Międzynarodowy podział pracy: jest zjawiskiem historycznym i stanowi szczególną formę ewolucji społecznego podziału pracy, dokonującego się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizmów państwowych. Gospodarka światowa: system trwałych powiązań ekonomicznych, włączających gospodarki narodowe poszczególnych krajów w procesy produkcji i wymiany o zasięgu globalnym. Zasięg i intensywność tych powiązań ulegają ewolucji wraz z postępem technicznym. Klasyczne
i współczesne teorie handlu międzynarodowego: A) doktryna słusznej ceny (początkowo nie odnoszono żadnego zysku)B) merkantylizm – np. Trzej muszkieterowie dostawali złoto, monarchia. Handel miał sens tylko wtedy, kiedy dopuszczalne było złoto. Kraj który posiadał złoto, posiadał również dodatni bilans handlowy, można było zyskać, ale zarazem ktoś inny tracił. C) teoria przewagi absolutnej – jej prekursorem był Adam Smith. Podstawowym założeniem jest stwierdzenie, iż źródłem osiągania korzyści z handlu jest występowanie między krajami różnic absolutnych (bezwzględnych) w kosztach produkcji lub wydajności pracy. Różnice kształtują się poprzez to, że każdy kraj ma inne surowce naturalne, różnice są bezwzględne i absolutne. Kształtuje się międzynarodowy podział pracy. Poszczególne kraje specjalizują się w określonej produkcji dóbr w określonej grupie. Wydajność produkcji jest absolutna, bezwzględnie wyższa lub opłacalne koszty produkcji. D) teoria przewag komparatywnych (teoria przewag względnych)Sformułowane przez Davida Ricardo. Podstawowym założeniem jest stwierdzenie, iż wymiana międzynarodowa może być korzystna dla partnerów także w sytuacji występowania względnych różnic w kosztach produkcji. Dla każdego kraju opłacalna jest sytuacja gdy specjalizujemy się w produkcji i eksporcie tych produktów w przypadku których posiada on stosunkową przewagę w wydajności, natomiast niekorzystna gdy nie ma przewagi względnej za granicę.Jednakowe relacje wydajności jako brak podstawy handlu międzynarodowego:

KRAJ	MIEDŹ	WINO
Polska	5t/ 1 dzień	10 beczek/1 dzień
Niemcy	10t/1 dzień	20 beczek / 1 dzień

Absolutne różnice jako podstawa handlu międzynarodowego (założenia modelu);

• Dwa czynniki produkcji: kapitał i praca

• Brak kosztów transportu

• Brak barier handlowych

• Pełna mobilność czynników pracy w obrębie danego kraju

• Brak, np. migracji pracowniczej zarobkowej na zewnątrz kraju

KRAJ	MIEDŹ	WINO
Polska	10t/ 1 dzień	5 beczek/1 dzień
Niemcy	5t/1 dzień	10 beczek / 1 dzień

Gospodarka autarkiczna - kraj nie utrzymuje kontaktów z zagranicą.Jeżeli jakiś kraj jest w stanie zaopatrzyć nas w towar taniej niż my sami możemy to uczynić, lepiej ten towar nabyć za tę część wyrobów własnego przemysły, który obejmuje dziedzinę w jakiej mamy przewagę nad innym krajem. Kształtowanie się względnych różnic, wynika z tego, że można inicjować kontakty handlowe.Względne różnice jako podstawa handlu międzynarodowego :

KRAJ	MIEDŹ	WINO
Polska	8t/ 1 dzień	4 beczek/1 dzień
Niemcy	9t/1 dzień	18 beczek / 1 dzień

E) teoria obfitości zasobów

Twórcami są Eli Hechschen, Bertil Ohlin, Paul Samuelson. Podstawową przesłanką rozwoju handlu międzynarodowego jest występowanie między krajami relatywnych róznic kosztów i cen. W Chinach zaoprarzenie w prace (siłę roboczą) jest bardzo duże, w Polsce większe zaopatrzenie ma kapitał. W Polsce produkcja odbywa sięw obszarach, gdzie jest możliwość obrotu kapitałem, gdzie możemy go zainwestować. Każdy kraj powinien eksportować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania bardziej obfitego i bardziej tańszego czynnika produkcji, a im prostować towary, których produkcja wymaga większego zastosowania mniej obfitego i droższego czynnika produkcji.

Współczesne teorie handlu międzynarodowego:F) teorie neoczynnikowe G) teorie neotechnologiczne - (luka technologiczna- różnice pomiędzy poszczególnymi krajami, korzyści skali, cykl życia produktu)H) teorie popytowo-podażowe (handel wewnątrzgałęziowy) Ceny w handlu międzynarodowym

Terms of trade (cenowe lub nominalne) – to relacja zmian cen dóbr eksportowanych do zmian cen dóbr importowanych przez poszczególne kraje.

Realne (ilościowe) terms of trade - zmiany ilości towarów, jakie musi eksportować kraj, aby móc importować określone ilości danego zestawu towarów.

Krótkookresowe zmiany cen na rynku światowym:

• towary masowe (wystandaryzowane),

• towary pozostałe (zindywidualizowane),

• cenowa elastyczność popytu,

• cenowa elastyczność podaży.

PODAŻ artykułów rolnych cechuje niska elastyczność cenowa, z uwagi na:

• długość cyklu produkcyjnego,

• wysokie koszty magazynowania,

• politykę sprzedaży eksporterów.

PODAŻ surowców mineralnych jest większa od elastyczności podaży artykułów rolnych, z uwagi na:

• mniejsze rozproszenie producentów i dystrybutorów,

• większe możliwości składowania,

• określoną politykę lub strategię sprzedawców.

POPYT na artykuły żywnościowe jest mało elastyczny względem ceny, z uwagi na zależność określaną prawem Engla –

• tempo przyrostu wydatków na żywność we wzrastających dochodach ludności zamożnej maleje w stosunku do tempa przyrostu innych wydatków.

POPYT na surowce cechuje niska elastyczność względem zmian ich cen, z uwagi na:

• dużą zależność procesów technologicznych od systematycznych dostaw tych surowców,

• określoną sytuację polityczną, np. konflikty zbrojne i napięcia polityczno – społeczne.

PODAŻ artykułów przemysłowych cechuje większa elastyczność względem ich ceny, z uwagi na:

• mniejszą zależność produkcji od warunków naturalnych,

• większe możliwości zmiany skali produkcji,

• zróżnicowanie asortymentu,

• niższe koszty składowania.

POPYT na artykuły przemysłowe cechuje zróżnicowana elastyczność cenowa:

• - na dobra wysoce zindywidualizowane elastyczność cenowa jest niewielka,

• - na dobra mniej zindywidualizowane elastyczność popytu względem ceny może być znaczna.

Długookresowe tendencje kształtowania się cen na rynku światowym

• wskaźnik terms of trade określający relacje zmian cen artykułów surowcowo – rolnych (Pex) do zmian cen wyrobów przemysłowych (Pim),

• ceny surowców i art.rolnych rosną wolniej niż ceny wyrobów przemysłowych (długookresowo niższa dynamika popytu na surowce i art.rolne niż ogólna dynamika rozwoju gospodarczego, wzrost podaży surowców w krajach rozwiniętych, szybszy wzrost popytu na art.przemysłowe niż pozostałe)

Oddziaływanie handlu zagranicznego na:

1) zmianę struktury dochodu narodowego,

2) efektywność gospodarowania,

3) wielkość dochodu narodowego.

Wpływ handlu zagranicznego na zmianę struktury dochodu narodowego poprzez:

• uniezależnienie struktury dochodu narodowego podzielonego od struktury istniejącego w danym kraju aparatu wytwórczego,

• transformację struktury dóbr konsumpcyjnych wytwarzanych w danym kraju,

• rozwiązywanie problemu niedoborów artykułów rolnych.

Wpływ handlu zagranicznego na zwiększenie efektywności gospodarowania poprzez:

• specjalizację międzynarodową (wpływa na: zmniejszenie przeciętnego kosztu jednostkowego dóbr wytwarzanych w danym kraju, zwiększenie skali produkcji, pełniejsze wykorzystanie aparatu produkcyjnego, gromadzenie doświadczeń, podniesienie jakości produktu, postęp techniczny),

• import nowoczesnej technologii,

• konkurencję towarów zagranicznych na rynku krajowym.

Wpływ handlu zagranicznego
na wielkość dochodu narodowego
(od strony podaży)

Y = I + K + G

Y – dochód narodowy

I – inwestycje

K – konsumpcja

G – wydatki państwa

Y = I + K + G + NX

NX = Ex - Im

Im > Ex

wielkość dochodu narodowego podzielonego jest większa od wielkości dochodu narodowego wytworzonego w kraju

Ex > Im

wielkość dochodu narodowego wytworzonego w kraju jest większa od wielkości dochodu narodowego podzielonego

Uwzględnienie eksportu

i importu stwarza możliwość:

• zmiany wielkości funduszu przeznaczonego na inwestycje przy pozostawieniu konsumpcji na niezmienionym poziomie,

• zwiększenie funduszu konsumpcji przy niezmienionym poziomie inwestycji,

• łączne zwiększenie wielkości absorpcji ponad wielkość dochodu narodowego wytworzonego w kraju (Im>Ex).

Wpływ finansowania zagranicznego na poziom absorpcji krajowej

Wpływ handlu zagranicznego
na wielkość dochodu narodowego
(od strony podaży):

poprzez ujemne saldo obrotów handlowych (Im > Ex) zwiększa się podaż towarów dostępnych w kraju.

Wpływ handlu zagranicznego
na wielkość dochodu narodowego
(od strony popytu):

handel zagraniczny umożliwia zwiększenie całkowitego zapotrzebowania ponad wielkość popytu krajowego, powiększając w ten sposób wielkość dochodu narodowego wytworzonego.

Kierunki polityki handlowej:

• polityka liberalizacji handlu – obniżanie stopnia ochrony własnego rynku np. przez redukcję stawek celnych czy znoszenie ograniczeń ilościowych (polityka wolnego handlu),

• polityka protekcjonizmu – wzrost utrudnień w dostępie do własnego rynku i (lub) rozszerzanie środków popierania eksportu (autarkia).

Współczesne argumenty na rzecz protekcjonizmu:

• argument ochrony zatrudnienia – restrykcje importowe zachęcają producentów krajowych do zwiększenia produkcji dóbr konkurujących z importem, a tym samym i zatrudnienia,

• argument poprawy terms of trade – następuje poprawa dobrobytu przez nałożenie ceł na towary importowane,

• argument ochrony przemysłu raczkującego – przejściowa protekcja wobec niektórych gałęzi przemysłu do czasu możliwości konkurowania z dostawcami zagranicznymi,

• argument niedoskonałości rynku krajowego – wynikający z trudności dostosowania się do szybko zmieniających się warunków konkurencji.

GATT – Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu
WTO – Światowa Organizacja Handlu


Zasady GATT / WTO:

• niedyskryminacji i równości traktowania,

• wzajemności,

• możliwości interwencji w handlu,

• tzw. klauzula narodowa.

Bilans płatniczy:

• to zestawienie wszystkich transakcji dokonywanych między rezydentami krajowymi a zagranicą w danym okresie, najczęściej jednego roku,

• sporządzany jest zgodnie z zasadą podwójnego zapisu.

Struktura bilansu płatniczego:

1) bilans obrotów bieżących:

• bilans handlowy,

• bilans usług,

• bilans procentów i dywidend,

• bilans transferów jednostronnych,

2) bilans obrotów kapitałowych:

• rachunek kapitałowy,

• rachunek finansowy

3) bilans obrotów wyrównawczych,

4) błędy i opuszczenia.

Równowaga bilansu płatniczego (w sensie ekonomicznym) - zachodzi wówczas, gdy transakcje autonomiczne równoważą się, a transakcje wyrównawcze nie występują.

Transakcje autonomiczne – są zawierane niezaleznie od stanu bilansu płatniczego.

Transakcje wyrównawcze – dochodzą do skutku z myślą o wyrównaniu bilansu płatniczego.

Równowaga rzeczywista – zachodzi wówczas, gdy równowaga bilansu w sensie ekonomicznym utrzymywana jest przez dłuższy czas bez interwencji państwa.

Polityka dostosowawcza:

jej nadrzędnym celem jest zlikwidowanie nadwyżki lub deficytu bilansu płatniczego czyli przywrócenie równowagi zewnętrznej danej gospodarki.

Polityka zmiany wydatków:

• polega na oddziaływaniu państwa na ogólną wielkość wydatków (popytu), w związku z założeniem, że wielkość wydatków określa wielkość dochodu, a ten z kolei wielkość importu wpływającego na stan bilansu płatniczego;

• narzędzia polityki zmiany wydatków:

1. polityka pieniężna,

2. polityka fiskalna.

Ad.1)
Polityka pieniężna:

• polega na oddziaływaniu przez państwo na wielkość wydatków przez zwiększenie lub zmniejszenie podaży pieniądza za pomocą stopy procentowej,

• wpływ ten może odbywać się poprzez:

1. wpływanie na wielkość importu,

2. wpływanie na obroty kapitałowe.

Ad. a)
Wpływ na wielkość importu

DEFICYT BILANSU PŁATNICZEGO (Im>Ex)

• państwo wprowadza politykę drogiego pieniądza czyli podnosi stopę procentową, zmniejszając w ten sposób podaż pieniądza,

• spadek podaży pieniądza powoduje spadek wydatków na inwestycje,

• spadek wydatków na inwestycje powoduje spadek dochodu,

• spadek dochodu prowadzi do obniżenia importu,

• obniżenie importu prowadzi do poprawy bilansu płatniczego.

Ad. a)
Wpływ na wielkość importu (c.d.)

NADWYŻKA BILANSU PŁATNICZEGO (Ex>Im)

• państwo realizuje politykę taniego pieniądza obniżając stopę procentową i zwiększając w ten sposób podaż pieniądza,

• zwiększając podaż pieniądza zwiększamy wydatki na inwestycje,

• wzrost wydatków inwestycyjnych powoduje wzrost dochodu, a następnie także importu,

• wzrost importu doprowadza do przywrócenia równowagi bilansu płatniczego.

Ad.b )
Wpływ na obroty kapitałowe

NADWYŻKA BILANSU PŁATNICZEGO (Ex>Im)

• państwo realizuje politykę taniego pieniądza obniżając stopę procentową i zwiększając w ten sposób podaż pieniądza,

• obniżenie stopy procentowej prowadzi do powstania różnicy między stopą procentową w kraju i za granicą,

• powstanie różnicy w poziomie stopy procentowej między krajem za zagranicą powoduje odpływ kapitału krótkoterminowego z danego kraju,

• odpływ kapitału prowadzi do zmniejszenia nadwyżki bilansu płatniczego i przywrócenia równowagi zewnętrznej.

DEFICYT BILANSU PŁATNICZEGO (Im>Ex)

(mechanizm powyższy działa w przeciwnym kierunku)

Ad.2)
Polityka fiskalna

• polega na zmianie poziomu wydatków z budżetu i/lub zmianie podatków,

• kierunki polityki fiskalnej:

1. ekspansywna polityka fiskalna – państwo zwiększa wydatki rządowe i zmniejsza podatki, przyczyniające się do zwiększenia inwestycji prywatnych,

2. restrykcyjna polityka fiskalna – państwo zmniejsza wydatki rządowe i zwiększa podatki, powodując w ten sposób także zmniejszenie inwestycji prywatnych.

DEFICYT BILANSU PŁATNICZEGO (Im>Ex) -

- POLITYKA RESTRYKCYJNA

• polityka restrykcyjna prowadzi do zmniejszenia wydatków rządowych i inwestycji,

• spadek wydatków publicznych i inwestycji powoduje spadek dochodu,

• spadek dochodu prowadzi do spadku importu, co sprzyja likwidacji deficytu bilansu płatniczego.

NADWYŻKA BILANSU PŁATNICZEGO (Ex>Im) -– POLITYKA EKSPANSYWNA

(mechanizm powyższy działa w przeciwnym kierunku)

Polityka przesuwania wydatków:

• celem jest podejmowanie działań mających doprowadzić do przesunięcia części wydatków z dóbr krajowych na dobra zagraniczne lub, odwrotnie, z dóbr zagranicznych na dobra krajowe (przy nadwyżce [Ex>Im] - zastąpienie części zakupów na rynku krajowym importem, przy deficycie [Im>Ex] – zastąpienie części importu zakupami na rynku krajowym),

• narzędzia polityki przesuwania wydatków:

1. polityka kursowa – jest kierowana do wszystkich podmiotów życia gospodarczego utrzymujących kontakty z zagranicą,

2. polityka wybiórczego przesuwania wydatków – jest stosowana selektywnie jedynie do niektórych podmiotów.

Ad. 1)
Polityka kursowa

• to świadoma polityka państwa zmierzająca do obniżenia lub podwyższenia ceny waluty narodowej wyrażonej w walutach innych krajów. Sposób prowadzenia tej polityki zależy od systemu walutowego (system kursów stałych, system kursów płynnych).

System kursów stałych:

1. dewaluacja – zmniejszanie ilości złota lub waluty wymienialnej na złoto, którą można otrzymać za walutę narodową,

2. rewaluacja – zwiększanie ilości złota lub waluty wymienialnej na złoto, którą możemy otrzymać za jednostkę waluty narodowej.

System kursów płynnych:

1. deprecjacja – obniżenie ceny waluty narodowej wyrażonej w innych walutach,

2. aprecjacja – podwyższenie ceny waluty narodowej wyrażonej w innych walutach

Ad.2)
Polityka wybiórczego przesuwania wydatków

• polega na przesuwaniu wydatków z dóbr krajowych na zagraniczne lub z zagranicznych na krajowe za pomocą środków innych niż zmiany kursów walutowych,

• narzędzia tej polityki:

1. ograniczenia handlowe,

2. ograniczenia przepływu kapitału.

Ad. a)
Ograniczenia handlowe

• są to środki polityki handlowej, które oddziaływają na wielkości eksportu i importu i które mogą być wykorzystywane do przesuwania wydatków z dóbr krajowych na zagraniczne i odwrotnie,

• przy nadwyżce bilansu płatniczego (Ex>Im) – redukcja ograniczeń przywozowych i ograniczenie środków wspierających eksport, przy deficycie (Im>Ex) – podnoszenie ceł i innych środków ograniczających import i rozszerzenie zakresu stosowania środków polityki proeksportowej.

Ad. b)
Ograniczenia przepływu kapitału

• obejmują ograniczenia nakładane na niektóre rodzaje transferów kapitału, najczęściej stosowane w sytuacji deficytu bilansu płatniczego (Im>Ex) i przybierają formę zakazów, ograniczeń lub opłat od wywozu kapitału.