PROCESY POZNAWCZE

Teoria Piageta

Zgodnie z poglądami Piageta biologia i doświadczenia współdziałają w wywoływaniu zmian w umiejętnościach poznawczych dziecka.

Piaget wyróżniał cztery czynniki, które przyczyniają się do zmiany poznawczej:

• dojrzewanie biologiczne (uczenie się i rozwój uzależniony od ograniczeń stawianych przez poziom dojrzałości dziecka),

• doświadczenie fizyczne (kontakt dziecka z przedmiotami nieożywionymi)

• doświadczenie społeczne (interakcje z ludźmi),

• równoważenie (biologiczny proces samoregulacji, który popycha system poznawczy na coraz wyższe szczeble równowagi)

równowaga - stan systemu poznawczego, w którym asymilacja i akomodacja są zrównoważone, dzięki czemu możliwa jest adaptacyjna niezniekształcona reakcja na świat;

Równoważenie jest odpowiedzialne za organizację rozwoju. Kieruje integracją schematów sensoryczno-motorycznych, koordynacją wiedzy o klasach i relacjach. Służy również do wyjaśniania zjawiska motywacji - system poznawczy dąży do równowagi, w przypadku sytuacji konfliktu poznawczego (sytuacja, której dziecko nie rozumie) dziecko będzie dążyło do rozwiązania go i zrozumienia, tzn. przywrócenia równowagi. Równoważenie odpowiada również za kierunek rozwoju (rozwój przebiega do przodu, progresywnie).

organizacja- zasada biologiczna; żaden organizm nie jest przypadkowym zlepkiem komórek, tkanek i narządów, każdy stanowi wysoko zorganizowany system;

wg Piageta, ta sama zasada odnosi się do inteligencji człowieka, której podłożem i organizacją są różne struktury poznawcze budowane przez rozwijające się dziecko;

zasada adaptacji (przystosowania)- każdy organizm musi przystosować się do otoczenia, aby przeżyć;

wg Piageta inteligencja jest narzędziem, którym posługują się ludzie w celu przystosowania się do wyzwań otoczenia.

Adaptacja zachodzi w postaci dwóch procesów:

• asymilacji- dziecko dopasowuje otoczenie do swoich potrzeb lub interpretuje je zgodnie ze swoimi oczekiwaniami i rozumieniem

• akomodacji-dziecko dostosowuje swoje myślenie do otoczenia; zmienia je tak, by móc objąć nowe informacje

rozwój- organizmy nie stanowią statycznych jednostek, zmieniają się (w ciągu swojego życia i ewoluują w obrębie gatunku)

wg Piageta, tak samo zmienia się ludzka inteligencja, w miarę rozwoju dzieci budują zróżnicowane jakościowo struktury, pozwalające im na coraz lepsze rozumienie świata

OKRESY ROZWOJOWE WG PIAGETA

• sensoryczno-motoryczny- 0-2 lata; rozumienie świata poprzez zewnętrzne oddziaływanie na niego; dzieli się na 6 stadiów; najważniejsze jest pojawienie się schematów sensoryczno-motorycznych, w trakcie rozwoju coraz bardziej złożonych i powiązanych; pod koniec zaczyna się decentryzacja i rozumienie stałości przedmiotu, co jest zwiastunek kolejnego okresu

• przedoperacyjny- 2-6 lat, dziecko może już posługiwać się reprezentacjami umysłowymi, myślenie jest szybsze, skuteczniejsze i bardziej mobilne, chociaż nadal jest ograniczane przez egocentryzm i centrację.

• operacji konkretnych- 6-12 lat, pojawienie się operacji, systemu wewnętrznych działań umysłowych, podłoża logicznego rozwiązywania problemów; pojawia się także rozumienie stałości ilości, umiejętność klasyfikowania i rozumienia relacji

• operacji formalnych- 12/13 wzwyż; umiejętność rozumowania hipotetyczno-dedukcyjnego (możliwości jako punkt wyjścia do rozwiązania problemu)

Okres sensoryczno-motoryczny

• trwa od 0-2 lat

• metoda badań Piageta- obserwacja w warunkach naturalnych i manipulacja eksperymentalna; próba- 3 jego własnych dzieci;

Okres sensoryczno-motoryczny dzieli się na 6 stadiów:

stadium I - ćwiczenie odruchów- 0-1 miesiąc; repertuar adaptacyjny dziecka ogranicza się do prostych odruchów takich jak ssanie, chwytanie, odruch moro, wodzenie wzrokiem- są to zachowania automatyczne i niezmienne;

kiedy zachowania te zaczynają być modyfikowane przez doświadczenie, dziecko w chodzi w kolejne stadium;

stadium II- rozwijanie schematów- 1-4 miesiąc; odruchy przekształcają się w schematy sensoryczno-motorycze, czyli wyćwiczone i możliwe do uogólnienia wzorce działania, dzięki którym dziecko oddziałuje na świat i poznaje go;

schematy stają się z czasem coraz bardziej precyzyjne, podlegają rozwojowi indywidualnemu, a także koordynacji, czyli mogą być łączone w większą jednostkę (schemat może koordynować różne modalności np. wzrok i dotyk);

stadium III - odkrywanie procedur- 4-8 miesięcy; schematy ze stadium II zaczynają być kierowane na zewnątrz ciała, w celu eksploracji otoczenia; wzrost świadomości otoczenia powoduje odkrywanie procedur przypadkowych zachowań pozwalających odtwarzać interesujące zdarzenia; to początek bardzo ważnego rodzaju wiedzy - co zrobić, by osiągnąć pożądany skutek; dziecko w tym stadium rozumie przyczynowość po fakcie i potrafi powtarzać przypadkowe zachowanie, by osiągnąć efekt, ale nie umie wyobrazić sobie wcześniej konsekwencji danego działania.

stadium IV - intencjonalne zachowanie- 8-12 miesięcy; dziecko wykazuje pierwsze intencjonalne zachowania, czyli takie gdzie cel istnieje wcześniej niż działanie wybrane dla jego osiągnięcia; jest to możliwe dzięki oddzieleniu środków od celu (przykład zachowania- reakcja na przeszkody)

stadium V - nowość i eksploracja- 12-18 miesięcy; to stadium Piaget określił odkrywaniem nowych środków przez aktywną eksplorację; w tym stadium dziecko systematycznie i świadomie zmienia swoje zachowanie tworząc nowe schematy i nowe skutki; dziecko nie ogranicza się do starych rozwiązań, ale metodą prób i błędów szuka innych; często eksperymentuje dla samej przyjemności eksperymentowania (zrzucanie zabawek z krzesełka itp)

stadium VI - reprezentacje umysłowe - 18-24 miesiące; dziecko staje się zdolne do wykorzystywania reprezentacji umysłowych, czyli form symbolicznych do obrazowania i oddziaływanie w umyśle na świat; pojawienie się reprezentacji umysłowych jest zwiastunem przechodzenia dziecka do kolejnego okresu rozwojowego - okresu przedoperacyjnego;

ważne pojęcia:

stałość przedmiotu-wiedza, że przedmioty istnieją stale, niezależnie od naszego kontaktu percepcyjnego z nim; to podstawowe osiągnięcie okresu sensoryczno-motorycznego, rozpoczynające się już ok 4-8 miesiąca w III stadium (okrywanie procedur), a stabilizujące się w stadium IV (intencjonalne zachowanie); przejawia się w poszukiwaniu przedmiotu, który zniknął zupełnie z pola widzenia;

początkowo dzieci w poszukiwaniach popełniają tzn. błąd AB` (A nie jest B) czyli wykazują tendencję do poszukiwania przedmiotu w miejscu jego pierwotnej lokalizacji, a nie tam, gdzie został ukryty- jest to dowód na to, że wiedza dziecka o przedmiotach nie jest uzależniona jedynie od działań, jakie dziecko wykonuje na nich. Błąd AB` zanika w stadium V (nowości i eksploracji, 12-18 miesięcy)

progresywna decentracja-stopniowy spadek egocentryzmu zachodzący w miarę rozwoju

egocentryzm-brak umiejętności do rozróżniania JA od świata zewnętrznego, a w późniejszych okresach, do przyjęcia cudzej perspektywy widzenia (tak percepcyjnie jak i emocjonalnie)

niezmienniki- rodzaj wiedzy o tym, że coś pozostaje takie samo, pomimo zmian; aspekty świata, które nie ulegają zmianie, pomimo zmian innych aspektów (stałość przedmiotu)

relacje przyczynowe- rozumowanie przyczynowo-skutkowe, zauważanie, że konkretne działanie daje w konsekwencji konkretne zdarzenie; już w 6-7 miesiącu dziecko przejawia wrażliwość na proste przykłady relacji przyczynowych

naśladowanie- wg Piageta, w pierwszych 6-8 miesiącach życia dziecko jest w stanie na zasadzie feedback powtarzać tylko te zachowania, które samo przypadkowo wyprodukuje np. zginanie paluszka

Okres przedoperacyjny

• trwa od 2 do 6 lat

• o przejściu z okresu sensoryczno-motorycznego do okresu przedoperacyjnego świadczy pojawienie zdolności tworzenia reprezentacji umysłowych

funkcja symboliczna-umiejętność wykorzystywania jednej rzeczy w charakterze reprezentowanie czegoś innego- jedna rzecz jest symbolem innej

Piaget wymienia 5 zachowań wymagających korzystania z reprezentacji:

• wewnętrzne rozwiązywanie problemów (stadium IV)

• stałość przedmiotu

• pojawienie się pierwszych słów (mówienie o przedmiotach podczas ich nieobecności)

• naśladownictwo odroczone

• zabawa symboliczna

silne strony okresu przedoperacyjnego:

• inteligencja reprezentatywna względem myślenia sensoryczno-motorycznego jest:

  • szybsza, bardziej efektywna (dziecko nie traci czasu na metodę prób i błędów)

  • bardziej mobilna (nie ogranicza się do "tu i teraz")

  • pozwala na społeczną wymianę (mowa)

• tożsamość jakościowa- wiedza, że jakościowa natura rzeczy nie zmienia się na skutek zmian w wyglądzie tej rzeczy (niezmiennik)

• różnicowanie pozoru-rzeczywistości- rozróżnienie pomiędzy tym jak obiekt wygląda i czym jest w rzeczywistości (np. kamień przypominający jajko - co to jest? kamień. do czego jest podobne? do jajka.) opanowane nie wcześniej niż w 6 r.ż.

ograniczenia okresu przedoperacyjnego

• brak "operacji", które pozwoliłyby efektywnie rozwiązywać problemy na poziomie reprezentacyjnym

• egocentryzm-na poziomie reprezentacyjnym, to trudność przyjęcia czyjejś perspektywy, cudzego punktu widzenia

• centracja- tendencja do koncentrowania się na jednym aspekcie problemu

• zachowanie stałości ilości- wiedza, że ilościowe właściwości ulegają zmianie z powodu ilości

• animizm-przypisywanie cech ożywionych nieożywionym przedmiotom;

• artyficjalizm-pogląd, ze naturalne obiekty i zjawiska stworzyli ludzie dla swoich potrzeb (księżyc świeci w nocy, żeby ludzie mogli coś widzieć);

• realizm-przekonanie, że zjawiska psychiczne (np.sen) mają materialne istnienie (np. mieszka pod łóżkiem);

• myślenie transdukcyjne- myślenie od szczegółu do szczegółu, bez uwzględniania ogólnej zasady łączącej te zdarzenia;

Okres operacji konkretnych

• trwa od 6 do 12 lat

• różni się od wcześniejszego stadium obecnością ogólnego systemu logicznego możliwego do zastosowania wobec różnego rodzaju problemów, szczególnie o charakterze naukowym i logicznym

stałość ilości- w tym okresie dziecko nareszcie opanowuje różne rodzaje stałości ilości (ok 5-6 roku życia stałość liczby, 2-3 lata później stałość długości, wagi)

inkluzja klas- wiedza o tym, że podklasa nie może zawierać więcej elementów niż klasa względem niej nadrzędna

seriacja- umiejętność porządkowania bodźców na danym wymiarze ilościowym; wymaga systematycznego i logicznego podejścia, które jest dwuwymiarowe i niezcentrowane;

przechodniość- umiejętność logicznego łączenia relacji w celu wydedukowania koniecznych wniosków (jeżeli A>B i B>C to A>C)

operacje-różne postacie działań umysłowych, pozwalające rozwiązywać problemy i rozumować w sposób logiczny; są podobne do schematów sensoryczno-motorycznych, z tą różnicą, ze w przeciwieństwie do nich nie są widoczne na zewnątrz

odwracalność- cecha struktur operacyjnych, pozwalająca systemowi poznawczemu na korygowanie, czy "odwracanie" potencjalnych zakłóceń i tym samym dojście do adaptacyjnego, niezniekształconego rozumienia świata - myślenie przedoperacyjne jest tego pozbawione

Okres operacji formalnych

• trwa od 12/13 roku życia wzwyż

• charakteryzuje się istnieniem operacji formalnych, których najważniejszą cechą jest zdolność do rozumowania hipotetyczno-dedukcyjnego

rozumowanie hipotetyczno - dedukcyjne to sposoby rozwiązywania problemów, charakteryzujące się umiejętnością generowania i sprawdzanie hipotez oraz wyciągania logicznych wniosków na podstawie wyników przeprowadzonych sprawdzianów

w tym okresie i sposobie myślenia, punktem wyjścia dla rozwiązania problemu są możliwości- to co mogłoby być prawdziwe; od możliwości osoba w tym okresie wraca do danej, analizowanej przez nią sytuacji