Grupa literacka a model poezji (przykład skamandra)
M. Głowiński
Uwagi wstępne.
Życie literackie jest uprzywilejowanym przedmiotem rozważań
Wyróżnia się trzy zasadnicze dziedziny analizy: socjologię instytucji literackich, s. świadomości literackiej, s. funkcjonowania dzieł literackich w danej epoce i wśród zróżnicowanych grup publiczności
Rozpoznawalność dzieła literackiego – pewna umiejętność lektury, której konsekwencją jest wprowadzenie czytanego działa w obręb pewnych ukształtowanych stylów
Grupa literacka – swego rodzaju instytucja literacka
Da rodzaje grup literackich
Stefan Kawyn: grupa – wszelkie stowarzyszenia, w których skład wchodzą literaci
Rozróżnia się stowarzyszenia literackie i grupy literackie
Stowarzyszenie – ugrupowania literatów o charakterze ekonomicznym, zawodowym, towarzyskim i o innych zadaniach niż literackie
Grupa literacka – zespół pisarzy, który stawia prze sobą wspólne cele literackie, chce się przedstawić publiczności jako ugrupowanie, zespół tworzący plan działania literackiego
Sytuacja literacka w danym momencie historycznym może stanowić czynnik wiążący grupę o tyle, o ile jej członkowie określają wspólne cele ze względu na nią, tzn. o ile usiłują wspólnie się usytuować na literackim rynku.
Wobec tego ważniejszy staje się system zakazów od systemu nakazów.
Nieliczne, ogólnikowe wskazania programowe są dla spoistości grupy zjawiskiem dalszoplanowym – brak programu może stać się świadomym założeniem.
Grupy kształtują się przede wszystkim ze względu na układ zjawisk w danej sytuacji literackiej, nazwać je można grupami sytuacyjnymi – np. Skamander.
Gdy grupa ma sformułowany program i wyznaczoną teorię i jest to zasadniczy czynnik spójności, mamy do czynienia z grupą programową (Irzykowski był jej zwolennikiem)
Irzykowski zarzucał „skamandrowi”, ze odrzeka się od programu, że nie chce czynić ze swojej działalności faktu o wyraźnej kierunkowości literackiej.
Skamander – grupa sytuacyjna.
Uformowała się w momencie przełomu literackiego, na który złożyły się odzyskanie niepodległości, kryzys młodopolskiego rozumienia literatury z egotycznym estetyzmem, zainteresowanie współczesną problematyka cywilizacyjną – Głowiński określa ten przełom jako dynamiczną sytuację niewykrystalizowania, gdzie grupy mieszają się ze sobą, krótkotrwale łączą itp.
Odzyskanie niepodległości, reakcja antymodernistyczna, zasadnicza aprobata współczesności były głównymi wyznacznikami w okresie formowania się Skamandra.
Skamander powstał nie tylko jako grupa rewolucyjna, powstał jako grupa, której członkowie orientowali się w charakterze i kierunku tych wypadków i potrafili swa orientację wyzyskać dla zajęcia takiej pozycji, jaka by czyniła ich stanowisko widoczne tak dla publiczności, jak dla aktywnych uczestników literackiej agory.
Każdy z członków Skamandra miał już swoją poetycką przeszłość.
Troczyński: uformowanie Skamandra było odpowiedzią na potrzebę społeczną, było spontaniczną realizacją wołania o nową postawę poety, który przestaje być wieszczem, wyraża zaś powszechny entuzjazm z powodu dokonanych przemian historycznych, wyraża entuzjazm także w takiej formie, że rezygnuje z dotychczas narzucanej poecie roli, może pisac o błahych daktach zycia codziennego.
Poezja skamandrytów wmontowana została w pewien ogólniejszy, pozaliteracki kontekst. To on właśnie nadawał wspólny sens ich twórczości, także tej, która powstała przed uformowaniem tygodnika.
Model poezji.
Pozostałości młodopolskie: impresjonistyczna kompozycja wiersza, ulotna nastrojowość, parnasistowski ideał formy doskonalej, estetyzm a la Wide, stylizacje romantyczne, publicystyczna retoryka, zintelektualizowana refleksyjność, świadomy brutalizm i obniżenie stylu poetyckiego, dążności ekspresjonistyczne, futurystyczne.
Swoistością poetyki Skamandra jest synkretyzm, na plan pierwszy wysuwa się jednak: codzienność tematyki, dopuszczania w obręb wiersza potoczno-konwersacyjnej polszczyzny, powołanie do roli bohatera lirycznego człowieka osadzonego we współczesnych, najczęściej wielkomiejskich realiach, zainteresowanie światem współczesnymi jego osiągnięciami cywilizacyjnymi
Różnice miedzy Skamandrem a Awangardą – bezpośredni emocjonalizm, wyraźne nawiązanie do dziedzictwa romantycznego, tradycyjna budowa wiersza, respektująca dotychczasowe formy stroficzne, nie rezygnująca z rymu i regularności, komunikatywność.
Ukształtowany w świadomości literackiej model poezji skamandryckiej utracil swa wyrazistość historyczną, bardziej się łączy się z pewnym typem poetyki.
Poetyka skamandrycka staje się pewnym współczynnikiem komunikacji literackiej.