Zdrowy styl życia. Czynniki warunkujące zdrowie
Czynniki warunkujące zdrowie
Istnieje wiele różnych prób klasyfikacji czynników wpływających na zdrowie. Do lat 70. XX wieku uważano, że zdrowie w największym stopniu zależy od służby zdrowia. Na początku lat 70. nastąpiła wyraźna zmiana w postrzeganiu czynników warunkujących zdrowie.
M. Lalonde, minister zdrowa Kanady zaproponował schemat „pól zdrowia”, w którym wyróżnił 4 podstawowe grupy czynników, wpływających na zdrowie = determinanty zdrowia:
Styl życia - zbiór decyzji (działań) jednostki, które wpływają na jego zdrowie i które jednostka może w mniejszym lub większym stopniu kontrolować (ok. 50 -52% ogółu wpływów).
Środowisko - wszystkie jego elementy, zewnętrzne w stosunku do ciała ludzkiego, na które jednostka nie ma wpływu lub jest on bardzo ograniczony (ok. 20%).
Biologia człowieka - wszystkie cechy związane z biologią organizmu ludzkiego, w tym czynniki genetyczne, wiek, płeć (ok. 20%).
Organizacja opieki medycznej - dostępność, jakość, organizacja, rodzaj, zasoby opieki medycznej (ok. 10-15%).
W ciągu kolejnych lat dodano czynniki:
zarobki i status społeczny - uważane za najważniejszy, pojedynczy czynnik determinujący zdrowie; im wyższe zarobki i status tym lepsze zdrowie,
sieci wsparcia społecznego – wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół, w społeczności lokalnej zmniejsza ryzyko wielu chorób i zachowań ryzykownych,
edukacja – wyższy jej poziom zwiększa możliwości ludzi kierowania swoim życiem i kontrolowania swego zdrowia, stwarza szansę na uzyskanie pracy (a tym samym zarobków),
zatrudnienie i warunki pracy – bezrobocie wiąże się z występowaniem wielu problemów zdrowotnych, w tym zwłaszcza depresji, lęków, ograniczeniem aktywności życiowej; niekorzystne warunki w środowisku pracy są przyczyną urazów i wielu chorób,
środowisko fizyczne – naturalne (stan powietrza, wody, gleby) i stworzone przez człowieka (mieszkania, bezpieczeństwo w miejscu pracy, miejscu zamieszkania, w ruchu drogowym),
biologia i wyposażenie genetyczne – potencjał genetyczny jednostki, funkcje poszczególnych układów organizmu, płeć (biologiczna i „skonstruowana” społecznie – ang. gender), wiek,
zachowania zdrowotne i umiejętności radzenia sobie – bezpośrednio wpływają na zdrowie jednostki, ale są zależne od czynników społecznych, a także wiedzy i umiejętności dokonywania zdrowych wyborów,
prawidłowy rozwój w dzieciństwie – począwszy od okresu płodowego i we wczesnym dzieciństwie ma podstawowe znaczenie dla zdrowia i samopoczucia w dalszych latach życia,
służba zdrowia - szczególnie działania ukierunkowane na utrzymanie i doskonalenie zdrowia oraz zapobieganie chorobom.
Obecnie zwraca się uwagę, że w największym stopniu na zdrowie ludzi wpływają czynniki społeczno-ekonomiczne, a wśród nich m.in.: dochody, status społeczny, poziom wykształcenia, wsparcie społeczne. Od tych czynników zależy też czy styl życia ludzi może sprzyjać zdrowiu (prozdrowotny). Ubóstwo, niski poziom wykształcenia są przyczyną nierówności w zdrowiu. Ludzie o niskim statusie społeczno-ekonomicznym mają gorsze zdrowie, podejmują częściej zachowania ryzykowne dla zdrowia, mają utrudniony dostęp do instytucji ochrony zdrowia. Wsparcie społeczne w środowiskach życia człowieka jest uważane za znaczący czynnik dla kształtowania pozytywnego zdrowia oraz przeciwdziałania chorobotwórczemu wpływowi potencjalnych stresorów.
Styl życia można zdefiniować, jako sposób życia człowieka – jego zachowania, postawy, działania i ogólną filozofię życiową. Styl życia sprzyjający zdrowiu określa się jako prozdrowotny styl życia. Składają się nań następujące zachowania zdrowotne:
aktywność fizyczna – wykonywanie codziennie, co najmniej przez 30 min., wysiłków fizycznych, o co najmniej umiarkowanej intensywności (przyspieszenie tętna, oddechu, uczucie „ciepła”);
zdrowa, zbilansowana dieta – dostarczająca odpowiedniej do zapotrzebowania organizmu ilości energii i wszystkich składników odżywczych, w odpowiednich proporcjach oraz zjadanie pierwszego śniadania i nie pojadanie między posiłkami;
sen – u starszych dzieci, młodzieży i dorosłych ok. 8 godz. na dobę;
bezpieczne zachowania seksualne;
zachowanie bezpieczeństwa w ruchu drogowym;
umiarkowana ekspozycja na słońce;
unikanie nadmiaru stresów i skuteczny sposób radzenia sobie z problemami (stresem);
korzystanie z wsparcia społecznego;
niepalenie tytoniu;
ograniczone spożywanie alkoholu;
samobadanie (np. piersi u kobiet, jader u mężczyzn) i samokontrola (np. masy ciała);
poddawanie się okresowym badaniom profilaktycznym – np. pomiar ciśnienia tętniczego krwi, badanie stomatologiczne, u kobiet badania cytologiczne i mammografia.
Styl życia i zachowania zdrowotne.
Pojęcie „styl życia” funkcjonuje w socjologii, medycynie, psychologii, zdrowiu publicznym, promocji zdrowia. Istnieje zgodność, co do tego, że styl życia jest wytworem kultury i ma wyraźny komponent społeczny (związek z przynależnością społeczną). Nie ma natomiast zgodności, co do definicji i koncepcji tego pojęcia. Na przykład styl życia jest definiowany jako:
zespół codziennych zachowań, swoistych dla danej zbiorowości lub jednostki, charakterystyczny „sposób bycia” odróżniający daną zbiorowość lub jednostkę od innych, lub inaczej, bardziej lub mniej świadomie przyjmowana strategia życiowa
wzór zachowań, który jest trwały i jest ukształtowany przez dziedzictwo kulturowe, relacje społeczne, czynniki geograficzne i społeczno-ekonomiczne oraz cechy osobowości człowieka.
ogólny sposób życia – „produkt” warunków życia i indywidualnych wzorów zachowań, zdeterminowanych przez czynniki społeczno-kulturowe i cechy indywidualne
zespół jawnych, manifestowanych zachowań, typowych reakcji i pewnych elementów osobowości.
Styl życia jest złożonym odnosi się do grupy społecznej i jednostki.
Styl życia grupy społecznej obejmuje wiele zdeterminowanych społecznie wzorów zachowań i interpretacji sytuacji społecznych, jakie dana grupa wspólnie wypracowała i wykorzystuje, aby radzić sobie w życiu. Może ulegać on zmianom pod wpływem różnych czynników i zmian społecznych w rozmaitych punktach czasu i przestrzeni.
Styl życia jednostki stanowi ramy dla różnych rodzajów zachowań. Wybór określonego wzoru zależy od cech poznawczych i emocjonalnych jednostki oraz czynników w otaczającym środowisku społecznym.
Odrębnym pojęciem jest tryb życia (lub reżim życia). Odnosi się ono do organizacji codziennego życia np.: rytm pracy i wypoczynku, czuwanie i sen. Tryb życia związany jest w znacznym stopniu z czynnościami fizjologicznymi organizmu, w tym zwłaszcza rytmami biologicznymi (szczególnie okołodobowymi), warunkującymi aktywność życiową człowieka. Tryb życia człowieka zmienia się z wiekiem (zmiany biologiczne, pełnienie różnych ról społecznych), podlega wpływom różnych czynników zewnętrznych i jest także zależny od stylu życia
Prozdrowotny styl życia oznacza, że ludzie podejmują świadomie działania ukierunkowane na zwiększenie potencjału swego zdrowia:
Zachowania związane głównie ze zdrowiem fizycznym:
dbałość o ciało i najbliższe otoczenie,
aktywność fizyczna,
racjonalne żywienie,
hartowanie się
sen – odpowiedni jego czas trwania i jakość.
Zachowania związane głównie ze zdrowiem psychospołecznym:
korzystanie i dawanie wsparcia społecznego,
unikanie nadmiaru stresów i radzenie sobie z problemami i stresem;
Zachowania prewencyjne:
samokontrola zdrowia i samobadanie,
poddawanie się badaniom profilaktycznym,
bezpieczne zachowania w życiu codziennym (zwłaszcza w ruchu drogowym, pracy),
bezpieczne zachowania w życiu seksualnym.
Nie podejmowanie zachowań ryzykownych:
niepalenie tytoniu,
ograniczone używanie alkoholu,
nienadużywanie leków niezaleconych przez lekarza,
nieużywanie innych substancji psychoaktywnych.
10 Zasad zdrowego stylu życia!
Przestrzegaj zasad racjonalnego żywienia. Spożywaj odpowiednią ilość zróżnicowanego pożywienia! Produkty zbożowe powinny być dla Ciebie głównym źródłem energii. Ograniczaj spożycie tłuszczów, w szczególności zwierzęcych, a także produktów zawierających dużo cholesterolu i izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych. Mięso spożywaj z umiarem. Spożywaj codziennie co najmniej dwie duże szklanki mleka. Mleko można zastąpić jogurtem, kefirem, a częściowo także serem. Zachowaj umiar w spożyciu cukru i słodyczy. Ograniczaj spożycie soli!
Systematycznie kontroluj masę ciała. Codziennie pij dużo min. 8 szklanek czystej źródlanej wody. Jedz tylko wtedy, kiedy jesteś głodny!
Wskaźnik masy ciała (Body Mass Index BMI) = masa ciała w kg: wzrost2 (wzrost w metrach)
np. 73 kg: (1,64cm)2 = 27,1
< 16,0 – wygłodzenie
16,0–16,99 – wychudzenie (spowodowane często przez ciężką chorobę lub anoreksję)
17,0–18,49 – niedowagę
18,5–24,99 – wartość prawidłową
25,0–29,99 – nadwagę
30,0–34,99 – I stopień otyłości
35,0–39,99 – II stopień otyłości (otyłość kliniczna)
≥ 40,0 – III stopień otyłości (otyłość skrajna)
Ograniczaj ilość wypijanego alkoholu!
Pozwól sobie na chwilę odpoczynku i wytchnienia. Znajdź chwilę na relaks i zdrowy sen!
Nie pal! Nie zatruwaj swojego i innych organizmu szkodliwymi toksynami!
Uprawiaj sport! Ruszaj się – tańcz, spaceruj, biegaj. Znajdź sport, który sprawia ci radość. Znajdź swoją ulubioną dziedzinę aktywności fizycznej i ciesz się ćwiczeniami! Przebywaj dużo na świeżym powietrzu!
Zachowaj optymistyczny i otwarty na nowości sposób myślenia!
Trzymaj się z daleka od negatywnych i stale narzekających ludzi. Otaczaj się wyłącznie pozytywnie myślącymi ludźmi! Śmiej się często i serdecznie. Pielęgnuj przyjaźnie i kontakty z bliskimi!
Nie marnuj swoich cennych zasobów - czasu, twórczej energii, emocji!
Dbaj o siebie i pielęgnuj swoje marzenia!
Higiena (gr. hygeinos - leczniczy) – dział medycyny, badający wpływ środowiska na zdrowie fizyczne i psychiczne człowieka.
Celem tych badań jest zapewnienie poszczególnym osobom oraz społeczeństwu jak najlepszych warunków rozwoju fizycznego i psychicznego. Praktycznymi wynikami higieny są wskazania dotyczące usuwania z życia ludzkiego wpływów ujemnych, w różny sposób zagrażających zdrowiu i wprowadzania czynników dodatnich.
Higiena dzieli się na wiele dziedzin, zajmujących się poszczególnymi środowiskami życia i działalności ludzkiej. Podział higieny może być różny, w zależności od tego, jakie kryteria będą brane pod uwagę.
Pod względem różnych elementów środowiska, wpływających na zdrowie człowieka, można wyróżnić higienę wody, powietrza, gleby, mieszkań i in.
Pod względem płci i wieku - higienę niemowląt, dzieci, młodzieży, kobiet.
Pod względem ochrony poszczególnych narządów i układów - higienę układu krążenia, słuchu, wzroku i in., a także higienę pracy, higienę szkolną, higienę społeczną, higienę psychiczną, higienę osobistą, higienę żywienia i żywności i in.