SYSTEMY EKONOMICZNE W UJĘCIU MODELOWYM Podejście systemowe – pierwsze lata po II WŚ. Związane z postaniem dyscypliny cybernetyka. Polega na analizowaniu określonych zjawisku lub procesów o różnych charakterze, np. ekonomicznym we wzajemnym powiązaniu. Każdy proces traktujemy jako element większej całości. Nie analizujemy niczego w całkowitym wyodrębnieniu od otoczenia. Powiązania. System – pewna całość złożona ze wzajemnie powiązanych treści, zbiór zjawisku procesów. Każdy z tych elementów oddziałuje na każdy inny element oraz każdy z nich oddziałuje na całość i całość ta oddziałuje na każdy z tych elementów. Powiązania
np. człowiek jest systemem, składa się z różnych części wzajemnie powiązanych, każda część jest powiązania z każdą inną częścią. Każda część oddziałuje na całość (osobę). Całość oddziałuje na każdy z tych elementów. ; samochód; gospodarka. Podejście systemowe – prowadzi do fałszywego pojmowania rzeczywistości. Działalność gospodarcza:
*Potrzeby ludzkie – społeczeństwo stale odczuwa rozmaite potrzeby i chce je zaspokoić, np. potrzeba głodu. Potrzeby rosną w miarę ich zaspokajania. Zwiększa się jakoś tych potrzeb. Człowiek je zaspokaja w wyniku prowadzonej przez siebie działalności. Polega na produkcji dóbr materialnych. Człowiek prowadzi działalność gospodarczą, która polega na wykonaniu dóbr materialnych – produkcja. Doprowadzanie od producenta do konsumenta.
Zużycie dóbr – konsumpcja
Produkcja, podział, konsumpcja – powiązanie, proces gospodarczy
Wszystko to działa na zasadzie systemu. Produkcja wymaga różnych zasobów gospodarczych

1. Potrzeby ciągle rosną

2. Produkcja jest ograniczona, produkowanie wymaga zużycia pewnych zasobów gospodarczych, które są ograniczone

Aby zwiększyć produkcję trzeba mieć odpowiednią ilość energii, surowców, siły roboczej, kapitału itp.
Ograniczenia są rzadkie
Zasoby są ograniczone, a potrzeby nie. Powstaje sprzeczność między potrzebami a zasobami – wynika z tego potrzeba gospodarowania (działalność gospodarcza) – jak najlepiej wykorzystać ograniczone zasoby gospodarcze dla zaspokojenia naszych stale rosnących potrzeb. Działalność gospodarcza – podejmowanie ciągłych decyzji dla zaspokojenia naszych potrzeb . Regulowanie działalności gospodarczej – musi istnieć czynnik, który podejmuje działania, które regulują cały system procesu gospodarczego. W ramach systemu działa część jednostek, której mają na celu regulację innych jednostek. W każdym systemie istnieje czynnik regulujący, np. w państwie czynnikiem regulującym jest rząd. W ramach systemu pewne jednostki odpowiadają za właściwe funkcjonowanie innych jednostek. Sfera regulacji a reszta to SFERA REALNA – obejmuje procesy realne, fizyczne, dzięki którym przetwarzają się różne dobra i usługi. Wzajemne relacje: a) System gospodarczy, w którym sfera regulacji będzie bardzo rozbudowana i b) System gospodarczy, w którym sfera regulacji skrupulatnie kontroluje wszelkie działania w sferze realnej (realna sfera stała się niesamodzielna), np. pieczywo – piekarnia i piekarze otrzymują nakaz wyprodukowania danej ilości pieczywa ( system realnego socjalizmu lub gospodarka nakazowo-rozdzielcza) lub system, w którym piekarzowi nikt nic nie nakazuje i sam wie ile musi wyprodukować – obecny system. Działalność gospodarcza i jej rezultaty zależą od konkretnego systemu gospodarczego. Adam Smith – XVIII w. ojciec systemu rynkowego kapitalizmu. Tłumaczył funkcjonowanie poszczególnych systemów (rzemieślnik i piekarz). Wszystkiego jest pod dostatkiem. Czynnikiem jest chęć osiągnięcia, zdobywania zysku, dochodu. Rządzi egoizm. Społeczeństwo dzięki temu może zaspokajać potrzeby. [Korea – tygrys azjatycki] Rezultaty działalności gospodarczej w sposób koordynowania decyzji wpływa na rezultaty działalności gospodarczej. Państwa wysoko rozwinięte są dzięki kapitalizmie rynkowym. Po II WŚ system jest mniej obiektywny, duże dysproporcje w poziomie rozwoju gospodarczym

1. System gospodarczy lub ekonomiczny – zbiór instytucji i mechanizmów oraz zasad ich działania regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego. Decyzje uczestników muszą być regulowane

2. Samuel san – system gospodarczy – układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce regulujące różne procesy gospodarcze i rozstrzyga kwestie co, jak dla kogo ma być produkowane

Struktura systemu gospodarczego: System gospodarczy składa się z wielki elementów – jednostek. Jednostki systemu gospodarczego to podmioty gospodarcze. Podmiot gospodarczy – to jednostka systemu gospodarczego. Każdy człowiek, bądź organizacja uczestnicząca w procesie gospodarczym. Proces gospodarczy – produkcja, podział, konsumpcja. Produkcją zajmują się producenci. Konsumpcją zajmują się konsumenci. Dystrybucją zajmują się dystrybutanci. Podmioty mogą jednocześnie zajmować się produkcją, dystrybucją i konsumpcją. Konsumenci – wszyscy ludzie, ale nie wszyscy są producentami lub dystrybutentami . Podmioty zajmują się produkcją lub dystrybucją, np. przedsiębiorstwa. Konsumenci występują jako członkowie gospodarstw domowych. Podmiotami są gospodarstwa domowe. Podziały powiązane stosunkami rodzinnymi. Funkcją rodziny jest zaspokajanie potrzeb swoich członków. Mogą istnieć jednoosobowe gospodarstwa domowe. Podmioty dzielimy według poziomu:

1. Podstawowy poziom – podmioty mikroekonomiczne – w sferze produkcji są to przedsiębiorstwa. Pojedyncze przedsiębiorstwo traktujemy jako podmiot mikroekonomiczny. Na ich poziomie funkcjonują gospodarstwa domowe

2. Podmioty nanoekonomiczne – regiony:

• Wewnątrz krajowe, np. województwa, miasta, aglomeracje

• Sektory gospodarcze, np. sektor finansowy, bankowy, rolny, turystyczny

1. Podmioty makroekonomiczne – gospodarstwa krajowe – małe, duże, średnie, zróżnicowane. Szczególnie w Europie, np. federacja rosyjska 17,5 mln km², najmniejsze gospodarstwo światowe to Watykan 1km², ok. 400ha powierzchni

2. Podmioty organizacji międzynarodowych - ? Sfera realna – w niej zachodzą rzeczywiste, fizyczne procesy – surowce, materiały ulegają zmianie i powstają produkty. Należą do niej przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe ( realna konsumpcja – może być jednorazowa lub stopniowa). Sfera regulacji – obejmuje podmioty – zachodzą procesy intelektualne, np. państwo – aparat państwowy, urzędy, jednostki samorządu terytorialnego, banki. Wzajemne relacje między elementami systemu tworzą strukturę tego systemu. Aktor – nowe określenie na podmiot gospodarczy Podstawowe cechy systemów gospodarczych:

• Własność zasobów ekonomicznych

  • Zasoby – czynniki biorące udział w procesie gospodarczym, np. kapitał, siła robocza. Mogą mieć różnych właścicieli

  • Własność – stosunek między ludźmi polegający na możliwości korzystania z pewnych zasobów gospodarczych

Właściciel może go wykorzystać do własnych potrzeb albo może podejmować istotne decyzje dotyczące tego zasobu

• Właściciel w sensie prawnym – osoba fizyczna lub prawna. Przysługuje jej prawo do korzystania wynikające z przepisów prawa

• Własność w sensie ekonomicznym – faktyczne korzystanie z danego zasobu niekoniecznie posiadając tytuł prawny. Osoba fizyczna i prawna, która faktycznie korzysta z zasobu, np. dzierżawca, lokator mieszkania

• Mechanizm funkcjonowania danego systemu.
  Kto jest właścicielem będącym w dyspozycji tego systemu zasobów ekonomicznych zależy od właściciela lub od mechanizmu

Działalność prowadzona przez właścicieli faktycznych: Faktycznym dysponentem może być człowiek lub organizacja, która nie ma tytułu prawnego. Zróżnicowanie między właścicielami faktycznymi a prawnymi jest trudne. W przypadku zbiorowych właścicieli trudno jest odróżnić rzeczywistych od formalno-prawnych. Np. spółka akcyjna – formalno-prawny właściciel. Akcjonariusz nie ma żadnych przywilejów. Nie podejmuje decyzji.
Właścicielami ekonomicznego majątku państwowego jest grupka wysokich funkcjonariuszy państwowych, których podejmują ostateczne decyzje. Własność państwowa jest mało efektywna w sensie ekonomicznym, ponieważ jest nadużywana. Istnieje możliwość manipulacji, korupcji. Negatywną metodą jest sprecyzowanie majątku

Systemy ekonomiczne w ujęciu modelowym cd. FORMY WŁASNOŚCI: 1.Własność prywatna – zbiór uprawnień do określonych obiektów, w którym prawa własności są w zasadzie wyłącznie dobrowolnie przekazywalne. W przypadku własności prywatnej właściciel może wyłączyć inne jednostki z korzystania z danego obiektu, a jeśli chce swoje uprawnienia przekazać to, to następuje na drodze jego dobrowolnej decyzji. Właściciel prywatny ma monopol, wyłączność. Nie musi być własnością jednoosobową, może być zbiorowa, kolektywna, grupy osób, np. własność rodziny. Podział własności:

• Własnością prywatną są też SPÓŁKI – obejmujące wielką liczbę udziałowców, mimo to jest to własność prywatna, np. spółka akcyjna

• Może być własność prywatna wykorzystywana przez samego właściciela w jego działalności gospodarczej, tzn. właściciel jest i właścicielem i pracownikiem, który wykorzystuje w praktyce ten obiekt własności – WŁASNOŚĆ DROBNOTOWARTOWA – nie ma najemnej siły roboczej, sam właściciel pracuje korzystając jedynie z pomocy członków swojej rodziny, np. w rolnictwie indywidualnym w PL

• Może być też własność prywatna korzystająca z innych zatrudnionych przez siebie ludzi – WŁASNOŚĆ TYPU KAPITALISTYCZNEGO – są osoby które są właścicielami i są osoby, które są tylko pracownikami, którzy wynajmują swoją siłę roboczą, a ich rezultaty pracy są własnością właściciela tego obiektu 2.Własność publiczna – dana jednostka nie może wyłączyć korzystania innych jednostek z danego zbioru uprawnień, nie może też tego zbioru uprawnień przekazać. Własność publiczna wiąże się z dużymi, istotnymi ograniczeniami praw poszczególnych jednostek do danego obiektu. Więc te obiekty mogą być użytkowane przez różne jednostki, a każda z nich nie może wyłączyć innych z korzystania z danego obiektu. Żadna jednostka korzystająca nie może sowich uprawnień przekazać jakiejś innej jednostce. Wiąże się z większymi ograniczeniami praw poszczególnych jednostek. Są to typowe formy własności POŚREDNIE FORMY WŁASNOŚCI

1. Własność komunalna – własność danej wspólnoty terytorialnej, np. gminy. W pewnej części to własność publiczna, bo wszyscy członkowie tej wspólnoty mogą z niej korzystać, ale prawa własności są ograniczone tylko do tej wspólnoty, a nie do innych członków społeczeństwa.

2. Własność spółdzielcza – częściowo publiczna, częściowo prywatna. W praktyce obecnie w Polsce zalicza się jej do formy prywatnej. Tu decydują wszyscy członkowie spółdzielni. Dawnej spółdzielnie bardzo przypominały własności państwowe. WYRÓŻNIA SIĘ SYSTEMY

• Kapitalistyczne – oparte na prywatnej własności i najemnej sile roboczej która tą własność uruchamia

• Socjalistyczne – zwane komunistycznymi. Są oparte na publicznym systemie własności MECHANIZM FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI- zależy od tego w jaki sposób podejmowane są decyzje gospodarcze i one mogą być podejmowane dwojako:

• Na szczeblu centralnym poza podmiotami prowadzącymi bezpośrednią działalność – SCENTRALIZOWANE – decyzje podejmowane poza jednostkami wykonującymi te decyzje, np. gospodarka PL w okresie socjalizmu – system nakazowo-rozdzielczy – formułowanie decyzji i przekazywanie je w postaci nakazu do wykonania poddanym, rozdzielenie między nich obowiązków

• Decyzje podejmowane przez same podmioty podejmujące działalność we własnym zakresie – ZDECENTRALIZOWANE – wysokoefektywne Każdy system gospodarczy charakteryzuje się określoną formą własności i określoną formą mechanizmu funkcjonowania, a każda z tych cech występuje w 2 formach i każdy ten system podlega dwóm cechom . Mogą być 4 modele systemów gospodarczych

1. Model, który opiera się w ramach własności na własności prywatnej i w ramach mechanizmu funkcjonowania na zdecentralizowanym – prywatnie właściciele samodzielne, dobrowolnie podejmują decyzje, np. system rynkowy lub kapitalistyczny system rynkowy – najbardziej efektywny system jaki człowiek wymyślił. Prywatni właściciele sami decydują jakich pracowników zatrudnić. Każdy decyduje oddzielnie, a tych decydujących podmiotów jest dużo. Nieustająca walka konkurencyjna między właścicielami, a każdy dąży do osiągnięcia sukcesu ekonomicznego

2. Własność prywatna a funkcjonowanie scentralizowane – decyzje podejmowane poza zainteresowanymi podmiotami. System nietypowy. Są prywatni właściciele, ale muszą słuchać odgórnego centrum, które narzuca im swoją wolę. Jest sprzeczny. Wytyczone przez centrum państwowe, np. terror państwowy. Jest wewnętrznie niespójny

3. Własność publiczna a funkcjonowanie zdecentralizowane – publiczna własność, lecz rozbita na różne publiczne podmioty prowadzące samodzielne decyzje, działające w sposób zbliżony do prywatnych przedsiębiorstw. Jest wewnętrznie niespójny – własność jest publiczna, a dysponowanie własnością publiczną jest rozbite. Socjalizm rynkowy – jest mało prawdopodobny, gdyż zawiera tą wewnętrzną sprzeczność. Ciągle są zwolennicy tego rozwiązania tzw. trzecia droga – między kapitalizmem a komunizmem, np. Jugosławia

4. Własność publiczna a funkcjonowanie scentralizowane – wszystkie obiekty gospodarcze są własnością publiczną reprezentowaną przez państwo, aparat polityczny jest zhierarchizowany, np. system socjalistyczny czy komunistyczny. W rzeczywistości decyzje podejmuje niewielka grupa, np. funkcjonariusze państwowi, partie, służby specjalne. Większość jest własnością państwową. Brak konkurencji, nie grozi widmo bankructwa. Konkurencja może być między różnymi podmiotami, ale tylko wtedy jak konkurują ze sobą pomioty wyraźnie wyodrębnione. Wysoce nieefektywny ekonomicznie. Ma pozory demokracji, ale jest całkowicie antydemokratyczny. INNE FORMY SYSTEMÓW GOSPODARCZYCH

• Systemy gospodarcze pod względem osiągniętego poziomu i tempa rozwoju – każdy system gospodarczy może być lepiej lub słabiej rozwinięty.
  ^POD WZGLĘDEM OSIĄGNIĘTEGO POZIOMU ROZWOJU WYRÓŻNIAMY SYSTEMY:

1. wysoko rozwinięte

2. średnio rozwinięte

3. słabo rozwinięte

Najczęstszym kryterium poziomu rozwoju jest wskaźnik PKB, PNB w przeliczeniu na liczby mieszkańców
PKB – suma wartości wszystkich produktów zarówno dóbr materialnych jak i usług wytworzonych w całej gospodarce krajowej, w danym państwie, w ciągu roku. Żeby PKB mógł być miernikiem poziomu kraju musi być odpowiednio przeliczony:

1. w stosunku do liczby mieszkańców

2. musi być obliczony w formie uwzględniającej zróżnicowanie siły nabywczej danej waluty w różnych krajach – im kraj wyżej rozwinięty tym siła nabywcza danej waluty niższa

3. obliczany przez bank światowy

4. obliczany przez tempo wzrostu – pokazuje nam dynamikę systemów gospodarczych. O ile procent w danym roku PKB zwiększył się w stosunku do ubiegłego roku. systemy charakteryzuje poziom i dynamika rozwoju

• systemy gospodarcze według charakteru stosunków z otoczenia

1. systemy otwarte – stopień otwartości może być różny. Otwartość polega na rozwoju handlu zagranicznego

2. systemy zamknięte – w dzisiejszym świecie w dosłownym tego słowa znaczeniu nie ma w dzisiejszym świecie

• systemy gospodarcze według dominującego rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej

1. rolnicze – słabiej rozwinięte

2. przemysłowe – wyżej rozwinięte. Mogą być wyspecjalizowane w różnej produkcji, np. wydobywcze

3. systemy specjalizujące się w handlu, turystyce

• systemy gospodarcze według zakresu terytorialnego:

1. krajowe

2. światowe

3. międzynarodowe

Systemy

1. łączone z państwem z gospodarką krajową

2. podsystemy – na różnych szczeblach

*poziomy regionalne
*poziomy lokalne

c) światowy rynek gospodarczy

• systemy gospodarcze według charakteru prowadzonej działalności gospodarczej

1. nastawiona na zaspokojenie własnych potrzeb gospodarujących podmiotów – GSOPODARKA NATURALNA

2. GOPODARKA TOWAROWA – produkcja przeznaczona jest na sprzedaż, celem jest zysk w formie pieniężnej i jest on przeznaczany na zakup pewnych dóbr potrzebnych na wytworzenie kolejnych potrzebnych dóbr. Zwana też gospodarką towarowo - pieniężną

SYSTEM RYNKOWY:Występuje on w praktyce w różnych wariantach. Systemów rynkowych jest wiele. Każdy kraj, który funkcjonuje w systemie rynkowym różni się pod względem tego systemu od innych państw. Funkcjonuje w krajach wysoko rozwiniętych, średnio, słabo rozwiniętych. System rynkowy to system gospodarczy oparty na gospodarce rynkowej – jedna z form społecznej działalności gospodarczej, działalność gospodarcza zawsze ma charakter społeczny, nawet gdy dotyczy prywatnych indywidualnych przedsiębiorców. Każda produkcja nastawiona jest na produkowanie różnych wyrobów zaspokajających ludzkie potrzeby. Działalność społeczna – służy zaspokojeniu społecznych potrzeb. Koordynacja działalności indywidualnych podmiotów odbywa się na rynku lub za jego pośrednictwem. Podmiotów prowadzących działalność społeczną jest bardzo dużo. Na rynku musi być wielu nabywców i sprzedawców. Monopol – zaprzeczenie gospodarki rynkowej. Jest niebezpieczne – istnieją instytucje antymonopolowe, ścigające ludzi stosujących monopol. Rynek reguluje stosunki między producentami a konsumentami. Najważniejszym elementem gospodarki rynkowej jest rynek. Rynek funkcjonuje w warunkach prywatnej własności gospodarki, ale prywatni właściciele nie są w stanie bezpośrednio wpłynąć na rynek. POJĘCIA RYNKU:

• Rynek to całokształt transakcji kupna sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają. Nie jest to jedna transakcja ale całokształt transakcji.

• Rynek to zorganizowana forma kupna i sprzedaży wytworzonych produktów i usług oraz czynników produkcji

• Rynek to proces w warunkach którego kupujący i sprzedający określają co mają zamiar kupować i sprzedawać i na jakich warunkach. Najważniejszym warunkiem jest cena – zależy ona od obu stron od kupujących i sprzedających, których jest wielu

• Rynek to proces gospodarczy prowadzący do tego, że decyzje gospodarstw domowych, czyli konsumentów, decyzje przedsiębiorstw, czyli producentów oraz decyzje pracowników zostają wzajemnie skoordynowane dzięki odpowiednim dostosowaniom cen. Pracownicy na rynku sprzedają swoją pracę. Na rynku następuje koordynacja decyzji. RODZAJE RYNKU

• Według zasięgu geograficznego

  • Lokalny – w skali naszego najbliższego otoczenia

  • Krajowy – w skali całego kraju, na całym jego obszarze

  • Międzynarodowy – w skali grupy państw, np. w skali UE

  • Światowy – na całym świecie, całokształt kupna – transakcji

• Według przedmiotu obrotu

  • Rynek artykułów przemysłowych

  • Rynek artykułów rolniczych

  • Rynek mieszkań

  • Rynek usług oświatowych

  • Rynek szkolnictwa

• Według stosunku popytu i podaży

  • Rynek sprzedawcy – jeżeli jest więcej chętnych, a mniejsza jest podaż to wtedy sprzedawca może zadecydować co będzie dalej

  • Rynek nabywcy - gdy jest podaż większa od popytu. Istnieje nadwyżka podaży nad popytem. Współcześnie tak jest. Nabywca zwraca uwag me na ceny. Rynek działa poprzez wzajemne dostosowywanie się do siebie 3 zmiennych

• Popytu – czyli potencjalnych nabywców, którzy ewentualnie kupiliby, mogą a nie muszą. Chodzi o popyt efektywny – o tych nabywców, którzy posiadają odpowiednią siłę nabywczą. Popyt potencjalny – ludzie oglądający wystawy sklepowe, ale nie kupujący, bo nie mają pieniędzy

• Podaży – czyli dostawy różnych towarów i usług na rynek

• Ceny – ostatecznie wpływa na dostosowanie podaży i popytu. Jeżeli cena będzie niższa to popyt wzrośnie i po pewnym czasie wzrośnie również podaż. Jeżeli cena wzrośnie to popyt spadnie, nabywcy natychmiast przestaną kupować to na co ich nie stać. Nawet niewielkie zmiany cen mogą spowodować duże zmiany w popycie. Cena powoduje, że popyt mniej więcej jest równy podaży System rynkowy charakteryzuje się ciągłą równowagę rynkową. Nigdy nie ma znaczniejszej nierównowagi. Dlatego w tym systemie jest zaletą, że zawsze wszystkiego jest pod dostatkiem, bo nikt tego nie rozdziela i zawsze starczy dla wszystkich. Rynek reguluje się sam – cena się waha oddziaływując na dostawców i odbiorców, że to zawsze prowadzi do równowagi. Rynek jest niezastąpionym regulatorem działalności gospodarczej. Na rynku panuje konkurencja. Każdy chce osiągnąć sukces. Każdy stara się podejmować optymalne decyzje gospodarcze. Większość decyzji to są decyzje racjonalne, przemyślane. Efektywność działalności gospodarczej systemie rynkowym jest bardzo wysoka. Rynek jest najbardziej efektywnym czynnikiem działalności. Rynek stwarza silne bodźce w kierunku podejmowana racjonalnych decyzji. Rynek jest tym systemem gospodarczym, który zapewnia najwyższą z możliwych efektywność ekonomiczną. Konkurencja – niektórzy zwyciężają a inni upadają

Rynek jest mechanizmem działającym bezwzględnie. Jest to pewna wada, ale rynek musi być bezwzględny bo musi być efektywny. Wysoka efektywność powoduje bezwzględność w sensie społecznym, która jest elementem krytyki. Bezrobocie jest cechą konieczną rynku. Niedoskonałość systemu rynkowego: a) Tendencja do powstawania dużych nie zawsze akceptowanych różnić w majątku, dochodach, poziomie, stylu życia, b )Istnienie dób publicznych – są dystrybuowane poza rynkiem, dostęp do nich nie jest według ceny, się efektywne ekonomicznie c) Ma naturalną cechę do deformacji polegającą na odchodzeniu od konkurencyjnych dóbr. Rynek staje się instrumentem wykorzystywanym w celu osiągnięcia wysokich korzyści. Obok regulacji rynkowej występuje regulacja państwowa. W różnych państwach zakres regulacji państwowej jest różny. Różnice dotyczą też UE. Porównanie UE z USA:

• Zakres rynku jest mniejszy UE niż w USA

• Zakres regulacji państwowej w UE jest większy niż w USA

• Efektywność ekonomiczna jest niższa w UE niż w USA (ale nie daje bezpieczeństwa socjalnego)

• PKB na jednego zatrudnionego w USA jest blisko o 50% wyższa niż w UE

• W UE przeważa model socjalny z dużym udziałem państwa i instytucji unijnych

• Niższy poziom techniczny jest w UE niż w USA

ROZWÓJ SYSTEMU RYNKOWEGO- Narodził się w wyniku upadku feudalizmu. W wyniku dojścia do głosu przedsiębiorców / kapitalistów, którzy funkcjonowali w inny sposób niż feudałowie. Feudałowie byli nastawieni na konsumpcję, pozycja była ze względu na pozycję społeczną, ze względu na posiadany majątek. U przedsiębiorców decydował poziom wykształcenia, chęć do pracy. Kapitalista stara się o to by zwiększać majątek, nawet kosztem swojej osobistej konsumpcji. Kapitalizm szybko pokonał feudalizm, ze względu na swoje cechy, bo tu chodziło o zysk, to on jest najważniejszy oraz konkurencja, która jest silnym motywem do efektywności. Rozwój systemy rynkowego można podzielić na 3 etapy:

1. Kapitalizm wolnokonkurencyjny – panował do przełomu XIX / XX w państwach wysokorozwiniętych

2. Kapitalizm monopolistyczny – charakteryzował się wolną konkurencją. Jest obecny do dziś

Rozwój systemu rynkowego w Europie. Można jego historię podzielić na etapy:

• Gospodarka rynkowa / kapitalistyczna wolnokonkurencyjna – zapanowała od początku istnienia systemu rynkowego w Europie Zachodniej – jest to przełom XVII/XVIII wieku, natomiast w Europie Wschodniej zacznie później. Koniec kapitalizmu przypada na przełom XIX/ XX wieku w Europie Zachodniej
  Opiera się na swobodnej, nieskrępowanej grze sił rynkowych:

• popyt – tworzą nabywcy dysponujący odpowiednimi dochodami

• podaż – tworzą wszyscy Ci co chcą produkować, sprzedawać

• cena rynkowa – siła wypadkowa między dążeniami i oczekiwaniami nabywców z jednej strony i z drugiej strony sprzedawców

Aby taka gra mogła się toczyć muszą być spełnione warunki:

• musi istnieć wielu sprzedawców i nabywców – dlatego każdy nabywać może kupować różne towary i wielu sprzedawców

• decyzje sprzedawców i nabywców mają zapadać swobodnie, bez żadnego wpływu. Szczególnie państwo nie powinno się wtrącać w te decyzje.
  W XIX rynek funkcjonował żywiołowo, samoistnie jako mechanizm wzajemnych, nieustannych dostosowań podaży, popytu i ceny – w związku z tym cena nie zależy od nikogo, ani od żadnego sprzedawcy, ani od nabywcy, czyli od wszystkich sprzedawców i nabywców, a w związku z tym, że jest ich wielu to żaden z nich nie ma bezpośredniego wpływu na cenę. Warunki te są wartością obiektywną. Nabywca musi się dostosować się do ceny jaka obecnie panuje na rynku. W tej sytuacji wszyscy mają wyrównane szanse, każdy podmiot może osiągnąć sukces

• konkurencja sama w sobie zakłada polaryzację, czyli nierówność – jedni upadają a jedni zwyciężają – ci co odnieśli sukces dążą do tego by go zwiększać, a Ci co upadli dążą do podniesienie się z tego upadku, ale zazwyczaj jeszcze bardziej upadają. Powstaje przepaść między grupami społecznymi, przekroczenie tej przepaści jest teoretycznie możliwe, ale praktycznie bardzo trudne, ta przepaść dzieli społeczeństwo coraz bardziej. Gdyby tego nie było to nie mogłoby być gospodarki rynkowej

W XVII/XVIII wieku pojawili się liderzy – ci którym się udało, oni osiągali sukces. Było dużo ludzi drobnych i grupa liderów, wśród nich byli ważniejsi i mniej ważni. Jak ukształtuje się jakaś mała grupa społeczna liderów to dąży się do tego by wynikły między nimi porozumienia

• Monopole – powstają drogą naturalną, sam mechanizm rynkowy wyłania z siebie grupę czołowych podmiotów, którzy między sobą zwierają pisaną lub niepisaną umowę by zwiększać swoje zyski. Niektóre monopole miały charakter formalno-prawny i je można było likwidować, ograniczać przy pomocy ustawodawstwa antymonopolowego. Już w XIX wieku zauważono, że monopole dążą do tego by wzbogacić się kosztem całej reszty.
  XIX wiek ustawa monopolowa – administracja rządowa nie pozwalała na tworzenie się struktur monopolistycznych
  Działania antymonopolowe są mało skuteczne

Monopole się rozwijały – weszły w stosunki międzynarodowe

Korporacje transnarodowe – działają nawet w kilkudziesięciu państwach, zdobyły ogromne kapitały

Wolna konkurencja zeszła na dalszy plan, już praktycznie nie istnieje. Od początku XX wieku wolna konkurencja przekształca się w monopol. Największe korporacje transnarodowe realizują co najmniej 2/3 handlu narodowego.

Wielkie monopole rosły w siłę wpływając na różne sfery życia

Interwencja państwa. Aparat państwa zależy od elektoratu. We współczesnym świecie stopniowa rola państwa rośnie. W państwach rynkowych coraz większą rolę odgrywa państwo – udział państwo w nowo wytworzonym produkcie, czyli PKB. Poszczególne państwa rynkowe partycypują w wielkości kilkudziesięciu procent. Jakiś procent wytworzonego PKB przejmuje państwo, m.in. za pomocą przymusu. Obok rynku ma również miejsce regulacja państwowa. Zamiast o systemie rynkowym zaczyna mówić się o systemie mieszanym, w związku z dużym udziałem państwa. Współczesny system rynkowy nie odpowiada wyobrażeniom o wolnej konkurencji. Gospodarka wolnorynkowa z wolnokonkurencyjnej przekształciła się w monopolistyczną z dużym udziałem państwa. Gospodarka rynkowa ewoluowała w dużym stopniu i znalazło to swój wyraz w ewolucji stosunków własnościowych. W XIX wieku dominowała własność jednoosobowa. Właściciel nie był osobą anonimową dla swoich pracowników. Monopolizacja jednak wymagała dużych kapitałów. Jak mogą powstać duże kapitały ? – drogą pączkowania małych kapitałów, musi być współpraca pokoleń między sobą. Centralizacja kapitału – skupienie, zcentralizowanie małych kapitałów w jedną całość. Utworzono spółki, a największe znaczenie zyskała spółka akcyjna. Drogą tworzenia spółki można zorganizować duży kapitał, co powstanie w krótkim czasie. Spółka akcyjna – daje najlepsze warunki do tworzenia kapitałów. Mając niewielki kapitał można kontrolować ogromny kapitał

Dominujące znaczenie obecnie ma własność kolektywna w formie spółek. Własność osobowa straciła na znaczeniu, pojawiły się różne spółki, które są kierowane przez wyspecjalizowanych w zarządzaniu spółki akcyjnej ludzi zwanych managerami, którzy często funkcjonują w formie anonimowej – pracownicy nie wiedzą dla kogo pracują i czyją własnością jest ta firma i ogólnie jaka jest ich sytuacja. Wielkie monopole celowo starają się zachować symbole związane z daną firmą, np. Opel – założona przez Opla, a jest to własność koncernu amerykańskiego. W ramach własności monopolowej / spółek można zaobserwować

• Wzrost profesjonalizacji zarządzania

• Wzrost liczby posiadaczy akcji – akcje są środkiem gromadzenia kapitału i są one dostępne dla wszystkich, w związku z czym tych akcjonariuszy jest bardzo dużo i każdy akcjonariusz jest współwłaścicielem tego kapitału

• Wzrost roli państwa – państwo wchodzi w stosunki z innymi państwami, powstają struktury organizacji międzynarodowych

• Wzrost znaczenia polityki państwa

• Wzrost wydatków publicznych państwa – budżety państwa stają się coraz większe, pomimo tego presja na dalsze wydatki związana z funkcją interwencyjną, że te państwa muszą najczęściej korzystać jeszcze z kredytów i powstaje dla nich samych, że dług publicznych jest za duży i niemożliwy do spłacenia i z powodu tego interwencjonizmu można wpaść w pułapkę finansową

• Wzrost deficytu budżetowego – co może być przyczyną upadku struktur państwowych [Współczesny system gospodarczy polega na dwóch podmiotach na rosnącej roli państwa i na rynku]

Zalety i wady czynników regulujących współczesnych proces gospodarczy ( rynek i państwo) RYNEK

• Zalety

  • Tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych – charakteryzuje się największą z możliwych racjonalizacją ekonomiczną

  • System motywacyjny – konkurencja zmusza wszystkich do efektywnych działań

  • Wysoka innowacyjność gospodarki

  • Duża elastyczność gospodarki – przedsiębiorca musi być ciągle gotów do zmiany swojego działania

  • Tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej – w systemie rynkowej zawsze panuje co najmniej równowaga między podażą a popytem, a nawet nadwyżka podaży nad popytem – pełna równowaga rynkowa

• Wady

  • Mechanizm rynkowy sam w sobie zawiera czynniki ograniczające działalność rynku – tendencja do monopolizacji – powstają grupy liderów, które uzurpują sobie prawo do narzucania swoich rozwiązań innym uczestnikom rynku

  • Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych – polegają na negatywnych skutkach ponoszonych przez osoby trzecie nie mające związku z daną działalnością

  • Tendencja do powstawania dużych, nie zawsze akceptowanych społecznych różnic w dochodach majątku poziomu życia – duże różnice mogą być jeśli są społeczne akceptowane, a jeśli nie są to mogą zagrozić podstawom funkcjonowania całego tego systemu

  • System rynkowy nie rozwiązuje problemu dóbr publicznych – dobra publiczne są dystrybuowane poza rynkiem, zazwyczaj przez aparat państwowy i one nie mają nic wspólnego z systemem rynkowym i mechanizm rynkowy dąży do likwidacji dóbr publicznych i zastąpienia ich dobrami rynkowymi – system rynkowy nie zapewnia właściwego funkcjonowania usług publicznych. PAŃSTWO:

  • Polityka gospodarcza
    Merkantylizm – przypadał na XVI i XVII wiek. Była stosowana w Niderlandach, Francji, Hiszpanii, Portugalii i niektórych państwach niemieckich, a WB doszła do mistrzostwa w tej dziedzinie. Państwo powinno podjąć głęboką interwencję w sprawy gospodarcze inicjując znacznie przyspieszenie rozwoju gospodarczego przy pomocy zasobów i czynników o charakterze ekonomicznym, prawo-administracyjnym oraz militarnym. Interwencja miała polega na rozwoju produkcji na szeroką skalę, w związku z czym trzeba było tworzyć nowe formy produkcyjne – manufaktury – fabryki, ogromne podmioty wytwarzające ogromną liczbę produktów, z których znaczna część była na zaopatrzenie armii. Nastąpiło uprzemysłowienie. Manufaktura później stopniowo zaczęła przekształcać się w fabrykę. Produkcja wymaga infrastruktury, co wymaga rozwoju transportu – rozwój infrastruktury transportowej – drogi śródlądowe, morskie, kolejowe, drogowe

W WB chodziło głownie o transport morski – aby go rozwinąć trzeba było utworzyć Foltę wojenną i pokonać inne potęgi morskie – najpierw wypuszczano flotę, a później za nimi szli przedsiębiorcy prowadzący różne formy gospodarcze korzystający z ochrony armii
Handel na szeroką skalę rozwinięty – wymagał silnej armii – importowanie surowców, materiałów i siły roboczej z krajów słabo rozwiniętych, kolonii do swojego kraju, przetwarzanie na wyroby przemysłowe i eksportowanie
zyskano rynek surowcowy i rynek zbytu – warunkiem było posiadanie silnej siły militarnej
Skutkiem tych działań był rozwój gospodarczy państw stojących na czele świata, a Anglia stała się najbardziej rozwinięty krajem na świecie. Towarzyszyły temu zdobycze terytorialne na innych kontynentach. W Europie wschodniej nie było to popularne, nie było prawie wcale manufaktur, dróg transportowych, gospodarka morska była słaba. Po okresie merkantylizmu nastąpił zwrot w poglądach państwa – zwyciężyli liberałowie, których krajem była Anglia – klasyczna ekonomia na czele z Adamem Smithem – doktryna liberalna przewidywała, że państwo bezpośrednio do gospodarki ingerować, a powinno zapewnić jak najlepsze, najbardziej sprzyjające ogólne warunki rozwoju gospodarczego (praworządność, ochrona własności prywatnej, ochrona przedsiębiorczości. Liberalne państwo to nie znaczy słabe państwo. Liberalizm oznacza, że państwo ma przestrzegać surowo prawa, które musi być egzekwowane bardzo skutecznie. Liberałowie ustanowili zasady życia społecznego bardzo praworządne i bezpieczne – nie ma naruszania własności itd. Kryzys gospodarczy – spowodował utratę zaufania do doktryny liberalnej. Rozwój interwencjonizmu państwowego, np. tzw. polityka nowego ładu w USA wprowadzona przez Roosvelta; Kayens – jeden z najważniejszych ekonomistów światowych – uzasadnił potrzebę interwencji i wykazał, że doktryna liberalna ma duże słabości, rozpoczął okres liberalizmu gospodarczego. I WŚ – załamanie liberalizmu. Państwowe centralne planowanie gospodarki, np. Francja. Po II WŚ zapanował okres długiej wysokiej koniunktury – powrót do koncepcji liberalnej. Powstały nowe kierunki w doktrynie liberalnej: monetaryzm – zwolennikiem Milton Friedman, kierunki neoliberalne. Liberalizm odzyskał część straconych pozycji. Z czasem doszło do odrodzenia interwencjonalizmu i zepchnięcia liberalizmu na dalszy plan. Obecnie w europie Zach. trwa spół między zwolennikami interwencji państwa a między neoliberałami, którzy uważają, że należy redukować interwencję państwa – spór nierozwiązalny. Popularność liberalizmu i interwencjonalizmu zależy od:

• Koninktury

• Tradycji – np. w Niemczech wszystko opiera się na tradycji – państwo zawsze miało wysoki autorytet

• Osiągnięty poziom rozwoju – im wyższy poziom rozwoju tym większe nastawienie ku liberalizacji, a niski poziom rozwoju wypływa na zwiększenie interwencjonalizmu