Psychologia rozwoju człowieka

ROZWÓJ I ZMIANA ROZWOJOWA:

Przedmiot psychologii rozwojowej – tradycyjnym przedmiotem zainteresowania psychologii rozwojowej jest okres od narodzin do adolescencji.
Psychologia rozwoju człowieka koncentruje się na zmianach w zachowaniu i zdolnościach jednostki pojawiających się między jego poczęciem a śmiercią.
Rodzaje zmian rozwojowych:
1. Uniwersalne – powszechne, wspólne dla każdego człowieka i związane z wiekiem (nie wymagają ćwiczeń, pojawią się same czy tego chcemy czy nie)
2. Wspólne – charakteryzujące osoby należącego określonej wspólnoty, grupy
3. Indywidualne – wywołane czynnikami unikatowymi, oddziaływującymi wyłącznie na daną jednostkę
4. Ilościowe – narastanie, nasilanie (lub osłabianie) się pewnej cechy, procesu itp. (zazwyczaj policzalne)
5. Jakościowe – transformacja, przekształcanie się pewnej cechy, procesu w taki sposób, że tworzą nową jakość
6. Progresywne (związane z postępem, nabywaniem nowych funkcji i umiejętności)
7. Regresyjne (związane z cofaniem się, utratą pewnych funkcji i umiejętności)
Rozwój – proces, stosunkowo długotrwały, wtoku którego dokonują się kierunkowe, prawidłowo po sobie następujące zmiany, prowadzące od form czy stanów niższych, prostszych, słabiej zorganizowanych do wyższych, bardziej złożonych, lepiej zorganizowanych.
Cechy zmiany rozwojowej:
1. Kierunkowość – zbliżanie siudo pewnego idealnego stanu optymalnego
2. Progresywność – postęp, doskonalenie równowagi w kontaktach ze światem
3. Nieustanność – dokonywanie się zmian w ciągu całego życia człowieka
4. Zdeterminowanie w dużym stopniu czynnikami środowiskowo-kulturowymi
Rozwój – proces(ciąg) postępujących w określonym kierunku zmian w systemie psychicznym. Rozwój bywa także traktowany jako produkt tego procesu.(m. Tyszkowa)
Cechy zmiany rozwojowej:

Jednokierunkowość
Nieodwracalność
Trwałość
Autentyczność

(zdeterminowanie działaniem czynników tkwiących w całości lub znacznej części wewnątrz ewoluującego układu)

MODELE ZMIANY ROZWOJOWEJ:

Model liniowy – rozwój ujmowany jest jako proces nieukierunkowany, ciągły, płynny, o charakterystycznym dla każdej osoby tempie, polegają cyna zachodzeniu zmian ilościowych (wzrost lub spadek różnicowania doświadczenia) rozwój obejmuje zarówno zmiany progresywne jak i regresyjne.
Model stadialny – rozwój traktowany jest jako proces skokowy, w którym można wyodrębnić poszczególne fazy(stadia, etapy). W każdym kolejnym stadium najpierw zachodzi proces różnicowania doświadczenia, potem porządkowania i integracji, co prowadzi do powstania nowej struktury. Przeplatają się zmiany ilościowe i jakościowe.
Model cykliczni – fazowy – rozwój ujmowany jako proces transformacji doświadczenia. W procesie rozwoju można wyróżnić cykle, a w nich kolejne fazy: progresu, plateau, regreu i kryzys zostaje rozwiązany. Jednostka przychodzi do następnego cyklu. Nowe struktury powstają z elementów doświadczenia już posiadanego i nowych Kryteria wyodrębniania okresów rozwojowych:

Sposób poziom poznawania i uświadamiania sobie otaczającej rzeczywistości
Dominujący rodzaj działalności
Specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego

KRYTERIA WYODRĘBNIANIA OKRESÓW ROZWOJOWYCH:

Sposób i poziom poznawania
Uświadamiania sobie otaczającej rzeczywistości
Dominujący rodzaj działalności: zabawa, nauka, praca
Specyficzne formy i metody oddziaływania wychowawczego

CELE BADAŃ NAD ROZWOJEM:

Opis zachowania człowieka poszczególnych momentach rozwoju
Znajdowanie przyczyn procesów powodujących określone zmiany w zachowaniu

STRATEGIE:

Strategie badań podłużnych – wielokrotne badanie tych samych osób w pewnych odstępach czasu
Strategie badań poprzecznych – jednoczesne badanie osób w różnym wieku w celu określenia, jak wiek ten wpływa na dany aspekt zachowania
Strategia badań sekwencyjnych – zbieranie danych od co najmniej dwóch różnych grupo pokoleniowych, badanych w dwu lub więcej odcinkach czasu

RÓŻNICE INDYWIDUALNE W ROZWOJU:

Źródła różnić indywidualnych:
1. Każda jednostka rozwija się w swoistym dla niej:
2. Tempie (szybkość zmian) i
3. Rytmie (poziom rozwoju w odmiennych treściowo sferach funkcjonowania, zależny od wielu czynników oddziałujących w ciągu życia
4. Wybiera różne ścieżki drogi i rozwoju
  1. Różnymi drogami można dojść do tego samego miejsca(ekwifalność rozwoju)
  2. Zaczynające wspólnego startu i odbywając część drogi wspólnymi ścieżkami uzyskać ostatecznie różne efekty (multifinalność rozwoju)

CZYNNIKI ROZWOJU:

Wewnętrzne (biologiczne):
1. Anatomiczne i fizjologiczne wyposażenie oraz rozwojowe kształtowanie się organizmu
2. Potrzeby, skłonności i dążenia stojące źródeł aktywności człowieka
Zewnętrzne (środowiskowe, społeczne)
1. Bodźce i wpływy środowiska, warunkujące i aktualizują rozwój psychiki i jednostki
2. Umyślne, celowe rozwijanie i kształtowanie przez naukę i wychowanie

KONCEPCJA SPOŁECZNEGO ŚRODOWISKA ROZWOJU:

Urie bronfenbrenner, 1979:
1. Rozwój jest wypadkową funkcjonowania jednostki w kontekście środowiska.
2. Cztery subsystemy środowiska:
  1. Mikrosystem – wzór aktywności, ról, stosunków interpersonalnych
  2. Mezosystem – system mikrosystemów: wzajemne stosunki między domem, szkoła, grupą rówieśniczą, pracą
  3. Egzosystem – gmina, powiat
  4. Makrosystem - kultura, subkultura
3. Dynamiczny interakcjonizm – rozwój jest wynikiem aktywnej i dwustronnej interakcji człowieka z otoczeniem społecznym i fizycznym

CZŁOWIEK ROZWIJA SIĘ DZIĘKI:

Inicjowanej przez siebie aktywności
Możliwościom stwarzanym przez środowisko
Regulowanemu przez jednostkę wpływowi środowiska

Rozwój percepcyjny:

Dotyk i ból:
1. 2 miesiąc po poczęciu – reakcja na uderzenie po stronie ust
2. 14-15 tydzień po poczęciu – cała skóra staje się wrażliwa na dotyk
3. Koniec 1 roku życia - rozpoznawanie znanego przedmiotu za pomocą jedynie dotyku.
Węch:
1. 6 dzień życia – rozpoznawanie matki po zapachu
2. Noworodek – odróżnianie przyjemnych i nieprzyjemnych zapachów
Smak:
1. 2 godziny po urodzeniu – różnicowanie czterech podstawowych smaków (preferencja słodkiego)
2. 4 miesiące – pojawia się preferencja smaku słonego
3. Po 60 roku życia często dochodzi do obniżenia wrażliwości na smaki związanego ze zmniejszaniem się liczby kubków smakowych.
Słuch:
1. 25 tygodnie po poczęciu – płód odbiera dźwięki
2. Noworodek –może słyszeć jedynie dźwięki głośniejsze od szeptu z odległości 135 cm
3. Wrażliwość słuchowa wzrasta tylko do wieku 10 lat
4. Już po 40 roku życia mogą się pojawiać ubytki słuchu
5. Około30% dorosłych w wieku 65-74 lata i 50% w wieku 75-79 lat ma różnego stopnia niedosłuch
Dźwięki mowy:
1. Noworodki – wolą słuchać głosu kobiecego niż męskiego oraz jakiegokolwiek innego głosu ludzkiego zamiast innych dźwięków lub ciszy
2. Pierwsze 6 miesięcy – dzieci są zdolne doz różnicowania dźwięków mowy języka innego niż ojczysty (zdolność ta zanika w ciągu kolejnych 6 miesięcy)
3. Słuch fonematyczny – umiejętność identyfikowania, słuchowego rozróżniania dźwięków mowy (fonemów) i słów dzięki dostrzeganiu cech odróżniających jedną głoskę od drugiej (np. Bar – bal) przy jednoczesnym utożsamianiu różnych wymówień i cech głoski (np. Szeptem – głośno, niskim – wysokim głosem)
4. Wrażliwość słuchowa w zakresie słuchu fonematycznego wzrasta w okresie przedszkolnym.
5. Słuch fonematyczny stanowi podstawę opanowania umiejętności pisania i czytania.
Dźwięki muzyki:
1. Między 4 – 7 miesiącem życia – niemowlęta odróżniają kołysankę od piosenki dla dorosłych
2. W okresie przedszkolnym wzrasta wrażliwość zakresie słuchu muzycznego
3. 75% dzieci w 5 roku życia rozpoznaje melodię; limitowanie zasłyszanych melodii występuje już w 3 i 4 roku życia, ale dopiero pięciolatki zdolne są do utrzymania rytmu i tonacji melodii.
Wzrok:
1. Od 26 tygodnia po poczęciu – dziecko reaguje na nagłe oświetlenie brzucha
2. Do 3 miesiąca – niemowlę widzi ostro na odległość około 20 – 30 cm
3. 12 miesięcy – ostrość wzroku niemowlęcia dorównuje ostrości wzroku dorosłego
4. Po 40 roku życia pojawia się dalekowzroczność. Dorośli w tym wieku potrzebują silniejszego oświetlenia oraz dłuższego czasu na oswojenie się z ciemnością lub ostrym światłem.
5. Widzenie głębi – między 3 a 5 miesiącem pojawia się, a około 13 miesiąca rozwija widzenie głębi
6. Widzenie barw:
  1. Noworodek – odróżnia kolor czerwony od zielonego
  2. 3 miesiące – niemowlęta odróżniają cztery podstawowe barwy, preferują czerwony i żółty
  3. Między 6 a 14 rokiem życia o 89% wzrasta zdolność różnicowania odcieni barw

STRUKTURA INTELEKTU:

Niezmienne funkcje poznawcze:
1. Asymilacja - proces umysłowy, dzięki któremu tka włącza nowe doświadczenia do już istniejącej struktury umysłowej
2. Akomodacja - proces umysłowy, dzięki któremu jednostka modyfikuje istniejące struktury umysłowe tak, że by pasowały do nowych doświadczeń
3. Rozwój inteligencji jest procesem precyzyjnej i złożonej adaptacji struktur poznawczych do wymagań środowiska
4. Dostosowanie do środowiska możliwe jest dzięki dwóm procesom: asymilacji i akomodacji
5. Znaczenie równowagi i nierównowagi: zanim dziecko na będzie nową wiedzę, jego struktury umysłowe pozostają w równowadze że środowiskiem
6. Gdy jednostka napotyka cos nowego lub wymagającego innego podejścia równowaga zostaje zachowana
7. Procesy asymilacji i akomodacji rozpoczynają działanie w celu jej przywróceniu
8. Równoważenie - proces, dzięki któremu osiągają jest równowaga między strukturami umysłowym i środowiskiem
9. W wyniku procesu Równoważenia zmieniają się struktury umysłowe i rozwijają zdolności poznawcze
10. Dzieci przechodzą przez stadia kolejno w stałym porządku o w podobnym wieku
11. Tempo przechodzenia przez poszczególne stadia jest zdeterminowany przez biologiczne procesu dojrzewania ale w pewnym stopniu zależy również od indywidualnego doświadczenia
12. Jazdę stadium charakteryzuje się sposobem myślenia, które różniące pod względem myślenia, które różni się pod względem jakościowym zarówno od stadium poprzedniego jak i następnego
Stadium sensoryczno – motoryczne:
1. 0-2
2. Dziecko poznaje świat głównie za pomocą bezpośredniego spostrzegania i aktywności motorycznej bez udziału myślenia w formie znanej dorosłym
3. Dopiero pod koniec tego okresu działania ulegają internalizacji i tworzą się pierwsze symbole reprezentacyjne
4. Stałość przedmiotu - zrozumienie że świat jest zbudowany z przedmiotów stanowiące odrębne byty, które istnieją bez względu na to czy zdajemy sobie z tego sprawę czy nie
5. Funkcja symboliczna - zdolność do tworzenia reprezentacji, zastosowania jednej rzeczy jako symbolu innych
6. Symbolami mogą być ruchy, obrazy umysłowe, przedmioty fizyczne, słowa
Stadium przedoperacyjne:
1. 2-7
2. Wraz z rozwojem mowy dziecko stake się zdolne do myślenia symbolicznego
3. Możliwości intelektualne dziecka są jednak w dalszym ciągu bardziej zdeterminowany przez spostrzeżenia niż przez pojęciowe uchwycenie sytuacji i zdarzeń
4. Egocentryzm - niezdolność do ujmowania świata z perspektywy innej nóż własną
5. Dziecko nie potrafi zrozumieć, że mogą istnieć inne punkty widzenia
6. Centracja - zwracanie uwagi na tylko jedną tylko właściwość sytuacji i pomijane innych nawet najbardziej istotnych
7. Nieodwracalność - niezdolność do powrotu w myślach do punktu wyjścia rozumowania
Stadium operacji konkretnych:
1. 7-11
2. Pojawia się myślenie logiczne, choć rozwiązywanie problemów nadal ogranicza się do przedmiotów konkretnych (nie obejmuje pojęć abstrakcyjnych)
3. Pojawia się odwracalny myślenie i zdolność do decentracji
4. Klasyfikacja - logiczne grupowanie przedmiotów według ich wspólnych cech i właściwości
5. Szeregowanie - porządkowanie elementów pod względem pewnej wielkości, np. Wysokości ciężaru szybkości
6. Pojęcia stałości:
  1. Rozumienie, że pewne podstawowe cechy przedmiotu, takie jak np. Waga, objętość, pozostają niezmienne, mimo że pozorne zmienia się ich wygląd
  2. Na początku stadium pojawia się stałości liczby, pod koniec stałość objętości
Stadium operacji formalnych:
1. 11-12
2. Pojawia się zdolność do prowadzenia operacji umysłowych na pojęcia abstrakcyjnych i do myślenia logicznego
3. Myślenie częściej dotyczy pojęć niż konkretnych przedmiotów
4. Dzieci potrafią rozwiązywać różne rozwiązania problemu bez ich wykonywania i radzą sobie z sytuacjami hipotetycznymi
5. Stosowanie logiki - rozumowanie dedukcyjne (przyjmowanie jakiegoś ogólnego )
6. Zaawansowany poziom rozwiązywania problemów – tworzenie hipotez, opracowanie w umyśle różnych wyników, systematyczne sprawdzenie rozwiązań

MODELE MYŚLENIA POSTFORMALNEGO, INTERESOWALI SIĘ MYŚLENIEM W OKRESIE DOROSŁOŚCI:

Gizela Labouive-Vief (1980)
Michael Basseches (1984)
Patricia Arlin (1975)
Kierunki rozwoju myślenia w dorosłości:
1. Relatywizm myślenia – przechodzenie od bezkrytycznej wiary w świadectwo zmysłów i autorytety do liczenia się z względnością wiedzy i znaczeniem kontekstu dla oceny faktów.
2. Myślenie dialektyczne – rozumienie napotykanych sprzeczności i godzenie ich poprzez poszukiwanie nadrzędnych perspektyw i syntez. (Chodzi o to: Matka i córka mają inny system wartości, podejście do życia. Matka nie traktuje tego jako porażki, ale zastanawia się które z poglądów córki może sama przejąć)
3. Mądrość – połączenie bogatej wiedzy życiowej i szczególnych przymiotów myślenia (w tym relatywizmu i dialektyczności)
Społeczno – poznawcza teoria rozwoju Lwa Wygotskiego:
1. W procesie kształtowania się inteligencji zasadnicze znaczenie ma kontekst społeczny
2. Kierunek rozwoju umysłowego dziecka zależy od kultury, w której dziecko jest zakorzenione oraz interakcji z ludźmi posiadającymi znacznie większą od niego wiedzę
3. Dorosły modeluje i konstruuje doświadczenie poznawcze. Proces ten to budowanie rusztowania (Wood Brunner, Ross) (uczą dzieci jak mają myśleć i jak rozwiązywać problemy)
4. Nową wiedzę najlepiej zdobywa się w strefie najbliższego rozwoju – obejmuje zadania, które nie mogą być wykonane przez dziecko samodzielnie, ale jest ono w stanie je spełnić, gdy zostanie wsparte radą dorosłego
5. W miarę zdobywania nowych umiejętności strefa najbliższego rozwoju stale się rozszerza, obejmując coraz trudniejsze zadania
Rozwój językowy:
1. Język – umowny system symboli
2. Słowa są symbolami, które reprezentują przedmioty, wydarzenia, ludzi
3. Mowa – konkretny akt fizyczny formowania i kolejnego wypowiadania dźwięków języka mówionego
4. Funkcje języka:
  1. Język jest środkiem komunikacji
  2. Język jest środkiem myślenia (symbole werbalne umożliwiają przywoływanie przeszłości, przewidywanie przyszłości, tworzenie pojęć)
  3. Język jest środkiem autoregulacji (ludzie wykorzystują język do kontroli własnego zachowania)
5. Proces przyswajania sobie języka:
  1. Skinner, 1957
  2. Dzieci uczą się języka poprzez warunkowanie instrumentalne, czyli wzmacnianie działań, które dorośli uznali za poprawne.
  3. Logopedzi mogą wykorzystać wzmocnienia
  4. Noam Chomski,1986
  5. Wyjaśnień procesu rozwoju języka należy szukać przede wszystkim we wrodzonych zdolnościach dziecka
  6. Najważniejsza jest zdolność do wykorzystania każdego słowa jakie dziecko pozna poprzez łączenie go na różne sposoby i tworzenie zdań wcześniej niesłyszanych (produktywność językowa)
  7. Zdolność ta opiera się na umiejętności stosowania reguł gramatycznych
  8. Bruner, 1983 (podejście społeczno – interakcyjne)
  9. Dzieci przyswajają sobie język dzięki systemowi wsparcia przyswajania języka (LASS) – oferowanym przez dorosłych różnym formom wsparcia i pomocy
6. Formy wsparcia o szczególnym znaczeniu:
  1. Styl mowy dorosłych –mowa prostsza, krótsza, bardziej kompletna, pełna powtórzeń i bardziej przyciągająca uwagę niż mowa kierowana do dorosłych
  2. Dopasowanie czasowe mowy dorosłych do zachowania dziecka. Epizody wspólnej uwagi – sytuacje, w których dorośli i dzieci równocześnie się skupiają na pewnym obiekcie i jednocześnie się nim zajmują.
7. Przebieg rozwoju językowego:
  1. Rozumienie znaczenia słów
  2. Rozumienie konkretnych słów rozpoczyna się około 9 miesiąca życia dziecka
  3. W ciągu całego okresu poniemowlęcego dzieci wykazują skłonność do nadmiernego rozszerzania (nadrozciągłość znaczeń) jaki nadmiernego zawężania znaczenia wyrazów
  4. Nadrozciągłość znaczeń – uogólnienie znaczenia wyrazu na rzeczy inne, niż zakłada jego konwencjonalne użycie (Azor na wszystkie psy)
  5. Nadmierne zawężenie – ograniczenie konwencjonalnego zastosowanie wyrazu
  6. Gromadzenie słownictwa
  7. Rozwój wokalizacji
  8. 0 -2msc. –krzyk i odgłosy życiowe (kichnięcia itd.)
  9. 2-3msc. - głużenie (gulgotanie, gruchnięcie, miauczenie)
  10. 6 miesiąc – gaworzenie (emitowani i powtarzanie sylab)
  11. 12 miesiąc – pierwsze słowa
  12. 1 rok – zakres słownictwa: mama, tata, daj(3)
  13. 1 rok i 6 miesięcy – 22 słowa
  14. 2 lata – 272
  15. 6 lat – 14 tys.
  16. Aż do 6 roku życia dzieci opanowują średnio 9 – 10 słów dziennie
  17. Tworzą również wiele nowych słów (neologizmy), wykorzystując reguły gramatyczne języka ojczystego (3 a 5 rok życia)
  18. Nabywanie reguł gramatycznych
  19. 12 – 18 m. – stadium jednego wyrazu (holofraza); zdania jednowyrazowe
  20. 18 m. – zdania dwuwyrazowe; potem pojawiają się zdania telegraficzne
  21. W 3 roku życia dziecko buduje poprawne gramatycznie, 3-4 wyrazowe zdania
  22. hiperregularyzacja –zjawisko polegające na stosowaniu reguł gramatycznych zbyt szeroko, również do wyjątków gramatycznych
  23. Kompetencja komunikacyjna – dopasowanie tego, co się mówi do konkretnego kontekstu społecznego. Znajomość reguł komunikacyjnych
8. Zasady konwersacji rządzące dialogiem:
  1. Ilość – koniecznie trzeba przekazać innej osobie tyle informacji, ile potrzeba do zrozumienia wiadomości
  2. Jakość – trzeba mówić prawdę, chyba że żartujemy lub używamy sarkazmu
  3. Trafność – ważne jest, by obaj rozmówcy mówili na ten sam temat. Sposób – ważna jest wymiana ról: słuchacza i mówiącego. Przerywanie jest niegrzeczne

Rozwój emocjonalny:

Emocje w ciągu życia:
1. Dzieci prawie natychmiast po urodzeniu wyrażają pewne podstawowe emocje, takie jak: zaciekawienie, radość, wstręt, niepokój
2. Podkoniec 2 i w 3 roku życia pojawiają się emocje będące wynikiem porównywania siebie z wewnętrznymi standardami lub innymi ludźmi: duma, wstyd, zażenowanie, zawiść
3. Najbardziej typowymi emocjami dzieci 4 i 5letnich są emocje społeczne: brak poczucia bezpieczeństwa, poczucie niższości, poniżenia, poczucie winy i zaufania
4. W okresie adolescencji następuje wzrost emocji negatywnych: drażliwość, depresja, agresja. Pojawiają się uczucia patriotyczne i religijne.
5. W okresie późnej dorosłości nastrój jest bardziej stabilny; przeżycia są mniej intensywne. Osoby starsze doświadczają mniej emocji negatywnych, niż młodsze.

Lęki:

Lęki niemowlęce:
1. Lęk przed rozłąką
2. Hałasami
3. Upadkiem
4. Nieznany i przedmiotami
5. Obcymi ludźmi
Lęk w okresie przedszkolnym:
1. Lęk przed zwierzętami
2. Ciemnością
3. Wyobrażonymi stworami
4. Przed śmiercią
Lęk w okresie szkolnym:
1. Nasilają się lęki przed kpiną ze strony rodziców, nauczycieli, przyjaciół
2. Przed odrzuceniem
3. Dezaprobatą rodziców
Lęk w okresie adolescencji:
1. Częsty lęk przed niepowodzeniem
2. Kompromitacją
3. Ekspozycją społeczną
Leki przez całe życie:
1. Przed burzą
2. Przed spotkaniem z obcą osobą
3. Przed wężami

Zmiany rozwojowe w zakresie reakcji emocjonalnych:

Różnicowanie się, zapewniające dostosowanie do złożonej rzeczywistości
Integracja , dzięki której emocje włączone są w całokształt funkcjonowania człowieka
Samorealizacja emocji – środowisko dostarcza dziecku określonych wzorców reagowania emocjonalnego i składnia do ich przejmowania
Reguły ekspresji emocji:
1. Minimalizacja – właściwe jest zmniejszenie intensywności okazywania emocji
2. Maksymalizacja – właściwe jest zwiększenie intensywności okazywania emocji
3. Maskowanie – właściwe jest zachowanie neutralne
4. Substytucja – właściwe jest zastąpienie jednych emocji innymi, zazwyczaj przeciwnymi
Kompetencja emocjonalna – zdolność jednostki do radzenia sobie z własnymi emocjami oraz do rozpoznawania i reagowania na emocje innych
Zdolność dostrzegania cudzych emocji – w wieku 3-5 miesięcy potrafią rozróżniać u innych ludzi takie emocje jak lęk, złość, smutek
Zjawisko odniesienia społecznego - od 8 miesiąca dzieci wykorzystują cudze emocje do regulacji własnego zachowania
Pomiędzy 1 a 2 rokiem życia dzieci potrafią interpretować stany emocjonalne innych, pojawia się empatia i zachowania prospołeczne
Zdolność używania słownictwa związanego z emocjami:
1. Pierwsze słowa związane z emocjami pojawiają się w drugiej połowie 2 roku zycia np. boi
2. Liczba terminów określających emocje gwałtownie rośnie w 3 roku życia np. smutny, zły, zagniewany
3. W 3 roku życia dzieci potrafią mówić o cudzych emocjach
4. W wieku 6 lat słownik emocji jest bogaty i wyrafinowany np. poruszony, zawiedziony, nieszczęśliwy, odprężony
Zdolność adaptacyjnego radzenia sobie z przykrymi emocjami:
1. Strategie regulacji emocji :
  1. Okres niemowlęcy – przekserowanie uwagi , samouspokojenie, poszukiwanie dorosłego, używanie przedmiotów przejściowych
  2. Okres poniemowlęcy – fizyczne unikanie, zabawa na niby
  3. Okres przedszkolny – kontrola werbalna, tłumienie odczuć emocjonalnych, konceptualizacja emocji, dystansowanie się poznawcze

Osobowość:

Perspektywa teorii cech – koncepcja trzech superczynników osobowości (Eysenck)
1. Psychotyczność
2. Ekstrawersja
3. Neurotyczność
Model wielkiej piątki:
1. Ekstrawersja
2. Ugodowość
3. Sumienność
4. Neurotyczność
5. Otwartość na doświadczenie
Zmiany cech osobowości w ciągu życia człowieka – cechy osobowości są w dużym stopniu uwarunkowane genetycznie; w czasie rozwoju pozostają stosunkowo niezmienne
Teoria Erica Ericsona:
1. Zaufanie, a brak zaufania:
  1. 1 r. ż.
  2. kryzys bierze się z bezradności, dziecko potrzebuje spójnej i trwałej opieki aby mogło wykształcić w sobie poczucie bezpieczeństwa
2. Autonomia a wstyd i zwątpienie:
  1. 2-3 r. ż.
  2. dziecko poszukuje dróg uniezależnienia się od rodziców
3. Inicjatywa a poczucie winy:
  1. 4-5 r. ż.
  2. Dziecko poznaje swoje otoczenie i planuje nowe działania w nim
4. Przedsiębiorczość, a poczucie niższości:
  1. 6 – 11 r. ż.
  2. Dziecko opanowuje wiedzę i umiejętności właściwe jego kulturze; sprostanie zasadom społecznym
5. Tożsamość a rozproszenie ról:
  1. 12-18 r. ż.
  2. Młody człowiek poszukuje spójnej tożsamości osobowej i zawodowej
6. Intymność a samotność:
  1. 20 -30 r. ż.
  2. Człowiek poszukuje bliskich i trwałych związków z innymi
7. Generatywność a stagnacja:
  1. 40-64 r. ż.
  2. jednostka poszukuje adekwatnych dla siebie form produktywności i twórczości, możliwości własnego wkładu w społeczeństwo jako całość
8. Integracja a rozpacz:
  1. po 65 r. ż.
  2. jednostka dokonuje bilansu i oceny swoich życiowych osiągnięć
Rozwój tożsamości w adolescencji (koncepcja Jamesa Marcii):
1. Stan tożsamości:
  1. Rozproszenie tożsamości – cechuje się brakiem zobowiązania i decyzji w ważnych kwestiach życiowych takich jak wybór zawodu, ideologii, religii
  2. Tożsamość przejęta – przejęcie wartości innych osób – brak własnych celów
  3. Tożsamość odroczona (moratorium) – stan, w którym jednostka zastanawia się nad własnymi celami i wartościami życiowymi, ale ma trudności w podjęciu trwałego zobowiązania
  4. Tożsamość osiągnięta – stan, w którym kryzys jest już rozwiązany i podjęte zostały trwałe zobowiązania w sferze wartości i wyborów życiowych
Perspektywa poznawcza:
1. Struktura Ja:
  1. Samoświadomość – uświadomienie sobie, ze jest się odrębną jednostką oddzielną od innych
  2. Przejawy samoświadomości:
    1. Rozpoznawanie siebie w lustrze 18 -24 m. ż
    2. Używanie odniesień ja, mnie, mój 2 r. ż.
    3. Negatywizm dziecięcy – pojawia się na przełomie 2 -3 r. ż.
  3. Pojęcie ja – obraz własnej osoby, przekonani na własny temat
    1. Ja odzwierciedlone – koncepcja zawierająca treści przejęte od osób znaczących z czasem część z nich się zmienia, ale niektóre zostają na zawsze
  4. Samoocena:
    1. Samoregulacja samoopisy dzieci przedszkolnych odnoszą się do właściwości przedmitowucj, związanych z tu i teraz
  5. Pozniej z samoopisach pojawiają się cechy psychiczne, emocje, przynależności do różnych kategorii
  6. W adolescencji samoposy zawierają podstawy cechy osobowości
  7. Samoocena dotyczy wartości przypisywanej wlasnym cechom i kompetencjom
  8. Zmiany rozwojowe w samoocenie:
    1. Przedszkolaki mają na ogół wysokie poczucie własnej wartości
    2. Około 12 rż następuje sapdek samooceny
    3. Ponowny wzrost samooceny pojawia się w szkole średniej
  9. Samoregulacja – odpowiada za korygowanie i dopasowanie zachowania do standardów wewnętrznych i wymagań
  10. Przejawy samoregulacji:
    1. W niemowlęctwie są to reakcje odruchowe np. mrużenie oczu pod wpływem ostrego światła
    2. Dwulatki stosują się do poleceń obstają przy samodzielnym wykonywaniu czynności
    3. W 4 roku życia pojawiają się strategie opisania się pokusom, dzieci uczą się odraczania gratyfikacji