Dezynfekcja a antyseptyka – na czym polega różnica?

Dezynfekcja – procedura mająca na celu maksymalną redukcję liczby żywych drobnoustrojów na powierzchniach użytkowych.

Antyseptyka – procedura mająca na celu niszczenie lub hamowanie wzrostu żywych drobnoustrojów na skórze/błonach śluzowych i redukcja ryzyka zakażenia.

• Dezynfekcja jest zwykle bardziej radykalna niż antyseptyka;

• Stężenia środków odkażających stosowanych w dezynfekcji są zwykle wyższe niż w antyseptyce;

• W dezynfekcji oprócz środków chemicznych stosujemy także metody fizyczne np. promieniowanie UV

Mechanizm działanie środków dezynfekcyjnych

1. Szereg różnych procesów oddziałujących na komórkę drobnoustroju w zależności od stężenia, czasu działania, temperatury, pH, obecności dodatkowych substancji.

2. W niskich stężeniach zwykle działają dość specyficznie hamując wybrane procesy życiowe oraz inicjując lizę komórek (np. fenole).

3. W wysokich stężeniach działają niespecyficznie, powodują dezintegrację błony komórkowej, koagulację cytoplazmy, nieodwracalną denaturację białek i kwasów nukleinowych.

Podział środków dezynfekcyjnych:

1. Związki fenolowe

2. Aldehydy

3. Alkohole

4. Kationowe związki powierzchniowo czynne:

- czwartorzędowe sole amoniowe

- inne aminy

5) Sole metali ciężkich

6) Pochodne halogenowe

7) Związki utleniające

8) Barwniki

1. Związki fenolowe (fenol, krezol):

• Trucizny protoplazmatyczne;

• Wysoka skuteczność

• Wysoka toksyczność

• Niska biodegradowalność

• Drażnią skórę i błony śluzowe

• Obecnie często stosowane jako substancje konserwujące leki, sporadycznie w stomatologii i dermatologii;

• Drażnią skórę i błony śluzowe

• Jest jeden wyjątek o powszechnym użytku: TRIKLOSAN

TRIKLOSAN:

- Powszechne wykorzystanie w medycynie oraz w produkcji kosmetyków;

- Relatywnie mało toksyczny

- Odkażanie skóry, błon śluzowych 0,05 – 3 %

- Zwalczanie nosicielstwa MRSA (także noworodki) – kąpiele lub przemywania r-rem 2%

- Dezynfekcja narzędzi medycznych 5 – 10 %

- Środek konserwujący w kremach, pastach do zębów; nie więcej niż 0,3%

1.W niskich stężeniach inhibuje enzymy odpowiedzialne za syntezę kwasów tłuszczowych budujących błony biologiczne drobnoustrojów.

2. W wysokich stężeniach powoduje koagulację cytoplazmy.

3. Niektóre drobnoustroje (Pseudomonas, Xantomonas) posiadają plazmidy katabolityczne umożliwiające bakteriom rozkład i wykorzystanie związków fenolowych.

Oilatum Plus; skład: Parafina ciekła, chlorek benzalkoniowy, Triclosan

Wskazania: leczenie oraz profilaktyka wypryskowych zapaleń skóry; powyżej 6 m-ca życia.

1. Aldehydy (mrówkowy, glutarowy)

• Szerokie spektrum działania (bakterie, grzyby, przetrwalniki, wirusy, prątki)

• Nie powodują korozji metali oraz nie uszkadzają korków gumowych

• Działają drażniąco na skórę i błony śluzowe

• Stosowane przede wszystkim do dezynfekcji narzędzi medycznych np. endoskopu

• Obniżona siła działania przy silnym zanieczyszczeniu materiałem biologicznym.

1. Alkohole (etanol, izopropanol)

• Głównie antyseptyka (60 - 70%)

• Skuteczne wobec bakterii, grzybów i prątków, zmienna skuteczność na wirusy, brak działania na spory

• Dobra alternatywa dla aldehydów (mała toksyczność, szybkie odparowywanie);

• Obecnie alkohol izopropylowy częściej stosowany z uwagi na lepsze właściwości bójcze (np. Leko gaziki).

LEKO (gaziki); skład: 70% alkohol izopropylowy.

Wskazania: antyseptyka skóry przed drobnymi zabiegami, iniekcjami, szczepieniami, skaleczeniami, pielęgnacja kikuta pępowinowego.

• Brak przedłużonego działania bójczego (rzadko stosowany do odkażania pola operacyjnego);

• W dezynfekcji powierzchni często stosowane w połączeniach

• Płyn Incidur Spray (etanol, propanol, chlorek benzalkoniowy, aldehyd glutarowy). Stosowany w dezynfekcji powierzchni (sale operacyjne, boksy laminarne itp.)

1. Kationowe związki powierzchniowo czynne

• Cząsteczka zbudowana z części polarnej i niepolarnej;

• Do części hydrofobowej przyłączona jest dodatnio naładowana grupa hydrofilowa (najczęściej IV-rzędowa grupa aminowa)

• Aktywność zależy od długości łańcucha alkilowego i jest najwyższa dla łańcuchów zbudowanych z 12-14 atomów węgla;

• Powodują dezintegrację błon lipidowych;

• Działają bakteriostatycznie

1. IV – rzędowe sole amoniowe

- Chlorek benzalkoniowy

- Chlorek cetylpirydyniowy

- Bardziej skuteczne wobec bakterii gram-ujemnych

- Szybko pojawia się oporność

- Bardzo często stosowane w połączeniach z innymi środkami

- Preparaty: Septolete, Cholisept

B) Pozostałe aminy:

- Oktenidyna (w postaci chlorowodorku)

- Szeroko stosowana do odkażania ran oraz błon śluzowych, a także w krótkich zabiegach chirurgicznych (przedłużone działanie do 1h)

- Szerokie spektrum działania na bakterie, w tym mikoplazmy i chlamydie, grzyby, pierwotniaki i wirusy;

- Często w połączeniu z fenoksyetanolem;

Octenisept (dichlorowodorek oktenidyny)

Chlorheksydyna:

- Powszechnie stosowany antyseptyk w postaci chlorowodorku lub glukonianu;

- Działa skutecznie na bakterie gram-dodatnie; słabiej na gram-ujemne, szczególnie słabo na Pseudomonas i Proteus

- Nie działa na grzyby, wirusy, przetrwalniki bakterii oraz prątki kwasoodporne;

- Nie drażni skóry oraz błon śluzowych (czasem wywołuje alergie)

Chlorheksydyna w stomatologii:

• Podstawowy środek antyseptyczny stosowany w chorobach przyzębia;

• Zdolność adhezji do osłony glikoproteinowej pochodzącej ze śliny i zlokalizowanej w obrębie szkliwa (przedłużone działanie bakteriostatyczne);

• Bardzo skuteczna (poprawa już po kilku dniach stosowania), ale odwracalnie odbarwia szkliwo

• Ograniczenie stosowania płynów do max. 7-14 dni, jedynie w określonych wskazaniach;

• W profilaktyce próchnicy niewskazana ze względu na eradykację fizjologicznej, pożytecznej flory jamy ustnej.

Preparaty stomatologiczne:

Eludril, Corsodyl, Lacalut – płyny do płukania (nie na afty!!!)