Chorobotwórczość to zdolność jednego organizmu (zwanego patogenem) do wywoływania choroby u innego organizmu.

Zakażenie – wtargnięcie do organizmu drobnoustrojów chorobotwórczych.

W celu wywołania choroby muszą one pokonać odporność organizmu. Jeżeli wrota zakażenia znajdują się w pobliżu miejsca występowania infekcji mówi się o zakażeniu miejscowym. Gdy zakażeniu towarzyszą objawy ogólnoustrojowej reakcji zapalnej taki stan nazywa się sepsą.

Rodzaje zakażeń

• zakażenie podkliniczne (utajone, bezobjawowe) – zakażenie przebiegające bez objawów choroby

• zakażenie poronne – o łagodnym i krótkotrwałym przebiegu

• zakażenie miejscowe

• zakażenie uogólnione (posocznica)

• zakażenie pokarmowe – zakażenie wywołane przez drobnoustroje chorobotwórcze znajdujące się w pokarmie i wodzie, które dostały się przez układ trawienny

• zakażenie wewnątrzszpitalne (zakażenie szpitalne) – każde zakażenie związane z pobytem w szpitalu.

• zakażenie mieszane – jednocześnie wywołane przez kilka różnych patogenów

• zakażenie kropelkowe – infekcja wywołane przez zarazki znajdujące się we wdychanym powietrzu

• zakażenie endogenne (samozakażenie, autoinfekcja) – zakażenie wywołane przez florę rezydentną (bytującą w organizmie człowieka); większość z nich to zakażenia oportunistyczne

• nadkażenie (superinfekcja) – ponowne zakażenie tym samym zarazkiem w czasie trwania leczenia lub rekonwalescencji

• reinfekcja – ponowne zakażenie tym samym patogenem po wyzdrowieniu

• zakażenie oportunistyczne

Zakażenie oportunistyczne – endogenne zakażenie charakterystyczne dla osobników o obniżonej odporności (u człowieka głównie spowodowane przez AIDS), ale także wskutek immunosupresji (przy transplantacjach) oraz przy stosowaniu antybiotyków (niszczenie flory fizjologicznej). Czynnikiem tych zakażeń są głównie patogeny uznawane do niedawna za niechorobotwórcze (np. zakażenia florą rezydentną).

• Pierwotniakowe

• kryptosporydioza (wodnista biegunka)

• toksoplazmoza (zajęcie ośrodkowego układu nerwowego lub jako zapalenie płuc)

• grzybicze

• kandydoza jamy ustnej, przełyku i dalszych odcinków przewodu pokarmowego, a także płuc

• kryptokokoza (zapalenie płuc, ciężkie zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu)

• zakażenie - najczęściej spotykane zakażenie oportunistyczne u chorych na AIDS - zapalenie płuc o ciężkim i nawracającym przebiegu, wymagające leczenia szpitalnego; w 50 proc. przypadków jest pierwszym objawem AIDS

• wirusowe

• cytomegalia (zajęcie układu pokarmowego, siatkówki, zapalenie płuc)

• zakażenia wirusem opryszczki

• półpasiec o ciężkim przebiegu

• bakteryjne

• poantybiotykowe zapalenie jelit

• wywołane przez prątki gruźlicy (gruźlica płuc, częste są postacie nietypowe)

• posocznice salmonellozowe

Zakażeniom tym zazwyczaj towarzyszą nowotwory (mięsaki, chłoniaki).

Rezerwuar, możliwość przeniesienia się zarazków na rośliny, zwierzęta lub ludzi z przyrody zakażonej.

Droga szerzenia się chorób, inaczej droga zakażenia – to sposób i mechanizm przenoszenia zakażenia.

• przeniesienie bezpośrednie

• bezpośrednia styczność (droga kontaktowa) z chorym lub nosicielem przy pocałunkach, kontakcie seksualnym (także analnym i oralnym), podczas pielęgnacji lub leczenia chorych (przeniesienie jatrogenne). Przeniesienie z jednej osoby na drugą, które nie są w relacji matka - dziecko nosi nazwę przeniesienia horyzontalnego.

• bezpośrednia styczność z chorym zwierzęciem

• zakażenia własnymi pasożytami np. owsika

• zakażenie wertykalne, od matki na dziecko, mogące nastąpić poprzez:

• drogę łożyskową (wrodzone postacie chorób: różyczka, toksoplazmoza)

• w czasie porodu (droga pochwowa, na przykład zakażenie opryszczkowe

• karmienie piersią

• przeniesienie pośrednie

• zakażona krew (również rodzaj przeniesienia jatrogennego)

• kontakt skóry z materiałem zanieczyszczonym

• przeniesienie rękoma (droga fekalno-oralna)

• droga pokarmowa (nośnikiem pokarm, woda, mleko)

• kropelkowa - w wyniku kichania lub kaszlenia na inną osobę. W ten sposób przenosi się wiele chorób, m.in.:ospa wietrzna, nagminne zapalenie przyusznic, przeziębienie, grypa, angina, gruźlica, odra, różyczka

• inhalacyjna - gdy mikroorganizm pozostaje w powietrzu przez dłuższy czas

• wektory – żywi przedstawiciele : stawonogi (muchy, komary, wszy, pchły), gryzonie.

• zakażenie poprzez glebę w której znajdują się zarazki

Źródło zakażenia to siedlisko patogenów, takich jak wirusy, bakterie, pasożyty i grzyby chorobotwórcze. Może nim być osoba zarażona, przedmiot, żywność itp., które miały styczność z patogenem i są jego bezobjawowymi nosicielami, lub sami chorują na chorobę przez niego wywoływaną.

Epidemia – wzrost zachorowań w danym czasie na danym terenie (występowanie w określonym czasie i na określonym terenie przypadków zachorowań, zachowań lub innych zjawisk związanych ze zdrowiem w liczbie istotnie większej niż oczekiwana)

Endemia – stan zgodny z występowaniem zachorowań

W epidemiologii endemią nazywa się stałe występowanie zachorowań na określoną chorobę (np. chorobę zakaźną) na danym obszarze w liczbie utrzymującej się przez wiele lat na podobnym poziomie.

Pandemia – „epidemia” na całym świecie.

Pandemia – epidemia obejmująca rozległe obszary, np. cały kontynent lub nawet świat; epidemia danej choroby zakaźnej, występująca w tym samym czasie w różnych krajach i na różnych kontynentach.

Nosicielstwo – stan organizmu, w którym następuje przechowanie choroby bezobjawowo i utrzymuje się przez dłuższy okres czasu (żółtaczka A, B, C, gronkowiec, HIV)

Zaraźliwość – zdolność przenoszenia się drobnoustroju chorobotwórczego na nową osobę.

Drobnoustroje – organizmy jednokomórkowe (grzyby, wirusy, bakterie, sinice, pierwotniaki, glony)

1. Wirusy – małe drobnoustroje (skomplikowane cząsteczki organiczne nie posiadające struktury komórkowej, zbudowane z białek i kwasów nukleinowych. Zawierają materiał genetyczny w postaci RNA (retrowirusy) lub DNA, wykazują jednak zarówno cechy komórkowych organizmów żywych, jak i materii nieożywionej)

Rodzaje:

• bryłowe

• spiralne

• kuliste

Rozmnażają się przez podział. Odżywiają się komórkami obok, są pasożytem.

Wirusy:

• bakteryjne

• roślinne (RNA zakażają rośliny)

• zwierzęce (mogą być zmutowane przez rośliny, RNA, DNA)

• nosówka, wścieklizna

• katar, ospa

1. Bakterie – organizmy jednokomórkowe (cylindryczne, kuliste, pałeczkowe) Odżywiają się, rozwijają, rozmnażają się samodzielnie. Maja funkcje życiowe. Rozmnażają się przez podział na dwie równe części:

• Właściwe

• Śluzowe

• Krętki

• Nitkowe

Pomagają w procesach gnilnych

Odporność organizmu zależy od zdolności odróżniania elementów własnego ustroju od elementów obcych.

Istnieją dwa rodzaje odporności:

• Odporność wrodzona, czyli nieswoista ma za zadanie ochronę organizmu przed wnikaniem do niego groźnych drobnoustrojów i szybkiego niszczenia tych, którym udało się przedostać do jego wnętrza. Jest to podstawowa forma odporności każdego osobnika, uwarunkowana genetycznie.

• Odporność nabyta, czyli swoista jest rodzajem odporności wykształconej wskutek styczności organizmu z rożnymi patogenami. Jej zadaniem jest rozpoznawanie i zwalczanie określonych, specyficznych antygenów.

Wyróżniamy dwie drogi realizacji odporności swoistej.

• odporność komórkowa, w której reakcja immunologiczna polega na bezpośrednim atakowaniu chorobotwórczego drobnoustroju przez limfocyty.

• odporność humoralna, polegająca na wytwarzaniu przez limfocyty specyficznych przeciwciał niszczących cząsteczki patogenne.

Rodzaje barier zewnętrznych:

• krew, łzy, ślina, skóra

Bariera mechaniczna

• zwierzęce skóra, pióra, wosk, skorupa

• chemiczne pot, ślina, łza, kwas solny

• biologiczna działanie antybiotyków

Uodparnianie: immunizacja; zwiększanie odpowiedzi immunologicznej, a tym samym odporności na czynniki mikrobiologiczne, a także wewnątrzustrojowe np. nowotwory. W zależności od zastosowanej metody wyróżnia się Uodparnianie czynne i bierne. Czynne polega na stosowaniu antygenu nieaktywnego lub o zmniejszonej aktywności chorobotwórczej (atenuowane)

<Atenuacja, odzjadliwianie - sztuczne otrzymywanie odmian patogenów (wirusów, grzybów, bakterii) o znacznie obniżonej zdolności do wywoływania chorób (wirulencji) przy równoczesnym zachowaniu ich immunologicznego oddziaływania na organizm, w celu wyprodukowania szczepionki.

Atenuowany ustrój chorobotwórczy jest nadal żywy, ale niezdolny do wywołania choroby. Podanie takiego osłabionego drobnoustroju powoduje wytworzenie przez organizm osobnika szczepionego przeciwciał przeciw niemu, a więc wywołaniu odpowiedzi na czynnik chorobotwórczy.

Atenuacji dokonuje się: prowokując mutacje (używa się w tym celu różnych mutagenów), zmieniając temperaturę namnażania oraz ograniczając ilość części składników w podłożu>

w postaci szczepionek, co stymuluje powstanie odpowiednio ukierunkowanej odpowiedzi układu odpornościowego (odpowiedź humoralna bądź komórkowa). W uodparnianiu czynnym pomocny jest obowiązkowy kalendarz szczepień ochronnych u zdrowych niemowląt i dzieci. Uodparnianie bierne jest przenoszeniem przeciwciał lub zdolnych do odpowiedzi na dany antygen limfocytów z osobnika odpornego (niekiedy innego gatunku) na osobnika nieodpornego (stosowanie antytoksyn surowic odpornościowych, immunoglobulin)

1. czynne szczepienia:

1. Żywe

• bakteryjne (przeciw gruźlicy)

• wirusowe (ospa, różyczka)

1. inaktywowane – posiadają martwe lub nieżywe drobnoustroje

• bakteryjne (cholera)

• wirusowe (wścieklizna)

1. anatoksyny – zawiera cząsteczki toksyczne, chemiczne (tężec, botulina – jad kiełbasiany)

2. płynne i wysuszone

3. monowalentne – działa przeciw grypie, są monogenowe

4. poliwalentne – (skojarzone) mają więcej niż jeden antygen

1. bierne szczepienia:

• surowica

• immunoglobulina (czysty preparat)

• antytoksyny (środki chemiczne, toksyny bakteryjne)

Dezynfekcja (odkażanie) – postępowanie mające na celu maksymalne zmniejszenie liczby drobnoustrojów w odkażanym materiale. Dezynfekcja niszczy formy wegetatywne mikroorganizmów, a nie zawsze usuwa formy przetrwalnikowe. Zdezynfekowany materiał nie musi być jałowy. Dezynfekcja, w przeciwieństwie do antyseptyki dotyczy przedmiotów i powierzchni użytkowych.

Wyniki dezynfekcji zależą od trzech czynników:

• drobnoustroju – gatunek, liczba, aktywność fizjologiczna,

• środka dezynfekcyjnego – właściwości chemiczne i fizyczne, stężenie, czas działania,

• środowiska – temperatura, wilgotność, pH, obecność materii organicznej, poziom kationów

Do dezynfekcji stosuje się metody fizyczne (para wodna, promieniowanie UV) i chemiczne (chlor, kwasy, alkohol, zasada, jodyna)

Sterylizacja, wyjaławianie – jednostkowy proces technologiczny polegający na zniszczeniu wszystkich, zarówno wegetatywnych, jak i przetrwalnikowych form mikroorganizmów.

Sterylizacji można dokonać

• mechanicznie

• fizycznie

• chemicznie

Najczęściej używa się metod fizycznych.

Prawidłowo wysterylizowany materiał jest jałowy – nie zawiera żadnych żywych drobnoustrojów (także wirusów) oraz ich form przetrwalnikowych.

Wyróżnia się następujące metody wyjaławiania:

• Wyżarzanie lub spalanie

• Sterylizacja suchym gorącym powietrzem

• Sterylizacja nasyconą parą wodną pod ciśnieniem

• Sterylizacja przez sączenie

• Sterylizacja promieniowaniem

• jonizującym

• UV

• mikrofalowym

• Sterylizacja gazami

• tlenkiem etylenu

• formaldehydem

• ozonem

• Sterylizacja roztworami środków chemicznych

• aldehydu glut arowego

• kwasu nadoctowego

• Sterylizacja plazmowa (np. przy światłowodach – wysoka temperatura)

Antyseptyka (dosłownie: zapobieganie gniciu) – postępowanie odkażające, mające na celu niszczenie drobnoustrojów na skórze, błonach śluzowych, w zakażonych ranach.

W przeciwieństwie do dezynfekcji, antyseptyka nie dotyczy odkażania przedmiotów.

Aseptyka - postępowanie mające na celu dążenie do jałowości bakteriologicznej pomieszczeń, narzędzi, materiałów opatrunkowych i innych przedmiotów w celu niedopuszczenia drobnoustrojów do określonego środowiska, np. otwartej rany operacyjnej.

Aseptyczność jest to stan, w którym pomieszczenia, środki opatrunkowe, leki, narzędzia chirurgiczne i ręce operatora są wolne od żywych drobnoustrojów chorobotwórczych. Zapewnia to dokładne mycie i dezynfekowanie dłoni oraz stosowanie przez zespół operacyjny wyjałowionych masek, fartuchów, rękawiczek, narzędzi oraz odpowiednie przygotowanie sali operacyjnej (mycie, sterylizowanie sal poprzez naświetlanie promieniami ultrafioletowymi, powietrze jest przepuszczane przez filtr zanim trafi do sali operacyjnej) i pola operacyjnego. Oznacza to także działania, zabezpieczające przed zakażeniem.

Zakażenie szpitalne – zakażenie, związane z pobytem w szpitalu, wtórne do podstawowego stanu pacjenta. Dotyczy zarówno pacjenta, jak i personelu. Najczęściej uznaje się zakażenie za szpitalne, jeśli wystąpiło 48 - 72 godzin od przyjęcia lub wypisania ze szpitala. Dla zakażenia o długim okresie wylęgania (HBV, HCV, HIV, gruźlica) przyjmuje się okres od 2 tygodni do wielu lat.

W niektórych przypadkach definicja zakażenia szpitalnego jest nieco inna:

• u noworodków za zakażenie szpitalne przyjmuje się zakażenie, które wystąpiło po upływie 48 godzin od porodu, a przed porodem u matki nie istniało zakażenie,

• w przypadku zakażenia miejsca operowanego (d. zakażenie rany operacyjnej) u pacjenta niezakażonego przed zabiegiem za zakażenie uznaje się zakażenie, które wystąpiło w ciągu miesiąca od zabiegu, a jeśli pacjent ma wszczepione ciała obce (np. implanty ortopedyczne), w ciągu roku od zabiegu.

Wyróżnia się zakażenia szpitalne:

• egzogenne - spowodowane przez drobnoustroje dominujące w środowisku szpitalnym;

• endogenne - spowodowane przez własną, naturalną florę pacjenta, np z powodu obniżonej odporności.

Środowisko a zdrowie człowieka

Do środowiska należą:

• Gleba

• Wody, lasy

• Klimat, atmosfera

• Rzeźba terenu

• Budowa geologiczna

• Zwierzęta

Zagrożenia ekologiczne to:

• Metale ciężkie

• Kwaśne deszcze

• Zwiększenie się dziury ozonowej

• Efekt cieplarniany

• Śmierć

Zanieczyszczenia środowiska: stan środowiska wynikający z wprowadzania do powietrza, wody lub gruntu, substancji stałych, ciekłych lub gazowych lub energii w takich ilościach i takim składzie, że może to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne niekorzystne zmiany np. korozję metali.

Czynniki wpływające na nasze zdrowie:

Są to: biologia, środowisko, styl życia oraz opieka zdrowotna. Zdrowie można więc zachować i polepszyć nie tylko dzięki zastosowaniu zaawansowanej nauki o zdrowiu, ale także poprzez wybór prawidłowego stylu życia.

Styl życia pojęcie wprowadzone do psychologii przez Alfreda Adlera, dotyczy indywidualnego, swoistego dla danego człowieka sposobu bycia: ogółu motywów, cech, zainteresowań, wartości, zachowania, sposobu postrzegania świata i reagowania na niego. Zależy od norm społecznych, środowiska w którym człowiek sie identyfikuje są to również osobiste przekonania oraz wartości. Zależy od ogólnej ekonomicznej i politycznej struktury społeczeństw.

Polityka Zdrowotna Państwa

Epidemiologia – nauka badająca wpływ czynników środowiskowych na występowanie chorób w populacji lub wpływających na stan zdrowia ludności.

Osiąga ten cel przez badanie:

• rozpowszechnienia chorób, czyli częstości występowania i rozmieszczenia chorób w danej populacji ludzkiej

• rozpowszechnienia inwalidztw i ich przyczyn

• rozpowszechnienia zgonów i ich przyczyn.

Zdobywa te informacje przez pomiar:

• pozytywnych mierników stanu zdrowia:

• dotyczących rozwoju fizycznego

• oceny sprawności fizycznej

• ustalenia wskaźnika wydolności

• negatywnych mierników stanu zdrowia:

• dotyczących chorób

• ustalenie zapadalności

• ustalenie chorobowości

• dotyczących zgonów

• ustalenie umieralności

• ustalenie śmiertelności.

Badania te dotyczą określonych populacji. Z reguły czynnikiem decydującym o określeniu populacji jest:

• wiek

• miejsce zamieszkania

• narażenie na czynniki ryzyka wystąpienia danego schorzenia

Determinanty zdrowia

CZYNNIKI	DROGI NARAŻENIA	ŚRODOWISKO ŻYCIA I PRACY	CZYNNIKI INDYWIDUALNE
Fizyczne	Droga oddechowa i zanieczyszczenie powietrza	Warunki mieszkaniowe	Czynniki genetyczne
Chemiczne	Spożywanie skażonej żywności i wody	Szkoły	Rozwój
Biologiczne	Kontakt z produktami nie przeznaczonymi do spożycia	Miejskie, Wiejskie i Przemysłowe	Wiek
Zmiany klimatyczne i ekstremalne warunki pogodowe	Ekspozycja wieloczynnikowa	Miejsca wypoczynku	Styl życia
		Miejsce pracy	Cechy fizjologiczne
		Środki transportu
		Sieci społecznego wsparcia oraz środowisko społeczne
		Nierówności socjoekonomiczne
		Przemoc i inne zachowania skierowane przeciwko społeczeństwu

 

Opieka Zdrowotna w Polsce

System opieki zdrowotnej w Polsce - zespół osób i instytucji mający za zadanie zapewnić opiekę zdrowotną ludności. Polski system opieki zdrowotnej oparty jest na modelu ubezpieczeniowym.

Zgodnie z artykułem 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, każdy obywatel Polski ma prawo do ochrony zdrowia. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.

Obecnie system kształtowany jest przez dwie podstawowe ustawy:

• ustawę o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych,

• ustawę o zakładach opieki zdrowotnej.

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 lutego 2004 r. (Dz. U. z dnia 27 lutego 2004 r.)

W sprawie szczegółowych wymagań sanitarnych, jakim powinny odpowiadać zakłady fryzjerskie, kosmetyczne, tatuażu i odnowy biologicznej