CNOTY ŻYCIOWE
Praktyka
Pratykę, która nie przekracza granic moralności (wyznaczonych przez nakazzy i zakazy moralne) nie kwestionują moralne niepokoje.
Niepokoje moralne są niepokojami tych, którzy są wyposażeni w cnoty moralne. Przez cnoty moralne rozumiemy dyspozycje charakteru, dzięki którym żyjemy dobrze i dobrze postępujemy – wiedziemy życie godziwe.
Cnoty, czyli zalety, i cnoty ludzkie
Cnota tj. zaleta, jakiegoś przedmiotu jest to, co czyni go dobrym w swoim rodzaju, lub to, co sprawia, że spełnia on dobrze swoje zadanie.
Cnoty (zalety) z definicji są korzystne – choć niekoniecznie dla ich posiadaczy (kurczaki).
Według Arystotelesa cnoty ludzkie mogą mieć charakter pozamoralny i moralny. Przykładami tych pierwszych są zalety intelektualne, takie jak znajomość łaciny czy trygonometrii, a także umiejętności, takie jak szycie, jazda na nartach itp. Są to umiejętności, które możesz posiadać, ale ich nie używać albo nawet używać ich niewłaściwie. Jeżeli natomiast zdobyłeś cnoty moralne, to zawsze będziesz postępował zgodnie z nimi.
Cnoty moralne
Arystoteles twierdzi, że istnieją pewne cechy charakteru, które musimy i jesteśmy w stanie zdoby ć, aby wieść dobre życie, aby jak najlepiej wykorzystać to, co życie ma nam do zaoferowania. Nie rodzimy się z jakimś stałym, niezmiennym charakterem. Zakładamy, że w jakiejś mierze zależy od nas samych, jakie cechy charakteru w sobie wyrobimy. Te, które pomagają nam przeżyć życie jak najlepiej nazywamy cnotami, te, które nam w tym przeszkadzają nazywamy wadami. Cnoty moralne, tak zdefiniowane, są dobroczynne (wady – szkodliwe) dla tych, którzy je posiadają – mamy więc powód, aby je zdobywać i posiadać.
W jaki sposób jednak te cnoty mają umożliwić nam dobre życie? Odgrywają one bowiem decydującą rolę w wyborach, których dokonujemy. Cnoty moralne umożliwiają nam właściwe rozumienie i słuszny wybór.
Jak cnoty moralne są związane z namiętnościami i rozsądkiem?
Posiadać cnotę moralną to posiadać pewien rodzaj emocjonalnej wrażliwości r, racjonalnego pragnienia.
Na dobre postępowanie składa się zarówno umiejętność właściwego odczuwania, jak i umiejętność podjęcia odpowiednich działań.
Istotne znaczenie wad i cnót moralnych dla charakteru
Istotne znaczenie pojęcia cnoty dla zrozumienia charakteru moralnego staje się oczywiste, gdy tylko zaczynamy opisywać jakieś osoby. W takim opisie przeważają cnoty lub quasi- cnoty i wady lub quasi – wady.
Nie każda możliwa do uniknięcia usterka charakteru jest wadą. Skutki nieśmiałości, niezdarności i roztargnienia są przeważnie do naprawienia. Można przedsięwziąć pewne środki ostrożności, które pozwolą nam, mimo posiadania tych usterek, dobrze działać i dobrze postępować.
Jakimi cechami charakteru są cnoty moralne?
Chociaż cnoty moralne nie chronią nas przed tymi nieszczęściami całkowicie, to dają nam szansę albo ich uniknięcia, jeśli tylko jest to w naszej mocy, albo znoszenia ich lub ratowania się ucieczką, jeśli jest to w naszej mocy.
Ogólnie mówiąc, wydaje się, że dobre życie ma dwa wymiary: społeczny oraz taki nazywany aspiracyjnym. Z natury swojej jesteśmy istotami społecznymi. Musimy żyć w pewnej wspólnocie. Wynika stąd, że jako cnoty musimy rozwinąć takie cechy charakteru, które usposabiają nas pokojowo i umożliwiają rozumienie, pielęgnowanie i przestrzeganie nawzajem naszych własnych praw.
Jednak samo życie w społeczności nie czyni jeszcze życia dobrym.
Cnoty społeczne sprzyjają pokojowemu istnieniu w społeczności. Cnoty aspiracyjne osiąganiu wewnętrznego spokoju umysłu, poczuciu, że wie się, po co się żyje, że życie dąży w określonym kierunku, że się coś osiąga, że ma się lub ma się nadzieję mieć, jakieś powołanie w tym życiu.
Założywszy, że godne życie dla każdego z nas ma wymiar zarówno społeczny, jak i aspiracyjny – musi to być życie w społeczności i musi to być życie dające widoki na osobiste spełnienie – czy możemy ustalić, w sposób nie podlegający dyskusji, jakie cechy charakteru są cnotami, a jakie wadami?
Cnoty społeczne
Dwie standardowe cnoty, które wydają się tutaj decydujące, to dyspozycje do sprawiedliwości i człowieczeństwa.
Wszelako człowieczeństwo rozumiane tutaj jako świeckiego odpowiednika miłosierdzia, wydaje się cnotę nie mniej konieczną do życia w społeczności niż sprawiedliwość. Sprawiedliwość np. obejmuje szacunek dla praw innych ludzi i bezstronność.
Oprócz społecznych cnót sprawiedliwości i człowieczeństwa istnieją również tak zwane cnoty wykonawcze, które czynią nas bardziej skutecznymi w osiąganiu celów, niezależnie od tego, czy cele te związane są z cnotami społecznymi czy aspiracyjnymi. Są to np. Umiarkowanie, męstwo, opanowanie czy ambicja.
Cnoty aspiracyjne
Arystoteles wybiera phronesis, tłumaczone często jako mądrość praktyczna – mądrość dotycząca dobrowolnego działania. Starannie odróżnia phronesis od sprytu, a więc umiejętności znajdowania środków prowadzących do celu, niezależnie od tego, jaki jest ten cel, i osiągania go za ich pomocą.
Phronesis wymaga zarówno sprytu, jak i mądrości.
Phronesis lub mądrość praktyczna, tak zdefiniowana, jak się wydaje, nie opisuje żadnej szczególnej, pojedynczej dyspozycji. Jest ona raczej niezbędnym rozsądkowym składnikiem każdej dyspozycji, którą nazywamy cnotą moralną. Rozsądek jest integralną częścią wszystkich cnót, czy są to cnoty społeczne czy aspiracyjne. Cnoty aspiracyjne będą obejmować dyspozycje, które umożliwiają nam znajdowanie znaczenia w życiu – rzeczy, do których będziemy dążyć lub nad którymi będziemy pracować, rzeczy, które są tego warte i z których możemy być dumni. Uważam, że jedną z nich jest wrażliwość – dyspozycja do zauważania i podziwiania tego, co piękne i szlachetne, oraz do odczuwania odrazy wobec tego, co bezwartościowe, tandetne i nikczemne. Moglibyśmy zaliczyć tu również ambicję (lub zapał) – tak zdefiniowana, aby było jasne, że ambicja nie jest cnotą, jeżeli nie potrafi słusznie ocenić, co jest właściwym powodem do dumy. Moglibyśmy wymienić skromność (znajomość samego siebie), rozumianą tak, aby zawierała w sobie zdolność do słusznej oceny, w wyniku której skromność będziemy okazywać we właściwej sytuacji i we właściwy sposób.
Wzajemne związki między cnotami
Kategorie cnót społecznych i aspiracyjnych nie dadzą się od siebie wyraźnie odróżnić.
Jeśli posiadasz jedną posiadasz je wszystkie.
Życie godziwe ma zarówno społeczny jak i aspiracyjny wymiar.
Jak zauważyliśmy tzw. cnoty wykonawcze wydają się również istotne dla obu wymiarów, aspiracyjnego i społecznego. Męstwo np. jest potrzebne zarówno do wypełnienia obowiązków społecznych, jak i do stawiania sobie realistycznych, ale ambitnych celów indywidualnych i dążenia do ich osiągnięcia, mimo wszelkich przeciwności losu.
Posiadanie cnót moralnych a ich przejawianie
Cnoty i wady są dyspozycyjnymi cechami charakteru. Posiadając jakąś cnotę to być szczególnym rodzajem człowieka, od którego można oczekiwać, że będzie odczuwał i działał w pewien sposób. W określonej sytuacji pewną cnotę lub wadę mogą przejawiać ludzie, którzy jej nie posiadają – nie jest ona częścią ich charakteru.
Motywy postępowania z cnoty
Niektóre motywy postępowania nie dadzą się pogodzić z żadną cnotą, np. niechęć, zła wola, zazdrość i chciwość. Skąpiec, który naraża życie, aby ocalić swój garnek złota, nie okazuje męstwa. Jego czyn jest nierozważny. Męstwo polega na stawianiu czoła niebezpieczeństwom, którym czoło stawić trzeba.
Motywy mieszane
Często oczywiście mamy do czynienia z motywami mieszanymi. Pomagamy naszym przyjaciołom z wdzięczności i z przyjemnością. Czy ci, którzy posiadają cnoty, powinni zawsze znajdować upodobanie w działaniach z obowiązku?
Istnieją jednak takie okoliczności, w których fakt, że działamy obowiązkowo, choć z ciężkim sercem, nie wyklucza naszej cnoty – np. wtedy, gdy informujemy pracowników, że będziemy musieli ich zwolnić.
Kiedy jednak próbujemy dokonać oceny czyjegoś charakteru, mieszane motywy komplikują nam sprawę. Sądzimy, że fakt iż nasi przyjaciele są dla nas dobrzy, wynika z przyjaźni, która nas łączy. Jednak dopóki nasza przyjaźń przynosi im korzyści możemy mieć wątpliwości. Czy powinniśmy np. dawać wiarę, że osoby ujawniające niewłaściwe praktyki w przedsiębiorstwie robią to z poczucia obowiązku, jeżeli wiemy, że żywią one urazę do swoich pracodawców?
Egoizm
Idea, że u podstaw wszystkich działań człowieka leży jedna pobudka a mianowicie miłość własna, ma swoich zwolenników od początku filozofii. Nazywa się to egoizmem i polega na tym – jak ujął to Hobbes – że „każdy człowiek daje z tą intencją, by mu to samemu wyszło na dobre”. Pogląd ten wykorzystuje niejasność pojęcia interesów pośrednika. Ponieważ jako pośrednik musisz mieć interes w tym cokolwiek robisz celowo, łatwo jest przypuszczać, choć będzie to przypuszczenie fałszywe, że wszystkie twoje działania muszą być interesowne.
Ocenianie motywów postępowania
Załóżmy, że odgrywasz znaczną rolę na polu działalności charytatywnej. Czy choć w części jesteś motywowany współczuciem, zrozumieniem położenia tych, których potrzeby działalność charytatywna ma zaspokoić? Dopóki twoje zabiegi charytatywne, z których nie robisz tajemnicy, uszlachetniają wizerunek twojej firmy, trudno powiedzieć.
Przypuśćmy teraz, że nagle działalność charytatywna, którą prowadzisz, staje się przedmiotem wynikającej z uprzedzeń wrogości. Gdybyś nadal ją prowadził, mógłbyś utracić swoją klientelę. Czy jeżeli w takiej sytuacji natychmiast wycofasz się z tej działalności, to będzie znaczyło, że mimo wszystko nie byłeś motywowany współczuciem – że nigdy się o tych ludzi nie troszczyłeś?
Rzetelna i dokładna ocena czyichś motywów postępowania – dotyczy to również motywów własnych – obfituje w trudności. Często jest tak, że za naszymi działaniami stoi kilka wiarygodnych motywów: obecność jednych jest dla nas pochlebna, innych zaś nie. Najbardziej wiarygodna interpretacja czyjegoś zachowania nie musi koniecznie być prawdziwa.
Znaczenie charakteru i motywacji
Moralność człowieka jest jego intymną i osobistą sprawą. Cokolwiek byśmy o tym sadzili, nie da się ukryć, że interesują nas zawsze cnoty i wady tych, z którymi mamy do czynienia. Są one kluczem do wiedzy na temat tego, czego należy od nich oczekiwać.
To samo dotyczy również działań w sferze biznesu. Dlaczego np. jedno produkujące mięso przedsiębiorstwo skrupulatnie przestrzega regulacji, które zabraniają używania hormonów, wspomagających wzrost żywca, a drugie nie?
Charakterystyka cnót moralnych
Cnoty moralne wyróżniamy dzięki następującym właściwościom:
są one dyspozycjami cechami charakteru
nabywamy ich dobrowolnie – stąd ich brak zasługuje na naganę
wymagają od nas działania zgodnego z rozsądną oceną sytuacji – czyli znajdowania środka
są niezbędne w dobrym życiu, w jak najlepszym wykorzystaniu pojawiających się okoliczności
one decydują czy staniesz na wysokości zadania odgrywając różne role w swoim życiu – matka, siostra, sąsiadka
wymagają działania z właściwą motywacją
Czy człowieczeństwo jest cnotą moralną?
Czy człowieczeństwo jest czymś, z czym się rodzimy, czy też czymś, czego nabywamy w wyniku naszych własnych starań?
Czy człowieczeństwo jest konieczne do dobrego życia? Któż pragnąłby życia pozbawionego człowieczeństwa, niezależnie od tego, co jeszcze by ono zawierało?
Z jednej strony życie ludzkie jest życiem społecznym – życie samotne jest możliwe, trudno jednak byłoby je nazwać szczęśliwym.