4 czerwca 2014, Linert
b) Wydawnictwa tzw., drugiego obiegu w latach czterdziestych
Przyjmuje się, że działalność tzw. drugiego obiegu swoimi początkami sięga 1976 r. Tym czasem wcześniejsze próby edytorskie nie miały wcale charakteru incydentalnego. Dane nasze na ten temat są bardzo niepełne. Przykładowo wiadomo, że na terenie Lwowa, po „wyzwoleniu” przez rok ukazywało się w podziemiu pismo „Komunikat” – Okręgowej Rady Konwentu Organizacji Niepodłegościowych – Wierni Polsce. Również w Krakowie kontynuowano edycję pisma z czasów wojny „Rzeczpospolita Polska”. W 1947 roku ukazał się prawdopodobnie ostatni numer czasopisma organizacji „Wolność i Niezawisłość” – Biuletyn Informacyjny” oraz „Orzeł Biały”. Nieliczne były również w tym czasie edycje druków zwartych. Większość z nich nie zachowała się do dnia dzisiejszego. Ich liczbę szacuje się na kilkadziesiąt tytułów.
W skali lat 1945-50 na podstawie szacunkowych danych stwierdzić można, że w sumie, w świetle badań prof. Władysława Chojnackiego, ukazało się II obiegu „kilkaset tytułów wydawnictw ciągłych, setki broszur i tysiące druków ulotnych”. (J. Chojnacki : Bibliografia polskich publikacji podziemnych wydawanych pod rządami komunistycznymi w latach 1939-1941 i 19944-1953. Czasopisma, druki zwarte, druki ulotne. Warszawa 1996.)
Dodajmy, że prof. Chojnacki we wstępie swojej pracy napisał : „W pierwszym okresie (1944-1949) ukazało się blisko 300 tytułów czasopism, kilkadziesiąt broszur i kilkaset druków ulotnych”.
c) Osłabienie niezależnego ruchu wydawniczego w latach 1956-1976
Bardzo słabo zbadany jest też okres 1956-1976. Publikowane wtedy wydawnictwa niezależne ukazywały się w niewielkich nakładach, przy zdecydowanej przewadze druków ulotnych nad wydawnictwami ciągłymi. Niezwykle rzadkie były w tym okresie druki zwarte – zwykle przedruki z wydawnictw emigracyjnych, najczęściej w formie maszynopisu przebitkowego.
Z protestami studenckimi w marcu 1968 roku związana była zakrojona na szeroką skalę akcja ulotkowa. Podczas strajków na uniwersytetach ulotki były przepisywane ręcznie lub na maszynie do pisania w ogromnym jak na ówczesne warunki nakładzie kilku tysięcy egzemplarzy (tzw. chiński powielacz). U schyłku lat sześćdziesiątych tzw. „grupa taterników”, do której należeli m.in. Maciej Kozłowski, Jakub Karpiński, Maciej Wlodek, wydawała kilkunastostronicowy „Biuletyn Nieocenzurowany”, w nakładzie przekraczającym tysiąc egzemplarzy.
Początek „procesu taterników” 9 lutego 1970
Jednym z najgłośniejszych procesów karnych przeciwko opozycji w PRL był tzw. proces taterników. Toczył się on w dniac 9-24 lutego 1970 przed Sądem Wojewódzkim dla m. st. Warszawy, któremu przewodniczył „etatowy” sędzia w procesach politycznych Ryszard Bodecki. Prokuratura zarzuciła im przemyt nielegalnych wydawnictw przez granicę Polski.
Cała historia zaczęła się na początku lat 60, kiedy to liczący wówczas niewiele ponad 20 lat Maciej Kozłowski, przy okazji wyjazdu wspinaczkowego w Alpy Francuskie zahaczył o podparyską miejscowość Maison – Laffitte i odwiedził tam wydawcę miesięcznika „Kultura” Jerzego Giedroyica.
d) Okres od 1976 do sierpnia 1980
Powstanie Komitetu brony Robotników po wydarzeniach czerwcowych 1976 roku w Radomiu i Ursusie zapoczątkowało nową kartę w dziejach polskiego drugiego obiegu. Potrzeba szybkiego i rzetelnego informowania o wydarzeniach oraz represjach wymusiła konieczność stworzenia własnej bazy poligraficznej. Używane dotąd powszechnie maszyny do pisania były powoli wypierane przez powielacze i kserokopiarki.
W 1976 roku zaczęły ukazywać się pierwsze „Komunikaty KOR” i „Biuletyn Informacyjny:. Na przełomie 1976/77 powstało w Lublinie podzmiene wydawnictwo działające początkowo pod nazwą Nieocenzurowana Oficyna Wydawnicza, a w kilka miesięcy później – Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA.
W kolejnych latach zaczęły powstawać nowe organizacje opozycyjne takie jak „Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela”, „Konfederacja Polski Niepodległej”, „Ruch Młodej Polski”, a także „Wolne Związki Zawodowe”. Wydawały one własne biuletyny, organizowały akcje ulotkowe i starały się stworzyć niezależną bazę poligraficzną.
Do rąk społeczeństwa coraz częściej zaczęły docierać takie tytuły jak „Puls” – nieregularny kwartalnik literacki; „Spotkania” - niezależne pismo młodych katolików „Droga”, następnie KPN, „Głos”, „Opinia”, „Bratniak” Pismo młodych, a następnie „Robotnik” – w szczytowym okresie osiągający nakład bliski 40 tysiącom egzemplarzy.
Ilość tytułów i wielkość nakładu pism niezależnych rosła lawinowo z roku na rok. Profesor Władysław Chojnacki szacował liczbę czasopism niezależnych ukazujących się pomiędzy rokiem 1976 a sierpniem 1980 na około 200 tytułów. Adam Konderak we wstępie do swojej bibliografii jest bardziej ostrożny i liczbę tytułów prasy przedsierpniowej ocenia na 90-100. Do czasu opracowania w miarę kompletnej bibliografii tego okresu trudno będzie zdecydować, które z przytoczonych liczb są bliższe prawdy.
W tym okresie wydano też ponad 300 książek i broszur. Wszystko to dzięki tworzonym przez różne grupy ponad trzydziestu wydawnictwom niezależnym działającym w niemal całym kraju.
Okres od sierpnia 1980 do 13 grudnia 1981 roku
Strajki sierpniowe 1980 roku i będące ich efektem powstanie pierwszego w krajach bloku wschodniego Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” było wydarzeniem, które na szesnaście miesięcy odmieniło życie polityczne i społeczne w Polsce i zmieniło status niezależnego edytorstwa. Wydawnictwa publikujące w drugim obiegu, dotychczas ukrywały się w podziemiu przed represjami ze strony milicji i Służby Bezpieczeństwa. Nawet organizacje opozycyjne działające półjawnie, podające w biuletynach nazwiska i adresy swoich działaczy oraz telefony kontaktowe, bardzo dbały o to, by ich baza poligraficzna była utajniona.