O SŁUSZNYM POSTĘPOWANIU

Definicja tego co słuszne a nie słuszne

Kiedy przez „to, co niesłuszne” rozumiemy to, co niezgodne z prawem, wtedy „to, co słuszne” musimy rozumieć to, co pozostało, a zatem to, co nie jest „niesłuszne”.

Jeśli słuszne ma oznaczać to, co nakazane przez jakieś prawo, a niesłuszne – to co zakazane jakimś prawem, to nie ma powodu, aby zakładać, że wszystko, co czynimy, jest albo słuszne albo niesłuszne. Wiele naszych poczynań, takich jak gra w golfa, słuchanie wiadomości czy zakładanie nogi na nogę, nie jest przecież ani nakazane ani zakazane. Możemy powiedzieć, że w ich przypadku pytanie o słuszność lub niesłuszność w ogóle się nie pojawia.

Z drugiej strony, jeżeli przyjmiemy, że słuszne znaczy nie zakazane żadnym prawem, to stanie się ono wtedy terminem oznaczającym tylko to, co nie jest niesłuszne, zabronione przez prawo. Jeżeli tak właśnie będziemy rozumieć słuszne działanie, to będzie ono obejmowało zarówno to, co jest moralnie dopuszczalne (do przyjęcia), jak i to, co moralnie wymagane (obowiązujące).

Postępowanie słuszne

Teraz kiedy zauważyliśmy różnicę pomiędzy tym, co słuszne w znaczeniu: obowiązujące, a tym, co słuszne w znaczeniu: dopuszczalne, możemy zrozumieć, że trudność w znalezieniu odpowiedzi na pytanie: „jak postępować słusznie?”

Wszelako nie musimy zakładać, że życie oparte na cnotach polega na bezustannym zadawaniu sobie tego pytania, na rozważaniu w każdej chwili i miejscu, jakie postępowanie byłoby słuszne.

Rodzaje norm

Normy, w zależności od rodzaju, różnie wpływają na nasz sposób działania. Weźmy np. pod uwagę rodzaje norm, które rządzą grą w szachy. Niektóre z nich określają, jak ta gra ma być rozgrywana. Ten rodzaj norm (reguł) będziemy nazywać bezwzględnymi. Grać w szachy zgodnie z tymi normami, znaczy po prostu grać zgodnie z zasadami gry. Są one ogólne i absolutnie wiążące – jak ta reguła np., że goniec musi poruszać się wyłącznie po polach przysługującego mu koloru.

Istnieją również inne reguły względne, które mówią o tym, jak powinno się rozgrywać partię szachów, których jednak nie zaliczamy do „reguł gry”. Te reguły odnoszą się do strategii, które ze względu na cel gry, czyli zwycięstwo, są konieczne – jak np. ta, żeby bronić zawsze swojego króla – lub wskazane – jak np. ta, żeby wcześnie wprowadzić do gry konie i gońce, wieże zaś i królową później. Spośród tych dwóch rodzajów reguł reguły bezwzględne mają charakter bardziej podstawowy; funkcjonują jako ograniczenia przy osiąganiu celu, podczas gdy reguły względne służą nam pomocą w jego osiągnięciu.

Normy bezwzględne ustalają nienaruszalne zasady gry.

Podobnego podziału możemy dokonać w przypadku norm moralnych. Istnieją normy bezwzględne, określające, które wybory są moralnie dozwolone – np. te, które zabraniają używania przemocy lub posługiwania się oszustwem w dążeniu do osiągnięcia celu. Są to reguły ogólne i ściśle, jeśli nie absolutnie, wiążące. Istnieją również względne normy moralności, mówiące nam, jak postępować – np. aby bronić się przed niesprawiedliwością i okrucieństwem, nieść ulgę w cierpieniu i postępować wobec innych tak, jak chcielibyśmy aby oni postępowali wobec nas.

W naturalny sposób, zarówno w grach jak i w moralności mówi się o przestrzeganiu norm tam, gdzie mamy do czynienia z normami bezwzględnymi. Tam zaś gdzie mamy na myśli normy względne mówimy raczej o ich stosowaniu.

Zasady względne nie wchodzą w konflikt z zasadami bezwzględnymi.

Rola bezwzględnych norm moralnych

Bezwzględne nor my moralne mają rządzić naszym życiem, postępowaniem wobec siebie nawzajem. Dotyczą nas wszystkich niezależnie od tego, czy nam się to podoba czy nie.

Konieczności są uwarunkowane różnymi celami, które możesz mieć lub nie.

Wszyscy musimy żyć w społeczeństwie, gotowi do współpracy ze sobą, ponieważ z natury jesteśmy istotami społecznymi i ponieważ życie pozbawione warunków do zgodnej współpracy jest, jak to wyraził Thomas Hobbes „samotne, biedne, bez słońca, zwierzęce i krótkie”. Jeżeli zatem bezwzględne normy moralne składają się po prostu z nakazów i zakazów, którym wszyscy musimy się poddawać aby żyć w pokoju, to musimy zrozumieć ich znaczenie oraz dlaczego interesują nas ludzie, którzy traktują je bardzo poważnie.

Warunki życia w zgodzie i pokoju.

Zakazy ograniczające użycia siły i posługiwanie się oszustwem.

Dopóki nie możemy polegać nawzajem na swoim słowie oraz nie mamy pewności, że nikt z nas nie będzie używał przemocy, nie możemy angażować się we wspólne przedsięwzięcia handlowe, ku obopólnej korzyści. Musimy być dla siebie wystarczająco wiarygodni. Prawdomówność jest również konieczna do współpracy.

Wszyscy niezależnie od tego kim jesteśmy, powinniśmy unikać pewnych praktyk (tych angażujących użycie siły i kłamstwa) i korzystać z istotnych informacji, opisujących twoją specyficzna sytuację.