Ekonomia – nauka badająca w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym co, jak i dla kogo wytwarzać, czyli zajmująca się procesami alokacji rzadkich zasobów między różne konkurencyjne zastosowania.
Dobro rzadkie - dobro, na które przy cenie równej zeru popyt na nie przewyższa dostępna podaż. Gospodarka nakazowa – wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane przez państwo i w formie szczegółowych nakazów kierowane do gospodarstw domowych, przedsiębiorstw i pracowników.; Gospodarka mieszana – sektor prywatny i państwo współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów gospodarczych. Państwo kontroluje część produkcji, np. poprzez podatki, płatności transferowe i dostarczanie dóbr i usług publicznych, oraz zakres kierowania się własnym interesem przez jednostki; Mikroekonomia – szczegółowe badanie indywidualnych decyzji dotyczących pojedynczych towarów.
Makroekonomia – kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości (upraszczając przy tym celowo pewne elementy).
Gospodarka – to pewnego rodzaju system, czyli zbiór powiązanych ze sobą elementów oddziałujących na siebie i wzajemnie uzależnionych.
Najważniejsze podmioty gospodarujące; -gospodarstwa domowe –przedsiębiorstwa -instytucje państwowe.
Gospodarstwo domowe-jedno- lub wieloosobowy podmiot gospodarczy, oparty zazwyczaj na więziach rodzinnych, działający w sferze konsumpcji, którego celem jest zaspokajanie potrzeb wszystkich członków, dzięki wspólnemu rozporządzaniu dochodami uzyskiwanymi przez wszystkich lub tylko niektórych z nich.
Jego funkcje ekonomiczne wynikają z posiadania czynników wytwórczych i udostępnianie ich przedsiębiorstwom, co jest źródłem dochodów w postaci wynagrodzeń za pracę, zysków, procentów, dywidend, renty grupowej. Innym źródłem dochodów gospodarstw domowych są środki transferowe z budżetu. Dochody te, po zapłaceniu podatków i opłat na rzecz państwa, dzielone są na wydatki na cele i oszczędności.
Gospodarstwa domowe cechują: -zdolność do podejmowania określonych decyzji -dążenie do uzyskania maksymalnej satysfakcji oraz zapewnienie członkom gospodarstwa domowego maksymalnej korzyści z nabywanych dóbr. Ta racjonalność postępowania opiera się na trzech założeniach: -gospodarstwa domowe mają swoje preferencje i w pewnych granicach potrafią określić swoje dążenia -są zdolne do uporządkowania tych dążeń, nadając im hierarchiczny układ -dokonują koniecznych wyborów kierując się zasadą maksymalizacji swojej użyteczności. Rynek - to zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu między kupującymi i sprzedającymi w procesie wymiany dóbr i usług. Wolne rynki - rynki, w których działanie nie ingeruje państwo (jednostki kierują się własnym interesem) Wolny rynek umożliwia ustalanie cen wyłącznie w wyniku gry sił podaży i popytu. Na państwową kontrolę cen składają się reguły i przepisy uniemożliwiające dostosowanie się cen do poziomu równowagi rynkowej(ustalanie cen minimalnych bądź maksymalnych) Popyt – ilość dobra jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnym poziomie ceny. Podaż- ilość dobra jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny. Czynniki kształtujące krzywa podaży:-dostępna dla wytwórców technika-koszty produkcji-interwencja państwa, np. przepisy Dobro niższego rzędu – dobro na które popyt spada, gdy rośnie dochód nabywcy (przy innych czynnikach stałych) – elastyczność dochodowa ujemna. Dobro normalne (zwykłe) -dobro, na które popyt rośnie ze wzrostem dochodu nabywcy -elastyczność dochodowa dodatnia. Dobro luksusowe -gdy wzrost jest więcej iż proporcjonalny (elastyczność dochodowa większa od 1).
Dobra x i y określamy jako substytucyjne, gdy wzrost ceny dobra x powoduje przy innych warunkach nie zmienionych, wzrost zapotrzebowania na dobro y (np. węgiel, olej opałowy). Dobra x i y określamy jako dobra komplementarne, gdy wzrost ceny dobra x powoduje, przy innych warunkach nie zmienionych, spadek zapotrzebowania na dobro y (np. samochody, benzyna) Czynniki, które kształtują krzywą popytu:-ceny dóbr powiązanych z danym dobrem (substytucyjnych, komplementarnych) -dochody nabywców (konsumentów)-gusty i preferencje nabywców.
Popyt elastyczny nie dotyczy dóbr niższego rzędu (podstawowych). Elastyczność popytu (prosta cenowa)
względna zmiana zapotrzebowania
względna zmiana ceny
Elastyczność popytu prawie zawsze jest ujemna, ponieważ wzrost ceny powoduje spadek popytu. Jeśli jest mniejsza od -1 to popyt jest elastyczny. Jeśli jest z przedziału od 0 do -1 popyt jest nieelastyczny. Przy popycie równym -1 utarg sprzedawcy jest największy. Mieszana elastyczność cenowa popytu-względna zmiana zapotrzebowania na dobro A względna zmiana ceny dobra B. Elastyczność mieszana popytu na dobra komplementarne na ogół jest ujemna, natomiast na dobra substytucyjne na ogół jest dodatnia.
Elastyczność mieszana na ogół przyjmuje wartości mniejsze niż elastyczność prosta. Przedsiębiorstwo - wyodrębniona prawnie, organizacyjnie i ekonomicznie jednostka prowadząca działalność gospodarczą w celu osiągnięcia zysku. W jej skład wchodzą mniej lub bardziej odrębne jednostki gospodarcze, nazywane zakładami. Przedsiębiorstwo posiada samodzielność ekonomiczną. Może mieć osobowość prawną Potocznie przedsiębiorstwo określa się również jako "firmę", jednak słowo to ma inne znaczenie prawne. Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa:-najbardziej ogólnym, trwałym i najsilniejszym motywem kierującym działaniem przedsiębiorstwa jest zysk -należy tak łączyć czynniki produkcji, by zysk maksymalizować lub minimalizować koszt-przedsiębiorstwo to „czarna skrzynka”; interesuje nas wejście i wyjście, a nie to, co się dzieje wewnątrz (np. struktury, ludzie). Koncepcja menedżerska przedsiębiorstwa:-ponieważ w rzeczywistości wielkimi firmami zarządzają na ogół menedżerowie, a nie właściciele (nastąpił rozdział własności i kontroli), -zasada maksymalizacji zysku uległa ograniczeniu na rzecz zasady maksymalizacji korzyści menedżerów w ramach systemu ograniczeń stwarzanych przez właścicieli-cele: maksymalizacja sprzedaży, maksymalizacja wzrostu, maksymalizacja użyteczności dla menedżerów; Teoria behawiorystyczna -Przedsiębiorstwa nie dążą do maksymalizacji (bo w warunkach ograniczonej racjonalności jest to niemożliwe), a jedynie do osiągania wyników zadowalających -Przyjmują takie rozwiązania, które są dostatecznie dobre według różnych kryteriów poziomu aspiracji, (przetrwanie, uniknięcie kompromitacji, rozwój itp.) Koncepcja shareholder value (wartości dla akcjonariuszy):
Głównym celem przedsiębiorstwa jest interes właścicieli, a więc maksymalizowanie wzrostu wartości przedsiębiorstwa; Koncepcja stakeholders (wartości dla wszystkich zainteresowanych podmiotów) Cele przedsiębiorstwa wyjaśniane są przez zbieżność interesów wielu grup podmiotów: właścicieli, kierownictwa, dostawców, pracowników, klientów, społeczności lokalnych. Pełen sukces gwarantuje tylko osiągnięcie zadowolenia wszystkich tych grup; Rynek doskonale konkurencyjny – zarówno sprzedający jak i kupujący uznają, że ich decyzje o kupnie i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej. Konkurencja niedoskonała – działa opadająca krzywa popytu.
Oligopol – ilość mocnych, którzy opanowali rynek. Monopol: jeden producent
Monopol to struktura rynkowa charakteryzująca się: -występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy danego towaru, który kontroluje podaż i ceny, oraz wielu odbiorców; -występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. ustawodawstwo, patenty, koszty itp.); Monopol może mieć charakter:-państwowy - kiedy prawo danego państwa pozwala świadczyć usługi lub produkować określony asortyment towarów tylko jednemu podmiotowi (np. monopol spirytusowy, monopol loteryjny itp.); -wymuszony - kiedy jeden z producentów towaru/ usługi osiąga taką pozycję na rynku, że pozostali producenci bankrutują; -naturalny – gdy z natury konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona (np. koleje, telekomunikacja) Koszt krańcowy (marginalny): wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jednostkę. Utarg (przychód) krańcowy (marginalny) : wzrost utargu całkowitego wywołany wzrostem produkcji o jednostkę
Maksymalny zysk przedsiębiorstwa występuje w momencie, gdy koszt krańcowy = utarg krańcowy Działalność gospodarcza jako osoba fizyczna
(potocznie „samozatrudnienie”) - Jest się samemu właścicielem firmy. Można zatrudniać inne osoby. - Zgłoszenie działalności gospodarczej w gminie, tam dokonywany jest wpis do ewidencji. Stosunkowo prosta księgowość.- Przedsiębiorstwo (właściciel) ma osobowość prawną, więc np. może dostawać dotacje; - Za długi odpowiada właściciel własnym majątkiem (także współmałżonka, jeśli nie było ustanowionej rozdzielności majątkowej)
Spółka cywilna (s.c.) – jeden z rodzajów umów znanych polskiemu prawu cywilnemu. W odróżnieniu od spółek handlowych spółka cywilna nie posiada osobowości prawnej, nie stanowi jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej jak spółki osobowe, lecz jest konstrukcją regulowaną przez prawo zobowiązań. Nie stanowi więc samodzielnego podmiotu prawa, podmiotami prawa pozostają wspólnicy spółki cywilnej. W związku z tym spółka cywilna nie ma własnego mienia - nabywane prawa i zaciągane zobowiązania wchodzą do wspólnego majątku wspólników, stanowiącego ich współwłasność łączną. Także wspólnicy, nie spółka, prowadzą ewentualne przedsiębiorstwo. Za zobowiązania zaciągnięte w związku z działalnością spółki wspólnicy odpowiadają solidarnie zarówno majątkiem spółki, jak i majątkiem indywidualnym. Spółka handlowa to prawna forma współdziałania w celu zarobkowym co najmniej dwóch podmiotów w rozumieniu prawa cywilnego powstająca na skutek zawarcia właściwej umowy uregulowanej przepisami prawa handlowego. Rozróżniamy osobowe i kapitałowe spółki prawa handlowego.
Spółki osobowe
Spółka jawna to spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Spółka jawna jest osobową spółką handlową i praktycznie stanowi odpowiednik spółki cywilnej. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem przepisu, który mówi, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika).
Spółka partnerska to spółka osobowa, utworzona przez wspólników w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Firma tej spółki powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie, że chodzi o spółkę partnerską - "i partner"; "i partnerzy"; "spółka partnerska" - oraz określenie wolnego zawodu (bądź zawodów) wykonywanego w spółce.
Partnerami w spółce mogą być osoby wykonujące następujące wolne zawody, np. adwokat, lekarz, księgowy.
Spółka komandytowa to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona. Spółka ta jest często stosowaną formą prowadzenia działalności gospodarczej w sytuacji, w której jeden ze wspólników chce zainwestować kapitał w dane przedsięwzięcie i czerpać zeń korzyści, bez obawy o majątek osobisty, a pełną odpowiedzialność wobec wierzycieli przyjmują pozostali wspólnicy, prowadząc spółkę i ją reprezentując.
Spółka komandytowo-akcyjna to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem.
Główną różnicą między spółką komandytową a komandytowo-akcyjną jest fakt nabywania kapitału przez emitowanie akcji.
Spółki kapitałowe
Spółka z ograniczoną osobowością to kapitałowa spółka prawa handlowego, choć silnie obecne są w niej elementy osobowe.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością wyłącza odpowiedzialność wspólników za zobowiązania samej spółki oraz daje możliwość pełnej kontroli poczynań zarządu przez udziałowców spółki. Spółka akcyjna to kapitałowa spółka prawa handlowego. Przyjmuje się, iż jest to właściwa ("czysta") spółka kapitałowa, której kapitał zakładowy jest podzielony na akcje będące papierami wartościowymi. Zawiązać spółkę akcyjną może jedna albo więcej osób w celu nie tylko gospodarczym.
Spółka posiada osobowość prawną. Wyłączona jest osobista odpowiedzialność akcjonariuszy za zobowiązania spółki. Spółkę charakteryzuje fakt nabywania kapitału przez emitowanie i sprzedaż akcji, dzięki czemu możliwa jest łatwa kumulacja kapitałów wielu osób lub firm. Spółdzielnia – podmiot gospodarczy czyli osoba prawna prowadząca przedsiębiorstwo, ustanowiona na zasadach prawa spółdzielczego, odmiennego nieco od prawa spółek handlowych.
Jest najbardziej demokratyczną formą zrzeszenia osób, posiada majątek odrębny od majątku członków; cel: usprawnienie dochodu wszystkich członków, osiąganie zysku nie jest celem samym w sobie. Spółdzielnia odpowiada jako twór prawny, całym majątkiem, a członkowie tylko do wysokości swoich udziałów, majątek spółdzielni to społeczna własność, jest niepodzielny i należy do wszystkich członków, - o nadwyżkach i ich przeznaczeniu decydują członkowie (1 członek = 1 głos) Finanse przedsiębiorstw:-Majątek trwały: -Rzeczowy majątek trwały (nie zużywa się w jednym cyklu produkcyjnym)-Finansowy majątek trwały-Należności długoterminowe;-Majątek obrotowy:-Zapasy-Środki pieniężne- Należności; Przedsiębiorstwo: Utarg (przychód) – ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży w jakimś okresie, na ogół w ciągu roku. Koszty – wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w jakimś okresie. Zyski – nadwyżka przychodów nad kosztami. Przepływ pieniężny netto (saldo pieniężne) – ilość pieniędzy netto faktycznie uzyskana w danym okresie Kapitał i jego zużycie;-Kapitał rzeczowy to maszyny, wyposażenie i budynki wykorzystywane w produkcji (nie zużywają się w całości w trakcie jednego cyklu produkcyjnego) inaczej: środki trwałe, aktywa rzeczowe -Amortyzacja – utrata wartości dobra kapitałowego w ciągu roku, będąca rezultatem wykorzystania tego dobra w procesie produkcji Nakład (czynnik produkcji) – dobro lub usługa wykorzystywane w procesie produkcji (robocizna, surowce, energia itp.)Bilans – zestawienie przez firmę wszystkich posiadanych pasywów i aktywów Aktywa – posiadany przez przedsiębiorstwo majątek (np. gotówka, należności, zapasy, budynki, wyposażenie, własność intelektualna)Pasywa (zobowiązania) – to, co firma jest winna innym (zobowiązania na rachunkach, zobowiązania płacowe, kredyty, kapitał własny)Rynek doskonale konkurencyjny – zarówno sprzedający, jak i kupujący uznają, że ich decyzje o kupnie i sprzedaży nie wpływają na poziom ceny rynkowej Monopolista – jedyny sprzedawca lub jedyny potencjalny nabywca dobra w danej gałęzi (monopsonista – jedyny taki nabywca) Konkurencja niedoskonała – działa opadająca krzywa popytu. Czynniki produkcji:
Kapitał ludzki – nagromadzony przez pracownika zasób wiedzy fachowej, doświadczenia i umiejętności. O jego wartości decydują stwarzane przezeń możliwości uzyskiwania dochodów w przyszłości
Kapitał rzeczowy – zasób środków produkcji stosowany do wytwarzania innych dóbr. Realny majątek kraju = kapitał rzeczowy + ziemia. Koszt alternatywny (inaczej: koszt utraconych możliwości) jest to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystania posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących alternatywnych zastosowań. Pieniądz – materialny lub niematerialny powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonujemy płatności za otrzymane dobra lub wywiązujemy się z zobowiązań, czyli środek wymiany. Pieniądz symboliczny – środek płatniczy, którego wartość (siła nabywcza) znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych zastosowaniach. Funkcje pieniądza: -środek wymiany (np. zapłata za dobro) -jednostka rozrachunkowa (standartowo jednostka miary)- środek tezauryzacji (przechowywanie wartości)- miernik odroczonych płatności (do obliczania przyszłych spłat długu) Karta płatnicza - elektroniczny instrument płatniczy wydawany przez banki, stanowiący podstawowe narzędzie zdalnego dostępu do pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym. Pozwala na podejmowanie gotówki z bankomatu i/lub dokonywanie bezgotówkowych płatności za towary i usługi. Bank- przedsiębiorstwo wykonujące działalność polegającą na przyjmowaniu depozytów, udzielaniu kredytów, wydawaniu instrumentów pieniądza elektronicznego oraz innych czynności określonych przepisami prawa i wymienionych w statucie banku.
Rodzaje banków:a)bank centralny; b) banki operacyjne (komercyjne):-banki uniwersalne; -banki wyspecjalizowane np. hipoteczne Podział banków ze względu na prawną formę działalności:-państwowe –spółdzielcze -w formie spółek akcyjnych. Bankami nie są spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe.
Bank centralny – instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie systemu bankowego. Zazwyczaj działa jako jednostka państwowa lub podporządkowana państwu – w Polsce NBP. Funkcje banku centralnego:-bank baków -bank państwa (kontrolowanie ilości pieniądza w obiegu) -emituje pieniądze -formułuje cele polityki pieniężnej -zarządza rezerwami dewizowymi kraju -nadzoruje działalność banków komercyjnych; Stopa rezerw obowiązkowych – minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego (Polska 4,5%, UE 2%) Stopa dyskontowa - stopa oprocentowania pożyczek udzielanych przez bank centralny bankom komercyjnym.; Płynność aktywów - zdolność do szybkiej i łatwej zamiany aktywów na inne bez utraty wartości. Co do zasady najmniej płynne są aktywa niefinansowe (np. nieruchomości, maszyny), a najbardziej finansowe: weksle i czeki. Pełną płynność posiada jedynie pieniądz gotówkowy. Jednak na rynkach międzynarodowych możemy wyróżniać waluty o różnym stopniu płynności, czego miarą jest wielkość różnicy pomiędzy ceną kupna i sprzedaży waluty. Rynek finansowy (płynność aktywów– malejąco, i ryzyko - rosnąco) 1.Gotówka; 2.Weksle (krótkoterminowe, poniżej roku, aktywa finansowe z terminem wykupu); 3.Obligacje (długoterminowe aktywa finansowe); 4.Akcje przedsiębiorstw; Papier wartościowy to dokument stwierdzający istnienie określonego prawa majątkowego w taki sposób, że bez posiadania tego dokumentu nie można wykonywać tego prawa, a przeniesienie własności tego dokumentu powoduje przeniesienie również tego prawa. Papiery wartościowe dzielimy:
1) według rodzaju inkorporowanego prawa na: -wierzycielskie inkorporujące wierzytelności pieniężne) - weksel, czek, obligacja, list zastawny, list hipoteczny, świadectwo udziałowe NFI, -udziałowe (inkorporujące prawa udziałowe) - akcja , -towarowe (inkorporujące prawo własności) - konosament (morski list przewozowy), dowód składowy, 2) według trybu przeniesienia prawa na: -imienne (inkorporowane prawo jest przenoszone przez przelew), -na okaziciela (inkorporowane prawo jest przenoszone przez przeniesienie posiadania dokumentu), -na zlecenie (inkorporowane prawo jest przenoszone przez indos).
Wyróżnia się również papiery wartościowe pochodne (derywaty). Ich treścią jest uprawnienie do objęcia w przyszłości papieru wartościowego; ich cena jest uzależniona od ceny wartości aktywów pierwotnych. Derywaty potwierdzają uzyskanie przez nabywcę derywatu prawa do otrzymania w przyszłości określonej wartości pieniężnej lub dokonania transakcji. Do derywatów można zaliczyć takie papiery jak: kontrakty terminowe (ang. futures), kontrakty forward, kontrakty swap, opcje i warranty) Opcja to prawo do dokonania pewnej transakcji w danym czasie - np. zakupu lub sprzedaży pewnych papierów wartościowych po określonej cenie; Czek - pisemne zlecenie bezwzględnego wypłacenia określonej kwoty, wydane bankowi przez posiadacza rachunku bankowego; Weksel – rodzaj papieru wartościowego. Weksel zawiera w sobie prawo majątkowe polegające na zobowiązaniu wystawcy weksla do wypłacenia ściśle określonej kwoty pieniężnej osobie wskazanej na wekslu.
Obligacja - papier wartościowy, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatoriusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Giełda – to organizowane w ustalonym miejscu i czasie spotkania handlowe, na których są sprzedawane ściśle określone towary po cenach ogłoszonych w codziennych notowaniach. Transakcje na giełdach zawierane są zgodnie z obowiązującym regulaminem. Rodzaje giełd (wg zakresu rzeczowego transakcji):-giełda towarów -giełda walorów; obroty na giełdach walorów znacznie przewyższają obroty towarami i usługami. Podmiotami uczestniczącymi w giełdach walorów są przede wszystkim banki, władze monetarne państwa, a także przedsiębiorstwa i osoby fizyczne – przez brokerów. Wśród giełd walorów najważniejszą rolę odgrywają rynki papierów wartościowych (akcji i obligacji). -giełda usług (głównie usługi transportowe, usługi ubezpieczeniowe, pośrednictwo transakcyjne) Transakcje nierzeczywiste: zawierane nie dla chęci kupna samego towaru a dla odsprzedaży kontraktu po zmienionej w międzyczasie cenie.
Transakcje te nazywane są też często spekulacyjnymi. Pozwalają na rozwój asekuracji cenowej i łagodzą wpływ koniunktury na wahania cen towarów.
Waluta to pojęcie używane zamiennie z pojęciem pieniądz. Jednak nazwę waluta stosuje się przede wszystkim w kontekście wymiany międzynarodowej. Waluta jest wtedy środkiem rozliczeniowym oraz środkiem regulowania płatności w transakcjach międzynarodowych.
O walucie krajowej mówimy, gdy mamy na myśli jednostkę monetarną danego kraju. Walutę zagraniczną rozumiemy natomiast jako zagraniczny środek płatniczy, środki i instrumenty monetarne używane do dokonywania płatności i transferów pieniężnych z jednego obszaru walutowego do drugiego. Do waluty zagranicznej zalicza się zagraniczne monety, banknoty, depozyty w bankach zagranicznych oraz inne zagraniczne płynne, krótkookresowe roszczenia finansowe.
Aby jednostka monetarna danego kraju stała się walutą, musi być wymienialna na inne waluty O tym, jaki jest stosunek wymiany waluty zagranicznej na walutę krajową informuje kurs walutowy. Spośród obecnie istniejących walut największe znaczenie mają: dolar amerykański, euro, frank szwajcarski, funt brytyjski oraz jen japoński. Wymienialność waluty to gwarantowana prawem możliwość swobodnej wymiany waluty krajowej na dowolną walutę obcą lub odwrotnie. Jest ona podstawowym warunkiem swobodnego przepływu towarów, usług, kapitału i siły roboczej pomiędzy krajami. Kurs walutowy - cena płacona w walucie krajowej za jednostkę lub 100 jednostek waluty obcej. NBP – organy:
-Prezes NBP-Rada Polityki Pieniężnej -zarząd NBP; Prezes powoływany jest przez Sejm na 6 lat.
Akcja – papier wartościowy stwierdzający prawo udziału w spółce akcyjnej.
Publiczna emisja akcji:
sporządzenie prospektu emisyjnego
zatwierdzenie prospektu przez Komisję Papierów Wartościowych
sprzedaż akcji inwestorom na rynku pierwotnym
Obrót akcjami na rynku wtórnym – giełdzie
Efekty zewnętrzne
Sytuacje, w których czyjeś działania gospodarcze oznaczają kkonsekwencje dla innych, podczas gdy sam sprawca
nie ponosi kosztów (negatywne efekty zewnętrzne)
lub
nie otrzymuje rekompensaty (pozytywne efekty zewnętrzne)
Polityka fiskalna (budżetowa) to decyzje państwa dotyczące wydatków i podatków
Deficyt budżetowy to nadwyżka wydatków państwa nad dochodami
Dług publiczny (narodowy) to suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych Budżet – zapis planu wydatków i sposobów ich finansowania Wartość dodana – przyrost wartości dóbr w wyniku określonego (danego) procesu `produkcji Oblicza się ją, odejmując od wartości dóbr wyprodukowanych sumę kosztów rzeczowych czynników wytwórczych zużytych do produkcji tych dóbr VAT – podatek od wartości dodanej Jak państwo wpływa na alokację zasobów w gospodarce?1.Ustanawia prawa i przepisy szczegółowe2.Kupuje i sprzedaje dobra i usługi3.Dokonuje płatności transferowych4.Nakłada podatki5.Próbuje stabilizować gospodarkę podczas recesji6.Wpływa na alokacje zasobów (subsydiując np. produkcję mleka czy opodatkowując papierosy) Argumenty na rzecz ingerencji państwa:1.Pojawiają się cykle koniunkturalne2. Dobra publiczne na ogół nie bywają dostarczane przez producentów prywatnych ze względu na „gapowiczów”3.Ceny rynkowe nie odzwierciedlają całości kosztów i korzyści związanych z produkcja danego dobra, pomijając „efekty zewnętrzne”, np. toksyczne odpady4.Prywatne rynki nie dostarczają pełnej informacji o konsekwencjach decyzji rynkowych (np. ukrywa się wady produktów)5.Zapobieganie wykorzystaniu siły rynkowej przez monopole 6.edystrybucja dochodów (np. podatki dla jednych i płatności dla innych) zwiększanie konsumpcji dóbr społecznie pożądanych ( jak oświata, ochrona zdrowia, mieszkania, żywność) Dobro publiczne Dobro, które będąc konsumowane przez jedną osobę może być jednocześnie konsumowane przez innych ludzi. Dobro prywatne
Dobro, które będąc konsumowane przez jedną osobę nie może jednocześnie być – bez uszczerbku dla tej osoby - konsumowane przez innych ludzi
Podatki-bezpośrednie, nakładane na dochód lub majątek podatnika (płace, czynsze, odsetki i zyski) – głównie podatek dochodowy składki na fundusz ubezpieczeń społecznych-pośrednie (podatki od wydatków – nakładane na przedmiot spożycia), np. VAT, akcyza: ostatecznie płaci konsument. Produkt krajowy brutto (PKB, ang. GDP)-miara wielkości wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest jego właścicielem PKB + dochody netto z tytułu własności za granicą = PNBPNB (j. ang – GNP) - produkt narodowy brutto
Wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych w gospodarce w danym okresie (np. w ciągu roku).
Jest to podstawowy miernik całkowitej produkcji dóbr i usług w gospodarce
Dochód narodowy (czyli produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce) = PNB w cenach czynników produkcji – amortyzacja
(jest to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy wystarczającej do sfinansowania amortyzacji i utrzymania istniejącego kapitału na dotychczasowym poziomie) Wzrost gospodarczy to zwiększenie się rocznej produkcji dóbr i usług w kraju. Miarą wielkości wykorzystaną do pomiaru wzrostu gospodarczego są: PNB, PKB, DN. Odnosi się tylko do zmian ilościowych, przy założeniu, że podstawowe wielkości makroekonomiczne charakteryzują się długofalowym trendem.nKorzyścią ze wzrostu gospodarczego i rozwoju gospodarczego jest podwyższenie standardu życia, zwiększenie produkcji, lepsza sytuacja socjalna, większe bezpieczeństwo publiczne.-Od niedawna część badaczy kwestionuje PKB jako uniwersalną miarę wzrostu gospodarczego. Nowe sugerowane miary w większym stopniu mają koncentrować się na wzroście wartości posiadanych przez osoby fizyczne i firmy Polityka fiskalna (budżetowa) to decyzje państwa dotyczące wydatków i podatków Deficyt budżetowy to nadwyżka wydatków państwa nad dochodami Dług publiczny (narodowy) to suma pozostałych do spłacenia pożyczek państwowych Budżet – zapis planu wydatków i sposobów ich finansowaniaWady PKB jako miary dobrobytu: -nie uwzględnia produkcji nierejestrowanej (tzw. "szara strefa" oraz produkcja gospodarstw domowych przeznaczana na własne potrzeby, np. praca gospodyń domowych) -nie uwzględnia wartości czasu wolnego (wypoczynku) -nie ujmuje tzw. efektów zewnętrznych produkcji (np. zanieczyszczenie środowiska) nie uwzględnia różnic cen w poszczególnych krajach -nie odzwierciedla zróżnicowania dochodów w społeczeństwie (np. wysoki PKB w Kuwejcie nie przekłada się na dobrobyt wszystkich obywateli) -jest tym większy im więcej wydaje się na zbrojenia, a zdaniem niektórych ekonomistów wydatki takie nie zaspokajają potrzeb społ. -nie uwzględnia liczebności społeczeństwa (dlatego pojęcie "PKB per capita", czyli PKB w przeliczeniu na osobę) Bilans handlowy Jeśli eksport > import, mamy nadwyżkę handlową Jeśli eksport < import, mamy deficyt handlowy
Wzrost gospodarczy można osiągnąć poprzez:
Zwiększanie nakładów czynników wytwórczych (kapitał, praca, ziemia, surowce)
Zwiększenie efektywności ich wykorzystania (np. wzrost wydajności pracy)
Postęp techniczny
Koszty wzrostu gospodarczego:
Degradacja środowiska,
Nadmierne zagęszczenie przemysłu i budownictwa
Zużycie zasobów nieodnawialnych
Obniżenie jakości życia
Problemy rozwoju gospodarczego w krajach o niskich dochodach
Przyrost demograficzny
Rzadkość zasobów (+koszty wydobycia)
Kapitał finansowy
Inwestycje w infrastrukturę
Kapitał ludzki
Obyczaje
Niska wydajność w rolnictwie
Minimum biologiczne (egzystencji)
Koszyk dóbr pozwalający wyłącznie na wydatki nie dające się odłożyć w czasie – wyżywienie, mieszkanie, higiena osobista, edukacja dzieci na poziomie podstawowym (W Polsce 2005 poniżej niego żyje 12% społeczeństwa) Minimum socjalne
Minimalny koszyk dóbr pozwalający na normalne życie, wystarczające do reprodukcji sił witalnych , posiadania i wychowania dzieci oraz utrzymania więzi ze społeczeństwem (a więc także: sport, kultura, życie towarzyskie) W Polsce 2005 – poniżej tej granicy żyje ok. 60% społeczeństwa) Cło jest opłatą pobieraną przez państwo na granicy przy imporcie pewnych towarów (sporadycznie zdarzało się także cło eksportowe).
Cło pobierane może być w celu:
zwiększenia wpływów do budżetu państwa
ochrona rynku wewnętrznego i rodzimych producentów przed towarami wyprodukowanymi za granicą
Zamiast ceł do ochrony własnych producentów stosuje się czasem: ilościowe ograniczenia importu (np. kontyngenty importowe), ograniczenia administracyjne (skrajne: embargo), dotacje do produkcji, opodatkowanie konsumpcji dóbr importowanych, subwencje eksportowe
Unia celna to obszar, wewnątrz którego zniesiono cła i inne opłaty na wszystkie lub niektóre towary i ustalono wspólną zewnętrzną taryfę celną na te towary. Unię celną obecnie tworzy np. Unia Europejska. Strefa wolnego handlu to obszar, wewnątrz którego zniesiono cła i inne opłaty na wszystkie lub niektóre towary. Utworzenie strefy wolnego handlu, w przeciwieństwie do unii celnej, nie pociąga za sobą określenia wspólnej zewnętrznej taryfy celnej, wymaga więc utrzymania kontroli celnej na granicach podmiotów tworzących strefę w celu zbadania pochodzenia towaru.
Przykłady stref wolnego handlu:
Unia ekonomiczna - wyższa forma wspólnego rynku, w którym kraje członkowskie dokonały także harmonizacji wszystkich rodzajów polityki, mających wpływ na warunki konkurencji na rynkach narodowych. Przedmiotem takiej harmonizacji są przede wszystkim polityka podatkowa, monetarna i społeczna. W przypadku, gdy w unii ekonomicznej wprowadza się także wspólną walutę, unia ta staje się też unią walutową. Unia ekonomiczna jest przedsięwzięciem bardzo trudnym do realizacji. Jedynym ugrupowaniem integracyjnym, które zgodnie z decyzją podjętą w 1989 r., przystąpiło do wcielenia jej w życie, jest Unia Europejska. Unia Gospodarczo-Walutowa (UGW) - instytucja UE do spraw funduszów walutowych, zrzeszająca 12 państw Unii:Austrię, Belgię Finlandię Francję Grecję Hiszpanię Holandię Irlandię Luksemburg Niemcy Portugalię Włochy Pierwsze plany utworzenia Unii Walutowej pojawiły się już w latach 60. XX wieku, lecz dopiero w latach 70. opracowano plan wprowadzenia wspólnej waluty, a w 1979 roku powstał Europejski System Walutowy. W 1986 ECU zostało trzecią walutą na świecie, w której emitowano obligacje międzynarodowe. W grudniu 1995 roku w Madrycie wspólnej monecie nadano nazwę euro. Ustanowiono też system TARGET - system automatycznych przeliczeń monet narodowych na euro. 1 stycznia 1999 nastąpiła inauguracja euro, w transakcjach bezgotówkowych, a od 1 stycznia 2002 wprowadzono tą walutę w dwunastu państwach UE (oprócz Wielkiej Brytanii, Szwecji i Danii).
Harmonizacja wspólnego rynku europejskiego to m. in.:
Zniesienie ograniczeń w przepływie kapitału
Usunięcie barier pozataryfowych
Eliminacja preferencji w zakupach publicznych
Likwidacja kontroli granicznej
Ujednolicenie stawek podatkowych
Euro (€) - waluta wprowadzona w 12 z 15 ówczesnych członków Unii Europejskiej w miejsce walut narodowych. Kursy między walutami narodowymi, które miało zastąpić euro zostały zamrożone 1 stycznia 1999, z tym dniem też zostało ono wprowadzone w transakcjach.
Początkowo waluta ta była tylko międzybankową walutą rozliczeniową i nie znajdowała się w normalnym obiegu. 1 stycznia 2002 nastąpiło zastąpienie walut państw członkowskich strefy euro monetami i banknotami euro.
Decyzja o utworzeniu wspólnej waluty Unii Europejskiej zapadła w ramach traktatu z Maastricht. Jednak dopiero utworzenie Europejskiego Banku Centralnego i systemu Eurosystem, będącego skutkiem traktatu z Amsterdamu, doprowadziło do faktycznego wdrożenia tej waluty.
Euro jest emitowane i kontrolowane przez Europejski Bank Centralny. Waluta ta została wprowadzona w następujących krajach:
Austria Belgia Cypr Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Irlandia Luksemburg Malta Niemcy Portugalia Słowenia Włochy (od 1.01.2009 Słowacja)
Do strefy euro nie przystąpiły 3 kraje z 15 będących wówczas członkami Unii Europejskiej: Wielka Brytania, Szwecja, Dania.
Za to na mocy podpisanych umów należą do niej 4 kraje nie będące członkami UE: Andora, Monako, San Marino, Watykan
Euro jest też oficjalną walutą w Czarnogórze i Kosowie. Zależny od euro jest także kurs marki transferowej, oficjalnej waluty Bośni i Hercegowiny (stały przelicznik 1:2). Kryteria konwergencji - są to wskaźniki ekonomiczne i zasady, jakie powinna spełniać polityka gospodarcza danego państwa, które aspiruje do członkostwa w Unii Gospodarczo-Walutowej (UGW) i tym samym do strefy euro:
inflacja w ciągu roku poprzedzającego akcesję do UGW nie wyższa niż 1,5 punktu procentowego od pułapu wyznaczonego przez średni poziom inflacji obliczony dla trzech państw o najniższej inflacji w Unii Europejskiej,
długoterminowa stopa procentowa nie wyższa niż 2 punkty procentowe od poziomu w trzech krajach o najniższych długoterminowych stopach procentowych w Unii Europejskiej,
stabilny kurs walutowy w ciągu dwóch lat poprzedzających akcesję kraju do UGW
deficyt budżetowy nie przekraczający 3% PKB danego kraju,
dług publiczny nie przekraczający 60% danego kraju,
niezależność banku centralnego.
Europejski Bank Centralny, EBC, jest bankiem centralnym Unii Europejskiej i odpowiada za nadzorowanie systemów bankowych w krajach Unii, zbieranie danych statystycznych potrzebnych dla prowadzenia polityki monetarnej, funkcjonowanie systemów płatniczych, zapobieganie fałszerstwom banknotów, współpracę z innymi organami w zakresie regulacji rynków finansowych. Przy realizacji tych zadań EBC posługuje się Europejskim Systemem Banków Centralnych (ESBC), grupującym 25 banków centralnych krajów Unii Europejskiej (w tym Narodowy Bank Polski, NBP).W węższym zakresie, Europejski Bank Centralny jest bankiem emitującym wspólną walutę euro i prowadzącym politykę monetarną w strefie euro, m.in. oprzez ustalanie podstawowych bankowych stóp procentowych oraz operacje rynku otwartego.
W tym zakresie EBC jest wspierany przez 12 banków centralnych krajów, które przyjęły walutę euro - tworzą one ściślej współpracującą grupę w ramach ESBC, zwaną Eurosystemem.
EBC jest niezależny w zakresie prowadzonej przez siebie polityki monetarnej od jakichkolwiek władz krajowych lub wspólnotowych - jest on uznawany za najbardziej niezależny bank centralny na świecie.
Niezależności tej nie ogranicza obowiązek składania sprawozdań z działalności banku przed Parlamentem Europejskim.
Banknoty euro są drukowane pod bezpośrednią kontrolą EBC (w 12 różnych drukarniach) i mają jednolity wygląd we wszystkich krajach, natomiast monety są produkowane przez mennice poszczególnych krajów i mają jednakowy kształt, materiał i awers, natomiast rewersy są inne w każdym z krajów. Dystrybucją banknotów i monet zajmują się poszczególne banki centralne krajów strefy euro pod ścisłą kontrolą EBC .Międzynarodowy Fundusz Walutowy
Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund, IMF) - niezależna międzynarodowa organizacja w ramach ONZ, zajmująca się kwestiami stabilizacji ekonomicznej na świecie. Zrzesza 184 państwa.
Dostarcza pomocy finansowej zadłużonym krajom członkowskim, które w zamian są zobowiązane do dokonywania reform ekonomicznych i innych działań stabilizujących.
Organizacja została powołana 1-22 VII 1944 roku, na konferencji w Bretton Woods (New Hampshire) w USA . Działalność rozpoczęła w 1946, pierwszych operacji finansowych dokonała w marcu 1947 r.Wytyczne polityki prowadzonej przez MFW to przede wszystkim:-popieranie międzynarodowej współpracy walutowej dzięki powołaniu stałej instytucji konsultacji i współpracy w dziedzinie międzynarodowych problemów walutowych; -ułatwienie ekspansji i wzrostu handlu międzynarodowego, -popieranie stabilizacji kursów, utrzymywanie uporządkowanej wymiany między krajami członkowskimi, unikanie deprecjacji walut inspirowanej przez rywalizację; -dążenie do stworzenia wielostronnego systemu płatności i rozliczeń transakcji bieżących oraz do eliminowania ograniczeń wymiany walutowej, hamujących rozwój handlu; -dostarczanie członkom środków finansowych na określony okres i na odpowiednich warunkach, w celu wyrównania przejściowej nierównowagi bilansów płatniczych bez środków wywołujących zaburzenia w rozwoju tych krajów i gospodarki światowej; -poszukiwanie zmniejszenia czasu i wielkości nierównowagi bilansów płatniczych. -W celu realizacji wymienionych zadań MFW pełni trzy funkcje:-regulacyjną - polegającą na nadzorowaniu stosowanych przez kraje członkowskie ograniczeń walutowych i przestrzegania reguł kursowych; -kredytową - przez dostarczenie krajom członkowskim dodatkowych źródeł finansowania w postaci różnych kredytów; -konsultacyjną - przez usługi konsultacyjne i współpracę krajów członkowskich, m.in. plan Balcerowicza był napisany przez ekspertów MFW Krytyka MFW (Joseph Stiglitz)-MFW prezentuje jako fakty coś, co jest tylko ideologią (neoliberalną), a jako rodzaj nie podlegającej dyskusji prawdy tezy, co do których istnieje bardzo ostry spór w ekonomii -MFW postrzega światową gospodarkę tylko i wyłącznie z punktu widzenia specyficznego środowiska finansjery. Nawet jeśli nie wynika to ze złej woli podejmujących decyzje, są oni przekonani, że co jest dobre dla finansjery, jest dobre dla całej światowej gospodarki. -Wymuszanie na uzależnionych od pomocy MFW państwach liberalizacji rynków finansowych, nadmiernej dyscypliny budżetowej, nadmiernego wyczulenia na utrzymanie bardzo niskiego stopnia inflacji doprowadziło do upadku wielu gospodarek-Najlepiej rozwijają się kraje, które potrafiły się przeciwstawić naciskom MFW (Malezja, Chiny, Indie), a te, które ślepo go słuchały, zapłaciły za to katastrofą gospodarczą (Indonezja, Tajlandia, Argentyna i inne). -Nieprzejrzystość i brak procedur demokratycznych w podejmowaniu decyzji przez MFW. -Stosowanie podwójnych standardów - słabe państwa dostają bardzo rygorystyczne warunki do spełnienia, a np. Rosja nie wywiązuje się z niczego, przejada całą pomoc w procesach korupcyjnych, i nadal tę pomoc otrzymuje. -Nie dopuszczanie do procesu decyzyjnego państw najbardziej zainteresowanych, czyli potrzebujących pomocy, a czasem wręcz monopolizacja procesu przez reprezentantów amerykańskiego Ministerstwa Skarbu. -Sprzeniewierzenie się ideom Keynesa, który wymyślił MFW. Keynes twierdził, że rynek z natury nie działa doskonale i zadaniem takiej instytucji jest pomoc w sytuacji, gdy rynek zawodzi i popada w recesję. MFW utrzymuje, że rynek zawsze działa doskonale i odmawia udzielenia pomocy państwom, które nie chcą zredukować swojej ingerencji w rynek. -Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, powszechnie znany jako Bank Światowy, powstał w 1945, jako efekt postanowień konferencji w Bretton Woods w celu ułatwienia odbudowy zniszczonych II wojną światową Europy i Japonii. Istotnym celem statutowym było również wsparcie dla rozwijających się krajów Azji, Ameryki Łacińskiej i Afryki. Obecnie zrzesza on 184 kraje członkowskie.
Bank Światowy nie jest bankiem sensu stricte. Zapewnia długoterminowe pożyczki o preferencyjnym oprocentowaniu dla najbardziej potrzebujących krajów członkowskich oraz przedsiębiorstw publicznych (po otrzymaniu gwarancji rządowych), dotacje, pomoc techniczną – obecnie wszystko do celów walki z ubóstwem i finansowania np. ochrony zdrowia, edukacji, ochrony środowiska czy też rozbudowy infrastruktury. W zamian za to wymaga jednak pewnych działań politycznych, takich jak walka z korupcją, rozwój demokracji, czy też najważniejszego – rozwoju sektora prywatnego.
Światowa Organizacja Handlu (WTO),organizacja międzynarodowa z siedzibą w Genewie. WTO stanowi kontynuację Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT.
Światowa Organizacja Handlu rozpoczęła działalność w roku 1995, a jej siedzibą jest Genewa. Polska była jednym z państw założycielskich. Głównym zadaniem jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania praw własności intelektualnej. Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do dostosowania wewnętrznego ustawodawstwa do norm Światowej Organizacji Handlu oraz udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym. Sprawiedliwy Handel Jest to międzynarodowy ruch konsumentów, organizacji pozarządowych i kościelnych, firm importerskich i handlowych, spółdzielni drobnych producentów w krajach Trzeciego Świata itp., mający na celu pomoc w rozwoju dla drobnych wytwórców (rolników, rzemieślników) Trzeciego Świata, która dla osiągnięcia swych celów posługuje się metodami wypracowanymi przez biznes, tworząc niezależną alternatywną sieć handlową o zasięgu globalnym. Sprawiedliwy Handel dąży do wyeliminowania ubóstwa z krajów Południa poprzez zapewnienie upośledzonym społecznie producentom równych szans dostępu do rynków w krajach Północy. Podstawowym celem Sprawiedliwego Handlu jest zbudowanie trwałych, bezpośrednich relacji pomiędzy producentami w krajach biednych, a konsumentami w bogatych częściach świata.
ATTAC to Obywatelska Inicjatywa Opodatkowania Obrotu Kapitałowego, międzynarodowy ruch społeczny, powstały w grudniu 1998 roku w Paryżu, mający pierwotnie na celu propagowanie wprowadzenia podatku Tobina (podatku ok. 0,05 – 1% od transgranicznych przepływów finansowych, traktowanym jako zabezpieczenia przed krótkoterminowymi spekulacjami walutą). Później organizacja dołączyła inne postulaty takie jak:-likwidacja rajów podatkowych,-zmiana zasad kredytowania państw trzeciego świata, -likwidacja tzw. tanich bander w transporcie morskim,-likwidacja nieuzasadnionych ulg i przywilejów dla podmiotów zagranicznych i ponadnarodowych,-ograniczenie stosowania niebezpiecznych technologii -przestrzeganie praw jednostek, wspólnot i narodów,-ochrona przed genetycznie modyfikowaną żywnością (GMO), -odrzucenie układu GATS - Układu Ogólny w sprawie Handlu Usługami (GATS) jest najważniejszym porozumieniem w ramach Światowej Organizacji Handlu..-minimalny dochód gwarantowany(ATTAC Polska) -odrzucenie Europejskiego Trakatatu Konstytucyjnego -odrzucenie tzw. "Dyrektywy Bolkestein`a", czyli uchwały o wolnym przepływie usług w krajach UE, która mogłaby skończyć się sprywatyzowaniem wszystkich usług publicznych - takie sektory jak kultura, edukacja, opieka zdrowotna, opieka społeczna itp. mogłyby być wystawiane na wolnym rynku jak tradycyjne towary handlowe.