6. Systemy partyjne- kształtowanie i zmiana.

6.1 System partyjny definicje:

-System partyjny to układ znaczących partii w obrębie danego państwa.

- Maurice Duverger : S.P. jako formy i sposoby koegzystencji partii Polit. W danym kraju.

- Jean Blondel : S.P to pewna konfiguracja która w danym kraju powstaje jako skutek wymogów prawnych oraz wzajemnego oddziaływania na siebie partii Polit.

- G.Sartorii: system partyjny to system interakcji wynikający z konkurencji pomiędzy partiami.

W podanych definicjach autorzy stwierdzają że na system partyjny oprócz partii składają się też ich wzajemne relacje. Blondel odróżnia sytuację w której partie wzajemnie na siebie oddziałują i tworzą w ten sposób prawdziwy system i sytuację kiedy partie tylko koegzystują bez wzajemnych oddziaływań.( dzieję się tak gdy partie reprezentują zamknięte grupy społ. Np. plemiona) W sytuacji koegzystencji ich siła i liczba są bardziej przypadkowe i mało stabilne niż w przypadku gdy oddziałują na siebie i tworzą system partyjny.

Czynniki wpływające na charakter interakcji:

-Prawne reguły określające m.in. ramy działania partii. Przepisy określające sposób organizowania wyborów i rozdziału mandatów, finansowania partii, reguły określające sposób prowadzenia kampanii czy też wymogi organizacji wewnętrznej jakie partia musi spełnić aby funkcjonować w danym systemie Polit.

- Rozwiązania ustrojowe np. system prezydencki czy parlamentarno gabinetowy, sposób tworzenia rządu i jego dymisji.

-Uwarunkowania społeczne: relacje między partiami a popierającymi je grupami społ..Ważne jest, czy Partie odzwierciedlają najważniejsze podziały strukturalne w społ. Czy też ich relacje z wyborcami opierają się na innych zasadach.

6.2 Wybrane typologie systemów partyjnych.

Najpopularniejsze podejście to takie które za podstawowe kryterium typologii przyjmuje przyjmuje liczbę partii w systemie. Wyróżnia się zatem najczęściej systemy dwupartyjne i wielopartyjne. Kategoria systemu jednopartyjnego budzi wiele kontrwersji, bo nie wszyscy sadza ze taki system istnieje.

-G. Sartorii przytacza opinie Maxa Webera i Sigmunda Numanna którzy twierdzili że partia przestaje nią być kiedy nie jest elementem konkurencji na wolnym rynku politycznym i nie jest w stanie wyrazić swobodnie formowanych opinii jeśli działa w systemie za zasadzie monopolu.

Sam Sartorii natomiast uznaje ze partia pozostaje partia ze względów organizacyjnych , bo najczęściej nie zmienia swojej formy i struktury nawet jeśli niszczy inne partie.

Jednak nie uznaje od systemu jednopartyjnego, bo system partyjny to system integracji między partiami. Sartorii proponuje taka syt. Określić mianem systemu państwowo-partyjnego( party-state system)wzajemne stosunki zachodzą między państwem a partia. Partia jest wówczas najczęściej instrumentem państwa.

System jednopartyjny uznają :Duverger ;podaje przykład Turcji pod rządami Kemala Paszy, i okres gdy na poludniu USA rządzila Partia Demokratyczna przez dłuższy okres czasu.

Blondel; rządy partii Instytucjonalno- Rewolucyjnej w Meksyku.

Joseph LaPalombara i Myron Weiner. Proponują rozróżnienie miedzy jednopartyjnością autorytarną (np. Hiszpania pod rządami gen. Franco) a jednopartyjnością pluralistyczną (meksykańska partia Instytucjonalno-Rewolucyjną.) i jednopartyjnością totalitarną( ZSRR czy ChRL)

Model dwupartyjny : Duverger uważa, że dwupartyjność odpowiada pewnej naturalnej tendencji w polityce że wybór Polit. W zasadzie zawsze ma postać alternatywy między lewica a prawicą i nie ma pozycji centrowej. Partia ulokowana w centrum będzie partią pomiędzy lewica a prawicą.

Co do systemu wielopartyjnego, autor stwierdza istnienie trójpartyjnego i czteropartyjnego. Uznaje ze powyżej czterech partii dalsza klasyfikacja w zasadzie jest niemożliwa.

Wdł. Blondela w państwach liberalnej demokracji wpływ na kształt systemu mają:

1. Liczba partii

2. Ich siła(wielkość poparcia wyborczego)

3. Ich charakterystyka ideowa

Na podstawie dwóch pierwszych kryteriów autor wyróżnia cztery postacie systemów partyjnych : dwupartyjne, dwu- i półpartyjne, system wielopartyjny z partia dominującą i system wielopartyjny bez partii dominującej

Dwupartyjny to taki,gdzie dwie partie uzyskują ok. 90% poparcia wyborczego. Każda z dwoch partii uzyskuje po ok. 45% poparcia.

System dwu- i półpartyjny: Najsilniejsza partia uzyskuje 45% głosów druga pod względem siły 40% trzecia w kolejności ok.15%. System ten nie jest nazwany trójpartyjnym bo nie można w praktyce zaobserwować trzech partii o mniej więcej porównywalnej sile poparcia WYBORCZEGO.

System wielopartyjny z partią dominującą ; jedna partia uzyskuje ok.45% poparcia, pozostałe w granicach 15-20%

System wielopartyjny bez partii dominującej :glosy SA mniej więcej równo rozłożone i każda otrzymuje po ok. 15-20% poparcia.

Typologia gordona Smitha, oparta na kryteriach jakościowych. Liczy się dla niego:

1. Wielkość głównych partii

2. Stanowisko,j akie partie posiadające reprezentacje parlamentarą zajmują wobec społecznie istotnych kwestii spornych.

Oba kryteria odnoszą wiążą się z możliwością tworzenia rządu. Pierwsze odnosi się do możliwości uzyskania przewagi ilościowej umożliwiającej utworzenie egzekutywy. Drugie, do możliwości układów koalicyjnych.

Smith wyróżnia trzy typy systemów partyjnych:

1. Nierównowagi

2. Rozproszenia

3. Równowagi

Ad.1. charakteryzuje się dominacją długotrwałą dominacja jednej partii polagajaca na tym, że w długich okresach czasu jedna i ta sama partia zdobywa na tyle znaczące miejsce ze jest niezbędna do utworzenia rządu.

Ad.2. Występuje, gdy działa w nim znaczna liczba partii, żadna nie ma pozycji dominującej a kilka z nich uzyskuje podobne poparcie wyborcze. Istotny jest brak polaryzacji między partiami.

Ad.3dwie partie lub dwa blooki partii otrzymują podobne poparcie wyborcze . np. wielka Brytania czy też Austria

Systemy równowagi i rozproszenia są związane z istnieniem wielu partii, różni je fakt że w systemie rozproszenia znaczna pozycje maja partie centrowe a w systemie zrównoważonych bloków, raczej nie.

Wdł. Sartoriego, nie wszystkie partie SA równie znaczące dla systemu. Jednym z najczęściej przyjmowanych wskaźników jest reprezentacja partii w parlamencie będąca wynikiem jej poparcia wyborczego. Ze względu na funkcje w rządzie ważnym wskaźnikiem jest tez zdolność koalicyjna partii. Nie zawsze pokrywa się ona z sila parlamentarna. Paria ma potencjal koalicyjny kiedy jest brana pod uwagę jako możliwy koalicjant. Jeśli nie, to nie jest zbyt znaczącą.

Są tez partie które znajdują się w ciągłej opozycji, mimo stosunkowo dużej siły parlamentarnej. Są to najczęściej partie antysystemowe, które samym swoim istnieniem wpływają na taktykę i konkurencje pozostałych ugrupowań. Partie takie mają potencjał SZANTAZU POLITYCZNIEGO.

Klasy systemów partyjnych wdł. Kryterium liczby partii wdl. Sartoriego.:

1. Jedna partia

2. System partii hegemonicznej

3. S.p. predominującej

4. S. dwupartyjny

5. System ograniczonego pluralizmu

6. Sys. Ekstremalnego pluralizmu

7. Sys. Zatomizowany

W systemach partii hegemonicznej i predominującej w obu partia ma zdecydowaną przewagę,z tym że zdobyta jest ona w wolnych,konkurencyjnych wyborach w systemie partii dominującej. A w sys. Hegemonicznej jest wynikiem innych czynników bo sys. wyborczy nie ma charakteru rywalizacyjnego.

Rozróznienie systemów ograniczonego pluralizmu ekstremalnego pluralizmu i systemu zatomizowanego opiera się na liczbie partii przy czym sys. Ogranicznego pluralizmu liczy od 3 do 5 partii, ekstremalny 6do 8, zatomizowany powyżej 10.

Spolaryzowany pluralizm : odległośc ideologiczna pomiedzy partiami-im wieksza polaryzacja tym partie SA dalej od siebie usytuowane na osi lewica-prawica. Okreslenie pluralizm odnosi się do formatu tego systemu ,czyli partii które go tworza.

Zajecia pozycji centrowej przez partię lub grupe partii niesie zasobą: dwustronna opozycje i odsrodkowa tendencje rywalizacji między partiami. Mechanika systemu jest taka,ze opozycyjne sily SA zarówno po lewej jak i po prawej stronie ich sily SA rozbite,.

Cechy spolaryzowanego pluralizmu:

• Tendencja odsrodkowa w rywalizacji ozn. Utrate wyborców centrowych w kierunku lewicy lub prawicy.

• Istnieje opozycja antysystemowa.

• Istnieje opozycja dwustronna

• Istnieje opozycja nieodpowiedzialna

• Rywalizacja jest silnie zideologizowana

• Rywalizacjia opiera się na przelicytowywaniu

• W systemie istnieje 5-6 partii

• Istnieja trzy bieguny rywalizacji

System umiarkowanego pluralizmu:

• W systemie SA przynajmniej trzy znaczące partie z których żadna nie zdobywa absolutnej większości.

• Istnieją dwa bieguny rywalizacji, relatywnie nieodlegle od siebie

• Kierunek rywalizacji jest dośrodkowy

• Nie ma opozycji antysystemowej

• Nie ma opozycji dwustronnej

System dwupartyjny

• Dwie partie zdolne są do konkurowania o absolutna większość parlamentarna

• Jedna z dwóch partii zdobywa tam większość

• Partia która zdobyła większość jest zdolna rządzić sama

• Uzasadnione jest oczekiwanie ze partie u władzy będą się zmieniały

System partii predominujacej

• Jedna partia uzyskuje niekwestionowana przewage w wyborach,przynajmniej w trzech nastepujących po sobie elekcjach.

• Wybory są rywalizacyjne.

6.3.1 Zmiany w europejskich systemach partyjnych w ostatnich dekadach XX wieku.

Na podział socjopolityczny składają się:

• Podziały społeczne, obejmujące takie kategorie jak zawód religia narodowość. Należą one do kategorii społ.

• Świadomość grupowej tożsamości

• Organizacja: podział socjopolityczny musi znaleźć wyraz w aktywności organizacyjnej np. partii Polit. Albo związku zawodowego itp.

Zamrożenie systemów partyjnych

Lipsett i Rokkan powiązali stabilność systemów partyjnych w Europie a stabilnością podziałów socjopolitycznych. Autorzy wskazali dwie rewolucje narodowa i przemysłowa które stały się podstawą czterech konfliktów: centrum-peryferie, kościół-państwo, pracodawcy-pracobiorcy, rolnictwo-przemysł.

Wokół konfliktu religijnego powstały partie wyznaniowe, z konfliktu centrum-peryferie, partie narodowe. Wokół konfliktu przemysł-rolnictwo wyrosły partie konserwatywne, ;liberalne i agrarne, wokół pracodawcy –pracobiorcy partie socjalistyczne.

Stabilizacje podziałów socjolpolitycznych powiązać można z :

1. Aktualnością problemu który lezy u podstaw podziału socjopolitycznego

2. Możliwością pojawienia się na scenie politycznej nowego konfliktu i nowej grupy zdolnej do utworzenia nowej partii

3. Regułami politycznymi które oddziałują na korzyść obecnych na scenie Polit. Podmiotów polit.

4. Działalnością samej partii budującej długotrwale poczucie lojalności grup spol.

6.3.2 Zmiana systemów partyjnych

Wybory duńskie z 1973 ukazały nowe zjawiska w europejskich systemach partyjnych:

1. Zmiany zachowań wyborczych

2. Pojawianie się coraz większej liczby nowych partii w wyniku tworzenia nowych struktur ale również rozłamów w staruch partiach

3. Pojawianie się nowych problemów dotychczas nie podejmowanych przez stare partie

Obserwacja tych zmian stała się podstawą do zdiagnozowania nowych procesów odnoszących się do zmiany systemów partyjnych mowa o powstaniu nowego podziału socjopolitycznego zwanego Nowa Polityką oraz o redefinicji przekształceniu podziałów już istniejących. Osłabienie związków grup spol z reprezentującymi je partiami.

Widoczne zmiany to:

- zmiany w zachowaniach wyborczych, wyborcy odchodzili od partii które dotychczas cieszyły się dość stabilnym poparciem

- chwiejność elektoratu, niestabilość zachowań wyborczych

-zmiana klasowego modelu glosowania, przynależność klasowa już nie jest wyznacznikiem glosowania. Zmniejszyła się identyfikacja partyjna, ludzie zaczeli podejmować decyzje na bazie własnych decyzji i informacji( głos opinii), a nie pod wpływem poczucia przynależności(głos przynależności). Dla wyrażenia tej tendencji badacze stosują indeks Aldorfa. Zwiększyła się liczba informacji i kanałów jej przekazywania co nzw. Mobilizacja kognitywną.

Wszystkie te procesy należy analizować łącznie, stanowią opis i część wyjaśnienia przyczyn pojawiających się zmian.