Każdy z nas nie chce czuć się obojętny dla społeczeństwa, nie chce od niego odstawać więc próbuje się przystosować. Jednakże są równiez ludzie asrtywni mówiący „nie” społecznemu kopiowaniu wzorców ludzkich zachowań. Chcą być indywidualistami jednak często nie mogą ponieważ spotykają się z odrzuceniem ze strony społeczeństwa gdyż wykraczają poza normę.
Jedną z podstawowych zasad praw człowieka jest równość wszystkich ludzi wobec prawa. Oznacza to, że choć różnimy się między sobą powinniśmy być traktowani jednakowo przez prawo i instytucje, niezależnie od płci, wyznawanej religii, koloru skóry, wykształcenia, statusu materialnego czy pochodzenia. Zasadę tę uznać należy za podstawę sprawiedliwego porządku prawnego i społecznego.W związku z tym ze coraz powszechniej spotykamy się ze zjawiskiem dyskryminacji, marginalizacji i wykluczenia dopiero teraz możemy to dostrzec jaki to ważny problem. Współcześnie wiele środowisk boryka się z rozmaitymi problemami. Wynika to przede wszystkim z rosnącego tempa życia i wszechobecnej potrzeby nabywania i konsumpcji. Przemiany zachodzące w społeczeństwie niejednokrotnie skazują poszczególne jednostki na przegraną w tym wyścigu szczurów. Osobom, które gubią się w nowej rzeczywistości ciężko jest prawidłowo funkcjonować w swoim otoczeniu.. Jednak społeczeństwo zwykło używać tych terminów zamiennie, nie zdając sobie sprawy z wyraźnej różnicy między nimi. Osoby narażone na dyskryminację, wykluczenie społeczne bądź marginalizację stają się automatycznie zagrożone niedostosowaniem społecznym. Kiedy możliwość zaspokajania potrzeb zostaje zakłócona przez dyskryminację, marginalizację bądź wykluczenie mamy do czynienia z regresem społecznym.
MARGINALIZACJA – Czym się przejawia i co to jest?
Według definicji PWN-owskiego słownika pojęcie marginalizacja oznacza: „spadek znaczenia danej grupy społecznej w społeczeństwie, między innymi z powodu zmniejszenia się jej liczebności, osłabienia jej funkcji i pozycji w hierarchii społecznej, reprezentowania skrajnych poglądów, podejmowania zachowań nieakceptowanych przez większość.”Marginalizacja jest zagadnieniem znanym od bardzo dawna. Początkowo tego terminu, który ma swoje korzenie w Stanach Zjednoczonych, używano do opisania różnicy między ludnością pochodzenia rdzennego a grupami etnicznie różnymi od emigrantów. Z czasem znaczenie tego terminu rozszerzyło się na określanie stosunków panujących wewnątrz większych społeczności oraz do stosunków między społecznościami kolonizatorów i kolonizowanych, a w końcu między krajami (społecznościami) rozwiniętymi a gospodarczo i/lub cywilizacyjnie w stosunku do nich zacofanymi.Przez marginalizację społeczną rozumiemy dziś proces powstawania marginalnych grup społecznych, a także wchodzenie poszczególnych jednostek lub grup na istniejący już margines społeczny, co wiąże się na ogół z dyskryminacją. Obecnie marginalizacja stała się zjawiskiem, które towarzyszy przeobrażeniom współczesnego świata. Szeroko rozumiana marginalność jest w środowisku zjawiskiem endemicznym i który charakteryzuje właściwie każdy ład społecznyOdsunięcie, z którym mamy do czynienia w wyniku marginalizacji nie zamyka się na jednostce, obejmuje natomiast skutkiem także jej rodzinę jako najbliższą wspólnotę. Marginalizacja jest zjawiskiem coraz bardziej powszechnym.
Marginalizacja dokonuje się przez ograniczenie dostępu do różnych dóbr, wartości, rozwiązań, instytucji w takim stopniu, iż zaczyna to być uciążliwe, dotkliwe, naruszające przyjęte normy ekonomiczne, społeczne czy kulturowe.
Człowiek marginalny to ten, który jest pozbawiony zakorzenienia w kulturze dominującej i szans wyboru (brak uczestnictwa) z racji niewystarczających kompetencji osobowych i intelektualnych. Proces marginalizacji może być pojmowany relatywnie – przypisywanie pewnych cech grupom i miejsca w hierarchii społecznej odbywa się na podstawie porównywania różnych grup społecznych. Marginalizacja może być rozumiana jako przyczyna lub skutek przemian gospodarczo – politycznych. Przejście od gospodarki rynkowej do własności prywatnej , budowy nowego ładu społeczno – politycznego zachwiały dawnym rynkiem pracy i porządkiem społecznym. W związku z tym połączyły się dwa zjawiska takie jak bieda i bezrobocie. Ten proces można również łączyć ze zmianami środowiska lokalnego, czasem też z innym podziałem administracyjnym i innymi możliwościami komunikacji.
We współczesnych społeczeństwach proces marginalizacji polega na zróżnicowaniu uprawnień przysługujących różnym grupom, ile rzeczywistych możliwościach korzystania z nich.
Na proces społecznej marginalizacji najbardziej podatni są ludzie, którym z uwagi na rozmaite kulturowe, dochodowe czy kwalifikacyjne deficyty najtrudniej przychodzi obrona przed mechanizmami jakie te procesy uruchamiają.
Marginalizacja jest najczęściej niezamierzona, jest ona efektem ubocznym zmiany społecznej. Ofiary marginalizacji mają zwężone potrzeby biologiczne, ekonomiczne, kulturowe, religijne, edukacyjne, poznawcze, opiekuńczo – wychowawcze, potrzeby władzy i znaczenia, poczucia sensu, sprawstwa itp. Ograniczone są u nich również możliwości zaspokojenia potrzeb, słabną więzi społeczne, ograniczona jest możliwość budowania i konsumowania kapitału ludzkiego oraz społecznego.
Według Tadeusza Kowalaka marginalizacja może wiązać się z następującymi sferami i płaszczyznami:
ze sferą wytwórczości (bezrobocie)
ze sferą spożycia (niskie dochody, brak dostępu do dóbr i usług)
z szeroko pojętą sferą kultury (niemożliwość włączenia się w życie społeczne
ze sferą oświaty (brak możliwości kształcenia)
ze sferą polityki (niemożliwość realizacji praw obywatelskich)
ze sferą socjalną (brak dostępu do opieki zdrowotnej i pomocy społecznej)
Marginalizacja nie musi koniecznie oznaczać degradacji statusów społecznych. W pewnych sytuacjach może się ona odnosić do wychodzenia pewnych grup z ukrycia, ujawniania się ich, budowania dla siebie różnych alternatywnych nisz społecznych i kulturowych.
Marginalizacja w skrajnym stopniu może prowadzić do wykluczenia.
WYKLUCZENIE SPOŁECZNE
Termin wykluczenie społeczne jest określeniem sytuacji, w której członek danego społeczeństwa jest niezdolny do uczestniczenia w działaniach obywateli tego społeczeństwa. Niemożność ta znajduje się poza kontrolą wykluczonej jednostki.Wykluczenie jest rozumiane jako skrajna postać marginalizacji, znalezienie się poza strukturami, poza rynkiem pracy, poza szansami na stałe zamieszkanie. Przykładem takiej wykluczonej grupy społecznej mogą być ludzie bezdomni.
Wykluczenie jest zjawiskiem wielowymiarowym. Oznacza w praktyce brak możliwości uczestnictwa w życiu gospodarczym, politycznym oraz kulturowym w wyniku utrudnionego dostępu lub wręcz całkowitego braku dostępu do zasobów, dóbr oraz instytucji, ograniczenia praw społecznych oraz deprywacji potrzeb.
Wykluczenie i ubóstwo są to pojęcia pokrewne, jednak wykluczenie ma znacznie szerszy zasięg. Dzieje się tak, ponieważ osoby wykluczone, borykają się z wieloma problemami, ubóstwo jest tylko jednym z nich. Osoba uboga jest zawsze wykluczona z życia społecznego, jest to osoba, która nie jest w stanie zapewnić ani sobie, ani swojej rodzinie dóbr, które są powszechnie dostępne. Wykluczenie społeczne to proces, w którym pewne jednostki spychane są na margines społeczeństwa. Jednostki takie nie mogą uczestniczyć w życiu społecznym z powodu biedy, niskiego wykształcenia, braku określonych podstawowych kompetencji społecznych lub w wyniku dyskryminacji. To uniemożliwia im podjęcie pracy lub zdobycie wykształcenia. Wykluczeni mają ograniczony dostęp do władzy i organów decyzyjnych, przez co często czują się bezsilni i niezdolni do przejęcie kontroli nad decyzjami wpływającymi na ich codzienne życie.
Są trzy rodzaje syndromu wykluczenia społecznego: wykluczenie strukturalne związane z miejscem zamieszkania oraz niskim wykształceniem własnym i ojca, powiązane z dochodami gospodarstwa domowego poniżej poziomu ubóstwa. Wykluczenie fizyczne związane z wiekiem, inwalidztwem, oraz w mniejszym stopniu z wykształceniem, natomiast negatywnie korelującym z bezrobociem oraz ubóstwem. Wykluczenie normatywne dotyczące osób uzależnionych, samotnych, wchodzących w konflikt z prawem.
Przyczyny wykluczenia społecznego:
Niska pozycja materialna
Niepełnosprawność
Brak pracy
Choroba
Brak wykształcenia, itd.
Wielu ludzi jednak nawołuje do zdecydowanej walki z przyczynami ubóstwa, aby wszyscy członkowie społeczeństwa mogli odgrywać w nim pełną i aktywną rolę.