PIENIÄ„DZ I SYSTEM BANKOWY
Pieniądz to pewien powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonuje się płatności za dostarczana dobra lub wywiązuje się ze zobowiązań (np. spłata długu).
Funkcje pieniÄ…dza
1. Pieniądz jako środek wymiany: pieniądz jest środkiem, za którego pośrednictwem ludzie dokonują wymiany dóbr i usług.
W gospodarce bezpieniężnej (barterowej) nie występuje środek wymiany - wymiana ma na charakter bezpośredni, co oznacza, że jedne dobra są wymieniane na inne.
W gospodarce barterowej istnieje zatem problem podwójnej zbieżności zapotrzebowania – trzeba znaleźć takie dobro, które inna strona będzie w danym momencie potrzebować.
2. Pieniądz jako jednostka rozrachunkowa: jednostka rozrachunkowa to jednostka, w której wyrażone są ceny i są prowadzone rozliczenia.
W Polsce ceny są (na razie) wyrażone w złotych, w Anglii w funtach a w krajach strefy euro – w euro.
Jednostkami rozrachunkowymi bywają na ogół jednostki, w których jednocześnie dokonuje się pomiaru pieniądza jako środka wymiany.
3. Pieniądz jako środek przechowywania wartości (tezauryzacji) – pieniądz można wykorzystać do dokonania zakupów w przyszłości - do tego, aby pieniądz mógł zostać zaakceptowany w transakcji kupna-sprzedaży, musi on być także środkiem przechowywania wartości.
4. Pieniądz jako miernik odroczonych płatności: funkcję tą można określić jako funkcję jednostki rozrachunkowej w dłuższym okresie.
Podstawową właściwością pieniądza jest jego zastosowanie jako środka wymiany.
W tym celu musi on również spełniać funkcję środek przechowywania wartości.
Rodzaje pieniÄ…dza
Pieniądz symboliczny to środek płatniczy, którego wartość znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia.
Społeczeństwo narzuca posługiwanie się pieniądzem symbolicznym, nadając mu status prawnego środka płatniczego.
Miary pieniÄ…dza
Podaż pieniądza to ilość pieniądza w obiegu.
Pieniądzem są przede wszystkim monety i banknoty (gotówka).
Rolę pieniądza w gospodarce pełnią również wszystkie te aktywa finansowe, które można w łatwy sposób wymienić na dobra i usługi.
Poszczególne aktywa różnią się między sobą stopniem płynności.
Płynność jest to łatwość i szybkość z jaką dana pozycja aktywów może być zamieniona na pieniądz w dowolnym momencie, w którym życzą sobie tego jej posiadacze.
Aby zmierzyć podaż pieniądza, banki centralne stosują cztery jego miary pieniądza:
M0 - baza monetarna (pieniądz wielkiej mocy), najwęższa koncepcja miary pieniądza, obejmująca wartość krążącego w gospodarce pieniądza gotówkowego, wyemitowanego przez bank centralny oraz wartość rachunków bieżących banków komercyjnych w banku centralnym.
M1 - obejmuje oprócz pozycji z M0 całą wartość depozytów na żądanie w złotych i walutach obcych w bankach komercyjnych osób prywatnych, podmiotów gospodarczych i niebankowych instytucji finansowych.
M2 - M1 plus wszystkie depozyty w bankach komercyjnych o terminie zwrotu do 2 lat włącznie.
M3 - najszersze pojęcie pieniądza, zawierające oprócz pozycji z M2 bankowe papiery dłużne o terminie zwrotu nie przekraczającym 2 lata oraz zobowiązania banków z tytułu operacji z przyrzeczeniem odkupu, przeprowadzonych przez banki z podmiotami niebankowymi.
PoczÄ…tki systemu bankowego
Legenda o złotnikach w średniowieczu:
W dawnych czasach ludzie używali jako pieniądza sztabek złota, które przechowywano u złotników.
Sumę przechowywaną u złotnika nazwano wkładem (depozytem).
Rezerwami były ilości złota pozwalające dokonać natychmiastowych wypłat na żądanie właścicieli wkładów.
Stopa rezerw to stosunek rezerw do wkładów.
Czasem mogło dojść do paniki finansowej, czyli samospełniającej się prognozy.
Współczesny system bankowy
Współczesny bank komercyjny stanowi instytucję pośrednika finansowego.
Pośrednik finansowy stanowi ogniwo ułatwiające kontakty pomiędzy kredytodawcami i kredytobiorcami.
Bank komercyjny pożycza pieniądze od klientów, zapisując w zamian na ich dobro określonej wysokości wkład bankowy.
Wkład ten jest zobowiązaniem banku, czyli sumą pieniędzy, jaką bank jest winien właścicielom wkładów.
Dzięki temu bank może pożyczać pieniądze przedsiębiorstwom, gospodarstwom domowym lub instytucjom państwowym, które chcą zaciągnąć kredyty.
Banki komercyjne to pośrednicy finansowi, którym państwo udzieliło licencji na działalność polegającą na udzielaniu kredytów i przyjmowaniu depozytów.
Innymi pośrednikami finansowymi są np. instytucje ubezpieczeniowe, fundusze emerytalne lub fundusze inwestycyjne.
Bilans banku komercyjnego:
Aktywa gotówkowe: składają się z banknotów i bilonu w kasach banków.
Weksle i kredyty krótkoterminowe: są to udzielone pożyczki krótkookresowe o wysokim stopniu płynności.
Bilans banku komercyjnego:
Pożyczki średnio i długoterminowe: obejmują kredyty udzielane gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom.
Papiery wartościowe: odzwierciedlają dokonywane przez bank zakupy długoterminowych oprocentowanych aktywów finansowych.
Depozyty: wkłady na żądanie (a vista) oraz wkłady terminowe.
Banki komercyjne a podaż pieniądza
Jak banki komercyjne kreujÄ… pieniÄ…dz?
Współczesne banki dokonują kreacji pieniądza przez stwarzanie możliwości przekraczania stanu konta i tworzenia wkładów na żądanie o wartości przewyższającej poziom rezerw gotówkowych zgromadzonych w skarbcu banków.
Istota tych operacji sprowadza się do tego, że bank otwiera niektórym swoim klientom nowe konta lub dokonuje nowego zapisu podwyższającego stan konta już istniejącego, przy czym zmianom tym nie towarzyszy jakikolwiek dopływ gotówki do banku.
Jak banki komercyjne kreujÄ… pieniÄ…dz?
Pierwotna kreacja pieniądza jest prowadzona przez bank centralny, który pożycza pieniądze bankom komercyjnym.
Kreacja wtórna realizowana jest przez banki komercyjne, które udzielają kredytów swoim klientom.
Jak banki komercyjne kreujÄ… pieniÄ…dz?
Wkład pierwotny: ma pełne pokrycie w rezerwie gotówkowej banku.
Wkład pochodny – stanowi jedynie określoną części wkładu pierwotnego w postaci rezerwy gotówkowej.
Jak banki komercyjne kreujÄ… pieniÄ…dz?
W procesie wtórnej kreacji pieniądza banki komercyjne udzielają kredytów swoim klientom.
W czasie stabilizacji gospodarczej banki nie muszą całej zgromadzonej w postaci wkładów gotówki trzymać w skarbcu.
Resztę środków banki mogą spożytkować udzielając kredytu przedsiębiorstwom lub indywidualnym osobom, zarabiając na tej transakcji.
Jak banki komercyjne kreujÄ… pieniÄ…dz?
Pożyczone sumy wracają do banków w postaci wpłat na rachunki i mogą służyć do udzielenia kolejnej pożyczki.
W ten sposób z pewnej kwoty przyjętych na początku depozytów powstała znacznie większa suma pieniądza bankowego w postaci kredytów.
Kreacja pieniądza bankowego postępuje aż do momentu, kiedy relacja między wkładem pierwotnym a sumą wkładów pochodnych osiągnie granicę, poniżej której nie można zejść ze względu na konieczność zachowania minimum płynności płatniczej.
Baza monetarna (pieniądz wielkiej mocy) to łączna ilość banknotów i bilonu znajdujących się w obiegu pozabankowym i będących w posiadaniu systemu bankowego.
W jaki sposób baza monetarna przekształca się w podaż pieniądza?
Aby odpowiedzieć na to pytanie należy wprowadzić pojęcie mnożnika kreacji pieniądza.
Mnożnik kreacji pieniądza obrazuje wielkość zmiany zasobu pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę.
Podaż pieniądza (M1) = mnożnik kreacji pieniądza * baza monetarna (H) (wzór 1).
Bank centralny a podaż pieniądza
Bank centralny spełnia trzy główne funkcje:
Jest bankiem banków.
Jest bankiem państwa.
Jest ostatniÄ… instancjÄ… kredytowÄ….
Bank Anglii założono już w 1694 r.
System Rezerwy Federalnej (FED), jako bank centralny USA zaczÄ…Å‚ istnieje od 1913.
Narodowy Bank Polski (NBP) rozpoczął działalność w 1945 r., zastępując ówczesny Bank Polski Spółka Akcyjna.
NBP jest niezależny – od rządów i od ciał ustawodawczych – (Sejmu i Senatu):
Autonomia personalna.
Autonomia funkcjonalna.
Niezależność finansowa.
Polityka pieniężna nie powinna być dyktowana presją polityczną.
Bank centralny może wpływać na podaż pieniądza za pomocą kilku narzędzi:
I. Stopy % NBP:
Są jednymi z narzędzi polityki monetarnej banku centralnego.
Ich wysokość decyduje o podaży pieniądza, a ponadto wpływa na wysokość stóp procentowych rynku międzybankowego, a tym samym na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych.
1. Stopa rezerw obowiÄ…zkowych:
Minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego.
Przykład: zakładając, że stopa rezerw obowiązkowych wynosi 5%, bank komercyjny jest zobowiązany z każdych 100 zł zdeponowanych w banku przekazać na depozyt w banku centralnym 5 zł, reszta może posłużyć na cele kredytowe. W ten sposób do obiegu trafia 95 zł (100 - 5), które mogą zostać ponownie zdeponowane.
Bank centralny a podaż pieniądza
2. Stopa referencyjna (interwencyjna, repo):
Minimalna rentowność 7-dniowych bonów pieniężnych emitowanych przez NBP.
Określa minimalną rentowność operacji otwartego rynku.
Ta stopa wpływa na poziom WIBOR-U (ang. Warsaw Interbank Offered Rate), który określa wysokość oprocentowania kredytów na polskim rynku międzybankowym.
Bank centralny a podaż pieniądza
3. Stopa lombardowa (kredyt lombardowy):
Określa cenę, po której bank centralny udziela bankom komercyjnym pożyczek pod zastaw papierów wartościowych.
Kwota kredytu nie może przekroczyć równowartości 85% papierów wartościowych obciążonych zastawem.
4. Stopa depozytowa: określa oprocentowanie jednodniowych depozytów składanych przez banki komercyjne w banku centralnym.
5. Stopa redyskontowa (stopa redyskontowa weksli) określa cenę, po jakiej bank centralny udziela kredytów bankom komercyjnym (kupuje weksle od banków komercyjnych:
Podwyższenie stopy redyskontowej - zmniejsza kreację pieniądza.
Obniżenie stopy redyskontowej - podwyższa kreację pieniądza w gospodarce.
Bank centralny może wpływać na podaż pieniądza za pomocą kilku narzędzi:
I. Operacje otwartego rynku
Narzędzie banku centralnego służących kontrolowaniu podaży pieniądza.
Polega na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych, przeważnie państwowych, na otwartym rynku.
Operacje dotyczą zakupu lub sprzedaży papierów wartościowych, dewiz oraz bonów pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny.
Ich sprzedawanie i kupowanie umożliwia bankowi centralnemu wpływać na:
Płynność i zdolności emisyjne banków komercyjnych.
Wysokość stóp procentowych.
Efektywność funkcjonowania rynku pieniężnego.
Inne funkcje banku centralnego
Ważną funkcją banku centralnego jest bycie ostatnią instancją kredytową (por. np. panika finansowa na rynkach).
Ostatnia instancja kredytowa to instytucja zdolna do udzielania pożyczek bankom i innym instytucjom finansowym w sytuacjach, kiedy panika na rynkach finansowych zagraża całemu systemowi finansowemu.
Ban centralny zarządza długiem i finansuje deficyt budżetowy państwa: jako bankier państwa musi czuwać, aby państwo było zdolne do wywiązywania się ze swych zobowiązań płatniczych w przypadku wystąpienia deficytu.
Bank centralny zarządza zatem potrzebami pożyczkowymi sektora publicznego (PPSP), czyli deficytem sektora publicznego – sumą deficytu budżetu centralnego i budżetów samorządów.