Wychowanie ogólnie – coś na temat wychowania

Wśród wszystkich pojęć pedagogicznych wychowanie jest jednym  z trudniejszych do zdefiniowania. Wynika to z faktu, że dotyczy materii, w której toczy się długotrwały spór naukowy, o dużych konsekwencjach praktycznych. Wywiera na jego definiowanie wpływ wiele przeciwstawnych czynników. Z  drugiej strony jest to termin ważny i ciągle definiowany od nowa.

Pojęcie wychowania było rozmaicie rozumiane w literaturze naukowej. Mówi się o wychowaniu jako ,,ciągu skutków w osobowości wychowanków”. Niektórzy podkreślają działania pedagogów skierowane na rozwój osobowości, ,,wychowanie to ciąg działań prowadzących do określonych zmian w osobowości  wychowanka”. Definicje wychowania występujące w literaturze pedagogicznej można różnie klasyfikować. Jedne z nich maja rodowód psychologiczny lub socjologiczny, inne wywodzą się z założeń światopoglądowych i aksjologicznych.

Spośród współczesnych definicji wychowania na uwagę zasługuje propozycja niemieckiego  badacza K. Schallera, który mówi o wychowaniu  jako kategorii humanistycznej - ,,wychowanie jest całokształtem sposobów i procesów pomagających osobie ludzkiej urzeczywistniać i rozwijać,  w interakcjach społecznych, swoje człowieczeństwo.”

Przez wychowanie w wąskim słowa tego znaczeniu rozumie się: świadome, celowe i specyficzne pedagogiczne działanie osób z reguły występujących w ich różnych zbiorach (rodzinnych, szkolnych, innych) dokonywane głównie przez słowo (i inne postacie interakcji, zwłaszcza przez przykład osobisty) zmierzające do osiągnięcia względnie trwałych skutków (zmian) w rozwoju fizycznym, umysłowym, społecznym, kulturowym i duchowym jednostki ludzkiej.

Pojęcie wychowania w szerszym sensie - oddziaływanie całokształtu specyficznych pedagogicznych bodźców i doświadczeń ogólnospołecznych, grupowych, indywidualnych, profesjonalnych i nieprofesjonalnych przynoszących względnie trwałe skutki rozwoju jednostki ludzkiej w jej sferze fizycznej, umysłowej, społecznej, kulturowej i duchowej.

Na strukturę procesu wychowania składa się wiele elementów. Do podstawowych można zaliczyć: ideał wychowania i wyprowadzone z niego cele, tworzące warstwę aksjologiczną, oraz metody, formy i środki wychowania, tworzące warstwę operacyjną.

Ideał wychowania – struktura, opis

Ideał wychowania – to pełny opis zintegrowanych cech człowieka, wartościowych  z punktu widzenia interesów całego społeczeństwa, jego odłamów lub grup. Ideał jest postulowanym kształtem dojrzałej osobowości. Charakteryzuje się on określonym zestawem cech wartościowych z punktu widzenia tradycji kulturowej, potrzeb społecznych czy wymagań dominującej ideologii. Przyjęcie określonego ideału wyznacza wybór metod i środków działania.

Ideał wychowawczy – to przełożenie określonych celów kształcenia i wychowania na całościową wizję pożądanej osobowości, a nawet indywidualności. Zwłaszcza taką wizję absolwenta szkoły danego typu czy uczelni, które wieńczą szkolno -–uczelniany etap kształcenia i wychowania.

Ideał wychowania ma określoną strukturę, poszczególnymi jego elementami są zhierarchizowane cele wychowania. Realizacja danego celu zbliża kształt osobowości wychowanka do ideału a proces przybliżania się do ideału jest rozłożony na kilka etapów:

v     redukcja ideału na cele nadrzędne, których treścią są uniwersalne wartości jak dobro, piękno, prawda. Wartościom tym odpowiadają określone dziedziny wychowania – wychowanie umysłowe (poszukiwanie prawdy), wychowanie moralne (zapoznawanie z dobrem), wychowanie estetyczne (tworzenie piękna).

v     redukcja ideału polegająca na wyborze strategii kierunkowej wychowania, czyli kształtowanie postaw wychowanka wobec różnych obiektów rzeczywistości

      i niego samego lub strategii instrumentalnej skierowanej na rozwijanie   

      różnych zdolności i dyspozycji osobowości, dzięki którym człowiek poznaje

      i zmienia świat.

v    redukcja ideału do celów etapowych – określonego standardu rozwoju osobowości wyróżnionego na podstawie kryterium wieku życia.

v     redukcja ideału do celów operacyjnych, realizowanych na konkretnych zajęciach lekcyjnych, zarówno dydaktycznych jak i wychowawczych.

Aksjologia wychowania

Aksjologia wychowania – określa wartość dyspozycji rozwijanych w procesie wychowania oraz wskazuje, jaki zestaw wartości powinni zinternalizować wychowankowie, zajmuje się analizą źródeł wartości w wychowaniu i dokonuje ich rangowania. Podejmuje próby uzasadniania wartości poszczególnych dyspozycji jednostki w jej społecznym funkcjonowaniu.

W teorii wychowania występują dwie orientacje, określające   relacje między celami i wartościami w wychowaniu.

1-        według J. F. Herberta i przedstawicieli Nowego Wychowania – wartości stanowią podstawę do formułowania celów wychowania. Ideał wychowania to zbiór określonych wartości zhierarchizowanych i skoncentrowanych wokół wartości naczelnych – transcendentaliów. Wartości stanowią cel zabiegów wychowawczych a cele wychowawcze można osiągnąć poprzez  kształtowanie postaw wobec różnych obiektów rzeczywistości. Wartości stanowią treść postaw wychowanka.

2-        według autorów podkreślających społeczny kontekst wychowania  - jest ono pewną formą społecznej działalności, wytworem organizacji życia społecznego. Cele wychowania są wywodzone z analizy rzeczywistości społecznej, musza wynikać z dążeń i aspiracji konkretnych grup społecznych. Autorzy mówią, że nie występuje tylko jeden uniwersalny ideał lecz jest ich tyle ile kręgów kulturowych i wychowawczych. Społeczeństwo i kultura, którą ono wytworzyło, określają wartości, zaś wychowankowie je internalizują

        w procesie edukacji.

3-        Inni autorzy twierdzą, że efekty wychowania ocenia się z punktu widzenia przyjętego w społeczeństwie systemu aksjologicznego, dopiero po osiągnięciu założonego celu wychowania przyznaje mu się jakąś wartość. Cele wychowania mają wartość społeczną jeśli zostaną w pełni zrealizowane i służą rozwojowi jednostki i grupy społecznej.   

Analizując wzajemne relacje między wartościami a celami wychowania można powiedzieć, że odmienne są żródła wartości.  W pierwszym przypadku wynikają

z koncepcji człowieka, w drugim – z empirii, gdyż wyrażają konkretne potrzeby społeczne. Treścią celów są więc wartości. Różnica między tymi koncepcjami tkwi

w założeniach światopoglądowych i aksjologicznych. Jedne odwołują się do wizji świata, który nadejdzie. Wychowanie jest traktowane jako instrument przekształcania świadomości ludzi i urzeczywistniania tej wizji w życiu praktycznym. Inni stoją na straży istniejącego porządku społecznego i utrwalają go w świadomości pokoleń.

Istnieje obecnie potrzeba rozważenia istotnych wartości i znalezienia sposobu przekładania tych wartości na język praktyki edukacyjnej. Postuluje się konieczność „edukacji aksjologicznej”, czyli edukacji prowadzącej do świadomego wybierania wartości i określenia ich hierarchii jako podstaw konstruowania własnej filozofii życiowej.

Hierarchia uznawanych wartości stanowi podstawowe uwarunkowanie ludzkich zachowań. Wartości są czynnikiem ukierunkowującym postawy, zachowania, motywy postępowania. Wpływają na ocenę innych ludzi, zdarzeń, zachowań, wyznaczają postawy wobec różnych obiektów. Najważniejsze jest umacnianie wartości podstawowych, zwłaszcza DOBRA, PIĘKNA i PRAWDY. Do uniwersalnych wartości zalicza się: wolność, sprawiedliwość, humanizm, pokój, godność.

Nadrzędną wartością w ujęciu współczesnej aksjologii jest człowiek, jego życie i rozwój, samorealizacja, wolność, tożsamość, podmiotowość.