CHÓW ZWIERZĄT
Witaminy – substancje organiczne niezbędne do utrzymania prawidłowej funkcji żywego organizmu np. rozwój, zdrowie, płodność, produkcyjność. Dzielimy je na grupy:
- Wit. rozpuszczalne w tłuszczach (np. mleko, masło, olej): A, D, E, K
A: witamina wzrostu, tzw. „Wit płodności”, warunkuje prawidłowy rozwój, ochronę i regeneracje tkanki śluzowej, dobrze wpływa na wzrost, podwyższa odporność organizmu na infekcje, choroby pasożytnicze.
Niedobór: opóźnienie wzrostu, zmiany chorobowe skóry, martwe urodzenia, niepłodność bądź obniżona płodność, wzmożona podatność na choroby
D: tzw. przeciwkrzywiczna, reguluje metabolizm wapnia i fosforu, wspomaga wchłanianie wapnia i fosforu z jelit, reguluje wydalanie wapnia i fosforu przez nerki
Niedobór: zahamowanie uwapnienia kości, deformacja kości i stawów (krzywica), niewystarczająca twardość skorupek jaj u kur
E: witamina płodności, reguluje metabolizm węglowodanów, reguluje rozwój gruczołów płciowych i przygotowanie organizmu do ciąży, jak również ochrony ciąży
Niedobór: uszkodzenia mięśnia sercowego, mięśni szkieletowych, zaburzenia w aparacie ruchowym, zaburzenia płodności, u kur obniża wylęgowość jaj
K: przeciwkrwotoczna, wpływa na syntezę białek warunkujących krzepnięcie krwi, bierze udział w metabolizmie komórkowym
Niedobór: zaburzenia w krzepnięciu krwi, wydłuża się czas krzepnięcia krwi, występują silne krwotoki przy skaleczeniach
- wit. rozpuszczalne w wodzie: wszystkie witaminy z grupy B, witamina C, kwas pantotenowy, kwas foliowy, biotyna
B1: reguluje metabolizm węglowodanów, ochrona żołądka i jelit, wpływa na prawidłową perystaltyke jelit, prawidłowe wchłanianie tłuszczów, prawidłowe działanie enzymów
Niedobór: opóźnienie rozwoju, karłowatość, martwica kory mózgowej u owiec i bydła, utrata apetytu, niewystarczające spożytkowanie energii,
B2: (ryboflawina) odpowiada za transport atomów wodoru, jest składnikiem żółtych enzymów, u kur zwiększa nieśność, u loch wpływa na procesy prawidłowe w cyklu reprodukcyjnym
Niedobór: zahamowanie wzrostu, gorsze wykorzystanie paszy, u kur paralityczne skrzywienie palców
B6: bierze udział w metabolizmie białek, tłuszczów i węglowodanów,
Niedobór: powoduje opóźnienie wzrostu, charłactwo, zapalenie skóry, obnirzona synteza białek, uszkodzenia wątroby i serca
B12: odpowiada za tworzenie krwi, prawidłowy rozwój zwierząt, prawidłowy przebieg procesów metabolicznych
Niedobór: zaburzenia wzrostu, słabe wykorzystanie paszy, anemia, stany zapalne skóry, u drobiu słabe upierzanie się, obniżona nieśność oraz śmiertelność zarodków
Kwas pantotenowy: bierze udział w przemianie białek, tłuszczów i węglowodanów, odpowiada za prawidłową funkcje skóry i błon śluzowych
Niedobór: zmiany skórne, odbarwienia, słabe upierzanie się, wypadanie piór, obniżona wylęgowość, zakłócenia koordynacji ruchów u świń tzw. gęsi chód
Kwas foliowy: bierze udział w tworzeniu czerwonych ciałek krwi i hemoglobiny, wspomaga system odpornościowy
Niedobór: anemia, zahamowanie wzrostu, słabe upierzanie się, obniżona wylęgowość, śmiertelność zarodków oraz zniekształcenia dziobów drobiu
C: bierze udział w procesie krzepnięcia krwi oraz w procesie utleniania i redukcji wodoru, podwyższa odporność organizmu, wspomaga tworzenie tkanek kolagenowych kości oraz skóry,
Niedobór: zaburzenia płodności, podwyższona podatność na infekcje, spontaniczne krwawienie z błon śluzowych
Biotyna (Wit. H): bierze udział w syntezie kwasów tłuszczowych oraz białek,
Niedobór: opóźniony wzrost, zaburzenia płodności, stany zapalne skóry w okolicach dzioba, słabe upierzanie się, syndrom otłuszczonej wątroby i nerek
Podział pasz:
Pasze pochodzenia roślinnego naturalne: zielonki z upraw polowych (trwa), zielonki z trwałych użytków zielonych, rośliny okopowe (buraki, marchew), kiszonki, siana, słomy, plewy
Pasze pochodzenia roślinnego przemysłowe: produkty uboczne przemysłu młynarskiego (otręby, mąki pastewne), produkty uboczne przemysłu olejarskiego (śruty poekstrakcyjne, tzw. makuchy, ekspellery), produkty uboczne przemysłu skrobiowego (pulpa ziemniaczana, gluten), produkty uboczne przemysłu fermentacyjnego (wywar ziemniaczany, wywar zbożowy), produkty uboczne przemysłu browarnianego (kiełki suszone, drożdże), produkty uboczne przemysłu cukrowniczego (wysłodki buraczane, melasa)
Pasze pochodzenia zwierzęcego naturalne: mleko, ryby, jaja, krew
Pasze pochodzenia zwierzęcego przemysłowe: produkty uboczne przemysłu mleczarskiego (twaróg, maślanka, serwatka), produkty uboczne przemysłu rybnego (maczki rybne, olej rybny)
Pasze mineralne: kreda pastewna, sól, różne mieszanki mineralne o składzie dostosowanym do potrzeb danego gatunku i grupy produkcyjnej zwierząt
Najważniejsze pasze:
- zielonki: zawierają od 65 do 85% wody, 1,5 - 4 MJ EB, od 1,5 – 5% białka, są bogate w witaminy B, E, C, zawierają znaczne ilości związków mineralnych i karotenów, niektóre takie jak lucerna, koniczyna czerwona zawierają estrogeny (substancje mające pozytywny wpływ na rozrodczość zwierząt, nadmiar estrogenów obniża płodność i powoduje zapalenia wymion u krów),
dzienna dawka: krowy mleczne do 70 kg dziennie, krowy opasy do 60 kg, cielęta do 20 kg, trzoda chlewna (głównie koniczyna lucerna i pokrzywa pocięte na kawałki) do 12 kg, owce do 5 kg
- siano: stosowane głównie dla koni i przeżuwaczy w okresie zimowym, to źródło energii i białka, oraz witaminy E, K i Wit. z grupy B, oraz źródło składników mineralnych, wartość pokarmowa zależy od stadium rozwojowego zebranej zielonki (najlepsze siano z trawy koszonej w kwietniu), najlepsze jest siano z lucerny i koniczyny czerwonej
- słoma (plewy): dostarczają niewielkiej ilości składników pokarmowych, są podawane również w okresie zimowym, podawane głównie po to by zwiększyć intensywność przeżuwania (wpływa dodatnio na perystaltykę jelit i wydzielanie soków trawiennych)
- rośliny okopowe: (buraki, marchew, ziemniaki) zawierają od 70 – 90% wody, białka do 2%, śladowe ilości tłuszczów, łatwostrawne węglowodany od 70 – 80%, mogą działać moczopędnie, powodują występowanie biegunek, działają tucząco
- ziarna zbóż: od 9 – 15% białka, 1,5 – 5% tłuszczu, włókno surowe 2 – 10 %, węglowodany (skrobia głównie) do 70%
Jęczmień u trzody chlewnej może być stosowany bez ograniczeń, u bydła 60%, u drobiu 40%
Owies stosowany głównie u zwierząt hodowlanych ze względu na wysoką zawartość Wit. E, dla koni od 2 do 8kg dziennie, kaczki i gęsi do 30%, cielęta i jagnięta do 40%, kury nioski do 20%
Żyto podawane dla trzody od 25 – 35% (nie podawać żyta lochom karmiącym, wysokoprośnym ze względu na substancje antyżywieniowe które mogą zaszkodzić) krowy mleczne 45% w mieszance,
Pszenżyto – trzoda 20 – 50%, drób 30%
Kukurydza – zboże o najwyższej zawartości energii i białka, dostarczana w postaci śrut (zmielone) kukurydzianych, dla drobiu do 20% DLA TRZODY 50%
Rośliny strączkowe (bobik, łubin żółty, groch) charakteryzują się dużą zawartością białka od 20 – 40 %
Pasze pochodzenia zwierzęcego: bogate w białko, mleko zawiera 33% białka, serwatka od 10 – 12 % białka, kazeina (białko mleka) 88% białka, nie zawierają włókna, są bogate w makroelementy, charakteryzują się wysoką strawnością białka, mogą być skarmiane w stanie naturalnym i przetworzonym.
Zasady układania receptur paszowych
Norma żywieniowa: zapotrzebowanie zwierzęcia na składniki pokarmowe, uwzględniające gatunek, masę ciała, wiek, stan fizjologiczny, produkcyjność, wyrażone są w miernikach wartości pokarmowej paszy, są to dane orientacyjne, które mogą się różnić w zależności od warunków środowiskowych, nowych ras
Dawka pokarmowa: ilość paszy wyrażona w jednostkach masy, którą podajemy zwierzęciu w określonym czasie, aby pokryć jego zapotrzebowanie na składniki pokarmowe, zgodnie z wymaganymi normami. Może być dawka dzienna (dobowa), miesięczna, dekadowa, roczna
Dobór materiałów paszowych do mieszanek, zależy od gatunku zwierząt, grupy żywieniowej, ustalonych granicznych udziałów, poziomu substancji szkodliwych.
Materiały paszowe :
- zbożowe: stanowią od 60 - 90 % składu mieszanki, zboża (żyto, przężyto, owies)
- białkowe: stanowią 30% mieszanki, materiały pochodzenia roślinnego np. nasiona roślin strączkowych, oraz materiały pochodzenia zwierzęcego: mleko odtłuszczone, kazeina, mączki rybne, drożdże paszowe
- inne surowce: do 30% składu mieszanki, susz z roślin zielonych, susze z roślin okopowych, wysłodki buraczane, tłuszcze paszowe
- dodatki paszowe: premiksy, kreda pastewna, sól pastewna
Zasady wprowadzania surowców do mieszanek:
Wskazane wprowadzenie dwóch a nie jednego surowca zbożowego.
Przy stosowaniu zbóż gorszej jakości (żyto, pszenżyto), surowce białkowe powinny być lepszej jakości.
Surowce zawierające substancje anty żywieniowe należy wprowadzać z dużą ostrożnością, nie należy stosować takich surowców w mieszankach dla zwierzą młodych, ewentualnie wprowadzać jeden surowiec.
Nie należy łączyć śruty rzepakowej ze śrutą bobikową gdyż obniża to wskaźniki produkcyjne.
Przy zastosowaniu jako surowca białkowego śruty rzepakowej, nie dodajemy syntetycznej metioniny (jeden z aminokwasów)
Mieszanki dla brojlerów i niosek nie powinny zawierać maksymalnej ilości śruty poekstrakcyjnej rzepakowej oraz mączki rybnej.
W mieszankach dla bydła bilansujemy takie wartości jak: energia netto w MJ (mega dżule) białko ogólne w procentach, wapń, fosfor i sód też w procentach.
Dla trzody chlewnej bilansujemy energie metaboliczną w MJ lub kcal (kilokalorie), białko ogólne, lizyna, metionina, metionina+ cystyna, treonina, wapń, fosfor, sód, włókno surowe, w procentach
Dla drobiu energie metaboliczną wyrażamy w MJ, następnie bilansujemy białko ogólne, lizynę, metioninę, metioninę + cystynę, tryptofan, wapń, fosfor przyswajalny, sód i włókno surowe, w procentach
Dodatki paszowe – substancje przetworzone lub nieprzetworzone oraz mikroorganizmy tworzące kolonie, dodawane do pasz lub prefiksów w celu celu poprawy cech materiałów paszowych, mieszanek paszowych, w celu zaspokojenia potrzeb żywieniowych zwierząt lub doskonalenia produkcji. Wyróżniamy grupy:
- związki mineralne: jako źródło makro i mikroelementów stosowanych do dawek pokarmowych dla wszystkich gatunków zwierząt np. kreda pastewna, sól pastewna, fosforany paszowe, mieszanki mineralne
- premiksy: stosowane w żywieniu drobiu, trzody, bydła do dawek pokarmowych i mieszanek paszowych, stanowią źródło makroelementów i witamin, źródło stymulatorów wzrostu, probiotyków, enzymów i aminokwasów
- aminokwasy syntetyczne: np. l – lizyna, l – treonina, składniki do syntezy białka zwierzęcego, wprowadzane w postaci premiksów, bądź też bezpośrednio do paszy, stosowane głównie w żywieniu drobiu i trzody chlewnej
- antybiotyki: np. flawomycyna, stymulatory wzrostu, poprawiają wykorzystanie paszy, działają profilaktycznie, wprowadzane poprzez premiksy, stosowane głównie u drobiu, nie stosujemy u zwierząt rozpłodowych
- kokcydiostatyki: zapobiegają chorobie zwanej kokcydiozą, która występuje głównie u drobiu i królików, wprowadzane do mieszanek w postaci premiksów, należy przestrzegać okresu karencji (nie należy podawać 3-7 dni przed ubojem)
- probiotyki te substancje stabilizują populacje mikroorganizmów w przewodzie pokarmowym, wpływają dodatnio na wzrost i rozwój młodych zwierząt, mogą być stosowane doustnie, dodawane do wody i do mieszanek paszowych, stosowane głównie w żywieniu drobiu i trzody chlewnej
- enzymy: (białka wspomagające procesy przemian u zwierząt) stosowane dla drobiu i trzody chlewnej
- przeciwutleniacze: zapobiegają jełczeniu tłuszczów
- preparaty barwiące: poprawiają kolor żółtka jaj, masła oraz tuszki drobiowej, mogą być naturalne np. ziarno kukurydzy oraz syntetyczne
- konserwanty: hamują niektóre procesy spowodowane przez mikroorganizmy, np. kwas octowy, kwas mrówkowy
- zioła: poprawiają smakowitość pasz, działają dietetycznie i profilaktycznie np. mniszek lekarski, mięta, melisa, czosnek
Ilości dodatków stosujemy zgodnie z zaleceniami producenta. Więcej dodatków w mieszankach dla zwierząt młodych.
Metody utrwalania:
Kiszenie: polega na zakwaszeniu materiału zakiszonego kwasem mlekowym, kwas ten jest wytwarzany w wyniku bakteryjnej fermentacji cukru. W trakcie kiszenia wszystkie składniki odżywcze podlegają fermentacji i wytwarzane są drobnoustroje pożądane (bakterie kwasu mlekowego) i niepożądane (bakterie kwasu, bakterie gnilne, pleśń)
- naturalne: gdy materiał sam ulega zakiszeniu
- chemiczne: z dodatkiem substancji chemicznych
Suszenie: powoduje straty składników pokarmowych, czynnikami decydującymi o wartości strat są: sposób suszenia, warunki pogodowe, warunki przechowywania wysuszonego siana. Metody:
- naturalne: (na ziemi lub na przyrządach)
- dosuszanie: zimnym lub ogrzanym powietrzem
- suszenie mechaniczne gorącymi gazami
Przygotowywanie pasz do skarmiania w celu zwiększenia strawności składników pokarmowych, ułatwienia pobierania, poprawienia wartości smakowych, unieszkodliwienia substancji anty żywieniowych
- metody fizyczne: rozdrobnienie, w zależności od rodzaju paszy i gatunku zwierząt,
stopnie:
cięcie słomy i siana na sieczkę,
mielenie siana i słomy na mączki by karmić trzody i drób,
rozdrabnianie ziarna do tzw. śrut
rozdrabnianie okopowych, czyli siekanie lub krojenie w celu uchronienia przed zadławieniem
- metody biologiczne:
- kiszenie,
- parowanie,
- zaparzanie głównie sieczkę ze słomy by ją zmiękczyć zalewamy wrzątkiem na 12 lub 24 h,
- zwilżanie w przypadku pasz pylistych w celu lepszego pobierania i mieszania, mieszanie by poprawić smak mieszamy mniej lub bardziej smaczne pasze, oczyszczanie,
- słodowanie polega na zalaniu gorącą wodą śrut zbożowych i pozostawienie ich pod przykryciem na ok. 4 godziny, wtedy skrobia rozkłada się do cukrów prostych, poprawia to smak i wykorzystanie dawki
- drożdżowanie by poprawić smak dodajemy drożdże do śrut zbożowych w celu poprawienia smaku
- kiełkowanie w okresie zimy stosujemy dla drobiu, stanowi to źródło witamin i zwiększa niesność
- metody chemiczne: pozwalają zwiększyć strawność włókna, wzbogacają azot, poprawiają wartość pokarmową paszy dla przeżuwaczy, metody:
- ługowanie: ługiem sodowym pod ciśnieniem, głównie słomę bądź plewy
- wapnowanie: nasycenie słomy wapnem przez zastosowanie odpowiednich przyrządów za pomocą mleka wapiennego