
   i wychowawczych dzieci i młodzieży. Badaniami za pomocą tej metody obejmuje się często osoby
   o zaburzonym rozwoju i nie poddające się zwykłym oddziaływaniom wychowawczym.
   Oprócz postawienia diagnozy zaburzeń ma ona na celu także ukazanie ich przyczyn i szerszego kontekstu środowiskowego lub kulturowego³.

3. W przypadku metody indywidualnych przypadków ważne jest stosowanie się do pewnych zasad, które pozwolą na prawidłowy przebieg badań, są to:

• otwartość – więź pomiędzy badaczem a badanym pozwoli uzyskać wiarygodne informacje;

• komunikacja – metoda ta opiera się na wzajemnych interakcjach międzyludzkich, dlatego aby zdobyć odpowiednie informacje oraz prawidłowo je rozumieć należy długo i często przebywać
  w towarzystwie osób badanych, co pozwoli na lepsze poznanie ich;

• neutralność – zasada ta jest bardzo ważna gdyż jedynie poznanie osoby w jej naturalnym środowisku, w którym zachodzi badane zjawisko daje możliwość autentyczności otrzymanych wyników badań;

• interpretacja – badacz ma obowiązek zinterpretować poznaną rzeczywistość, poprzez ukazanie różnić i podobieństw do przypadków opisanych w literaturze. Każdy zbadany przypadek dostarcza ogromnej ilości wiedzy na temat badanego zjawiska, trzeba jednak pamiętać, że metoda ta pozwala jedynie na stwierdzenie faktu, że dane zjawisko występuje, ale nie musi być ono powszechnie obecne⁴.

1. W zastosowaniu metody indywidualnych przypadków użytecznymi technikami badań są:

• rozmowa i wywiad,

• analiza treściowa i formalna dokumentów osobistych,

• analiza wytworów,

• obserwacja uczestnicząca,

• czasem stosowane są techniki projekcyjne lub testy psychologiczne (jeżeli badacz posiada odpowiednie kompetencje do ich przeprowadzenia)⁵.

Zalety metody indywidualnych przypadków:

1. możliwość wykorzystania wielu technik badawczych pozwala poznać badane zjawisko z wielu stron,
   z uwzględnieniem różnych jego aspektów,

2. otwartość badacza wobec teoretycznej koncepcji badań, doboru osób do badań oraz technik badawczych,

3. umożliwia przeprowadzenie badań w warunkach naturalnych, tj. w bezpośrednim kontekście środowiska, w jakim badane osoby żyją,

4. możliwość głębszego poznania badanego zjawiska i zaangażowania badacza,

5. wytworzenie atmosfery zaufania pozwala uzyskać szczere i rzetelne informacje o interesującym zjawisku od badanych,

6. gwarancja dyskrecji,

7. poszerza i pogłębia wyniki badań ilościowych (zwłaszcza dzięki gromadzeniu materiału jakościowego, w tym o charakterze biograficznym),

8. nie narzuca specjalnych ograniczeń w interpretacji zgromadzonego materiału badawczego.

Wady metody indywidualnych przypadków:

1. możliwość spłycenia badanego zjawiska (zastosowanie wielu technik),

2. subiektywna ocena badanego zjawiska,

3. niedostateczne sprawdzenie wiarygodności otrzymanego materiału badawczego i wyprowadzanie zbyt pochopnych uogólnień i wniosków,

4. obawa przed generalizacją wniosków (w metodzie tej możemy jedynie stwierdzić, że tak bywa, a nie
   że tak jest),

5. wymaga od badacza specyficznych umiejętności i kompetencji społecznych, aby nawiązać dobry kontakt z osobami badanymi i korzystaniu z wielu źródeł informacji,

6. wielość zgromadzonych danych jest niełatwa do jednoznacznego zinterpretowania (te same dane można interpretować w różny sposób),

7. nie można w pełni ufać danym opartych na wypowiedziach dotyczących spraw, które wymagają przez badanych odtwarzania pamięciowego (badacz staje w często wobec konieczności uzupełniania
   i zarazem pogłębienia jakościowej analizy otrzymanych wyników badań o dodatkowe badania ilościowe),

8. czasochłonność.

---

1. T. Pilch↩

2. Notatka z mojego licencjata (parafraza definicji Pilcha)↩

3. M. Łobocki↩

4. T. Pilch↩

5. M. Łobocki↩