Za zasłoną chusty- kobieta w świecie islamu

Marta Czarna

II rok

prawo stacjonarne

Kultura muzułmańska, świat schowany za zamkniętymi drzwiami. Co tak naprawdę możemy powiedzieć o tym co dzieje się w krajach islamskich? My, Europejczycy wiemy właściwie tylko to, co pozwolono nam żebyśmy wiedzieli. Przeglądając witryny internetowe możemy zobaczyć jak muzułmanie potrafią bronić swojej wiary i przekonań, często w sposób bardzo agresywny- za pomocą gróźb lub atakując chrześcijaństwo. Zasady prawa szariatu są skonstruowane bardzo sprytnie i niepozornie. Kluczowa w ich rozumieniu jest interpretacja, a trzeba podkreślić, że interpretacja w wydaniu muzułmańskim zdecydowanie różni się od tego co z tych przepisów mógłby wywnioskować „niewierny”. W swojej pracy postanowiłam się skupić na pozycji kobiet w islamie. Postanowiłam przenalizować jak zmieniało się ich życie dzięki Mahometowi i jego objawianiom, jak uregulowana jest sytuacja prawna islamskiej kobiety oraz w jaki sposób te uregulowania prawne przekładają się na faktyczne życie tych kobiet.

Zarys historyczny

Zgodnie z nauką Koranu kobieta i mężczyzna są sobie równi, jednak interpretacja mówiąca o tym, że mężczyzna powinien, ze względu na powierzone mu obowiązki i przypisywane mu cechy (racjonalność, łatwość podejmowania decyzji, opanowanie, stanowczość, siła fizyczna) oraz cechy przypisywane kobiecie (emocjonalność i uczuciowość), a także obowiązek otoczenia kobiety opieką, pozwala na pewne nadużycia prowadzące do podporządkowania kobiety mężczyźnie. Znamiennym przykładem są tutaj przypisywane Prorokowi słowa: „Jeżeli można jakiemuś człowiekowi rozkazać, by z nabożeństwem chylił głowę przed innym, to kobiecie przed mężczyzną.” ¹ Od początku kobieta była dyskryminowana, nie tylko w życiu społecznym, ale przede wszystkim w życiu politycznym. Jednak i tutaj znajdowały się wyjątki, kobiety odznaczające się wybitnymi przymiotami i niestandardową osobowością, które wyrastając poza swoją epokę ogrywały znaczące role w dziejach islamu.

Znakomitym przykładem jest tutaj pierwsza żona Mahometa. Chadżidża Bint Chuwajlid nim poznała Mahometa dwukrotnie owdowiała, posiadała też dzieci i znaczny majątek. Swoje mienie powiększała poprzez handel oraz wyposażając zmierzające do Syrii karawany, co nie było ówcześnie czymś niezwykłym dla kobiety o jej statusie społecznym. Mahomet był kierownikiem jednej z karawan, miał wtedy 25 lat i był sierotą w trudnej sytuacji materialnej . Czterdziestolatka musiała zafascynować się młodzieńcem ponieważ, za pośrednictwem innej kobiety, zaproponowała mu małżeństwo. Małżeństwo z szanowaną i zamożną kobietą było w sytuacji Mahometa znakomitym rozwiązaniem. Chadżidża urodziła mu siedmioro dzieci, jednak przy życiu pozostały jedynie cztery córki. Kobieta była zawsze dla niego podporą, również w trudnych momentach pierwszych objawień, także wtedy, gdy borykał się z przeciwnikami. Można powiedzieć, iż była pierwszą zwolenniczką islamu. Za jej życia Mahomet nie wziął sobie innej żony, wnikało to zapewne z pozycji kobiety, która mogła tego żądać. Prorok do końca swojego życia darzył ją wdzięcznością i ogromnym szacunkiem, mawiał, ze „Allah nie dał mi lepszej [żony]. Ona [Chadżidża] wierzyła we mnie, kiedy nikt we mnie nie wierzył. Była przekonana, że mówię prawdę, gdy ludzie uważali mnie za oszusta. Pomagała mi swoim majątkiem kiedy zostałem w biedzie. Bóg dał mi z nią dzieci, których nie dał mi z żadną inną."²

Dowodem na to, że kobiety nie powinny być dyskryminowane, upokarzane i znieważane w kulturze muzułmańskiej był stosunek Mahometa, ojca islamu, do swoich żon. Mówi o tym historia przybycia muzułman do Medyny. Późniejszy kalif, Omar opowiadał z zaskoczeniem jak tamtejsze kobiety sprawowały zwierzchność nad mężczyznami. Kiedy ojcowie żon Mahometa próbowali interweniować namawiając kobiety do posłuszeństwa jedna z nich, Umm Salama oświadczyła: „A cóż was obchodzi co tu się dzieje? Wysłannik Boga stoi ponad nami i gdyby chciał nam czegoś zakazać już by to zrobił. Kogóż mamy o coś prosić, jeżeli nie jego? Czy w wasze sprawy rodzinne ktoś się wtrąca? Nie upoważniłyśmy was do wtrącania się w nasze.”³Mahometowi dzięki sztuce dyplomacji i rozmowy udało się dojść do porozumienia z żonami i przywrócił spokój w haremie.

Znanych jest wiele historii kobiet, z początków mahometanizmu, które pozostawiły swój ślad na karcie dziejów. Szacunkiem cieszyły się mistyczki, które dokonywały cudów (Rabi’a al-Adawijja ożywiła osła na pustyni), inne znane były ze swej ogromnej wiedzy (Fatima z Niszapuru prowadziła dysputy z najwybitniejszymi mistykami swoich czasów, zaś Fatima Bint Ahmad Ibn Jahja posiadała była biegle wykształcona w dziedzinie prawa religijnego, do tego stopnia ze jej mąż, imam zwracał się do niej w razie wątpliwości dotyczących zagadnień prawnych). Ciekawe były przypadki kobiet uczestniczących w bitwach, ich role były różne niektóre zagrzewały swoich mężczyzn do boju, niektóre był sanitariuszkami, ale były też kobiety które uczestniczyły w walce. Pierwsze lata islamu znają jednak kobiety nie tylko dzielne i odważne lecz również dumne piękności, które w życiu towarzyskim swojej epoki odgrywały doniosła role. Kobiety piękne umiały często korzystać ze swoich wdzięków i wykorzystywać je by osiągać swoje cele. Bywały kapryśne, zadziorne i nieustępliwe. We wczesnej epoce islamu kobiety z wyższych sfer, szczególnie gdy dysponowały majątkiem, były nie tylko faktycznie równe swym małżonkom ale niekiedy mogły również dać im odczuć swoją przewagę. Pozwalało im to również na interesowanie się modą- nie były bynajmniej ani skromne, ani podporządkowane sztywnym rygorom. Popularne były stroje z haftowanego brokatu, haftowane klejnotami sandały, oczywiście takie zbytki zarezerwowane były jedynie dla zamożnych dam. Kobiety, którym pozwalała na to sytuacja finansowa, inwestowały w przemysł i infrastrukturę. Jeśli chodzi o wpływ kobiet na politykę zazwyczaj ograniczał się on do wpływu jaki miały na swoich mężów lub synów, którzy zasiadali na tronie, do rzadkości należały kobiety dzierżące władzę osobiście. Od VII wieku zaczynały ukazywać się hadisy, jak na przykład: „Naród który powierza swoje sprawy kobiecie, nie osiągnie sukcesu.”⁴ Jednak znane są przykłady kobiet z kultury muzułmańskiej, które były suwerennymi władcami (Szadżar ad- Durr w Egipcie, Razijja w Delhi, Tandu z dynastii Dżala’irydów w południowym Iraku i Chuzistanie ) charakteryzowały się one talentami właściwymi dla każdego wielkiego władcy takimi jak odwaga, waleczność, bezkompromisowość, przebojowość, szlachetność i silną osobowością. Jednak, jak pisał perski historyk, na nic zdały się te zdolności skoro los nie stworzył ich mężczyzną. Ich rządy zazwyczaj kończyły się tragiczną śmiercią lub oddaniem władzy w ręce mężczyzny. Wyjątkową pozycją miały matki sułtanów. Darzone były wielkim szacunkiem, obowiązywała wobec nich specjalna etykieta. By stanąć przed jej obliczem należało prosić uprzednio o audiencje, natomiast podczas spotkania nie wolno było ani usiąść, ani odezwać się zanim kobieta na to nie zezwoliła. Ponadto matka sułtana była ostatnio instancją w sprawach dotyczących haremu. Jej uprzywilejowana pozycja wynikała z faktu, iż każdy władca miał wiele żon, ale matka była tylko.

Zaprezentowane tutaj przykłady kobiet, które okazały się „czarnymi końmi” w historii islamu. Były to persony wyrastające ponad kulturowe ograniczenia, ponad swoje czasy i ponad zwykłą rolę przeznaczoną kobiecie w islamie. Niestety trzeba podkreślić, że były to tylko jednostkowe przypadki. Rola tamtejszych kobiet po ujawnieniu Mahometa jako proroka, wbrew pozorom poprawiła się. W świecie arabskim przed islamem kobieta miała prawa równe rzeczy. Wszystko, co w jakikolwiek sposób miałby poprawić kobiecie samopoczucie lub ułatwić życie było nieistotne ponieważ była ona tylko narzędziem. Przekonanie takie panowało do tego stopnie, że kobieta nie była nawet uznawana jako strona w kontrakcie małżeńskim. Kobieta była często wykorzystywana jako środek płatniczy lub jako nagroda. Przeznaczeniem jej było zaspokoić potrzeby mężczyzny, głównie seksualne potem stawała się zbędna. Świadczą o tym słowa: "Mężczyzna od nas w Mekce przed islamem nie dyskutował ze swoją żoną. Była służącą w domu. A jeśli on miał potrzebę seksualną to trzymał jej nogi i mocno je ciągnął i zaspokajał swoją potrzebę". ⁵ Nawet w przypadku przyjścia na świat noworodka płci żeńskiej był to powód do niezadowolenia dla mężczyzny i mógł on zakopać takie dziecko żywcem.

Życie codzienne kobiety

Rozpatrując role kobiety w życiu społecznym należy zacząć od samego początku, a więc od chwili jej narodzin. Pomimo, że dalej narodziny córki nie spotykały się z tak hucznym przyjęciem jak narodziny syna to zgodnie ze słowami Proroka "A kiedy zwiastują któremuś z nich córkę, to jego oblicze się zasępia i jest udręczony. On ukrywa się przed ludźmi z powodu tego nieszczęścia, które mu obwieszczono: czy on ma je zachować, mimo poniżenia, czy też pogrzebać je w prochu. Jakże źle oni rozumują!"⁶. Takie zachowani spowodowane było odseparowywaniem dziewczynek od świata oraz tym, że syn mógł w ciężkich czasach przyczynić się do utrzymania rodziny. Kontrowersyjnym tematem jest obrzezanie, któremu w wielu krajach poddawane były również dziewczynki, mimo że w zbiorach tradycji muzułmańskich jest mowa tylko o obrzezaniu chłopców. Obrzezanie dziewcząt dokonywane przed zamążpójściem polegało na usuwaniu napletka łechtaczki lub całej łechtaczki, czasem również części mniejszych warg sromowych. Obrzęd ten jest w niektórych krajach na tyle zakorzeniony, że kontynuuje się podobne praktyki wbrew zakazom prawnym. Jeżeli chodzi o edukację to nauka w islamie odgrywa ogromne znaczenie, bez względu na płeć dzieci zatem były edukowane, ponieważ już Prorok mówił, że „Nauka jest obowiązkiem każdego muzułmanina”⁷. Pozostaje jeszcze kwestia określenia jakiego rodzaju nauka jest dla kobiety obowiązkiem. Uczeni muzułmańscy podzielili kształcenie na dwa rodzaje: naukę obowiązkową dla wszystkich (fard ain) oraz obowiązującą część muzułmanów (fard kifaja). Pierwszy obejmuje sprawy kultu, etyki i moralności, sprawy wychowania dzieci, prowadzenia domu, gdyż Prorok mówił o odpowiedzialności kobiety za dom. Mąż lub osoba utrzymująca kobietę, odpowiada za zapewnienie jej warunków do zdobywania koniecznej edukacji. Omawiając obowiązek dla niektórych osób (fard kifaja) trzeba podkreślić, że gdy ktoś z danej społeczności nie wykona go wówczas wszyscy członkowie wspólnoty są obciążeni grzechem. Natomiast kiedy zostanie dopełniony choćby przez część osób, wtedy zdejmuje grzech z barków społeczeństwa. By dopełnić obowiązku edukacji trzeba było zapewnić odpowiednią ilość nauczycielek, ale także lekarek, pielęgniarek, pracownic społecznych zajmujących się doradztwem w zakresie odpowiedniego wychowywania dzieci i załatwiania innych spraw. Kobieta nauczając musi przestrzegać warunków islamu dotyczących kontaktów z mężczyznami. Na zdobywanie tego rodzaju wiedzy musi więc uzyskać pozwolenie męża, gdyż wymaga to od niej poświęcenia części czasu przeznaczonego na życie rodzinne. Muzułmanka nie powinna studiować, jeśli jej intencją jest ucieczka od obowiązków domowych i wychowywania dzieci. Bardzo wcześnie, bo już w wieku 8 lat, dziewczynki zaczynały nosić zasłonę na twarzy (burka- zakrywa całą twarz i nikab- zakrywa całą twarz z wyjątkiem szczeliny na oczy)wynikło to z głębokiego poczucia wstydu. Kobietom łatwej odkryć przed lekarzem ciało niż swoją twarz. Do czasu ślubu również przyszły mąż nie miał prawa zobaczyć twarzy wybranki, później dopuszczano pokazywanie zdjęć. Mężczyzna pierwszy raz widział swoją żonę w noc poślubną, chyba że narzeczoną była jego kuzynka. Obyczaje związane z uroczystością weselną były różne w zależności od regionu. Stałym elementem był obowiązek wykupu przyszłej żony przez zalotnika. Bez względu na to gdzie i jak urządzano wesela były one zawsze i są po dziś dzień jednym z najważniejszych świat rodzinnych w krajach islamu. Natomiast jeżeli powtórnie za mąż wychodziła rozwódka lub wdowa uroczystości były już znacznie skromniejsze. Jeżeli podczas nocy poślubnej okazywało się, że kobieta nie była dziewicą mężczyzna mógł ją natychmiast porzucić, ponieważ uchodziło to za wielką hańbę. Świeżo upieczone żony stosowały wszelkie możliwe metody by wywieść ortodoksyjnego męża w pole w tej kwestii, przynosiły splamione krwią gołębicy chusteczki, raniły się w narządy rodne, obecnie popularne są zabiegi chirurgiczne, które w skuteczny sposób „zwracają” utracone dziewictwo. Po zaślubinach na kobietę spadały wszelkie obowiązki związane z jej nową rolą. Głównym zadaniem muzułmanki jest właściwe wychowanie dzieci, jako że odpowiedzialna matka najlepiej potrafi ukształtować charakter dzieci i wychować je na dobrych członków społeczeństwa. Ponadto obowiązkiem żony jest dbałość o dom, bowiem już Prorok powiedział: „(...) kobieta jest odpowiedzialna za dom swego męża”⁸. Zgodnie z przekonaniami muzułmanów dobra żona to posłuszna żona, uległa istota, która jest mężczyźnie opiekunką, służącą i kochanką. Dobra żona powinnam przewidzieć każdą zachciankę męża i natychmiast ją spełnić. Dla młodej żony małżeństwo było ogromną zmianą i wiązało się z wieloma wyrzeczeniami. Musiała ona opuścić swoją rodzinę i zamieszkać najczęściej z całkowicie obcym mężczyzną i jego krewnymi. Młoda żona po ślubie wchodziła nie tylko pod władzę męża, ale równie i jego matki, która była niejako jej zatrudniającą. Teściowa zlecała żonie syna do wykonania różne prace domowe, dotychczas należące do jej obowiązków. Podstawowym zadaniem żony było urodzenie wielu potomków swojemu mężowi, z czego jak najwięcej miało być płci męskiej. Brak potomstwa był jedną z głównych przyczyn brania sobie następnej żony. Dzieci były nie tylko wypełnieniem obowiązku religijnego, czy źródłem uciech, były także pewnym zabezpieczeniem na starość w przypadku biedy. Często żony nie mogące zrodzić potomstwa same doradzały swym mężom wzięcie drugiej żony. Kiedy kobieta urodziła dziecko zajmowała wyższą pozycję w rodzinie i zaczynano darzyć ją szacunkiem. Koran dopuszczał posiadanie co najwyżej czterech żon, ale tylko jeżeli muzułmanina było na to stać. Jeżeli nie miał wystarczającego majątku na utrzymanie żony i dzieci nie powinien on w ogóle wiązać się małżeństwem bowiem rodziło to możliwość dopuszczania się nielegalnych zajęć zarobkowych. Wielożeństwo jest wpisane w tą kulturę, ale nie jest ono nowatorskim pomysłem Mahometa, było ono zwyczajem również w czasach przedislamskich, jednak nie obowiązywały wtedy ilościowe ograniczenia. Mężczyzna powinien wszystkie swoje żony traktować sprawiedliwie w sensie materialnym. Natomiast jeśli chodzi o sprawiedliwość odnoszącą się do miłości to nie jest ona obowiązkiem, gdyż człowiek nie jest w stanie jej kontrolować, ponieważ można kochać jedną żonę bardziej niż drugą pod warunkiem, że miłość ta nie stanie się przyczyną niesprawiedliwości. Mimo, że poligamia jest tak głęboko zakorzeniona w islamskiej tradycji należy zastanowić się co czuje kobieta, która musi dzielić się swym mężem z inną kobietą i jest na takiej samej pozycji we własnym domu jak jej „rywalka”. Funkcjonowało powiedzenie, że „druga żona smakuje gorzko, nawet jeżeli jest słodka jak miód w dzbanie”⁹. Więc mimo, że było to zjawisko powszechne to jednak pozostawiało piętno na psychice kobiety. Oczywiście reakcja na to zjawisko była sprawą indywidualną i uzależnioną od każdej kobiety odrębnie. Istniały bowiem kobiety, które cieszyły się cieszyły się z nowej żony swego męża ze względów praktycznych. Nowa kobieta w domu była kolejną parą rąk do pracy i odciążała w obowiązkach domowych dotychczasową żonę. Kobiety mogły opuszczać dom jednak Prorok zastrzegł, że „kobieta nie może wyjechać bez mahram”¹⁰. Mahram to blisko spokrewniony mężczyzna np. brat lub ojciec. Nie jest więc zabronione muzułmance wychodzenie z domu w celu spotkania się z ludźmi, pracy czy też odwiedzenia znajomych (kobiet) i krewnych jeśli nie ma żadnego sprzeciwu ze strony jej obrońcy- męża i kiedy jest zakryta (hidżab) oraz zachowuje się i mówi zgodnie z zasadami islamu i jeśli jest to niezbędne. Jednak to dom ma być głównym ośrodkiem funkcjonowania kobiety. Jednym z nie wielu obowiązków mężczyzny wobec kobiety było utrzymanie jej i zapewnienie bytu materialnego. W pierwszej kolejności obowiązek ten spoczywa na mężu, ojcu, bracie albo innym bliskim. Natomiast,  jeśli sytuacja finansowa osób utrzymujących kobietę jest zła lub kobieta nie ma nikogo mogącego ją utrzymywać to należy jej zapewnić byt z pieniędzy pochodzących od rządu islamskiego. Islam w zasadzie nie jest przeciwny pracy kobiety pragnącej pomagać rodzinie. Nawet za czasów panowania systemu islamskiego kobieta, która nie chciała brać pieniędzy ze skarbca muzułmanów (bajt mal al-muslimin) lub jałmużny od obcych, mogła pracować, jeśli spełniała warunki kontaktów z obcymi mężczyznami. Zabroniona jest bowiem praca polegająca na długotrwałych kontaktach z obcymi mężczyznami, bardzo ciężkie zajęcia fizyczne lub praca wyczerpująca psychicznie. Niektóre kobiety z początku Islamu pracowały zarobkowo w handlu, jako opiekunki do dzieci, płatne mamki, a także na roli, jako pasterki, pomoce domowe oraz pielęgniarki. Kobieta posiada różnorodne możliwości pracy zarobkowej, lecz musi przestrzegać zasad moralnych określonych przez islam. Należy wyjaśnić kwestię pracy kobiet w społeczeństwie, w którym nie obowiązuje islamski system społeczny zapewniający im utrzymanie. Obecnie nie wszystkie kraje muzułmańskie dają kobietom takie gwarancje, chociaż w świadomości większości muzułmanów istnieje przekonanie, że kobieta nie powinna pracować, a zostać panią ogniska domowego. Znaczny wpływ na tę kwestię mają problemy ekonomiczne. Skoro skarb państwa nie zapewnia kobiecie niezbędnego utrzymania, a mąż lub inny opiekun nie zarabia wystarczająco dużo, to zaczyna ona pracować i pomagać w wydatkach domowych. Kobieta w społeczności islamskiej zawsze mogła i może pracować zarobkowo. Na podstawie wielu hadisów można wywnioskować, że jeśli taka była jej wola to pracowała nawet wtedy, gdy nie wymagała tego sytuacja życiowa. Natomiast nikt kobiety nie mógł zmusić do pracy zawodowej. Ponadto praca nie powinna, zgodnie z przekonaniem muzułmanów, oddalać kobiety od jej naturalnego przeznaczania jakim jest zamążpójście, rodzenie dzieci i praca w gospodarstwie domowym. Praca nie może być czynnikiem wykluczającym realizowanie się kobiety jako matki i żony. Współcześnie niektórzy muzułmanie są bardzo pozytywnie nastawieni do pracy zarobkowej kobiet, gdyż wpływa to na ich rozwój oraz wzrost gospodarczy. Zaleca się by mąż kobiety realizującej się zawodowo również uczestniczył w wykonywaniu obowiązków domowych, by nadto nie obciążać kobiety. Jeśli chodzi o dysponowanie pieniędzmi zarobionymi przez kobietę, to jest ona całkowicie niezależna i może wydawać je w dowolny sposób i na wybrany przez siebie cel. Ponadto ma zapewnione od męża utrzymanie. Jednakże, kiedy praca odbywa się kosztem zaniedbywania rodziny, wówczas słuszniej, żeby wspólnie z mężem dysponowali swoimi zarobkami.

Regulacje prawne dotyczące kobiet

Prawodawstwo muzułmańskie, choć na ogół w zmodyfikowanej formie, obowiązuje w islamie do dziś. Składa się ono z Kranu (święta księga), Sunny (tradycja), idżmy (zgodny sąd wszystkich żyjących w pewnym okresie uczonych muzułmańskich) oraz kijas (wnioskowanie przez analogię). Zgodnie z przekazami zawartymi w Koranie¹¹ i wbrew temu co mówi Stary Testament, to nie Ewa odpowiada za wygnanie człowieka z Raju i obarczenie go grzechem pierworodnym, szatan skusił i kobietę i mężczyznę. Obowiązki religijna jakie islam nakłada na swoich wyznawców, poza niewielkimi ograniczeniami wynikającym z biologicznej odmienności kobiety, są zgoła podobne. W czasie menstruacji kobieta jest zwolniona z niektórych rytuałów pielgrzymki, a także z modlitwy, powinna jednak, podobnie jak chorzy, nadrobić później odpowiednią liczbę dni postu. W okresie tym kobieta uważana jest jako kulturowo nieczysta, stąd też pochodziło uznanie niedoskonałości kobiety w dziedzinie religijnej, przez niektórych. Meczet jest w Islamie pierwszą i najważniejszą instytucją. To miejsce kultu, nauki, polityki i innych dziedzin życia społecznego. Prorok powiedział: „Nie zabraniajcie niewolnicom Allaha chodzenia do meczetów Allaha”¹². Rzekł także: Pozwólcie kobietom chodzić nocą do meczetów”¹³. Dodać trzeba jednak, że bez względu na jaką modlitwę się udają, musi się to odbywać za zgodą męża. Prorok nakazał muzułmanom uczestniczyć w modlitwach świątecznych, nawet kobietom podczas menstruacji, choć modlitwa wówczas ich nie dotyczy. Hadis mówi: „By były obecne dla dobra i modlitwy wiernych”¹⁴. Istnieją jednak dowody na to, że pierwotnie kobiety nie były dopuszczane do modlitw w meczecie. Wraz ze społeczną degradacją kobiety, która ograniczała jej prawa rozpowszechniało się również przekonanie, że szanująca się kobieta, mimo, że religia jej tego nie zabrania, powinna w miarę możliwości w ogóle nie opuszczać domu. Trzeba zaznaczyć, że prawodawstwo islamu często różni się od tego co funkcjonuje w praktyce. Najściślej jednak przestrzega się zawartego w Koranie prawa rodzinnego. Kobieta pod względem prawnym nie dorównuje mężczyźnie, choć trzeba podkreślić, że sytuacja na tym polu uległa znacznemu polepszeniu po wprowadzeniu islamu w porównaniu do regulowań z czasów wcześniejszych. Przede wszystkim zakazano uśmiercania noworodków płci żeńskiej, zgodnie z Koranem w dniu sądu ostatecznego ojcowie, którzy zamordowali swe córki będą za ten ohydny czyn odpowiadać: "Kiedy żywcem pogrzebana będzie zapytana, za jaki grzech została zamordowana(...)wtedy dowie się dusza, co sobie przygotowała" ¹⁵. Zarówno Koran, jak i Sunna zalecają wiernym małżeństwo, które ma co prawda pewien charakter sakralny, ale głównie jest umową cywilno-prawną, nie trzeba jej jednak spisywać. Umowa ta zawarta jest pomiędzy opiekunem narzeczonej (był nim jej najbliższy męski krewny), a narzeczonym. Przy jej zawieraniu konieczna jest obecność świadków- dwóch wolnych mężczyzn lub jednego mężczyzny i dwóch kobiet, ponieważ zeznanie jednej kobiety było tylko w połowie tak ważne jak zeznanie mężczyzny. Co do zasady, zgodnie z tradycją kobiety nie można było wydać za mąż bez jej zgody. Jednak w praktyce za taką zgodę poczytuje się nawet milczenie dziewiczej narzeczonej, jako że postrzegana jest jako zbyt nieśmiała lub skrępowana by się wypowiedzieć. Wyjątkiem zaś od tej zasady była możliwość zmuszenia dziewczyny do zamążpójścia jeżeli była ona niepełnoletnia, jednak po osiągnięciu pełnoletności mogła ona zerwać takie małżeństwo. Ważną część umowy małżeńskiej stanowił, wspomniany wcześniej, wykup za narzeczoną (mahr lub sadak). Był to rodzaj zadośćuczynienia rodzinie, która traciła synów zrodzonych z tejże kobiety, płaconego przez narzeczonego. Wysokość sadaku uzależniona była od osobistych przymiotów narzeczonej- im urodziwszą, młodszą, lepiej usytułowaną społecznie była wybranka tym wykup był wyższy. Uzyskane pieniądze przeznaczone były najczęściej na zakup niezbędnych sprzętów gospodarskich oraz strojów dla kobiety. Ciekawą instytucją był popularny wśród szyitów zwyczaj tzw. małżeństw czasowych zwanych mut'a, które polegają na symbolicznym poślubieniu kobiety na jedną noc i wzięciu z nią rozwodu następnego dnia rano, dzięki czemu unika się grzechu cudzołóstwa. Małżeństwo takie wprowadzone zostało dla urozmaicenia życia seksualnego mężczyzn. Mogło być zawarte bez zgody rodziny kobiety. Przez czas jego trwania mężczyzna był zobowiązany do utrzymania żony i płacenia jej wcześniej ustalonej sumy. Po upływie umówionego terminu małżeństwo ustawało a kobieta nie miała żadnych praw do odszkodowania z tego tytułu. Szyici wymagali nawet zawarcia małżeństwa mut'a przy uczęszczaniu do domów publicznych. Jest to proceder niezgodny z prawem, lecz praktykowany. Ponadto, według prawa, mężczyzna nie może mieć jednocześnie za żony dwóch sióstr. Kobiecie muzułmańskiej nie wolno wyjść za nie muzułmanina, natomiast muzułmanin może poślubić chrześcijankę lub żydówkę. Mężczyzna nie może być niższego stanu niż kobieta, za to sytuacja odwrotna jest dopuszczalna u wszystkich, z wyjątkiem szyitów. W małżeństwie muzułmańskim nie istnieje również wspólnota dóbr mężczyzny i kobiety. Kobieta może swobodnie rozporządzać swoja własnością. Do dodatkowych obowiązków kobiety należy, zgodnie z wcześniejszym zwyczajem, dbać o dom męża i o tych wszystkich, którzy należą do jego rodziny. Jednak późniejsze tradycje przyznają mężowi największą władzę nad majątkiem kobiety, jak też nad życiem seksualnym. Tylko mężczyzna decyduje o wzajemnym pożyciu małżeńskim, a także we wszystkich kwestiach religijnych, czy choćby wychodzenia z domu. Mężczyzna mógł bezkarnie odmówić współżycia, natomiast gdy uczyniła to kobieta do rana była przeklinana przez anioły. Mahomet tak opisuje idealną żonę: „[Powinna] Cieszyć jego oczy, gdy na nią patrzy, być posłuszna, gdy rozkazuje i nie przeciwstawiać się mężowi, gdy decyduje za nią i za siebie”¹⁶. A wiec zadaniem kobiety jest by była ładna i posłuszna, jeżeli zaś nie wypełnia tego obowiązku Korna pozwala: „I napominajcie te, których nieposłuszeństwa się boicie, pozostawiajcie je w łożach i bijcie je!”¹⁷. Wyraźnie widać w tej surze, że Koran dopuszcza, a wręcz zaleca, stosowanie przemocy wobec nieposłusznych kobiet. Jednak mężczyzna może bić kobietę jedynie w miejscach niewidocznych, zakrytych przez jej strój (niedozwolone jest bicie po rękach i twarz)oraz w taki sposób by nie pozostawić śladów oraz żeby nie doszło do krwawienia. Śmierć jednego z małżonków oznaczała koniec małżeństwa. Kobieta po śmierci męża przez cztery miesiące i dziesięć dni musiała zachować załobę. Małżeństwo można było rozwiązać także przez talak (odepchnięcie kobiety przez mężczyznę). Islam zachowując prawo mężczyzny do uzyskania rozwodu bez podania powodu, z czasów przed Mahometem, jednocześnie utrudnił to poprzez przepisanie „kwarantanny” czyli czasu do namysłu i obowiązek troszczenia się o rozwiedzioną żonę. Z obowiązku tej troski mógł być zwolniony tylko wtedy gdyby zagrażało to jego dobrobytowi. Według Koranu mężczyźnie wolno jest dwa razy oddzielić się od tej samej kobiety i znowu ją poślubić. Gdy chce on ją poślubić po trzecim odrzuceniu, musi ona w międzyczasie być zamężna i rozwiedziona z innym mężczyzną. Ponowne ożenienie się po trzykrotnym rozwodzie było dość częste. Pomagała w tym instytucja mostahil’a (męża zastępczego lub pomocniczego), który opłacony przez dawnego małżonka zawierał małżeństwo z jego byłą żoną. Zaślubiny z mostahil’em następowało w formie małżeństwa według zwykłego prawa małżeńskiego lub jako małżeństwo czasowe (tzw. małżeństwo mut-a). W pierwszym przypadku kobieta musiała odczekać co najmniej trzy cykle miesięczne do ponownego małżeństwa. Kobieta po rozwodzie powinna odczekać trzy miesiące przed ponownym zamążpójściem. Kobieta jest bardzo ograniczona w możliwościach rozwiązania małżeństwa. Mogła tego żądać w niektórych przypadkach, gdy mąż nie mógł zapewnić jej utrzymania, gdy mąż jest impotentem, czasem również w razie jego choroby umysłowej oraz jak już wspomniałam pełnoletnia kobieta mogła żądać rozwiązania małżeństwa zawartego za pośrednictwem sądu. Jednak korzystanie z tych warunków w dużej mierze uzależnione było od pozycji społecznej męża oraz od pewności siebie kobiety. Zasadniczo matka z dziećmi po rozwodzie wracała do swojej rodziny i pozostawała pod jej opieką. Prawo do opieki nad dzieckiem w początkowym okresie życia przysługuje matce. Mahomet opisując wygląd kobiety nakazuje: „I powiedz wiernym kobietom, aby spuściły wzrok i strzegły swej czystości; niech nie pokazują swych ozdób, chyba że są one zwykle widoczne, niech zaciągną zasłony na piersi, a ozdoby ukazują tylko swym mężom i ojcom, ojcom swych mężów, swym synom i synom swych mężów, swym braciom, synom swych braci i synom swych sióstr, swym kobietom służącym i niewolnikom.”¹⁸

Przygotowując się do napisanie tej pracy prześledziłam wiele portali internetowych, przeczytałam wiele artykułów i książek by uzyskać jak najbardziej obiektywną opinię na temat tego jak w rzeczywistości wygląda życie muzułmanki i odejść od europejskich stereotypów. W swojej pracy skupiłam się głównie na stronie prawnej, czyli na regulacjach Koranu i przekazach ustnych, a więc na tym jak powinno ono wyglądać. Myślę, że nie sposób jest jednoznacznie stwierdzić na ile przekłada się to na rzeczywistą sytuację. Z całą stanowczością należy jednak z twierdzić, że na pewno islam był wyzwoleniem dla kobiety jeżeli porównywać jej życie z czasami przed Mahometem. Kobieta w islamie jest odprzedmiotowiona, jest ważną jednostką, szanowaną i docenianą, posiadającą nieprzebrane bogactwo miłości, czułości i miłosierdzia- cech, nierzadko obcych mężczyźnie, który charakteryzuje się na ogół twardością stanowczością i surowością. Trzeba sobie teraz zadać pytanie, jakie te piękne słowa mają odzwierciedlenie w praktyce? Jeszcze do niedawna w świecie islamskim, wbrew zasadom religii, kobieta doszła do okrutnego poniżenia i pozbawiona została podstawowych praw. Nie pozwalano jej się kształcić, wydawano bez jej zgody za mąż, odebrano prawo do dziedziczenia, traktowano jako drugorzędną, niekompetentną osobę na koniec uwięziono w domu bez możliwości kontaktów ze światem zewnętrznym. Poziom ograniczenia praw kobiety wahał się w zależności od poziomu wiary i wiedzy o zasadach islamu. Stało się to najbardziej widoczne pod koniec istnienia kalifatu osmańskiego. Często kobieta stała się narzędziem mężczyzny, jej rola ograniczała się do rodzenia i zaspokajania mężczyzny, nie mogła decydować o jakichkolwiek ważniejszych sprawach. Obecnie twierdzi się, że sytuacja ta ulega zmianie, że powoli dochodzi do skutku proces emancypacji. Tylko tutaj znów pojawia nam się pytanie: na ile możliwa jest emancypacja kobiet w świecie, w którym nie można wprowadzać żadnych zmian doktrynalnych, ponieważ każda innowacja grozi byciem przeklętym przez samego Allaha? Smutne jest to, że w XXI wieku, dobie internatu, lotów kosmicznych i powszechnej globalizacji, gdzie w każdej, nawet najbardziej błahej sprawie, organizowane są marsze, happeningi, jest gro organizacji zajmujących się prawami, prawami zwierząt, prawami środowiska, w niektórych częściach świata dalej mamy do czynienia z powszechnym przyzwoleniem na przemoc, z traktowaniem drugiej osoby nierównorzędnie i pozbawianiem jej podstawowych, jakże banalnych dla nas praw.

BIBLIOGRAFIA:

1. „Kobieta w islamie” W. Wiebke, wyd. Artystyczne i filmowe, Warszawa, 1982

2. „Świat islamu” W. Baranowski, Łódź, 1987

3. „Tajemnice haremu: kobieta w świecie islamu” W. Michalska-Krajewska, wyd. Bellona, Warszawa,2003

4. Witryna internetowa: http://forum.gazeta.pl

---

1. wg. A. al-Muttali, na marginesie dzieła A. Ibn Hanbala “Al-Musnad Misr” 1313r.↩

2. Ibn Hanbal, VI, s.117 n.↩

3. Ibn Sad, VIII, s.129↩

4. Al- Buchari, s.92, 18↩

5. Omar Ibn al-Chattab↩

6. Koran 16/58,59↩

7. Relacjonował Ibn Madża, [al-Bahij al-Chuli, „al-Islam łal-mar'a al-muasyra”, str. 211]↩

8. Relacjonował al-Buchari i Muslim, [an-Nałałi, „Rijad as-salihin”, str. 114]↩

9. H. Granquist, s.186↩

10. Relacjonowali al-Buchari 4/446 i Muslim, [an-Nałałi, „Rijad as-salihin”, str. 305]↩

11. Koran: S.2,36; S.7,17 n.↩

12. Relacjonował al-Buchari, [Ibn Hadżr al-Askalani, „Fath al-Bari fi szarh sahih al-Buchari”, 3/24]↩

13. Relacjonował go al-Buchari, [Ibn Hadżr al-Askalani, „Fath al-Bari fi szarh sahih al-Buchari”, 3/33]↩

14. Relacjonował go al-Buchari, [Ibrahim al-Dżamal, „Fikf al-mar'a al-muslima”, str. 94]↩

15. Koran 81/8,9,14↩

16. Ibn Hanbal, II, s.25↩

17. Koran, S.4,34↩

18. Koran, S.24,31↩