T. A. van Dijk¹ wyróżnił typy stosunków między działaniami sekwencji interakcji ze względu na:

• czas: działania mogą się częściowo zbiegać, nie zbiegać, lub następować po sobie

• warunkowanie: działania mogą być warunkami lub skutkami innych działań. Można tu wyszczególnić interakcje alternujące, w których agensi następujących po sobie działań zależą od siebie, warunkują się wzajemnie, np. konwersacja.

• wspólnotowość celów²: interakcje jednostronne, z jednym agensem oraz dwustronne z więcej niż jednym agensem.

Małgorzata Kita³ wydzieliła następujące typy dialogowych interakcji językowych:

1. Typy interakcji językowych obrazujących relacje między uczestnikami aktów komunikacyjnych, których podstawą podziału stały się następujące kryteria:

Bierny lub aktywny udział uczestników w interakcji⁴

uczestnicy aktywni* uczestnicy bierni, których obecność jest uczestnikom aktywnym

znana (i nie brana znana (i brana nieznana (i brana nieznana (i nie

pod uwagę) pod uwagę) pod uwagę) brana pod uwagę)

wszystkie przesłuchanie odbiorca zbiorowy rozmowy prywatne kłótnia,

gatunki (protokolant) wywiadu, lub profesjonalne rozmowy w

dialogowe obserwator w miejscach sytuacjach

dyskusji, publicznych intymnych

przypadkowy

obserwator rozmowy

w miejscu publicznym

*Udział tylko uczestników aktywnych, ograniczony do dwóch osób ,jest warunkiem podstawowym spowiedzi w konfesjonale.

Układ ról nadawczo-odbiorczych⁵

układ stały (statyczny) układ zmienny (dynamiczny)

list (prywatny lub urzędowy) pozostałe gatunki dialogowe

wykład

przemówienie

Liczba uczestników interakcji⁶

dwie osoby ex definitione co najmniej dwie osoby więcej niż dwie osoby

spowiedź rozmowa przesłuchanie

wywiad dziennikarski dyskusja (przesłuchiwany -

rozmowy w sytuacjach intymnych kłótnia przesłuchujący -

egzamin protokołujący)

konferencja prasowa

odpytywanie na lekcji

debata

dyskusja

Relacja pozycji (rang) uczestników aktu komunikacyjnego⁷

symetria (równość) komplementarność (nierówność)

rozmowa potoczna konsultacja

konwersacja wywiad dziennikarski

narada (uczestnicy z wyjątkiem przewodniczącego) narada, konferencja, dyskusja

konferencja (uczestnicy z wyjątkiem przewodniczącego) (prowadzący – uczestnicy)

rozmowy instytucjonalne

negocjacje

seans psychoanalityczny

spowiedź

przesłuchanie

Prerogatywy uczestników w zakresie inicjatywy tematycznej i strukturowania interakcji⁸

układ partnerski inicjatywa należy do jednej osoby

rozmowa potoczna egzamin

kłótnia przesłuchanie

dyskusja (dyskutujący) dyskusja (prowadzący dyskusję)

wywiad

list

konferencja prasowa

seans psychoanalityczny

odpytywanie na lekcji

Postawa strategiczna uczestników interakcji⁹

kooperacja konflikt nakłanianie

rozmowa kłótnia reklama

wywiad przesłuchanie polemika

egzamin konferencja prasowa negocjacje

dyskusja

Wiedza uczestników interakcji¹⁰

podobna (symetryczna) różna (asymetryczna)

rozmowa potoczna rozmowa potoczna

konwersacja przesłuchanie

wywiad wywiad

dyskusja negocjacje

interakcje dydaktyczne

egzamin

spowiedź

konsultacje

Typy interakcji językowych uwarunkowanych wpływem kanałów, jakimi dokonuje się komunikacja¹¹:

• komunikacja typu face to face, komunikacja z udziałem systemów językowego, dźwiękowego, wizualnego (i ewentualnie innych), np.: rozmowa, kłótnia, spowiedź, przesłuchanie, itd.

• komunikacja z udziałem systemów językowego i dźwiękowego, bez kanału wizualnego, np. rozmowa przez telefon,

• komunikacja pisana, komunikacja z udziałem systemów językowego i wizualnego, bez kanału dźwiękowego: list, polemika pisana, recenzja, komunikacja przez sieć komputerową, itd.,

• komunikacja z udziałem systemów dźwiękowego, wizualnego (i ewentualnie innych), bez kanału językowego, lub z małym jego udziałem, np. rozmowy w sytuacjach intymnych.

Użycie w interakcji określonego kanału i kodu komunikacyjnego pozwala stwierdzić istnienie następujących typów interakcji dialogowych:

• w prymarnej realizacji oralnej, np.: rozmowa, kłótnia, spowiedź, przesłuchanie, itp.,

• w prymarnej realizacji pisanej, np.: list, recenzja, polemika prasowa,

• typy mieszane: transkrypcje ((ustny → pisany): przesłuchanie, dyskusja, wywiad, itd.), transpozycje (pisany → ustny): scenariusz filmowy, itd.

Typy interakcji językowych uwarunkowanych sytuacją, w której odbywa się komunikacja:

Interakcje mające¹²

wspólne TU i TERAZ wspólne TERAZ różne TU i TERAZ

rozmowa face to face rozmowa telefoniczna list

rozmowa telewizyjna ankieta

rozmówców z różnych miejsc polemika prasowa

rozmowa za pośrednictwem

sieci komputerowej

Podział interakcji ze względu na ramy czasowe i przestrzenne¹³

jedność czasu i miejsca brak jedności czasu i miejsca

dla obu uczestników dla obu uczestników

rozmowa list

rozmowa telefoniczna polemika prasowa

dyskusja recenzja

kłótnia

spowiedź

przesłuchanie, itp

Podział interakcji ze względu na ramy przestrzenne¹⁴

prywatne publiczne

rozmowy potoczne ← → rozmowy potoczne

rozmowy w sytuacjach intymnych wywiad

interakcje instytucjonalne

egzamin

spowiedź

negocjacje

konferencje

Podział interakcji ze względu na odległość między ludźmi (parametr fizyczny)¹⁵

dystans intymny dystans indywidualny dystans społeczny dystans publiczny

rozmowy intymne rozmowy prywatne dyskusja konferencja prasowa

kłótnia egzamin

wywiad negocjacje

Podział interakcji ze względu na odległość między ludźmi (parametr psychiczny)¹⁶

Metafora wyrażająca

1. stopień wzajemnej znajomości

2. charakter związków afektywnych

3. charakter sytuacji komunikacji

sytuacja formalna (oficjalna) sytuacja nieformalna (nieoficjalna)

rozmowa oficjalna rozmowa prywatna

wywiad kłótnia

dyskusja zwierzenia

egzamin plotki

przesłuchanie

negocjacje

rozmowy zawodowe

spowiedź

Podział interakcji ze względu na temat¹⁷

(jego stabilność)

stały zmienny

dyskusja rozmowa

przesłuchanie pogawędka

egzamin kłótnia

spowiedź

wywiad

Podział interakcji ze względu na temat¹⁸

narzucony wolny

dyskusja rozmowa potoczna

przesłuchanie zwierzenia

egzamin plotki

wywiad

rozmowa kwalifikacyjna

kłótnia

Podział interakcji ze względu na tematy¹⁹

prywatne nie-prywatne

rozmowy prywatne dyskusja

wywiad wywiad

kłótnia rozmowa zawodowa

rozmowy intymne egzamin

plotki interakcje instytucjonalne

przesłuchanie

spowiedź

seans psychoanalityczny

Podział interakcji ze względu na komunikat²⁰

Realizacja w komunikacie maksym konwersacyjnych

Gatunki respektujące Gatunki nie respektujące

maksyma ilości

1. uczyń swój udział tak informatywnym,

jak to jest wymagane (z punktu widzenia

aktualnych celów rozmowy)

wywiad dziennikarski rozmowy towarzyskie

spowiedź flirt

narada przesłuchanie (ze strony przesłuchiwanego)

dyskusja

konsultacja

egzamin

1. nie czyń swego udziału bardziej

informatywnym, niż to jest wymagane

zeznanie w sądzie plotka

wywiad

dyskusja

maksyma jakości

staraj się uczynić swój udział takim,

by był zgodny z prawdą

1. nie mów tego, o czym sądzisz, że jest fałszem

spowiedź dowcip

zeznanie (w sądzie) flirt

plotka

1. nie mów tego, dla czego nie masz

należytego uzasadnienia

wykład plotka

polemika

maksyma odniesienia

mów na temat

wywiad seans psychoanalityczny kłótnia

dyskusja

odpytywanie na lekcji

konsultacja

konferencja

debata

spowiedź

maksyma sposobu

mów zrozumiale

1. unikaj niejasności wysłowienia

wywiad wywiad

dyskusja plotka

negocjacje kłótnia

egzamin

rozmowa klasyfikacyjna

rozmowa zawodowa

1. unikaj niejednoznaczności wysłowienia

dyskusja kłótnia

wywiad wywiad

plotka

reklama

1. mów zwięźle (unikaj niepotrzebnej rozwlekłości)

dyskusja wywiad

rozmowa rozmowa potoczna

konferencja seans psychoanalityczny

narada wyznania

zwierzenia intymne

1. mów w sposób uporządkowany

wywiad rozmowa potoczna

dyskusja

egzamin

konferencja

Podział interakcji ze względu na jej „ton”²¹

ton poważny ton ludyczny

dyskusja konwersacja

przesłuchanie pogawędka

egzamin pogaduszka

konsultacja flirt

narada konferansjerka

wywiad ← → wywiad

rozmowa ← → rozmowa

spowiedź

Podział interakcji ze względu na jej cel²²

interakcje o celu wewnętrznym Interakcje o celach zewnętrznych

realizacja funkcji fatycznej

rozmowa potoczna konsultacje

konwersacja dyskusja

pogawędka transakcja

egzamin

interakcja dydaktyczna

interakcja instytucjonalna

wywiad

Podział interakcji ze względu na

modele zachowań tekstotwórczych uczestników²³

współtworzenie przerywanie odmowę kontaktu

(urywanie) (np. milczenie)

rozmowa rozmowa potoczna przesłuchanie

wywiad kłótnia (ze strony przesłuchiwanego)

dyskusja polemika

egzamin

---

1. Dijk T. A. van, op. cit., s. 225.↩

2. Ibid., s. 223.↩

3. Kita M.: Wywiad prasowy. Język, gatunek, interakcja, Katowice 1998.↩

4. Ibid., s. 175.↩

5. Ibid.↩

6. Ibid.↩

7. Ibid., s. 176.↩

8. Ibid.↩

9. Ibid.↩

10. Ibid., s. 177.↩

11. Ibid.↩

12. Ibid., s. 178.↩

13. Ibid.↩

14. Ibid.↩

15. Ibid., s. 179.↩

16. Ibid.↩

17. Ibid.↩

18. Ibid., s. 180.↩

19. Ibid.↩

20. Ibid., s. 170-182.↩

21. Ibid., s. 182.↩

22. Ibid., s. 182.↩

23. Ibid., s. 183.↩