KIERUNKI WSPÓŁCZESNEGO JĘZYKOZNAWSTWA
WYKŁADY Z: 03.10., 10.10, 24.10, 07.11., 14.11., 21.11, 5.12., 12.12., 09.01, 16.01.

03.10.2013r.

JĘZYKOZNAWSTWO JAKO NAUKA.
Geneza:
przełom XVIII i XIXw. – wyodrębnienie się językoznawstwa z tradycyjnej filozofii,

początek XIXw. – określenie własnego przedmiotu badań i własnych metod badawczych,

Okres przednaukowy:
- Grecja – podejście do języka od strony filozoficznej,
- Rzym – tematy gramatyczne

Średniowiecze:
- tendencje uniwersalistyczne
gramatyka łacińska uważana za wzorcową,
kontakt z różnymi językami świata (odkrycia geograficzne)

XVI i XVIIw.
gromadzenie wiedzy na temat języków świata – wiedza nieuporządkowana,

Okres przełomu XVIIIw.
tendencje antyuniwersalistyczna
-łacina przestaje być językiem urzędowym;

Oświecenie:
Działa przełomowe:
1816r. – Franz Bropp – rozprawa o koniugacji indoeuropejskiej;
1818r. – Rasmus Christian Rask
1819r. – Jakub Grimm – Ujęta historycznie gramatyka języka niemieckiego
1820r. – Wilhelm Humboldt
1821r. – Jan Francois Champollian – Odczytanie egipskiego pisma

Cel badań językoznawczych XIXw.
Wykazanie przeciwieństwa między językami i poszukiwanie rodzin językowych świata;

Zakresy badawcze:
Językoznawstwo: Opisowe: Historyczne:
szczegółowe od starożytności od Grimma (1818r.)
porównawcze od Humboldta (1820r) od Boppa (1816r.) (genetyczna)
(typologiczna)

Rozwój językoznawstwa w XIXw. – okresy:
# 1. połowa XIXw – rozwój językoznawstwa historyczno-porównawczego
# od 1863r. – August Schleicher – rozprawa pt: „Teoria Dorwina a językoznawstwo”
# od lat ’70 XIXw. – działalność młodogramatyków (szkoła lingwistyczna utworzona w Lipsku)

Przełom strukturalistyczny, czyli językoznawstwo XXw.:
# 1916r. –Ferdinand de Soussure – Kurs językoznawstwa ogólnego

Cel XXw.:
Poszukiwanie systemu językowego

Pola badawcze współczesnego językoznawstwa:
#świadomość językowa (kompetencja) użytkowników języka;
# zachowania językowe;
# teksty;
# system znaków;

Tendencje rozwojowe współczesnej lingwistyki:
# systemowość;
# interdyscyplinarność;

Nurty współczesnych badań językowych:
1. Językoznawstwo ogólne (teoretyczne) i szczegółowe
2. Lingwistyka historyczno-porównawcza i lingwistyka porównawczo-typologiczna
3. Językoznawstwo diachroniczne i językoznawstwo synchroniczne;

Językoznawstwo jest nauką:
- empiryczną – przeprowadza się empiryczną kontrolę twierdzeń ogólnych;
- humanistyczną – przedmiotem badań są twierdzenia dotyczące społecznej świadomości językowej;
- nomotetyczna – poszukiwane są ogólne (uniwersalne) prawa rządzące językoznawstwem

Klasyczne działy językoznawstwa:
1. Fonetyka – badanie wartości akustycznej;
2. Fonologia – abstrakcyjne jednostki fonetyki
3. Morfologia -> Fleksja
4. Słowotwórstwo
5. Syntaktyka (składnia)
6. Semantyka – znaczenia wyrazów językowych
7. Leksykologia – opis wyrazów, zbiorów wyrazów
8. Leksykografia – teoria budowy słowników
9. Frazeologizm
10. Etymologia – pochodzenie wyrazów
11. Pragmatyka – buduje postulaty
12. Dialektologia – budowa dialekty
13. Onomastyka – badanie nazw własnych




10.10.2013r.
INTERDYSCYLINARNE KIERUNKI BADAŃ LINGWISTYCZNYCH
1. Antropolingwistyka – budowanie języka w warunku badania człowieka
2. Etnolingwistyka – łączenie języka i pochodzeń
3. Ekolingwistyka – połączenia ekologii i języka
4. Eurolingwistyka – zajmuje się językami Uni Europejskiej
5. Geolingwistyka – naturalne granice języka
6. Glottodyktatyka –formuje się nauczenie, zwłaszcza obcokrajowców
7. Kryptologia – systemy krypto logistyczne, czyli języki kodów
8. Krytyczna analiza dysków
9. Juryslingwistyka – badanie języków prawnych i prawniczych
10. Lingwistyka kognitywna – połączenie języka z naukami ścisłymi
11. Lingwistyka komputerowa
12. Lingwistyka metematyczna
13. Neurolingwistyka – badanie ludzkiego mózgu w kontekście języka
14. Paleografia – historia pisma
15. Pedolingwistyka – język dziecka
16. Psycholingwistyka – proces aktywizacji języka
17. Socjolingwistyka – badanie języka na tle działań społecznych
18. Translatoryka – teoria przekładu

JĘZYKOZNAWSTWO JAKO GAŁĄŹ SEMIOTYKI
Semiotyka – ogólna teoria znakowa, nauka badająca wszelkie systemy znakowe, stworzone przez człowieka i naturę
Stworzona przez Charlesa Sandersa Peirce’a (1839 – 1914)
Klasyfikacja znaków wg Peirce’a – podział wskazuje na różne powiązania znaków z ich wartością informacyjną
# INDEKSY – relacja przyczynowo – skutkowa
# IKONY – relacja podobieństwa
# SYMBOLE – relacja oparta na konwencji (umowie społecznej)

CHARLES MORRIS (1901 – 1979)
Fundations of the Theory og Signs

SEMIOTYKA
| | |
syntaktyka (składnia) semantyka pragmatyka
(znak <-> znak) (znak <->rzeczywistość) (znak <-> użytkownik znaku)

TRÓJKĄT OGDENA-RICHARDSA (1923)
WYOBRAŻENIE

NAZWA OBIEKT

Każdy element świata jest źródłem informacji o samym sobie – w umyśle tworzymy model danego elementu rzeczywistości
Elementy rzeczywistości przynoszą też inne informacje:
> pozyskanie na mocy wnioskowania
> celowo przekazane



Znak – każdy przedmiot postrzegalny zmysłowo, który komunikuje nie tylko sam siebie, ale także zastępuje jakiś inny element rzeczywistości w tym momencie niepostrzegalny zmysłowo, przy czym to zastępowanie nie musi tylko wynikać z umowy, lecz może się opierać na relacji naturalnej.

ZNAK JĘZYKOWY – celowo przekazywany:
X jest znakiem dla członków grupy G, gdy X jest przedmiotem spostrzegalnym zmysłowo, przy czym między członkami grupy G istnieje umowa, wyraźna lub domyślna.

Teoria znaku
klasyfikacja dychotomiczna znaku na podstawie ich struktury i funkcji:
TEORIA ZNAKU (T. Milewski)
ZNAK
symptom (nie ma nadawcy) sygnał(ma nadawcę)

apele sygnały semantyczne
obrazy(podobny sygnały arbitralne
do rzeczywistości) (niepodobny do rzeczywistości)
jednoklasowe dwuklasowe (jeden element jest informacją) (trzeba łączyć pojedyncze informacje, np. język)

Cechy języka naturalnego:
# Cechy specyficzne:
- dwoistość języka (dwuklasowość, dualność, podwójne rozczłonkowanie) – Kenem i plerem
kenemy łączymy ze sobą i powstają pleremy;
- produktywność (creativity) – możemy tworzyć nieskończoną ilość zdań;
- arbitralność (umowność, konwencjonalność) - kraje umawiają się na określoną nazwę;
- nieciągłość (dyskretność, skokowość)

#Cechy niespecyficzne:
- zdolność do wzajemnej wymiany (przemienność)
- zdolności do przemiecenia komunikatu
- specjalizacja pod względem informacyjnym
- transmisja kulturowa
- linearność
- semantyczność (znaczącość)
- całkowite sprzężenie zwrotne
- samo zwrotność (metajęzyczność)
- wyuczalność
- nadużywalność
- niezależność od bodźca

Uniwersalia językowe (powszechniki językowe) – cechy, które występują we wszystkich naturalnych językach świata;
1. Cechy definicyjne są uniwersalne;
2. Wspólne właściwości strukturalno-gramatyczne:
> elementy deiktyczne
> jednostki językowe: fonem, morfem, zdanie
> morfemy leksykalne
> morfemy gramatyczne
> imiona własne
Uniwersalia językowe:
A. Wierzbicka (1972r.)
> 13 elementów,
ja, ty, ktoś, coś, to, chce, nie chce, myślę, wyobrażam sobie, czuję, część, świat, stać się,
> 8 elementów (korekta)
ja, ty, ktoś, coś, nie chce (lub: nie), myślę
>inne elementy brane pod uwagę:
kiedy, mogę, lubię, inny (taki sam), rodzaj, po, robie, wydarzyć się

Klasy leksykalne:
>
> określniki
> ekwiwalenty przymiotników
> odpowiedniki czasowników

Co nie jest uniwersalne (wbrew stereotypom) :
> wyrazy
> 3 czasy – przeszły, teraźniejszy, przyszły
> 2 liczby – pojedyncza i mnoga
> 3 osoby

24.10.2013r.
KLASYFIKACJE JĘZYKÓW ŚWIATA
Językoznawstwo porównawcze
# klasyfikacja genetyczna
# klasyfikacja strukturalna
# klasyfikacja funkcjonalna

KLASYFIKACJA GENETYCZNA:
# dotycząca języków naturalnych
# polega na ułożeniu języków wedle ich pokrewieństwa
Rodziny językowe:
- rodzina językowa – jednostka obejmująca grupę językową, co do których zakłada się, że wywodzą się one od wspólnego prajęzyka

Jak dotąd udało się ustalić pokrewieństwo języka, które rozwinęły ze wspólnego prajęzyka nie wcześniej niż 9-10tys. Lat temu
Dolną (współczesną) granicą klasyfikacji genetycznej języków jest próba jednoznacznego zdefiniowania różnicy między językiem a dialektem.

Inne dolne jednostki klasyfikacji genetycznej to:
gwara, żargon, socjolekt, etnolekt, idiolekt

NAJWAŻNIEJSZE RODZINY JĘZYKÓW ŚWIATA:
1. Indoeuropejskie, 2. Chińsko-tybetańskie, 3. Nigero-kongijska, 4. Afroazjatycka. 5. Austronezyjska, 6. Drawidyjska 7.Altajska, 8.Dajska, 9. Austroazjatycka,

Języki słowiańskie wywodzą się od wspólnego przodka: języka prasłowiańskiego

KLASYFIKACJA STRUKTURALNA (typologia języków)
dzielą języki ze względu na pewne cechy struktury:
- kryterium fonologiczno-fonetyczne
- kryterium morfologiczna
- kryterium syntaktyczna

Kryterium fonologiczno-fonetyczne:
1. Ze względu na liczbę fonemów:
> języki bogate w fonemy, np. język kaukaski
> języki średnio bogate w fonemy
> języki ubogie w fonemy

2. Ze względu na stosunek samogłosek i spółgłosek:
> języki samogłoskowy (>30% samogłosek), np. język francuski
> języki spółgłoskowe (>70% spółgłoski)

3. Ze względu na prozodię:
> języki prozodyczne:
- o niestałym akcencie
- oparte na iloczasie np. łacina
- oparte na intonacji, np. j. chiński

> języki nieprozodyczne:
- o stałym akcencie inicjalnym, np. czeski, węgierski
- o stałym akcencie oksytonicznym
- o stałym akcencie paroksytonicznym
- o stałym akcencie proparoksytonicznym

KRYTERIUM MORFOLOGICZNE:
- języki izolujące – większość pojedynczych morfemów może być samodzielnymi wyrazami, np. język chiński,
- języki analityczne – stosunki gramatyczne wyrażają luźne morfemy w postaci form czasownika posiłkowego, przysłówków i przymiotników
- aglutynacyjne – typowy wyraz to jeden morfem znaczeniowy i jeden lub więcej morfemów gramatycznych, z których każdy ma określoną pojedynczą funkcję, np. turecki, węgierski, fiński, estoński
- języki fleksyjne (inaczej syntetyczne) – wyraz składa się z jednego morfemu znaczeniowego i jednego lub więcej morfemów gramatycznych, które bardzo często spełniają więcej niż jedną funkcję gramatycznych, np. polski, łacina
- języki alternacyjne – w których funkcję gramatyczną spełniają alternacje samogłosek, czyli wymiany samogłosek zachodzące wewnątrz morfemu,
- języki polisyntetyczne – w których elementy morfologiczne łączą w sobie liczne funkcje, a jednocześnie nie ma ściśle określonej kategorii – części mowy. Rozmywa się różnica między wyrazem a zdaniem, np. język Eskimosów.

KRYTERIUM SYNTAKTYCZNE:
- język pozycyjny – o znaczeniu decyduje szyk wyrazów; np. język angielski
Język pozycyjny jej zazwyczaj izolującym
- języki niepozycyjne –szyk wyrazów nie wpływa na znaczenie zdania, np. j. polski

KRYTERIUM SYNKTATYCZNE – szyk wyrazów w zdaniu:
podmiot
orzeczenie
dopełniacz

DWA NAJPOPULARNIEJSZE SZYKI:
> Podmiot Orzeczenie Dopełniacz (SRO)
> Podmiot Dopełniacz Orzeczenie (SOR)
np. łacina, japoński, koreański

KLASYFIKACJE FUNKCJONALNE
ze względu na:
- liczbę użytkowników języka:
>żywe
> martwe
> wegetujące
> odrodzone
- rodzaj użytkowników języka:
>narodowe (etniczne)
> wehikularne, np. pidżin,

7.11.2013r.

GENEZA STRUKTURALIZMU: SZKOŁA KAZAŃSKA I GENEWSKA SZKOŁA STRUKTURALISTYCZNA

Strukturalizm w językoznawstwie to próba systemowego opisu języka, czyli całości rozumowanej jako system relacji łączących poszczególne elementy języka.

Teza strukturalizmu:
Język jest zorganizowanym systemem znaków.

Podstawowe pytanie badań strukturalizmu:
Jaką budowę (strukturę) ma JĘZYK rozumowany jako system znaków służący do porozumiewania się?

Za twórcę strukturalistyczne teorii języka uważa się:
FERDYNANDA de SAUSSURE’A

Szkoła kazańska:
- uważana za prekursorską wobec strukturalizmu
- Kazański Uniwersytet Państwowy:
> mieści się w Kazaniu, stolicy Tatarstanu
> jeden z najstarszych uniwersytetów w Rosji, założony w 1804r.
Kazańska Szkoła Lingwistyczna:
> kierunek badawczy stworzony przez dwóch POLAKÓW:
JANA BAUDOUIN DE COURTENAY’a
MIKOŁAJA KRUSZEWSKIEGO
- okres działań 1875-83 i potem kontynuacje przez następców;

JAN BAUDOUIN de COURTNAY
> najwybitniejszy polski językoznawca
> jeden z największych lingwistów świata
Zajmował się językoznawstwem ogólnym i teorią języka badał języki słowiańskie i indoeuropejskie, był zwolennikiem i propagatorem języka esperanto,

Podstawowe osiągnięcia:
- rozgraniczył pojęcia statyki i dynamiki języka:
> statyka bada prawa równowagi języka,
> dynamika historyczna przemiany języka
- odróżnił jako pierwszy:
> język – abstrakcyjny zbiór elementów
od
> mówienia – realizacji elementów w praktyce artykulacji
Osiągnięcia (wspólnie z Mikołajem Kruszewskim) :
> wysunął tezę, że język jest spójnym systemem złożonym z szeregu pomniejszych składników,
> przedstawił pojęcie fonemu – zdefiniował go jako wiązkę elementów: sumę reprezentacji artykulacyjno-fizjologicznych
Mikołaj Kruszewski (1851-1887)
W Troicku zajmował się:
>zagłębianiem prac z językoznawstwa historyczno-porównawczego,
> tłumaczeniem na język rosyjski
W 1878r. dostał posadę w Kazaniu, gdzie następnie utworzono Kazańską Szkołę Lingwistyczną.
Osiągnięcia:
> odkrycie prawidłowości funkcjonowania i rozwoju języka
> rozszerzenia sfery zastosowania metody historyczno-porównawczej
> opracowali zagadnienia fizjologii mowy
> uogólnił zasady wymiany głosek

SZKOŁA GENEWSKA
Ferdinand de Saussure (ur. 1857 – 1913)
Dokonania:
> język jest systemem
Język pojmowany jako zbiór elementów i zbiór relacji (zależności), które zachodzą między tymi elementami (uporządkowany wewnętrznie i posiadający określoną strukturę układ dementów)
> language i parole
- język – abstrakcyjny system elementów i stosunków zachodzących między tymi elementami
- mówienie -

>język to zjawisko społeczne – język jako całość nie jest prostą sumą aktywności językowej jego użytkowników; język to osobny fakt, który realizuje się w różnych indywidualnych wykonaniach

- diachronia i synchronia
> językoznawstwo diachroniczne – dla badań historycznych nad rozwojem języka
> językoznawstwo synchroniczne – dla badań opisujących stan językowy

- Koncepcje znaku językowego:
> Istotą znaku językowego jest to, że składa się z dwóch elementów:
znaczonego (sinifie) i znaczącego (signifiaut)

POJĘCIE
↓ ↑
OBRAZ
Cechy znaku językowego:
> arbitralność – stosunek między elementem znaczonym, znaczącym ma charakter konwencjonalny, tzn. forma dźwiękowa znaku nie jest w sposób naturalny związana z pojęciem,
> linearność – elementy akustyczne występujące jeden po drugim, tworząc łańcuch

Wartość znaku językowego:
> znaczenie wyrazu nie jest uwarunkowane samym brzmieniem wyrazu, ale położeniem jakie zajmuje w ramach całego systemu językowego
> raz ustalony związek między dźwiękową a oznaczaną stroną znaku,

Związki syntagmatyczne i asocjalne:
> związki sygmatyczne – istnieją między elementami języka umieszczonymi w wypowiedzi, tj. między tym, co dany element poprzedza oraz tym, co po tym następuje;
tworzą syntagmy : np. dom-ek , piękny dom, Jan buduje dom.

> związki asocjacyjne – zachodzą między elementami systemu języka, np. dom-ek,
kot-ek, płot-ek - elementy kot, dom, płot, znajdują się w związku paradygmatycznym w stosunku do siebie, ponieważ tworzą klasę elementów, które mogą łączyć się z końcówką „-ek”

F. de Soussure zauważył, że jest systemem znaków, które mają wiele cech wspólnych ze znakami innych systemów. W związku z tym postulował stworzenie semiologii ogólnej nauki o znakach, w której mieściłoby się również językoznawstwo.
Postulat został zrealizowany w 1938r. przez Charlesa Morrisa.

Właściwa szkoła genewska to lingwistyka wyrosła z nauki Saussure’a a ukształtowana została przez jego uczniów.
- konsekwentne stanowisko synchroniczne
- akcentowanie teoretycznego aksjomatu o społecznej funkcji języka
- zaznaczenie, że język przejawia się w postaci zorganizowanej całości systemu
- wyraźne nastawienie na studiowanie elementów emocjonalnych (afektywnych) w języku,

14.11.2013r.
SZKOŁA PRASKA – PRASKIE SZKOŁO LINGWISTYCZNE

Praskie Koło Lingwistyczne
Powstanie: październik 1926r., Miejsce: Uniwersytet w Pradze
> Najbardziej wpływowa międzywojenna szkoła lingwistyczna
> Szkołę utworzyli naukowcy, którzy czerpali z idei de Saussure’a
> szkoła od początku miała charakter międzynarodowy
Przedstawiciele:
Koło powstało z inicjatywy kilku językoznawców czeskich:
Viliem Mathesius, Bohuslav Hauranek, Bohumil Trnka
następnie do koło dołączyli:
Roman Jakobson, Mikołaj Trubecki
Współpracowali Francuzi, Holendrzy, Norwegowie i Austriacy.

Roman Osipowicz Jakobson
(ur.1896r. Moskwa – zm.1938 – Wiedeń)

Nikolaj Sergejewić Trubeckoj
(ur. 1890 Moskwa – zm. 1938 Wiedeń)

Vilem Mathesius
(ur. 1882 – zm. 1945 – Praga)

Praskie Koło Lingwistyczne regularnie działało ok. 12lat. (tzw. Okres klasyczny)
Przyczyny obniżenia rangi szkoły praskiej:
- utrata przywódców naukowych
- śmierć Trubeckiego
- emigracja Jakobsona
- hitlerowska okupacja Czechosłowacji
- okres stalinizmu

TEZY NAUKOWE:
- tezy programowe określają kierunek działaś ci naukowej
- autorem większości tez jest Roman Jakobson
PREZENTACJA TEZ: I kongres Językoznawczy
TEZY:
- językoznawstwo praskie jest językoznawstwem funkcjonalnym -
- wszystko co w języku istnieje (wyraz, zdanie, morfem, itd.) istnieje dzięki temu, że ma do spełnienia konkretną funkcję konkretnych wypowiedzi: co się komunikuje, komu, w jaki sposób.
> teza o systemowości języka:
- język jest system złożonym

Teza o społecznych charakterze języka:
> język jest warunkowany przez aspekty społeczne: środowisko socjalne, audytorium, tematyka – dlatego trzeba badać odmienności języka,
Teza o prymacie synchronii:
> Synchronia powinna stać się podstawą badań diachronicznych;
> synchronia obejmuje badań językowych na danym etapie rozwoju;
> w ujęciu synchronicznym język nie jest stateczny, tzn. są w nim elementy, które wychodzą w użycia, które dopiero wchodzą i elementy ustabilizowane, które są jądrem systemu,

Teza o rozróżnieniu języka mówionego i pisanego:
> Przekonanie o odmienności praw, które rządzą językiem pisanym i językiem mówionym,
> postulat badania stosunku miedzy językiem mówionym i pisanym

Teza o istnieniu języka standardowego:
> Język standardowy to skodyfikowana forma języka, przyjęta za model przez większą część społeczności językowej, to forma języka charakteryzująca się względną stabilnością.

Inne postulaty:
> Praskie poglądy lingwistyczne zastosowano w badaniach nad słowiańszczyzną
> prażanie jako pierwsi zajęli się zagadnieniem lig językowych – zbieżności między sobą, ale nie pokrewnymi językami
> w strefie zainteresowań znalazły się cechy prozodyczne

OSIĄGNIĘCIA W FONOLOGII:
> fonologia – została konsekwentnie oddzielona od fonetyki jako dziedziny akustycznej (fonetyka – nauka poza językoznawstwem)
> podstawową jednostką fonologiczną jest fonemem
> definicja fonemu
FONEM – zespół współwystępujących cech dźwiękowych, które używa się w danym języku dla odróżnienia wyrazów o różnym znaczeniu
> fonem prosty jest fonemem paradygmatycznym
> centralnym polem badawczym fonologii jest odkrywanie opozycji fonologicznych
> pojęcie nacechowania i nienacechowania par fonemów (np.: b:p) różni się:
- obecnością cechy dźwięczności (b) – nacechowana
- brakiem cechy dźwięczności (p) – nienacechowana
- pełną klasyfikacją opozycji fonologii stworzył M. Turbecki:
~ proporcjonalne i izolowane
~ prywatywna, gradualna, ekwipolentna

> w prywatywnej: obecność lub brak jakiejś cechy
> w gradualnej: człony posiadają różny stopień myślenia tej samej cechy (i:e:a)
> w ekwipolentnej: każdy człon posiada cechy, której nie posiada ten drugi, np. p:t (dwuwargowa)

STWORZENIE MORFONOLOGII
morfonologia – nauka zajmująca się badaniem struktury fonologicznej morfemu, co sprowadziło się do badań alternacji fonologicznych (tzw. obecności)
fonologie morfologiczne -> morfonologia

Alternacja morfonologiczna – regularna wymiana jednego lub więcej fonemów w jednym morfemie, np. ręk-a, ręc-e, ten sam morfem kończy się na –k i –c.

OSIĄGNIĘCIA W SKŁADNI:
koncepcja FUNKCJONALNEJ ANALIZY ZDANIA Mathesiusa:
- punktu widzenia przekazu informacji zdania składa się z dwóch części:
> TEMATU: cześć zdania, która odnosi się do faktów już znanych z kontekstu,
> REMATU: część zdania, która zawiera nowe informacje
np. Jan idzie do kina.
SCHEMAT: IŚĆ (N_HUM, N_LOC)
nazwa człowieka, nazwa miejsca
TEMAT REMAT
JAN IDZIE DO KINA.
w odpowiedzi na pytanie: „Co robi Jan?”
po zmianie szyku: Do kina idzie Jan.
W odpowiedzi „Kto idzie do kina”

LINGWISTYKA FUNKCJONALNA ANDRE MARTINEZA
badanie lingwistyczne powinno się prowadzić z uwzględnieniem trzech aspektów fenomenu językowego:
> funkcjonalnego
> znaczeniowego
> formalnego
Aspekt funkcjonalny:
język jest systemem spełniającym określone funkcje, przede wszystkim jest narzędziem komunikacji (postulat badań funkcji komunikacyjnej)

Aspekt znaczeniowy:
Język jest systemem znaków: znaki te funkcjonują na zasadzie

Aspekt formalny:
Język cechuje: „podwójne rozczłonkowanie”
> pierwsze rozczłonkowanie – podstawowa zasada przetwarzania doświadczenia ludzkiego w kategorie językowe: doświadczenie rozkłada się na poszczególne jednostki semantyczne – morfemy,
> drugie rozczłonkowanie – zasada kształtowania się morfemów, sprowadzająca się do organizacji określonych zjawisk dźwiękowych w szereg jednostek dystantowych

PRASKA KONCEPCJA JĘZYKÓW FUNKCJONALNYCH:
Cztery funkcje odpowiadające czterem językom funkcjonalnym:
> funkcja komunikatywna – język potoczny
> funkcja praktyczna – język zawodowy
> funkcja teoretyczna – zawodowa – język naukowy
> funkcja estetyczna – język poetycki

konsekwencje: KONCEPCJA FUNKCJI JĘZYKA JAKOBSONA
podsumowanie :
GŁÓWNE CECHY JĘZYKOZNAWSTWA:
< synchroniczność
<systemowość
<tekstowość
<społeczność

21.XI.2013r.

SZKOŁA KOPENHASKA
KOPENHASKIE KOŁO LINGWISTYCZNE: powstanie w 1931r., Uniwersytet w Kopenhadze,
kierunek badawczy stworzony przez lingwistów duńskich, szkoła upowszechniła termin: „lingwistyka strukturalistyczna”
INNE NAZWY STRUKTUALIZMU:
- glossematyka – gr. Glossa – język i matha – nauka > termin użyty w 1936r.
- neosaussuryzm – interpretacja teorii F. de Saussere’a
- formalizmem – badania na aksjomatem, że język jest formą

Przedstawiciele:
twórca teorii glossemantycznej:
LUIS HJEMLSLEV
współpracownicy:
Hans Uldan
Rasmus Brondal
Eli Jorgensen

Luis Hjemlslev (1899-1965)
> studia w zakresie języków indoeuropejskich
>książka „Zasady ogólnej gramatyki”
> podstawowy zarys teorii języka gllasso

PODSTAWY METODOLOGICZNE
> przyjął dedukcyjno – aksjomatyczną teorię opisu języka, w miejsce powszechnych dotąd stosowanych w językoznawstwie metod naukowych
> od początku skłaniał się ku „gramatyce logicznej”
które byłyby:
- maksymalnie precyzyjne i naukowe
- maksymalnie przejrzyste i logiczne

STOSOWANIE METODY MATEMATYCZNEJ
teoria Hjemlseleva jest trudna w odbiorze, wysoki poziom abstrakcji, wpływ był tylko częściowy
poza środowiskiem duńskim pozostało niewiele prac konsekwentu glossematycznych

POSTULATY BADAWCZE:
> językoznawstwo powinno badać strukturę jako taką, bez uciekania do stref pozajęzykowych;
> nastąpiło odrzucenie kontekstów ogólno logicznych
> teoria języka jest poprawna jedynie wtedy gdy opiera się na zasadzie empirii:
- wolny od sprzeczności
- wyczerpujący
- jest możliwie prosty

GRAMATYKA LOGICZNA: - teoria lingwistyczna
nie powinna być weryfikowana w oparciu o konkretne teksty czy języki, a jedne w oparciu o to, czy jej rachunek jest wyczerpany i niesprzeczny,
GRAMATYKA UNIWERSALNA: powinno przewidywać wszystko

OSIĄGNIĘCIA BADAWCZE:
- podstawowe pojęcia glossematyki:
> FUNKCJA – zależność między elementami
> FUNKTYW – element (obiekt) który w zależność (funkcje) z innymi elementami
TYPY FUNKTYWÓW:
- funktyw stały
- funktyw zmienny -

KLASYFIKACJA FUNKCJI
> Interdependencja – funkcja, która zachodzi między dwoma funktywami stałymi,
- np. końcówka fleksyjna –e (Msc. l.poj.) wymiany tematów fleksyjnych pobocznych
wietrz-e, lesi-e, leci-e (tematy główne to wiatr, las, lat-o)
> determinacja (selekcja) – funkcja zachodząca miedzy funktywem stałym i zmiennym
- np. zdanie złożone podrzędnie składa się ze zdania głównego (funktyw stały)

>KONSTELACJA (kombinacja) – zachodzi między funktywami zmiennymi
- np. zachodzi między przyimkiem „na” a rzeczownikiem w miejscowniku (na stole, przy stole)

Podział funkcji ze względu na kryterium stosowalności :
> KONIUGACJA LOGICZNA – funkcja zachodząca między elementami ciągu np. D-O-M

>DYSJUNKCJA LOGICZNA („albo” – „albo”)
np. T\
OM
D/
to stanowi podstawę
> procesu (tekstu) – koniunkcji
> system – dysjunkcja

OSIĄGNIĘCIA BADAWCZE:
- proces komunikacji byłby niemożliwy bez dwóch współistniejących płaszczyzn:
> płaszczyzna (plan) treści
> płaszczyzna (plan) wyrażenia

TREŚCI – rzeczywistość o której komunikuje
WYRAŻENIE –

zależności między płaszczyznami:
wrażenia i treść są zgodne, gdyż każda z nich wymaga obecności drugiego
wyrażenie jest wyrażeniem tylko dzięki temu, że wyraża pewną treść,
treść jest treścią dzięki temu, że wyraża pewnych wyrażeń,

W obu płaszczyznach mamy do czynienia z substancją i formą.
W lingwistyce wyrażenie równa się językowi.
płaszczyzna treści płaszczyzna wyrażenia

SUBSTANCJA otaczająca nas rzeczywistość dźwięk języka (artykulacja)
(przedmioty, ludzie itd.) K L U C

FORMA psychiczny obraz otaczającej psychiczny obraz substancji
nas rzeczywistości wyrażenia
>widzimy w umyśle< >słyszymy<

LINGWISTYKA BADA STOSUNEK
Forma treści <-> Forma wyrażenia
> Forma treści – jest niezależna i może pozostać w dowolnej relacji do zawartego (substancji, treści), np. różnica postrzegania kolorów, liczb, stref czasu, - kategoryzacja językowa zależy od sposobu poznawania

FORMA WYRAŻENIA w różnych językach
> rozróżnienia polisemi i homonimów
- Polisemia – słowo ma więcej niż jedno znaczenie, formy dają się sprowadzić do wspólnego źródła semantycznego,
- homonimia – relacje wyrażane różnych znaczeń, za pomocą identycznych form językowych, wyrazy nie są spokrewnione semantycznie
Homonim występuje
> morfologii fleksyjnej
- dam (od czasownika „dać”)
- dam (od rzeczownika „dama”)
> morfologia słowotwórcza
- ranny (zraniony)
- ranny (o poranku)
> słowotwórczy

HOMOFONY – to samo brzmienie, Inny zapis, może-morze, kod-kot, Bóg-Buk

HOMOGRAFY – ten sam zapis, ale różne wymowa
odmiennie czytam: cis – dźwięk, cis – drzewo

rozróżnianie paradygmatyki i syntagmatyki:
> PARADYGMATYKA – obejmuje badanie relacji,
jako funkcja wiąże langue (język) i parol,
język można rozpatrywać jako:
> czystą formę (schemat) zdefiniowana niezależna od jej społecznych relacji od jej przejawów materialnych

forma materialna (norma) – zdefiniowana z uwzględnieniem określonej realizacji społecznej, ale wciąż jeszcze

zespół zwyczajów (UZUS) – przyjęte w danym społeczeństwie i zdefiniowane na podstawie obserwacji ich przejawów

5.XII.2013
STRUKTURALIZM AMERYKAŃSKI
CZYNNIKI KTÓRE WPŁYNĘŁY NA ROZWÓJ STRUKTURALIZMU AMERYKAŃSKIEGO
>badania nad językami i kulturami
> rozwój psychologii behawioralnej

CELE BADAŃ:
> wykrywanie jednostek językowych
> KLASYFIKACJA wykrytych jednostek językowych

METODY BADAWCZE:
> analiza języka polega na badaniu korpusu tekstów, czyli skończonego zbioru zdań od jednego/wielu użytkownika/ów języka
> na podstawie zebranego korpusu badawczego, wiedzy o gramatyce danego języka (regułach i kategoriach gramatycznych)
> badanie polegało na wyłonieniu jednostek językowych i powtarzalnych struktur słownych

OKRESY ROZWOJU:

1. Mentalizm (od początku XXw. do lat 30. XXw.)
   >wpływ konkretnych analiz językowych i kultur indiańskich

PRZEDSTAWICIELE:
Franz Boas
Edward Sapir
Benjamin Whorf
Wydane w 1933r. „Language” Bloomfielda otwiera Biwy okres, następuje powolne wygłaszanie koncepcja mentalistyczna i rozpoczyna się etap rozwoju behawioryzmu.

1. DYSTRYBUCJONIZM (od połowy lat ’30 XXw)
   > W latach ‘40 XXw. behawiorystyczne językoznawstwo zostało rozwinięte w językoznawstwo dystrybucyjne
   PRZEDSTAWICIELE (neobloomfieldowcy)
   > Bernard Blah
   > Zellig Harris
   >Charles Hockett

2. GENERATYWIZM (od lat ’50 XXw.)
   gramatyka generatywna odkrywa uniwersalia mechaniczne (reguły gramatyczne), umożliwiające generowanie poprawnych zdań danego języka
   > najważniejsza teoria generatywna:
   gramatyka generatywno – transformacyjna
   NOAMA CHOMSKY’EGO

MENTALIZM
> mentalizm w lingwistyce odnosi się do relacji łączących dwie kategorie:
Język <-> Myślenie
PODSTAWOWA TEORIA MENTALISTÓW:
Mowa to zachowanie ekspresyjne – na jego podstawie wnioskuje się o aktywności umysłowej człowieka

Aksjomat mentalistyczny w lingwistyce:
JĘZYK I MYŚLENIE SĄ ZE SOBĄ ŚCIŚLE POWIĄZANE

Dwa kierunki badań w lingwistyce mentalistycznej:
Myślenie -> Język (myślenie na języki )
Język -> Myślenie (język na myślenie)

Wpływ myślenia na język:
> badania wpływu procesów i stanów psychicznych na sposób budowania zdań
Wpływ języka na myślenie:
>bada wpływ istniejących w danym języku kategorii gramatycznych i słownictwa na sposób myślenia o rzeczywistości.

FRANZ BOAS:
antropolog:
> pionier współczesnej antropologii
> ojciec amerykańskiej antropologii

Fizyk i geograf

Lingwistyka:
> Boas jest autorem badawczego programu analizy relacji między językiem a kulturą
> opublikował wiele opisowych studiów języków indiańskich
Najważniejsza praca lingwistyczna:
Handbook of American Indian languages (1911)
>Boas opisał 19 języków indiańskich,
> stworzył teoretyczne postawy opisu: klasyfikacji zwartego materiału językowego (tzw. korpusu)
> na bardzo bogatym materiale pokazał że język jest tworem systematycznym – zarówno w sferze fonetycznej

Tezy lingwistyczne:
- TEZA GRAMATYCZNOŚCI KAŻDEGO JĘZYKA:
cokolwiek powie się w danym języku jest gramatyczne (oparte na regułach gramatycznych)
TEZA RÓŻNOROZNOŚCI GRAMATYK JĘZYKÓW:
każdy ma odrębny system fonetyczny i gramatyczny – nie należy na poznawany język narzucać klasyfikacji gramatycznej własnego języka
TEZY O PRYMACIE JĘZYKA MÓWIONEGO
TEZY O PRYMACIE SKŁADNI
TEZY O PRYMACIE BADAŃ SYNCHRONICZNYCH

Edward Sopir
Poglądy lingwistyczne:
> język jest systematyczny,
> istnieją dwa systemy: idealny i fizyczny – drugi jest realizacją pierwszego
> człowiek ma w umyśle system idealny – zestaw matryc (wzór matryc) które realizowane są w odpowiedni sposób w fonetyce i składni
> fonem to „idealny dźwięk” – jednostka funkcjonalna w ściśle określonym wzorcu dźwiękowym, charakterystycznym dla dawnego języka,
DEFINICJA JĘZYKA:
JĘZYK – doskonałe narzędzie ekspresji i komunikacji we wszystkich znanych społecznościach
JĘZYK – doskonały system symboliczny o idealnie jednorodnym materiale ale narzędzie wszelkich odniesień i znaczeń dostępnych w danej kulturze zarówno w formie, zaktualizowanej komunikacji, jak i w myśleniu.

Badanie stosunków między językami
> zawartość treściowa każdej kultury da się wyrazić w jej języku
> zachowanie językowe ujawnia bezpośrednią osobowość nosiciela określonego typu kulturowego,
>język faworyzuje jeden określony sposób widzenia świata

FUNKCJA JĘZYKA:
> SYMBOLICZNA: język jest doskonałym symbolizmem doświadczenia
> EKSPRESYWNA: język jest nośnikiem nieskończenie zróżnicowanej ekspresji
> HEURYSTYCZNA : formy języka wyznaczają sposoby obserwacji i interpretacji świata
> KOMUNIKACYJNA: język to sprawny instrument komunikacyjny
> KONSOLIDUJĄCA: „on mówi tak jak my” = „on jest jednym z nas”
> DOKUMENTACYJNA: szkoły, biblioteki, wiedza utrwalana w zwerbalizowanej formie
> CHARAKTERYZUJĄCA: sposób mówienia to źródło informacji psychologicznej, wskaźnik osobowości mówiącego
> język pełni funkcję narzędzia PRZECHOWYWANIA KULTURY – przysłowia, modlitwy, pieśni

12.12.2013r.
STRUKTURALIZM AMERYKAŃSKI
Benjamin Lee Whorf (1897 – 1941)
W 1914r. rozpoczął studia w Instytucie Technologicznym w Massachusetts w zakresie inżynierii chemicznej
1918-1941 pracował jako inspektor ubezpieczeniowy
> zainspirowany przez przypadki nieporozumień językowych na jakie napotkał się podczas pracy, sformułował zasadę względności językowej (rozwinął później w HIPOTEZĘ SAPIRA-WHORFA)
> przełomem w rozwoju naukowym okazało się spotkanie z E. Sapirem
> 1931r. podjął studia lingwistyczne na uniwersytecie Yale, był studentem E. Sapira
> po studiach badaniami językoznawczymi zajmował się jedynie jako hobby, badał języki Indian Ameryki

HIPOTEZA HAPIRA – WHORFA
„Każdy język formuje we właściwy sienie i od innych języków sposób myśli jego użytkowników. Rezultatem tego jest różny sposób widzenia rzeczywistości przez użytkowników różnych języków”

Hipoteza obejmuje dwie idee
> PRAWO RELATYWIZMU JĘZYKOWEGO – poznanie jest zrelatywizowana do poszczególnych języków (grup języków) charakteryzujących się wspólną konfiguracją formalnych technik porządkowania kulturowego doświadczenia człowieka

>PRAWO DETERMINIZMU JĘZYKOWEGO – poznanie jest determinowane przez wyznaczniki językowe; język „definiuje” kulturowe doświadczenie człowieka.
PRAWO RELATYWIZMU JĘZYKOWEGO:
>Eksperyment przeprowadzony przez Browna i Lemeberga (1954)
- użytkownikami różnych języków pokazano trzy kartki papieru, z których każda była innego koloru
Wyniki badania: wskazane dwóch najbardziej podobnych barw zależy od tego, czy w danym języku istnieją odrębne terminy na określenie danego koloru, czy nie.

PRAWO DETEMINIZMU JĘZYKOWEGO:
Eksperyment P. Gordona

DYSTRYBUCJONIZM:
Leonard Bloomdield był człowiekiem jednym z członków – założycieli Amerykańskiego Towarzystwa Lingwistycznego 1924r.
> był współtwórcą prestiżowego kwartalnika naukowego „Language” od 1925r.
> był prezesem towarzystwa w 1935r.

Wsławił się bardzo szczegółowym opracowaniem gramatyki języków indoeuropejskich.
Przedstawił wyczerpujący opis amerykańskiego językoznawstwa strukturalnego.
Scharakteryzował:
>gramatyczne poziomy języka (fonetykę, morfologię i składnie)
> poziom semantyczny
> metodę porównawczą
> zmiany językowe, zapożyczenia, alternacje, fluktuację
TEZY NAUKOWE:
> język należy opisywać jako część zachowania się człowieka, konkretnie w kategoriach bodźców i reakcji
- formuła do tezy:
S -> r ……. s->R
s – bodziec
r – reakcja
S, R – zjawiska językowe
s,r – zachowania językowe

S to bodziec, który pobudza do mówienia „r” (a nie zachowania praktycznego)
s dla osoby słuchającej ‘s’ jest bodźcem, który pobudza do działania praktycznego „R”
W języku Bloomfield wyróżnia:
> znaczenie językowe – każda forma wyraża określone znaczenie
> formę językową (składającą się ze ściśle określonej kombinacji fonemów)

- w dziedzinie semantyki można jedynie badać, czy dane formy językowe posiadają różne znaczenia, stąd wprowadza do analizy semantycznej pojęcia znaczenia dystynktywnego

KRYTYKA SEMANTYKI:
- znaczenie formy językowej to:
> Sytuacja w której użytkownik danego języka daną formę wypowiada

> Reakcja wywołana u jej odbiorcy
-znaczenie można zdefiniować gdy posiada się naukową wiedzę dotyczącą:
~ użytkownika języka i jego historii
~ jego predyspozycji psychicznych o procesów neurologicznych w nim zachodzących

FORMY JĘZYKOWE DZIELĄ SIĘ NA:
- swobodne – następują samodzielnie, np. Jan
- wiązane – występuje wyłącznie w połączeniu z innymi formami

w efekcie powstają FORMY ZŁOŻONE, np. Janek
forma językowa, która jest komponentem formy złożonej, jest SKŁADNIKIEM tej formy
- składniki dzielą się na:
> bezpośrednie (dalej podzielone formy językowe – formy złożone)
> końcowe (dalej niepodzielne formy językowe formy swobodne i wiązane)
np. Wczoraj biedny Piotr spóźnił się na pociąg do domu.
- składniki bezpośrednie: biedny, spóźnił się, na pociąg, do domu
- składniki końcowe: wczoraj, Piotr
Podział składników bezpośrednich na końcowe:
bied-ny, spóźni-ł, się, na, pociąg, do, dom-u,
Ostatecznie:
Formy swobodne: wczoraj, Piotr, pociąg, dom
formy wiązane: bied-, -ny, spóźni-, -ł, się, na-, do-, -u

SKŁADNIA
> konstrukcje syntaktyczne (składniowe) dzielą się na 2 typy:
- ENDOCENTRYCZNE- fraza należy do tej samej klasy form, do której należy jeden z jej składników, połączenie wyrazów określanych i określających (np. podmiotu i przydomku)
np. biały dom -> dom (bez formy określających)
-EGZOCENTRYCZNE – fraza będąca rezultatem połączenia form z różnych klas gramatycznych np. połączenie podmiotu (deklinacja) i orzeczenia (koniugacja)
np. Piotr wyszedł – nie można ograniczyć się do Piotr

Wpływ Bloomfielda na lingwistykę amerykańską:
- tradycyjna lingwistyka amerykańska opierała się na metodach i definicjach wypracowanych w toku analiz języków indiańskich
- Bloomfield był antymentalistą – badanie języka musi być obiektywne i ścisłe, oderwane od kontekstów psychodelicznych

rozpropagowana przez Bloomfielda nowa metoda badania gramatyki opierała się na zestawieniu i opisywaniu wszystkich pozycji, które mogą zajmować jednostki danego systemu językowego – tj. podległa na ustaleniu dystrybucji elementów językowych
Uczniowie Bloomfielda zastosowali tę metodę w praktyce – tak powstała SZKOŁA DYSTRYBUCYJNA
(neobloomfieldowcy)

SZKOŁA DYSTRYBUCYJNA (DESKRYPTOWNA)
Założenia badawcze:
-opis języka powinien być obiektywny
-konsekwentnie odrzucanie w opisie językoznawczym kryteriów semantycznych (znaczeniowych)
-opis językoznawcy to zbiór operacji, których zastosowanie w odpowiedniej kolejności do opisu jakiegokolwiek języka w oparciu o tekst (capus) doprowadzi automatycznie do odkrycia gramatyki tego języka

METODOLOGIA BADAŃ
w analizie języka dystrybucyjności rozróżnili 3 zasadnicze poziomy:
> składnia
> morfologia
> fonologia

Każdy poziom posiada swoje jednostki podstawowe
- zdanie
- morfem
- fonem

Jednostki poziomu wyższego zbudowane są z jednostek poziomu bezpośrednio niższego, więc morfemy z fonemów, a konstrukcje składniowe z morfemów

ABY UZYSKAĆ WYCZERPUJĄCY OPIS STRUKTURY GRAMATYCZNEJ JĘZYKA NALEŻY:
> wyodrębnić z tekstu ELEMENTARNE JEDNOSTKI na wszystkich poziomach językowych (fonologicznych, morfologicznych i syntaktycznym)

09.01.2014r.
GENERATYWIZM – strukturalizm amerykański
teoria traktująca język jako nieskończony zbiór zdań, który można opisać za pomocą formalnych reguł gramatyki
GRAMATYKA GENERATYWNA
wyjaśnia:
- koncepcje mówiące w zakresie TWORZENIA zdań danego języka
- kompetencja słuchającego w zakresie ROZUMIENIA zdań danego języka
- kompetencje użytkowników języka polegają na tym, że:
a) mówiący jest zdolny do skonstruowania zdań, których dotąd nie budował,
b) słuchający rozumie zdania, których nigdy wcześniej nie słyszał,

Zdolności te tłumaczy się faktem, zarządzania przez użytkowników języka skończoną liczną reguł gramatycznych, za pomocą których tworzy się zdania
Generatywizm to najbardziej wpływowa i najszerzej rozpowszechniona szkoła językowa drugiej połowy XXw.

Generatywizm = Auram Noam Chomsky
> lingwista – „ojciec nowoczesnej lingwistyki”
> obecnie emerytowany profesor lingwistyki
> filozof, działa cz polityczny, medioznawca,
W pracach odzwierciedlona jest ewolucja teorii gramatyki generatywnej:
lata ’50 gramatyka transformacyjna
lata ’60 teoria standardowa
lata ’70 poszerzona teoria standardowa
lata ’80 teoria rządu i wiązania
lata ’90 minimalizm

Geratywizm Chromsky’ego w opozycji do behawioryzmu Bloomfielda:

BEHAWIORYZM
antymentalizm – opis ograniczany do zjawisk bezpośrednio obserwowanych

odrzucenia introspekcji, bazowanie na danych zmysłowych

język to zachowania społeczne, służące komunikacji
empiryzm – indukcje jako metoda badawcza

język można badać i opisywać jedynie na podstawie obserwacji zachowania językowego jako reakcji na bodźce z otoczenia

języki mogą różnić się od siebie w sposób nieprzewidywalny, nie istnieją uniwersalia języka

GENERATYWIZM:
mentalizm – postrzeganie języka jako zjawisko umysłowe

powrót do introspekcji

język służy wyrażaniu myśli
racjonalizm – dedukcja zamiast indukcji

odrzucenie sposobu badania i opisywania języka w kategorii reakcji na bodźce zewnętrzne

postulowanie gramatyki uniwersalnej
czyli wrodzonego potencjału językowego który jest wspólny wszystkim ludziom

---

Założenia generalizmu:
podstawowym w analizie języka jest oddzielenie zdań gramatycznych od zdań niegramatycznych i badanie struktury sekwencji gramatycznej,

przez zdanie gramatyczne Chomsky rozumie do zaakceptowania przez native speakera

Chomsky tym samym wykazuje słabość opracowanego przez dystrybucjonistów modelu taksonomicznego
systemowa możliwość budowy zdania nie przesądzi o jego gramatyczności (nie jest sensowna i statystycznie prawdopodobna)

DWA MODELE GRAMATYCZNE:
Gramatyka ze skończoną liczbą stanów

Gramatyka struktur składniowych

Przedstawione modele Chomsky uznaje za nieadekwatne do pełnego opisu sposobu funkcjonowania gramatyki języków naturalnych.
Jako rozwiązanie Chomsky proponuje swoją formalną teorię składniową
GRAMATYKA GENERATYWNO – TRANSFORMACYJNA (TGG)

gramatyka ze skończoną liczbą stanów – najprostszy rodzaj gramatyki generatywnej. Generowanie zdań odbywa się za pomocą serii wyborów dokonywanych od lewej do prawej, od strony początkowej do końcowej

Gramatyka struktur frazowych – składa się ze skończonego zbiorów symboli oraz reguł przepisywań
- „->” strzałka znaczy przepisywać
- symbole dzielą się na
>terminalne (wyrazy)
> nieterminalne (G,Z)

Chomsky zaznaczył, że gramatyka frazowa ma pewne braki, w sytuacjach bardziej skomplikowanych może służyć do opisu niektórych struktur gramatycznych.
Według Chomsky’ego gramatyka frazowa byłaby pełnowartościowa, gdyby ją uzupełnić o pojęcie
GRAMATYKA GENERATYWNO – TRANSFORMACYJNA

> komponent frazowy – reguł frazowych stosowane są w pierwszej kolejności
> komponent transformacyjny – obejmuje reguły transformacyjne obligatoryjne lub fakultatywne
transformacje obligatoryjne – muszą występować w derywacji każdego gramatycznego zdania
transformacje fakultatywne – niekoniecznie, ale wykorzystywane dla urozmaicenia stylistycznego wypowiedzi,
TYPY TRANSFORMACJI:
pojedynczej – operacja na jednym znaczniku frazowym, np. transformacja bierna
zbiorcze – na dwóch znaczeniach frazowych, np. Człowiek biegł ulicą,
Człowiek śpiewał piosenkę

TEORIA STANDARDOWA:
ogłoszony model TGG przeszedł zmiany i zyskał nazwę teorii standardowej
> najważniejsze zmiany:
włączenie do opisu elementu leksykalnego
wyróżnienie i oddzielenie struktur
Krytycy teorii standardowej, szczególnie semantyki generatywnej, zarzucali, że model w tej postaci nie nadaje się do opisu wszystkich możliwych sytuacji transformacyjnych.

POSZERZONA TEORIA STANDARDOWA:
> w latach ’70 – Chomsky nieco zmodyfikował teorię standardową
MINIMALIZM
w latach ’80 Chomsky opracował program minimalistyczny dla gramatyki generatywnej, w swej teorii wprowadził kilka radykalnych zmian
- uogólnienie i ujednolicenie rozproszonych struktur frazowych
- eliminacja rozróżniła na strukturę głęboką i strukturę powierzchowną

16.01.2014r.
SZKOŁA LONDYŃSKA J.R. Firth i neofirthowcy

John Rupert Firth (1890-1960)
jako wykładowca na Uniwersytecie w Londynie wpłynął na całe pokolenie londyńskich lingwistów.
> stworzono szkołę londyńską „London School”
>nazwani neofirthowcami byli jego zwolennicy i kontynuatorzy jego idei

Indie miały główny wpływ na jego karierę.
W 1928r. wrócił do Wielkiej Brytanii i otrzymał pracę na Wydziale Fonetyki na University Collage London.
> na tym uniwersytecie w tym samym czasie pracował Bronisław Malinowski, który pracował nad językiem z antropologicznego punktu widzenia
> niektóre tezy Malinowskiego miały wpływ na Firtha

Podkreśla w swoich książkach, że:
- język angielski nie jest jedynym i najważniejszym językiem świata
- trzeba krzewić świadomość językową dotyczącą innych języków
- inne języki nie są podrzędne tylko partnerskie
- istnieją setki języków afrykańskich i azjatyckich, które są ważne dla komunikowania w Wielkim Imperium Brytyjskim

W 1938r. przeniósł się i pracował w Oxfordzie (SOAS)
Ówczesny stały rozwój SOAS ściśle wiązał się z istnieniem Imperium Brytyjskiego
> centrum nauczania i badań to kultura i języki obszarów świata
> rozległa wiedza dotycząca południowych języków azjatyckich
W 1944r. został profesorem językoznawstwa ogólnego w Wielkiej Brytanii.
W 1946r. za pracę na rzecz Imperium Brytyjskiego został wyróżniony Orderem Imperium Brytyjskiego.

Tuż po zakończeniu wojny Firth opublikował „Angielską Szkołę”

POLA PRACY BADAWCZEJ
> badania powiązania „sensu” i „kontekstu” – postulat, by badania te miały centralną pozycję
>prowadził pracę nad fonologią, zasłyną z modelu lingwistycznego o nazwie „analiza prozodyczna”
> badał historię językoznawstwa
>opracował encyklopedię haseł dotyczących języków południowoazjatyckich
> Firth odrzucał w analizach lingwistycznych wszelkiego rodzaju rozróżnienia między „langue” i „parole”
>wynikało to z tego, że dla Firtha język nie jest autonomicznym podmiotem
TRAKTOWAŁ JĘZYK JAKO:
> zbior zdarzeń, które są wypowiadane przez mówcę
> tryb działań
> sposób robienia rzeczy

Podstawowa teza firthowskiej teorii języka:
GŁÓWNYM CELEM LINGLISTYKI JEST ANALIZA ZNACZENIA WYPOWIEDZI.

Twierdził, że znaczenie wypowiedzi uzyskuje się na podstawie analizy elementów konkretnej sytuacji, w jakiej się pojawia.

> ta intergracjonalistyczna idea łącząca język z obiektam i fizycznymi obecnymi w trakcie rozmowy, znana jest jako „KONTEKSTULARNA TEORIA ZNACZENIA”

Bronisław Kasper Malinowski
> antropolog społeczny i ekonomiczny
> etnolog
> religioznawca
> socjolog
> podróżnik
Podczas studiów w Lipsku zainteresował się antropologią.
W 1910r. związał się z London School od Economisc gdzie podjął studia z antropologii społecznej.
W 1927r. objął profesurę i pierwszą Katedrę Antropologii na Uniwersytecie Londyńskim.

OSIĄGNIĘCIA W BADANIACH JĘZYKÓW PRYMITYWNYCH:
próba rekonstrukcji języka pierwotnego – etapy rozwoju
etap 1: etap ograniczonej semantyki i początki mowy artykułowanej – język posiada jeden zakres zastosowań > w konkretnych działaniach i najprostszych rodzajach

ETAP 2: zastosowania języka rodziela się na trzy postępy:
> mowę czynną
> mowę rytualną –słowo działa na rzecz i rzecz wyzwala słowo, stąd magia słów
> mowa narracyjna – uzależnia się od jego odpowiednika

ZWIĄZKI JĘZYK Z FIZYCZNĄ SYTUACJĄ MÓWIENIA:
> Malinowski badając język wysp południowego Pacyfiku napotkał trudność w tłumaczeniu zdań i wyrazów
> zauważył że jedynym sposobem właściwego przetłumaczenia wyrazów zdań było umieszenie ich w szerokim kontekście kulturowym i zrozumienia ich funkcji
TEORIA KONTEKSTU SYTUACYJNEGO:
> język jest rodzajem czynności społecznej
> wypowiedzi są tworzone i rozumowane nie jako oderwane i niezależne wydarzenia, ale ściśle w kontekście sytuacyjnym, tj. ludzkim i kulturowym, historycznym i fizycznym otoczenia.
> znaczenie zależy pojmować nie jako stosunek wyrazów do desygnatu, ale jako funkcja wypowiedzeń w kontekście, w którym wypowiedź ta występuję.
> Znaczenia wyrazów czy zdań nie są uniwersalne lecz uwarunkowane kulturą człowieka danej wspólnoty językowej
Firth przejął, zmodyfikował i rozwinął tą teorię:
KONTEKST SYTUACYJNY :
zbiór abstrakcyjnych kategorii, które wytwarzają się z doświadczenia komunikacyjnego

>kategorie stawiające kontekst sytuacyjny
- relewacyjne cechy osób i osobowość uczestników
- czynności werbalne uczestników
- czynności niewerbalne uczestników
- relewacja przedmiotów
- rezultat czynności werbalnej

Michael Halliday
> opracował bardzo wpływowy systemowo-funkcjonalny model języka
> opisuje język jako system semiotyczny, nie w sensie zbioru znaków, ale systemowe źródła znaczenia
> język traktuje jako zjawisko socjologiczne i kulturowe, propagatora społeczeństw

EWOLUCJE TEORII:
w latach ’50 XXw. Halliday zmienił swą specjalizacje na dziedzinę GRAMATYKI FUNKCJONALNEJ wstępnej opracowanej przez Firtha

Halliday wyróżniał trzy poziomy języka, które odzwierciedlały społeczeństwa języka (nazwał je metafunkcyjnymi)
> FUNKCJE IDEACYJNE – mówimy „o czymś” – mówiący przekazuje intencje obrazując rzeczywistość lub produkty swej wyobraźni
> FUNKCJA INTERPERSONALNA – mówimy „do kogoś” – cel przekazywanej treści
> FUNKCJA TEKSTOWA – mówimy „jakoś” – funkcja odnosi się do sposobu organizacji treści, odpowiedniego do sytuacji wyboru środków językowych.