Myślenie produktywne i reproduktywne
Podział wg Otto Selza: Myślenie prosuktynwne i reproduktywne.
Dotyczy myślenia realistycznego, ukierunkowanego na rozwiązanie problemu lub osiągnięcie innego celu. (Berlyne)
Efektem myślenia produktywnego jest wytworzenie nowych treści intelektualnych.
Nowość może dotyczyć albo wytworu będącego efektem myślenia albo procesu poznawczego, który do tego wytworu doprowadził. Nowe tylko subiektywnie, niekoniecznie dla innych ludzi.
Wg Berlynea to zespół reakcji, którego osobnik nigdy wcześniej nie wykonał, a który jest odległy od reakcji nawykowych. Inaczej jest to ciąg symbolicznych reakcji, jeszcze w danej sytuacji bodźcowej nie wypróbowanych.
Myślenie reproduktywne odtwarza poprzednie doświadczenia (np. ekspert rozwiązuje problem z jego dziedziny).
Dedukcja i indukcja
Rozumowanie to formułowanie wniosków na podstawie przesłanek.
2 podstawowe formy:
-dedukcyjne
-indukcyjne
Rozumowanie dedukcyjne – polega na wyciąganiue wniosków z przesłanek z wykorzystaniem formalnych reguł logiki.
Adam jest wyższy od Bartka
Bartek jest wyższy od Cezarego.
Wniosek: Zatem, Adam jest wyższy od Cezarego.
Wniosek z dedukcji – niezawodny. Jest to efekt zastosowania pewnej reguły np. reguła przechodniości (jeśli A>B i B>C, to A>C).
Nie zawsze wniosek jest prawdziwy. Np. :
Żaden ssak nie może oddychać pod wodą;
Niektórzy ludzie, posługując się akwalungiem, oddychają pod wodą,
więc
Niektórzy ludzie nie są ssakami.
Wniosek zgodny z regułami logiki, ale nie zgodny z prawdą. Prawdziwość wniosku zależy od prawdziwości przesłanek. Rozumowanie dedukcyjne nie prowadzi do uzyskania nowej wiedzy.
W badaniach nad rozumowaniem dedukcyjnym współcześnie używa się 2 rodzajów zadań wymagających:
- ewaluacji konkluzji
-generowania konkluzji
Ewaluacja konkluzji:
Osobie badanej przedstawia się przesłanki i wniosek
3 możliwości:
1. wniosek koniecznie wynika z przesłanek
2. wniosek jest możliwy w świetle przesłanek
3. wniosek jest błędny w świetle przesłanek
np.:
Niektóre A są B. – oceń, który z poniższych wniosków jest konieczny, możliwy albo błędny.
1) Wszystkie A są B.
2) Żadne A nie są B.
3) …
( Z powodu oszczędności czasu nie będziemy się nad tym rozwodzić. )
Generowanie konkluzji:
O.B. otrzymuje przesłanki. Jej zadanie to samodzielne generowanie wniosków.
Rozumowanie indukcyjne
Polega na sformułowaniu wniosku ogólnego na podstawie skończonej liczby obserwacji.
W świetle logiki – wniosek niepewny.
R. I. dostarcza nowych informacji; sposób nabywania nowej wiedzy. Służy formułowaniu wniosków dotyczących relacji między obserwowanymi zmiennymi.
Jak przebiega proces umysłowy w trakcie rozumowania?
Wg Evansa kierunki badań nad rozumowaniem można powiązać z 3 zagadnieniami (analiza rozumowania dedukcyjnego i indukcyjnego):
Pierwsze dotyczy kompetencji w zakresie rozumowania, który prezentują osoby bez specjalnego wykształcenia w zakresie logiki. Pytanie: Czy ludzie z natury potrafią rozumować logicznie?
Drugi kierunek badań polega na identyfikacji systematycznych tendencji w rozumowaniu, prowadzących do błędów logicznych. Chodzi o błędy systematyczne wskazujące na pewne tendencje w myśleniu.
Trzeci problem to wpływ zawartości zadania i kontekstu na rozumowanie. Czynniki te poprawiają racjonalność naszego myślenia.
Rozumowanie sylogistyczne
Sylogizmy – schematy wnioskowania dedukcyjnego, w których wniosek wyciąga się na podstawie 2 przesłanek.
sylogizm = większa przesłanka + mniejsza przesłanka + wniosek
Przesłanka składa się z 2 terminów połączonych relacją.
Pierwsza przesłanka = termin większy ( orzecznik tzw. Predykat) + termin środkowy
Druga przesłanka = termin mniejszy (podmiot) + termin środkowy
T. środkowy pozwala ustalić relację między predykatem a podmiotem .
Przykład sylogizmu:
przesłanka większa:
termin większy (orzecznik) Adam jest wyższy od Bartka
przesłanka mniejsza:
termin środkowy Bartek jest wyższy od Cezarego termin mniejszy (podmiot)
wniosek:
Zatem, Adam jest wyższy od Cezarego.
Sylogizm liniowy – związek między 3 terminami ma charakter liniowy i dotyczy porównania natężenia ( ilościowego albo jakościowego) jakiejś właściwości użytych terminów.
Sylogizmy kategoryczne – orzekają o przynależności użytych w nich terminów do określonej kategorii.Przynależność do kategorii, wyrażona w przesłankach, dookreślona jest kwantyfikatorem wielkim ( „wszystkie” „żaden” ) lub kwantyfikatorem małym ( „niektóre” ) i ma postać twierdzącą lub przeczącą.
4 rodzaje przesłanek:
Ogólno – twierdząca „a” : wszystkie A są B
Ogólno – przecząca „e” : żadne A nie są B
Szczegółowo – twierdząca „i” : niektóre A są B
Szczegółowo- przecząca „o” :niektóre A nie są B
PRZERYSOWAĆ KOŁA Z KSIĄŻKI
Błędy rozumowania sylogistycznego
Błedy polegające na zastosowaniu trybu zawodnego jako niezawodnego lub odwrotnie.
Bledy dotyczące 2 efektów:
Woodworth i Sells (1935)
Efekt atmosfery – tendecje osob badanych do gerowania wnioskow na podst atmosfery tworzonej przez kwantyfikatory w przesłankach.
Zależnie od użytych kwantyfikatorów ludzie wyciągają różne wnioski.
Begg i Denny: 2 hipotezy
Faworyzowanie konkluzji negatywnej – negatywna przesłanka (np. żaden psycholo nie może praktykować bez znajomości psychologii poznawczej) tworzy atmosferę „negatywną” , nawet jeśli inne przesłanki sa pozytywne
Faworyzowanie konkluzji szczegolowej – szczegolowa przeslanka (np. niektórzy psychologowie sa krótkowidzami) tworzy atmosferę szczegolowa, nawet jeśli pozostale przesłanki sa ogolne
W badaniach Sellsa te błędy z hipoteza atmosfery stanowily 51-72% wszystkich bledow.
Wniosek: człowiek generalnie nie myśli logicznie.
Wyjaśnienie efektu atmosfery: podobieństwo syntaktyczne przełanek.