Czytanie Herberta
Język poezji i mowa gatunków
(od s. 167 do 211)
Wiesława Wantuch, Prozy poetyckie
- parataksa: związek w obrębie zdania złożonego dwóch lub kilku zdań pojedynczych współrzędnych
- hipotaksa: ten drugi, czyli że niewspółrzędnych.
- autorka przytacza zdanie Klemensiewicza o innej nośności para i hipotaksy: parataksa zachowuje to, co w wypowiedzeniu najważniejsze, istotnie ekspresywne; hipotaksa znamionuje wzrost intelektualizacji wypowiedzenia, czyni je trudniejszym. Parataksa przeważa w wierszach – co nie znajduje potwierdzenia u Herbiego. Wypowiedzenia współrzędne dominują w prozach poet., w przeciwieństwie do wierszy.
- jest to tak dalece posunięte, że składnia wierszy wydaje się dużo bardziej potoczna i codzienna niż w prozie poet.
- współczesna liryka – formy bardzo krótkie – wiersze Herbiego – niezbyt krótkie, za to jego prozy są lapidarne.
- W porównianiu z poprzednim tomem w Hermesie, psie i gwieździe nastąpiło wyraźne przesunięcie akcentów z przeszłości na teraźniejszość (ze świata historii i kultury do rekwizytów codzienności)
- „nowe znaczenie” tych próz (czytanych wszystkich razem jako cykl) – wprowadzone m. in za sprawą bohatera dziecięcego i różnych nawiązań do świata baśni i bajki.
Dzieckiem podszyty?
- dziecięcość, dzieciństwo, świadomość i język dziecka jako inspiracja twórczych poczynań Herbiego.
- Pierwsza grupa utworów: Guzik, Księżniczka i Muszla – sprawa jest najbardziej oczywista: dziecko jest tutaj bohaterem, ale w każdym utworze inna jest relacja podmiot mówiący – bohater
Księżniczka opisuje dziecięcą zdolność tworzenia własnych imaginacyjnych światów, u poety znajduje zrozumienie, którego nie ma wśród innych dorosłych
Guzik odtwarza tę część dziecięcej psychiki, która sprawia, że dziecko lubi być w centrum zainteresowania. Opowiada o dziecięcym zamiłowaniu do słuchania bajek o samym sobie, sprzed paru lat, czyli sprzed wieków.
Muszla opowiada o jeszcze większym dystansie czasowym i psychicznym bohatera.
- Świat doznań dziecka jest według Herbiego równie, choć może w inny sposób skomplikowany jak świat dorosłych.
Dystans podmiot liryczny – bohater określa zakres akceptacji świadomości dziecka, niejednokrotnie też ujawnia sprzeczności powstałe w wyniku konfrontacji rozmaitych punktów widzenia
Druga grupa utworów „dzieckiem podszytych” – istotą ich jest dialog między dziecięcą wyobraźnią a utartymi schematami widzenia, reagowania i objaśniania świata przez dorosłych (Skrzypce, Pijacy, Kot, Krasnoludki, Niedźwiedzie)
Dużę wyczucie psychiki dziecka
Sięga do form wypowiedzi, z którymi dziecko spotyka się jako użytkjownik języka i odbiorca lit. (baśń, powiastka, wypracowanie uczniowskie)
U źródeł herbertowskich arcydzieł imaginacji tkwią mechanizmy właściwe dziecięcej wyobraźni
Wyobraźnia stanowi tu i ucieczkę i prowizoryczne schronienie przed bezprawiem
Plastyczność w prozach poetyckich wysuwa się na plan pierwszy (jako odzwierciedlenie sposobu myślenia dziecka, w przeciwieństwioe do herbertowskich wierszy, w którychpisarz jedynie szkicuje obrazy)
Dla dziecka Herbiego tradycja nie nosi piętna przeszłości, jest żywa i współtworzy jego uniwersum tylko w takim stopniu, w jakim pobudza wyobraźnię
Baśń utracona
Herbi rozumie bajkę jak Korczak – jako sposób myślenia dziecka, które nie ma jeszcze pełnej wiedzy o świecie, i które próbuje jakoś sobie wypełnić te białe plamy)
Poza tym bajka w ostatnim czasie poszerzyła swój zakres o przekazy nienarracyjne, a nawet nieliterackie (filmy, spektakle)
Wyznaczniki tak rozumianej bajki: animizacja, personifikacja, prawo metamorfozy, zawieszanie naturalnej przewidywalnośći
Przykłady: Mysz kościelna, Ryby i Słoń (bogate życie wew. Bohaterów)
Herbi rozmontowuje bajkę na czynniki pierwsze i testuje je w noeych układach scalonych własną osobowością i praktyką
TE stylizacje baśniowe są wyrazem tęsknoty za bezpowrotnie utraconym czasem, kiedy literatura, dążąc do mitu, uobecniała sacrum.
Herbi nie ma złudzeń i wie,że ów powrót baśni jest niemożliwy i widocznie zaznacza „szwy” stylizacji
Kultura barbarzyńcy
hipoteza: Herbi jako związek poeta – dziecko, dąży do analogii poeta – człowiek pierwotny
tytuł podrozdziału łączy się z tytułem zbioru esejów Barbarzyńca w ogrodzie
ogólnie chodzi tutj o to, że poeta posiada zdolność przypatrywania się zjawiskom świata z pierwotną świeżością – taką jaką mieli właśnie barbarzyńcy, czyli ludzie pierwotni oraz dzieci- myślenie baśniowe, mityczne
Herbi za pomocą mitu i baśniodwołuje do początków kształtowania się cywilizacji – do czasów kształtowania się języka.