Politechnika Opolska

Wydział Inżynierii Produkcji i Logistyki

Kierunek: Logistyka

III LOG st. (sem. VI)

Przedmiot:

„Ochrona własności intelektualnej”

„Odpowiedzialność cywilna i odpowiedzialność karna”

Prowadzący: Wykonali:

Odpowiedzialność prawna – określone prawem ujemne konsekwencje (zastosowanie sankcji) wobec określonego podmiotu, związane z zaistnieniem negatywnie ocenianego stanu rzeczy. Pojęcie ogólnej odpowiedzialności prawnej jest przedmiotem sporów teoretyczno prawnych i jest dość rzadko stosowane w literaturze prawniczej. Znacznie częściej mówi się o poszczególnych postaciach odpowiedzialności prawnej, stosowanych w różnych gałęziach prawa (np. o odpowiedzialności cywilnoprawnej czy odpowiedzialności karnej).

Rodzaje odpowiedzialności prawnej

Odpowiedzialność cywilna

Jest to możliwość zastosowania przymusu państwowego w postaci egzekucji majątkowej, wobec określonej osoby fizycznej lub prawnej, celem realizacji ciążącego na niej obowiązku. Jest najczęściej powiązana z długiem. Ze względu na źródło powstania odpowiedzialności rozróżnia się odpowiedzialność kontraktową (z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania) i deliktową (za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym). Ze względu na zasadę ponoszenia odpowiedzialności rozróżnia się odpowiedzialność na zasadzie winy, odpowiedzialność na zasadzie ryzyka i odpowiedzialność na zasadzie słuszności.

Odpowiedzialność karna

Odpowiedzialność karna to ponoszenie konsekwencji za określone czyny określone jako przestępstwo w prawie karnym.

Odpowiedzialność konstytucyjna

Odpowiedzialność konstytucyjna odnosi się do osób pełniących najwyższe stanowiska w państwie, a jej tryb określany jest najczęściej w konstytucji. Jest ona ponoszona za naruszenie ustawy konstytucyjnej i innych ważnych ustaw.

Odpowiedzialność karna

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych
z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz.U. Nr 24, poz. 83)
tekst jednolity z dnia 17 maja 2006 r. (Dz.U. Nr 90, poz. 631)
wraz z późniejszymi zmianami:

Rozdział 14.

Odpowiedzialność karna na gruncie ustawy prawo autorskie i prawa pokrewne:

Art. 115. [Plagiat i inne naruszenia praw]

1. Kto przywłaszcza sobie autorstwo albo wprowadza w błąd co do autorstwa całości lub części cudzego utworu albo artystycznego wykonania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat trzech.

2. Tej samej karze podlega, kto rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie albo publicznie zniekształca taki utwór, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie.
3. Kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej w inny sposób niż określony w ust. 1 lub ust. 2 narusza cudze prawa autorskie lub prawa pokrewne określone w art. 16, art. 17, art. 18, art. 19 ust. 1, art. 191, art. 86, art. 94 ust. 4 lub art. 97, albo nie wykonuje obowiązków określonych w art. 193 ust. 2, art. 20 ust. 1-4, art. 40 ust. 1 lub ust. 2, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Istota regulacji

Artykuł 115 reguluje przestępstwa, związane zasadniczo z naruszeniem praw autorskich lub praw pokrewnych, przy czym przestępstwa określone w ust. 1 i 2 dotyczą wyłącznie naruszeń praw osobistych, natomiast przestępstwa określone w ust. 3 związane są z naruszeniami także praw majątkowych (autorskich lub pokrewnych) oraz innych uprawnień i obowiązków (chodzi w tym przypadku o nieprawidłowości związane z rozliczeniem należnych podmiotom uprawnionym, szczególnych wynagrodzeń oraz z dokonywaniem wpłat na Fundusz Promocji Twórczości).

Ustęp 1 dotyczy w pierwszej kolejności przestępstwa plagiatu, czyli tzw. kradzieży intelektualnej, polegającej na przywłaszczeniu sobie autorstwa cudzego utworu lub artystycznego wykonania, co ma miejsce np. wówczas, gdy określona osoba zgłasza się do wydawcy w celu wydania pod swoim nazwiskiem utworu literackiego, napisanego faktycznie przez inną osobę.

Przestępstwem w rozumieniu ust. 1 jest poza tym wprowadzenie w błąd co do autorstwa cudzego utworu lub artystycznego wykonania, np. przez oznaczenie egzemplarzy określonego utworu nazwiskiem niewłaściwej osoby.

Z kolei przestępstwo określone w ust. 2 polega albo na rozpowszechnieniu cudzego utworu lub artystycznego wykonania bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy (artysty wykonawcy), albo na publicznym zniekształceniu utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu lub nadania.

Art. 116. [Bezprawne rozpowszechnianie]

1. Kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom rozpowszechnia cudzy utwór w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w ust. 1 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

3. Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełniania przestępstwa określonego w ust. 1 stałe źródło dochodu albo działalność przestępną, określoną w ust. 1, organizuje lub nią kieruje, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5.

4. Jeżeli sprawca czynu określonego w ust. 1 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Istota regulacji

Artykuł 116 reguluje przestępstwa, których istotę stanowi bezprawne rozpowszechnianie cudzych utworów lub przedmiotów praw pokrewnych. Ustęp 1 określa podstawową postać tego przestępstwa, natomiast dalsze ustępy powyższego artykułu – jego postaci szczególne. W ust. 2 i 3 określone zostały przypadki kwalifikowane, surowiej sankcjonowane niż przestępstwo w wariancie podstawowym, zaś w ust. 4sytuacja, w której przedmiotowe przestępstwo popełnione jest nieumyślnie, co wiąże się z odpowiednio łagodniejszą sankcją.

Przestępstwo z art. 116 może zostać popełnione nie tylko wówczas, gdy cudze dobro rozpowszechniane jest bez uprawnienia, czyli z reguły bez zgody podmiotu uprawnionego (jeżeli nie ma możliwości powołania się na upoważnienie ustawowe w tym zakresie), ale także wtedy, gdy zgoda podmiotu uprawnionego została co prawdę udzielona, ale sprawca przestępstwa nie przestrzega warunków, na jakich rozpowszechnianie danego dobra powinno być realizowane.

Do zaistnienia przestępstwa określonego w ust. 2 niezbędne jest stwierdzenie, że sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Przestępstwo stypizowane w ust. 3 zagrożone jest najwyższą sankcją ze wszystkich czterech przewidzianych w ust. 4 przypadków ze względu na większą rolę sprawcy w przestępnym procederze, polegającą na kierowaniu bezprawnym rozpowszechnianiem lub jego organizacją, co łączy się z odpowiednio większą skalą bezprawnych działań, które podejmowane są przez określoną grupę osób, np. pozostających pod kierownictwem osoby dopuszczającej się przedmiotowego przestępstwa.

Art. 117. [Bezprawne utrwalanie lub zwielokrotnianie]

1. Kto bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom w celu rozpowszechnienia utrwala lub zwielokrotnia cudzy utwór w wersji oryginalnej lub w postaci opracowania, artystyczne wykonanie, fonogram, wideogram lub nadanie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

2. Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełniania przestępstwa określonego w ust. 1 stałe źródło dochodu albo działalność przestępną, określoną w ust. 1, organizuje lub nią kieruje, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Istota regulacji

Artykuł 117 reguluje, poza art. 116, podstawowe dla zwalczania procederu piractwa rodzaje przestępstw, polegające na bezprawnym utrwalaniu lub rozpowszechnianiu cudzych dóbr chronionych w celu ich rozpowszechniania. W celu ukarania sprawcy należy wobec tego w tym przypadku wykazać, że działa on w takim właśnie, rozpowszechniającym celu.

Okazuje się zatem, że jako przestępstwo w powyższym rozumieniu nie może być traktowane samo bezprawne wytwarzanie nośników (egzemplarzy) utworów lub przedmiotów praw pokrewnych bez takiego rozpowszechniającego kontekstu, które może być sankcjonowane jedynie w ramach odpowiedzialności cywilnoprawnej (por. art. 79-80). Z drugiej strony zauważyć należy, że z reguły zwielokrotnianie niematerialnych dóbr chronionych, zwłaszcza gdy odbywa się na dużą skalę, dokonywane jest po to, aby wyprodukowane egzemplarze rozpowszechnić między osobami trzecimi.

Art. 117 przewiduje tylko dwie postaci przedmiotowego przestępstwa, czyli jego wersję podstawową (ust. 1) i kwalifikowana (ust. 2), a to dlatego, że ze względy na przesłankę działania sprawcy w określonym celu nie można mówić o nieumyślnym popełnieniu powyższego przestępstwa.

Regułą w ty przypadku jest działanie przez sprawcę w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, jaką przyniesie mu odpłatne rozpowszechnianie bezprawnie wyprodukowanych egzemplarzy chronionego dobra, wobec czego przesłanka działania w takim celu nie została w powyższym przepisie wyeksponowana jako wyróżnik kwalifikowanej postaci powyższego przestępstwa (na taki majątkowy kontekst przestępstwa z ust. 1 wskazuje pośrednio ust.2, w który mowa jest o uczynieniu sobie z popełnienia przestępstwa stałego źródła dochodu).

W związku z powyższym nie jest jednak konieczne wykazanie, dla ukarania określonej osoby za popełnienie przestępstwa, określonego w ust. 1 art. 117, że sprawca działał dodatkowo w takim właśnie majątkowym celu.

Art. 118. [Obrót nielegalnymi kopiami]

1. Kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej przedmiot będący nośnikiem utworu, artystycznego wykonania, fonogramu, wideogramu rozpowszechnianego lub zwielokrotnionego bez uprawnienia albo wbrew jego warunkom nabywa lub pomaga w jego zbyciu albo przedmiot ten przyjmuje lub pomaga w jego ukryciu, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

2. Jeżeli sprawca uczynił sobie z popełniania przestępstwa określonego w ust. 1 stałe źródło dochodu albo działalność przestępną, określoną w ust. 1, organizuje lub nią kieruje,
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 5.

3. Jeżeli na podstawie towarzyszących okoliczności sprawca przestępstwa określonego w ust. 1 lub 2 powinien i może przypuszczać, że przedmiot został uzyskany za pomocą czynu zabronionego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Istota regulacji

Przestępstwo określone w art. 118 powiązane zostały z przestępstwami, uregulowanymi w art. 116 i 117. Popełnienie przestępstwa z art. 118 co do zasady poprzedzone jest zatem popełnieniem przestępstwa określonego w jednym z dwóch powyższych artykułów, w tym zwłaszcza przestępstwa z art. 117. Istotę przestępstwa z art. 118 stanowi wszak podejmowanie określonych w tym przepisie działań w stosunku do bezprawnie wytworzonych nośników (egzemplarzy) dóbr chronionych.

W praktyce przestępstwa z art. 118 są najczęściej spotykane w związku z działalnością paserów, którzy nabywają lub przyjmują bezprawnie wytworzone nośniki w celu ich wprowadzenia do obrotu i czerpania z tego tytułu korzyści majątkowych, gdyż dla wystąpienia przedmiotowych przestępstw niezbędne jest stwierdzenie działania przez sprawce właśnie w tym celu.

Pod postacią podstawową, uregulowaną w ust. 1, przedmiotowe przestępstwo występuje w postaci kwalifikowanej – ze względu na kierowniczo – organizatorską rolę sprawcy lub przybranie przez jego działalność stałego charakteru, z nastawieniem się na uzyskiwanie z tego tytułu sukcesywnych dochodów (ust. 2) oraz w postaci sankcjonowanej łagodniej, jeśli sprawca powinien i może przypuszczać, że przedmiot został uzyskany za pomocą czynu zabronionego, co nawiązuje do przesłanki powinności i możliwości przypuszczania przez sprawcę, że dany przedmiot (nośnik) został uzyskany za pomocą czynu zabronionego.

Art. 118¹. [Urządzenia do usuwania zabezpieczeń]

1. Kto wytwarza urządzenia lub ich komponenty przeznaczone do niedozwolonego usuwania lub obchodzenia skutecznych technicznych zabezpieczeń przed odtwarzaniem, przegrywaniem lub zwielokrotnianiem utworów lub przedmiotów praw pokrewnych albo dokonuje obrotu takimi urządzeniami lub ich komponentami, albo reklamuje je w celu sprzedaży lub najmu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.

2. Kto posiada, przechowuje lub wykorzystuje urządzenia lub ich komponenty, o których mowa w ust. 1, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Istota regulacji

Artykuł 118¹ reguluje przestępstwa popełnianie przez podmioty, które niekoniecznie naruszają cudze prawa autorskie lub prawa pokrewne, ale poprzez swoje przestępne działania ułatwiają dokonywanie takich naruszeń przez inne podmioty. Są to przestępstwa związane z urządzeniami lub ich komponentami przeznaczonymi do niedozwolonego usuwania lub obchodzenia technicznych zabezpieczeń przez odtwarzaniem, przegrywaniem lub zwielokrotnianiem utworów lub przedmiotów praw pokrewnych. Jako przestępstwo art. 118¹ traktuje sześć następujących czynów, dotyczących powyższych urządzeń lub ich komponentów, polegających na:

• ich wytwarzaniu

• obrocie nimi

• ich reklamowaniu

• posiadaniu ich

• przechowywaniu ich

• ich wykorzystywaniu.

Trzy pierwsze z powyższych czynów, wskazane w ust. 1, sankcjonowane są surowiej niż trzy pozostałe czyny, określone w ust. 2 – ze względu na to, że pierwsze z nich mają komercyjny charakter i ukierunkowane są na przekazanie powyższych urządzeń lub ich komponentów innym osobom, co zwiększa skalę przestępnego procederu.

Przestępstwa uregulowane w powyższym artykule są o tyle powiązane z wymierzonymi w działalność piracką przestępstwami z art. 116 i 117, iż określone w art. 118¹ urządzenia oraz ich komponenty służyć mogą piratom do bezprawnego zwielokrotnienia lub rozpowszechniania cudzych dóbr, jeśli są one chronione przy zastosowaniu skutecznych technicznych zabezpieczeń, które dzięki tego rodzaju urządzeniom mogą być unieszkodliwiane.

Dla wystąpienia przestępstwa z art. 118¹ ust. 2 nie jest jednak konieczne wykorzystanie powyższych urządzeń lub ich komponentów w celu obejścia lub usunięcia skutecznych technicznych zabezpieczeń utworów lub przedmiotów praw pokrewnych, wystarczy samo ich posiadanie.

Art. 119. [Utrudnianie kontroli korzystania]

Kto uniemożliwia lub utrudnia wykonywanie prawa do kontroli korzystania z utworu, artystycznego wykonania, fonogramu lub wideogramu albo odmawia udzielenia informacji przewidzianych w art. 47, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Istota regulacji

Artykuł 119 reguluje przestępstwo o kontrolno-informacyjnym charakterze. W tym przypadku jako czyn zabroniony pod groźbą kary traktowane jest uniemożliwiane lub utrudnienie dwojakiego rodzaju uprawnień podmiotów uprawnionych:

• prawa do kontroli korzystania z utworu, artystycznego wykonywania, fonogramu lub wideogramu oraz

• uprawnienia do otrzymania informacji, mających istotne znaczenie dla określenia wysokości wynagrodzenia twórcy lub artysty wykonawcy, które zależy od wysokości wpływów z korzystania utworu lub artystycznego wykonania.

Podczas gdy odesłanie w art. 119 do art. 47 wydaje się czytelne, więcej trudności interpretacyjnych sprawiać może prawo do kontroli korzystania z utworu lub wskazanym w powyższym artykule przedmiotów praw pokrewnych.

Za wątpliwe uznać należy utożsamianie tego prawa z prawem do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Jest tak dlatego, gdyż po pierwsze prawo do nadzoru autorskiego, mimo że wykazuje niewątpliwie aspekt kontrolny, typowy dla każdego nadzoru, ma węższy zakres przedmiotowy (nie chodzi w jego przypadku o kontrolę nad korzystaniem z utworu w ogóle, ale o kontrolę nad sposobem korzystania z utworu). Po drugie zaś naruszenie prawa do nadzoru autorskiego jest odrębnie sankcjonowane.

Zasadnym wydaje się w związku z powyższym przyjęcie, że chodzi w tym przypadku o uniemożliwianie lub utrudnianie innych niż prawo do nadzoru autorskiego uprawnień kontrolnych podmiotów uprawnionych, wynikających z ustawy, co dotyczy w [pierwszej kolejności uprawnień kontrolnych organizacji zbiorowego zarządzania, określonych w art. 105 ust. 2, tym bardziej że art. 122¹ przyznaje tym organizacjom status pokrzywdzonego w postępowaniu karnym także w sprawach o przestępstwa określone w art. 119.

Natomiast jeżeli chodzi o uniemożliwianie lub utrudnianie kontroli korzystania z utworów lub przedmiotów praw pokrewnych w związku z podejrzeniem naruszenia praw autorskich lub praw pokrewnych, w tym w kontekście nienależytej realizacji umów, to na takie zachowanie można reagować w ramach dochodzenia odpowiedzialności cywilnoprawnej, skoro podmiot uprawniony może wnieść do sądu stosowny wniosek zobowiązanie naruszającego jego prawa, a nawet innych osób, do udzielenia informacji istotnych dla zgłaszanych roszczeń (por. art. 80 ust. 1 pkt 2 i 3).

Art. 120. (uchylony)

Art. 121. [Przepadek przedmiotów]

1. W wypadku skazania za czyn określony w art. 115, 116, 117, 118 lub 118¹, sąd orzeka przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa, chociażby nie były własnością sprawcy.
2. W wypadku skazania za czyn określony w art. 115, 116, 117 lub 118, sąd może orzec przepadek przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa, chociażby nie były własnością sprawcy.

Istota regulacji

Artykuł 121 reguluje instytucję przypadku w kontekście przestępstw. Chodzi o dwojakiego rodzaju przepadek:

• przedmiotów pochodzących z przestępstwa, np. bezprawnie wytworzonych (pirackich) nośników utworów (ust. 1) oraz

• przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa, np. urządzeń, służących do produkcji pirackich nośników utworów (ust. 2).

Podczas gdy pierwszy z dwóch powyższych przepadków orzekany jest przez sąd obligatoryjnie – w przypadku skazania za przestępstwo wskazane w ust. 1 powyższego artykułu, przepadek przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa jest fakultatywny, czyli zależny od uznania sądu. W obu przypadkach orzeczenie przepadku nie jest zależne od tego kto jest właścicielem przedmiotów, w stosunku do których orzekany jest przepadek, nie muszą być to zatem przedmioty stanowiące własność sprawcy przestępstwa.

Orzeczenie przepadku ma na celu zapobieżenie wykorzystaniu przedmiotów objętych przepadkiem do naruszenia cudzych praw autorskich lub praw pokrewnych, np. przez wprowadzenie do obrotu pirackich nośników.

Art. 122. [Oskarżenie prywatne]

Ściganie przestępstw określonych w art. 116 ust. 1, 2 i 4, art. 117 ust. 1, art. 118 ust. 1, art. 118¹ oraz art. 119 następuje na wniosek pokrzywdzonego.

Istota regulacji

Artykuł 122 określa przestępstwa, uregulowane w Rozdziale 14, w stosunku do których właściwy jest wnioskowy tryb ich ścigania, tzn. ściganie tych przestępstw wymaga złożenia wniosku przez pokrzywdzonego, którym jest z reguły albo podmiot uprawniony w stosunku do naruszanych w związku z popełnieniem określonego przestępstwa praw autorskich lub praw pokrewnych (może być to np. twórca, ale także przedsiębiorca, np.. producent fonogramów), albo właściwa organizacja zbiorowego zarządzania.

Art. 122¹. [Pokrzywdzony]

W sprawach o przestępstwa określone w art. 115-119 pokrzywdzonym jest również właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

Istota regulacji

Artykuł 122¹ wzmacnia ochronę praw autorskich i praw pokrewnych w obszarze prawa karnego, przesądzając wyraźnie, że w postępowaniu karnym, w sprawach dotyczących przestępstw, uregulowanych w Rozdziale 14, w art. 115 – 119, status pokrzywdzonego ma także właściwa organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

Jest to unormowanie szczególne, istotne w kontekście przestępstw, wszczynanych na wniosek pokrzywdzonego (por. art. 122). Jeśli bowiem podmiot uprawniony nie zdecyduje się na złożenie stosownego wniosku o ściganie, może to zrobić powyższa organizacja, dzięki czemu przestępcy czują się mniej bezkarni.

Przepis powyższy może być poza tym postrzegany jako konkretyzacja zasad ogólnych, przypisujących organizacjom zbiorowego zarządzania zadania nie tylko w zakresie zbiorowego zarządzania, ale także ochronę praw autorskich lub praw pokrewnych (por. art. 105 ust. 1).

Art. 123. [Właściwość sądu]

Minister Sprawiedliwości, w drodze rozporządzenia, może wyznaczyć sądy rejonowe właściwe do rozpoznawania spraw o przestępstwa, o których mowa w art. 115-119 - na obszarze właściwości danego sądu okręgowego.

Istota regulacji

Artykuł 123 jest normą o charakterze kompetencyjno – ustrojowym. Stanowi on podstawę prawną do określenia w sposób szczególny właściwości sądów karnych odnośnie do spraw o przestępstwa, uregulowane w Rozdziale 14 (w art. 115 – 119).

Minister Sprawiedliwości skorzystał z delegacji ustawowej w tym zakresie, wydając na podstawie powyższego artykułu rozporządzenie z dnia 16.10.2002r. w sprawie wyznaczenia sądów rejonowych rozpoznających sprawy o przestępstwa wynikające z prawa autorskiego i praw pokrewnych (Dz. U. Nr 180, poz. 1510 z późn. zm.).

Artykuł powyższy oraz wydane na jego podstawie rozporządzenie wykonawcze są ważne przede wszystkim dla organów ścigania, tym prokuratorów, kierujących akty oskarżenia wobec określonych osób do właściwych sądów (por. art. 331 k.p.k.).

Odpowiedzialność cywilna

Odpowiedzialność cywilna – ujemne konsekwencje ponoszone przez podmioty prawa w związku z zaistnieniem zdarzeń negatywnie ocenianych przez prawo. Jest to możliwość zastosowania przymusu państwowego w postaci egzekucji majątkowej, wobec określonej osoby fizycznej lub prawnej, celem realizacji ciążącego na niej obowiązku.

Odpowiedzialność najczęściej występuje w powiązaniu z długiem, chociaż mogą zdarzyć się przypadki, gdy dłużnik nie ponosi odpowiedzialności (zobowiązanie naturalne), jak również sytuacje, gdy określona osoba odpowiada mimo braku długu (np. dług gruntowy w prawie niemieckim). Na gruncie polskiego kodeksu rodzinnego i opiekuńczego istnieje możliwość zaspokojenia wierzyciela z majątku wspólnego małżonków lub majątku osobistego dłużnika (art. 41).

Dwa podstawowe rodzaje odpowiedzialności cywilnej

Ze względu na charakter działań powodujących odpowiedzialność cywilną, dzieli się ją na:

• odpowiedzialność cywilną deliktową (OD deliktowa),

• odpowiedzialność cywilną kontraktową (OC kontraktowa).

Rodzaje odpowiedzialności (pozostałe):

• odpowiedzialność osobista (majątkowa) - dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym za wyrządzoną szkodę; jest w zasadzie nieograniczona, nie zależy od stanu majątkowego dłużnika i nie uznaje (co do zasady) przywilejów na korzyść jednych wierzycieli przeciwko innym;

• ograniczona odpowiedzialność osobista (np. art. 1030 i 1031 kodeksu cywilnego):

  • cum viribus patrimonii - odpowiedzialność dłużnika sprowadza się do pewnej wyodrębnionej masy majątkowej dłużnika, traktowanej w jego majątku jako osobna całość;

  • pro viribus patrimonii - dłużnik odpowiada za dług wprawdzie całym swoim majątkiem, jednakże tylko do pewnej wysokości ograniczonej liczbowo, np. do wysokości aktywów spadku.

• odpowiedzialność rzeczowa - niezależna od osobistej - dłużnik odpowiada jedynie określoną rzeczą - zastaw albo hipoteka; gwarancję zaspokojenia wierzyciela daje oznaczony przedmiot majątkowy, którym zabezpieczono wierzytelność.

Uprawnienie wierzyciela rzeczowego w razie zbiegu w toku egzekucji z wierzytelnościami osobistymi innych wierzycieli uzyska przywilej pierwszeństwa co do zaspokojenia się z przedmiotu obciążonego przed tymi wierzycielami.

Odpowiedzialność cywilna za naruszenie praw własności intelektualnej

Każdy podmiot indywidualnie oznaczony, jeżeli jest uprawniony z konkretnego prawa własności intelektualnej ma prawo domagania się od innych podmiotów określonego zachowania, pod warunkiem, iż posiada tzw. czynną legitymację procesową. Przez poję­cie czynnej legitymacji procesowej rozumie się materialno prawne uprawnienie danego podmiotu do występowania w konkretnej sprawie.

Domagając się od innego podmiotu określonego zachowania, podmiot uprawniony z konkretnego prawa własności intelektualnej korzysta z roszczenia cywilnoprawnego jako środka służącego ochronie prawnej własności intelektualnej. Ustawodawca usta­nowił katalog roszczeń cywilnoprawnych, których treść jest zróżnicowana pod kątem zagwarantowania konkretnych uprawnień wynikających z treści przepisów prawa własno­ści intelektualnej. Roszczenia cywilnoprawne są wyznacznikiem zasadniczych funkcji odpowiedzialności cywilnej, przy czym w prawie cywilnym funkcje odpowiedzialności cywilnej zostały sformułowane jako funkcje o charakterze kompensacyjnym, prewencyj­no – wychowawczym oraz represyjnym. Ich uregulowanie zostało zawarte w poszczegól­nych ustawach, przy czym w niniejszym opracowaniu zostaną przedstawione najważniej­sze z roszczeń cywilnoprawnych:

1.Roszczenie o zaniechanie naruszania – polega na ustanowieniu obowiązku bierne­go działania pozwanego, tj. zaprzestania wykonywania czynności wkraczających w prawa podmiotu uprawnionego z prawa własności intelektualnej. Treść przedmiotowego rosz­czenia obejmuje żądanie przerwania i niepodejmowania tych czynności, które podmiot uprawniony kwestionuje i które są objęte przedmiotem złożonego powództwa. Rosz­czenie można zgłosić nie tylko wówczas, gdy trwa stan naruszenia, ale również, gdy on ustał, ale istnieje możliwość powtórnego podjęcia bezprawnych działań, albo gdy zacho­dzi uzasadniona obawa, że są prowadzone przygotowania do działań skierowanych na naruszenie danego prawa własności intelektualnej. Z praktycznego punktu widzenia przy żądaniu zaniechania bezprawnych działań należy przede wszystkim wskazać konkretną ich postać. Przy konstruowaniu powództwa istotne jest na tyle szerokie określenie zaka­zu zachowania, na ile pozwalają okoliczności konkretnego przypadku.

2. Roszczenie o usunięcie skutków: naruszenia lub niedozwolonych działań – odnosi się do aktywnego działania podmiotu naruszającego i zmierza do zlikwidowania skutków jego bezprawnego zachowania. Możliwość skorzystania z tego roszczenia uzależniona jest wystąpienia skutków będących efektem bezprawnego zachowania się podmiotu naru­szającego. Roszczenie zmierzające do usunięcia niekorzystnych skutków naruszenia może polegać na:

• wykonaniu kilku różnych czynności lub wykonaniu jednej czynności wielokrotnie (np.: na gruncie pr. aut. można zażądać, aby naruszający na swój koszt jedno – lub wielokrotnie ogłosił w prasie odpowiednie oświadczenie lub podał do publicznej wiadomości część lub całość zapadłego w sprawie orzeczenia);

• przywróceniu stanu istniejącego sprzed naruszenia (restitutio in integrum).

3. Roszczenie o ustalenie – wynika z dyspozycji art. 189 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm., zw. dalej k.c.) i stanowi, że powód ma prawo żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawa lub prawa w każdym przypadku, gdy ma w tym interes prawny. Roszczenie to nie jest nigdy skiero­wane na ustalenie stanu faktycznego. Może za to odnosić się do ustalenia czy w danym przypadku doszło do zagrożenia lub naruszenia danego dobra czy też konkretnego prawa własności intelektualnej. Wydane przez sąd orzeczenie ma charakter deklaratoryjny i jest skuteczne zarówno co do stron postępowania, jak i w stosunku do osób trzecich.

Do wystąpienia z przedmiotowym roszczeniem nie jest wymagane spełnienia przesłan­ki bezprawności działania innego podmiotu.

4. Roszczenie o naprawienie wyrządzonej szkody – przysługuje wyłącznie w przy­padku, gdy dojdzie do naruszenia przepisów regulujących prawo własności intelektu­alnej, przy czym warunkiem koniecznym do jego zastosowania jest wystąpienie szkody u podmiotu uprawnionego z danego prawa własności intelektualnej, która to szkoda powinna być spowodowana normalnym działaniem lub zaniechaniem podmiotu narusza­jącego (tzw. adekwatny związek przyczynowy).

Pojęcie szkody obejmuje uszczerbek, jakiego w swych dobrach lub interesach doznała określona osoba, jeśli są to dobra lub interesy prawnie chronione i co do których z mocy obowiązujących norm istnieje obowiązek jej naprawienia.

Szkoda może występować w dwojakiej postaci, po pierwsze może ona obejmować straty, które poszkodowany poniósł (damnum emergens), albo też, po drugie, utratę korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono (lucrum cessans). Dla wyjaśnienia obu postaci szkody użyteczne staje się pojęcie związku przyczynowego, który pozwala oceniać doznany uszczerbek przy zastosowaniu kryterium normalności następstw zdarzenia, z jakiego szkoda wynikła. Związek w tym wypadku staje się kryte­rium wskazującym granicę odpowiedzialności zobowiązanego do odszkodowania.

Prawo własności intelektualnej dopuszcza co do zasady dwa sposoby naprawienia szkody:

• na zasadach ogólnych poprzez zastosowanie przepisów Kodeksu cywilnego – tj.: art. 415 i nast. k.c. regulujących odpowiedzialność deliktową opartą na zasa­dach winy umyślnej lub nieumyślnej;

• poprzez zapłatę sumy pieniężnej:

1. w przypadku praw autorskich i praw pokrewnych zapłatę sumy pieniężnej w wyso­kości dwukrotności (jeżeli naruszenie było niezawinione) lub trzykrotności (jeżeli narusze­nie było zawinione) stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia było­by należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu lub odpowiednio przedmiotu prawa pokrewnego

2. w przypadku praw własności przemysłowej zapłatę sumy pieniężnej w wysoko­ści odpowiadającej opłacie licencyjnej albo innego stosownego wynagrodzenia, które w chwili ich dochodzenia byłyby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z prawa wyłącznego.

5. Roszczenie o wydanie uzyskanych korzyści – jest żądaniem, aby podmiot nieupraw­niony przekazał na rzecz podmiotu uprawnionego z prawa własności intelektualnej korzy­ści, które uzyskał wskutek bezprawnego zachowania naruszającego to prawo. Bezpod­stawnie uzyskane korzyści należy utożsamiać z przychodami podmiotu naruszającego dane prawo, które pozostają w normalnym związku przyczynowym z dokonanym naru­szeniem. W ramach przedmiotowego roszczenia można żądać od podmiotu naruszają­cego tego wszystkiego, co uzyskał w bezpośrednim związku z naruszeniem oraz zysków, które zostały rzeczywiście przez niego osiągnięte. W praktyce niejednokrotnie wskazuje się, iż dużo łatwiej jest oszacować korzyści, jakie podmiot naruszający uzyskał, niż doko­nać wyceny szkody występującej po stronie podmiotu uprawnionego.

6. Roszczenie o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny – zawiera żądanie pozwalające na zobowiązanie określonego podmiotu naruszającego do dokonania zapłaty kwoty w określonej wysokości z przeznaczeniem na wskazany cel społeczny. Żaden z przepisów ustaw prawa własności intelektualnej nie wskazuje górnej granicy kwoty mogącej być zasądzoną wskutek złożonego roszczenia. Z założenia przed­miotowe roszczenie ma pełnić funkcję prewencyjną, gdyż nie służy wyrównaniu ponie­sionych strat przez uprawniony podmiot, nie stanowi również podstawy do naprawienia szkody.

W oparciu o powyższe roszczenie przykładowo uprawniony podmiot, którego autor­skie prawa majątkowe zostały naruszone może od podmiotu naruszającego domagać się zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej rzecz - Funduszu Promocji Twórczości – nie niższej jednak niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści sprawcy z dokonanego naruszenia, pod warunkiem, że naruszenie jest zawinione i zostało dokonane w ramach prowadzonej na własny lub cudzy rachunek działalności gospodarczej (art. 79 ust. 2 pkt 2 pr. aut.).

7. Roszczenie o zadośćuczynienie – jest to żądanie, które w swoim założeniu ma na celu naprawienie krzywdy traktowanej w rozumieniu cywilistycznym. Zadośćuczynienie za krzywdę jest swoistą postacią odszkodowania, którego celem jest rekompensowanie uszczerbku w dobrach osobistych (szkody niemajątkowej), oczywiście w takim zakresie, w jakim taka rekompensata, ze względu na szczególny charakter tych dóbr, jest możliwa za pomocą świadczeń pieniężnych. Należy więc przyjąć, że zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę pełni przede wszystkim funkcję kompensacyjną, gdyż stanowi przybli­żony ekwiwalent za doznaną przez pokrzywdzonego szkodę niemajątkową (krzywdę). Z roszczeniem o zadośćuczynienie można wystąpić w przypadkach naruszenia autorskich praw osobistych oraz w przypadku naruszenia dóbr osobistych z zakresu prawa własności przemysłowej.

8. Roszczenie o złożenie oświadczenia o odpowiedniej treści i/lub formie lub poda­nie do publicznej wiadomości – obejmuje swoim zakresem żądanie domagania się od podmiotu naruszającego określonego zachowania:

• złożenia oświadczenia jednokrotnego lub wielokrotnego o odpowiedniej treści i formie

• podanie do publicznej wiadomości całości lub części konkretnego orzeczenia w sposób i w zakresie określonym przez sąd.

Osoba dokonująca naruszenia prawa zostaje zobowiązana na podstawie stosowne­go orzeczenia do złożenia oświadczenia lub podania wyroku do publicznej wiadomości, tj. dokonania w swoistej postaci niematerialnego naprawienia swojego zachowania. Celem powyższego roszczenia jest w szczególności stworzenie szerokiemu gronu odbiorców możliwości zapoznania się z oświadczeniem podmiotu naruszającego lub sentencją zapa­dłego w danej sprawie orzeczenia, które to zawierają informację prostującą zaistniałe zdarzenie związane z naruszeniem danego prawa. Z jednej strony stanowi to dodatkową dolegliwość dla podmiotu przegrywającego spór sądowy, z drugiej strony pełni swoistą funkcję prewencyjną. Zarówno praktyka, jak i doktryna cywilistyczna uznaje to roszczenie za szczególną postać roszczenia o usunięcie skutków (tj.: likwidację skutków naruszenia w sferze niemajątkowej)

9. Roszczenia informacyjne – obejmuje żądanie polegające na zobowiązaniu:

• podmiotu naruszającego prawa autorskie majątkowe do udzielenia informacji i udostępnienia określonej przez Sąd dokumentacji mającej znaczenie do docho­dzenia roszczeń służącym ochronie autorskich praw majątkowych lub zobowią­zanie do udzielenia informacji mających znaczenie dla w/w roszczeń w zakresie pochodzenia, sieci dystrybucji, ilości i ceny towarów lub usług naruszających autorskie prawa majątkowe (art. 80 ust. 1 pkt. 2-3 pr. aut.)

• podmiotu naruszającego prawa własności przemysłowej roszczenie prewencyj­ne do zaprzestania działań grożących naruszeniem prawa podmiotu uprawnio­nego w szczególności może żądać udzielenia informacji lub zobowiązanie innej niż naruszający podmiot osoby do udostępnienia określonej przez Sąd informacji mającej znaczenie do dochodzenia roszczeń służących ochronie praw własności przemysłowej lub zobowiązanie do udzielenia informacji mających znaczenie dla dochodzenia w/w roszczeń w zakresie pochodzenia, sieci dystrybucji, ilości i ceny towarów lub usług naruszających (art. 2861 ust. 1 pkt 2-3 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 roku – Prawo własności przemysłowej, t.j.: Dz. U. z 2003, Nr 119, poz. 1117. z poźń. zm., zwana dalej p.w.p.).

Skorzystanie z tego roszczenia ma istotne znaczenie z punktu widzenia możliwości zobowiązania również osoby innej niż podmiot naruszający, w przypadku gdy osoba taka posiada towary lub korzysta z usług naruszających prawa własności intelektualnej lub w jakikolwiek sposób uczestniczy w procesie produkcji, wytwarzania lub dystrybucji towa­rów lub świadczenia usług naruszających prawa własności intelektualnej.

Dokonując analizy roszczeń cywilnoprawnych w zakresie ochrony praw własności intelektualnej na uwagę zasługuje ponadto instytucja prawna statuująca prawo wydania orzeczenia o bezprawnie wytworzonych przedmiotach. Polega ona na uprawnieniu sądu do decydowania o przedmiotach, które powstały w związku z bezprawnym zachowa­niem podmiotu nieuprawnionego. Kwalifikacja przedmiotów bezprawnie wytworzonych jest łatwa, gdyż przyjmuje się, że są to te przedmioty, które wchodzą w zakres ochrony danego prawa własności intelektualnej. Pełni ona przede wszystkim funkcję kompensa­cyjną prawa własności intelektualnej, a w niektórych przypadkach może również przy­nosić konkretne korzyści podmiotowi uprawnionemu, którego prawa zostały naruszone. Orzeczenie może obejmować m.in. : obowiązek wycofania takich przedmiotów z obrotu lub przyznanie takich przedmiotów na poczet należnego odszkodowania lub obowiązek zniszczenia takich przedmiotów.

Dochodzenie roszczeń przedstawionych w niniejszym rozdziale opiera się co do zasady na zasadach ogólnych postępowania cywilnego określonych w Kodeksie postępowania cywilnego, z zastrzeżeniem niektórych szczególnych rozwiązań skutkujących wyłączeniem niektórych uregulowań kodeksowych.

Bibliografia:

1. Barta Janusz, Czajkowska-Dąbrowska Monika, Ćwiąkalski Zbigniew, Markiewicz Ryszard, Traple Elżbieta, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych komentarz, Kraków, Dom wydawniczy ABC, 2003, ISBN: 83-7284-992-7;

2. Cieślak Marian, Polskie Prawo Karne. Zarys systemowego ujęcia., Warszawa, Wyd. Prawnicze PWN, 1995;

3. Dereń Aldona Małgorzata, Gajek Leonia, Zygadło Jerzy, Własność intelektualna i przemysłowa w prawie międzynarodowym, europejskim i krajowym., Wrocław, BeTeR, 1998;

4. Golat Rafał, Prawo autorskie – komentarz dla praktyków, Gdańsk, Wyd. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr, 2008, s. 323-343, ISBN 83-7426-510-2;

5. Kurzępa E., Kurzępa B., Ochrona własności intelektualnej. Zarys problematyki., Toruń, Wyd. TNOIK, 2010;

6. Nowak Tadeusz, Ochrona własności intelektualnej. Wybrane zagadnienia., Białystok, Wyd. Politechniki Białostockiej, 2008;

7. Sykuna Sebastian, Odpowiedzialność prawna. Warszawa, Wyd. Leksykon współczesnej teorii i filozofii prawa. Jerzy Zajadło(red.), 2007, s. 215. ISBN 978-83-7483-519-0;

8. http://www.notariusz-warszawa.net.pl/notariusz-warszawa/rodzaje-odpowiedzialnosci-prawnej/