­­­­­ pytania które pojawiły się na egzaminie I termin 2013r.

2. Co obejmuje zakres ontologii, a co wyróżnia w nim zakresy metafizyki i fenomenologii oraz jak na się do nich zakres filozofii przyrody?

ONTOLOGIA –tematyka: UMEBLOWANIE ŚWIATA:

a) METAFIZYKA: tematyka: TO CO FAKTYCZNE, CO JEST, CO ISTNIEJE

b) FENOMENOLOGIA – tematyka: FENOMENY=ZJAWISKA = TO CO MOŻLIWE

a) i b) pokrywają się częściowo

FILOZOFIA PRZYRODY :

- zawiera się w metafizyce

- pokrywa się częściowo z fenomenologią

3. a) Co wyróżnia zakres nauki, jak się on ma do zakresów metafizyki i fenomenologii oraz jak ma się do niego zakres filozofii przyrody?

NAUKA: pozwala uzyskać obiektywną wiedzę (koniecznie powszechnie ważną w świetle dostępnej ewidencji) w przeciwieństwie do subiektywnych poglądów

Pokrywa się częściowo z metafizyką oraz z fenomenologią

W sensie właściwym także częściowo z filozofią przyrody

b) Jakie koncepcje filozofii przyrody można wymienić i co wyróżnia każdą z nich?

ODMIANY KONCEPCJI TRADYCYJNEJ: filozof ma tutaj najmniejszą rolę (tylko studium wstępne)

ODMIANY KONCEPCJI SCJENTYSTYCZNEJ: filozof ma tutaj nieco większą rolę – tam gdzie nauka nie sięga filozof uzupełnia w jeden obraz świata

FILOZOFIA W NAUCE: filozof ma tutaj jeszcze większą rolę: zajmuje się przyrodą tylko w aspektach, których nie uchwyciła nauka

KONCEPCJA ANTYSCJENTYSTYCZNA: filozofia ma tutaj największą rolę: metafizyka co ustala to podstawa do rzetelnego poznania prawdy, nauka dostarcza tylko pewnych narzędzi – drugorzędna

5. a) Co wniósł do filozofii przyrody Anaksymander i której z jego koncepcji odpowiada która koncepcja Heraklita?

ANAKSYMANDER:

- pojęcie: APEIRON (bezkres) jako początek (arche)

- POWSTANIE ŚWIATA: jako rozdział przeciwieństw z arche(narodziny); - określony kształt; połączenie się przeciwieństw(śmieć) – bezkształtny bezkres

- pojęcie: PRAWA – przeciwieństwa się wyłoniły bo przyroda zachowuje się prawidłowo

Koncepcji apeironu odpowiada koncepcja zmiany(wariabilizm):

b) W czym wyrażają się główne rysy stanowiska Heraklita i na czym polega logiczny problem ze zmianą?

WARIABILIZM – koncepcja zmiany :

Ogień jako arche

Ruch – warunkiem istnienia rzeczy

Prawa pojęcie: logos-rozumny porządek w przyrodzie (istnieją prawidłowości)

LOGICZNY PROBLEM ZE ZMIANĄ: zmiana jest sprzeczna bo współistnieją w niej przeciwieństwa

A. pozór niezmienności (stwarza go nasza skala czasowa)

B. pozór niesprzeczności (rzeczywistość określa punkt widzenia spośród wielu)

C. pozór nieciągłości (wszystko tworzy jedną całość, pozór że tak nie jest stwarzają punkty widzenia: 1 całość pomimo ciągłej zmienności, analogia rzeki)

6. Co wniósł Parmenides do filozofii przyrody i do jej metodologii?

PARMENIDES – pojęcie BYTU – tego co istnieje :

- zasada tożsamości bytu: byt jest tożsamy z sobą i tylko z sobą

- zasada tożsamości myśli i bytu: myśl ujmuje byt takim jakim jest – MYŚL

CZYNI BYT RZECZYWISTYM – byt jest niesprzeczny, więc myśl także

Prawdziwa rzeczywistość (byt) chowa się za zjawiskami

- zasada niesprzeczności bytu: brak przeciwieństw

- stworzenie podstaw logicznego myślenia: METODA DIALEKTYCZNA: dowodzenie nie wprost co jest bytem a co nie.

7. Jak brzmi aksjomat teorii bytu Parmenidesa, jakie wnioski z niego wyciągnął i jak je uzasadniał?

„ Byt jest, a niebytu nie ma”

Byt jest:

A. NIEPODZIELNY i jeden: bo jedna całość musiałaby być bytem, druga niebytem

B. NIEZMIENNY i jednorodny: mógłby się zamienić jedynie w niebyt

C. NIERUCHOMY i ciągły: musiałby się przemieścić tam gdzie jest niebyt

D. ODWIECZNY – nie mógłby powstać sam z siebie, WIECZNY-musiałby powstać z niebytu

E.OGRANICZONY – byt posiada kres i ma kształt kuli

8. a) Jakie słabe punkty mają uzasadnienia wniosków Parmenidesa na temat bytu?

A.EKWIWOKACJA- brak rozróżnienia bytu na kolektywny(1) i dystrybutywny(wiele)

B. NIEKONKLUZYWNOŚĆ DOWODU ŻE BYT JEST NIERUCHOMY: byt przecież może się przemieścić tam gdzie jest byt

b) Na czym polega odróżnienie antynomii i dwóch sensów paradoksu, a na czym rozwiązanie paradoksu?

ANTYNOMIA : to sprzeczne wnioski wyciągnięte z jakiejś koncepcji: (przesłanki prawdziwe – poprawne reguły rozumowania – sprzeczne wnioski)

Nie do rozwiązania!!!

PARADOKS W SENSIE PSYCHOLOGICZNYM: rozumowanie intuicyjne, sprzeczne z przyjętym powszechnie rozumowaniem, nie do rozwiązania!!!

PARADOKS W SENSIE LOGICZNYM: rozumowanie pozornie poprawne – sprzeczne wnioski, do rozwiązania:

ROZWIĄZANIE: znalezienie i wskazanie błędu w założeniu wyjściowym, co prowadzi do wyprowadzenia właściwych wniosków z twierdzenia

(Założenie wyjściowe- wskazanie błędu- poprawne wnioski)

9. a) Jak brzmi sformułowanie paradoksu „Stadion”, na czym polega jego rozwiązanie i jak on się ma do zagadnienia względności ruchu?

PARADOKS STADION: „ to samo ciało nie może się poruszać z 2 prędkościami na raz”

Nieuściślone założenie wyjściowe – sprzeczność że ruch niemożliwy

ROZWIĄZANIE: to samo ciało nie może poruszać się z 2 prędkościami na raz tym samym ruchem (bo 2 różnymi ruchami może)

Zenon pominął względność ruchu w swoich rozważaniach – paradoks ten nie jest dowodem względności ruchu

b) Jak brzmi sformułowanie paradoksu „Strzała”, na czym polegają dwie nieudane próby jego rozwiązania, a na czym rozwiązanie udane?

PARADOKS STRZAŁA: „strzała wystrzelona z łuku porusza się i równocześnie spoczywa w każdym momencie czasu” (spoczywa w danej jednostce czasu) = w danej jednostce czasu znajduje się w konkretnym punkcie

Sprzeczność: ruch i spoczynek

Próba A. założenie że istnieje pojęcie spoczynku w izolowanym momencie – błędne bo można rozróżnić ruch i spoczynek – prędkość chwilowa

Próba B. założenie, że czas składa się z momentów – błędne bo moment tutaj to nierozciągła granica między kawałkami przedziału czasu

Próba C. nie można znaleźć izolowanego momentu (tak małego otoczenia) żeby strzała w nim spoczywała – strzała nie spoczywa w żadnym momencie więc porusza się – rozwiązanie !!!

10. a) Jak brzmią sformułowania paradoksu „Dychotomia” w obu interpretacjach i dlaczego interpretacja „do tyłu” jest nieporozumieniem?

PARADOKS DYCHOTOMIA:

INTERPRETACJA DO TYŁU: aby przejść odcinek trzeba najpierw przejść połowę, żeby przejść połowę trzeba najpierw przejść ¼ i tak w nieskończoność wniosek; nie można wyruszyć – sprzeczne z logiką, bezsensowne, niczego nie dowodzi

INTERPRETACJA DO PRZODU: nie można dojść do końca odcinka, bo kawałków jest nieskończenie wiele, więc potrzebny nieskończony czas na ich pokonanie, a przecież nie można przejść odcinka (skończonego) w nieskończonym czasie

b) Na czym polegają trzy nieudane próby rozwiązania paradoksu „Dychotomia” w interpretacji „do przodu”?

Próba A. : czas dzieli się tak samo jak droga –

można przejść skończony odcinek w skończonym przedziale czasu, pomimo że czas skończony ma nieskończenie wiele kawałków czasowych oraz pomimo tego, że odcinek skończony ma nieskończenie wiele kawałków drogi

Próba B.: zarówno dzielenie odcinka na nieskończenie wiele kawałków jak i jego składanie jest nieskończone, więc niewykonalne

Próba C: obejścia, wysumowanie ciągu geometrycznego jest jednak wykonalne – rozwiązanie, albo nie możliwe

11. Jak brzmi sformułowanie paradoksu „Achilles”, jak się on wiąże z „Dychotomią”, co z tego wynika i na czym ostatecznie polega rozwiązanie obu paradoksów?

PARADOKS ACHILLES: „Achilles i żółw stają na linii startu wyścigu na dowolny, skończony dystans. Achilles daje żółwiowi możliwość wcześniejszego startu (fory) i pokonanie np. ½ dystansu. Achilles nigdy nie dogoni żółwia, gdyż zawsze będzie ich dzieliła zmniejszająca się odległość”.

NAWIĄZANIE DO DYCHOTOMII: nieważne ile etapów nie będzie musiał pokonać Achilles i tak będzie przed celem, gdyż musi pokonać nieskończenie wiele etapów żeby dogonić żółwia.

ROZWIĄZANIE PARADOKSU DYCHOTOMII I ACHILLESA:

Odcinek i dystans składa się z potencjalnych części odcinka – zarówno ruch wzdłuż odcinka jak i pościg Achillesa za żółwiem jest ciągły. Pokonanie danej części odcinka jest ciągłe. Achilles biegnie w sposób ciągły i w sposób ciągły dogania żółwia.

12. Jakie problemy obciążają koncepcje Heraklita i eleatów, jakie są ich źródła i jak Empedokles próbował ich uniknąć?

obciążenie: BRAK DOWODU SPRZECZNOŚCI RUCHU – błędne założenie

- zmiana sprzeczna więc rzeczywistość sprzeczna – problem ze stałością materii (H)

- nie ma ukrytej rzeczywistości, tylko zjawiska – problem z jednorodnością materii (H)

- istnieje pozór, ale nie jest wart zainteresowania – problem z wyjaśnieniem wielości i zmiany (E)

Źródła: BRAK PRZEDMIOTÓW TEORETYCZNYCH (H)

RADYKALNY MONIZM METAFIZYCZNY (E)

EMPEDOKLES: stanowisko pośrednie pomiędzy eleatami

(byt jest 1 i niezmienny), a Heraklitem (zmienność bytu)

Bytów jest więcej niż 1 - Arche to 4 żywioły (elementy, pierwiastki, pratworzywa): ziemia, woda, powietrze, ogień; istnienie zmienności nowo powstałych układów z tych 4 elementów, ale istnienie także niezmienności tych 4 podstawowych składników

Jest to PLURALISTYCZNA KONCEPCJA PRATWORZYWA reprezentująca: UMIARKOWANY REDUKCJONIZM (nie można wszystkich jakości materii sprowadzić do jednej) oraz

UMIARKOWANY PLURALIZM METAFIZYCZNY

(jest wielość bytów ale ograniczona do 4)

13. a) Co wniósł do filozofii przyrody Empedokles i w jaki sposób zerwał z hilozoizmem?

EMPEDOKLES

PLURALISTYCZNA KONCEPCJA PRATWORZYWA :

- Bytów jest więcej niż 1

- Arche to 4 żywioły (elementy, pierwiastki, pratworzywa): ziemia, woda, powietrze, ogień, które są wieczne i niezmienne

- Zmienność istnieje, bo 4 podstawowe elementy mieszają się w różny sposób

Ale te 4 podstawowe elementy są niezmienne

ZERWANIE Z KONCEPJĄ HILOZOISTYCZNĄ (siła wewnątrz materii napędza ją i ożywia, siła i materia tworzą jedność)

KONCEPCJA MATERIALIZMU : oddzielenie siły i materii.

- oprócz istnienia pierwotnych żywiołów przy powstawaniu rzeczy uczestniczą pierwotne siły zewnętrzne

- Siła oddziaływania zawarta jest pomiędzy różnymi materiami, niezbędna do wprawienia w ruch materię,

- Zmienność struktury materii zależna od sił przyciągania i odpychania

b) Na czym polegają redukcjonizm i antyredukcjonizm, zilustrowane na przykładach Empedoklesa i Anaksagorasa; jak należy je ocenić?

UMIARKOWANY REDUKCJONIZM EMPEDOKLESA: nie można wszystkich jakości materii sprowadzić do jednej – 4 pratworzywa (elementy). Jest to płodna podstawa w nauce –posiada wielu zwolenników.

SKRAJNY ANTYREDUKCJONIZM ANAKSAGORASA: żadnej jakości materii nie można sprowadzić do żadnej innej – 1 jakość odpowiada 1 elementowi, istnieje nieograniczona liczba elementów(pierwiastków). Jest to jałowa postawa – niczemu nie służy.

14. a) Jak brzmi paradoksalne stwierdzenie Demokryta na temat bytu i niebytu, co je motywowało i jak mógłby go uniknąć?

DEMOKRYT: „Byt nie bardziej istnieje niż niebyt”

ponieważ jest ruch to musi być niebyt, a miejscem istniejącego niebytu – próżnia

Intencja: odwołanie do stwierdzenia Melissosa : „ponieważ nie ma niebytu to nie ma ruchu”

Uniknięcie: próżnia określona jako wypełniacz, jest ciągłą materią, a więc innym rodzajem bytu (nie może być istniejącym niebytem)

b) Jakie dwa rodzaje bytów istnieją według atomizmu i czym różnią się między sobą byty każdego z tych rodzajów?

Atomizm zakłada istnienie 2 rodzajów bytów: ATOM i AGREGAT MIĘDZYATOMOWY

ATOMY – różnią się między sobą kształtem oraz formą

AGREGATY MIĘDZYATOMOWE – materią oraz strukturą

15 a) w jakich dwóch sensach można rozumieć niepodzielność atomu, co to jest forma i jak pozwala rozwiązać problem próżni

NIEPODZIELNOŚĆ ATOMU:

- nie można przeprowadzić operacji, która by go podzieliła

- atom jest bardziej spoisty niż agregat

FORMA: jako cecha (nie jako kształt) – możliwość struktury

PRÓŻNIA: atomy dzięki swojej formie określają aktualne miejsca oraz miejsca możliwe (potencjalne). Próżnia więc jest to miejsce gdzie atomów nie ma, ale gdzie mogą być(potencjalnie).

b) Jak atomizm wyjaśnia wielość i różne rodzaje zmiany, a jak rozwiązywał problem jakości w sensie ścisłym?

WIELOŚĆ – istnienie ogromnej ilości agregatów aktualnych i potencjalnych

ZMIANA JAKO RUCH: atomy lub całe agregaty wirują w pustej przestrzeni (próżni) mogą się więc tylko poruszać w próżni.

ZMIANA JAKOŚCIOWA: przestrukturyzowanie agregatu

JAKOŚĆ W SENSIE ŚCISŁYM: podejście subiektywne – subiektywnie przypisywane przez nas cechy, gdyż brak jest cech jakościowych u atomów i agregatów

podejście emergentne – cechy jakościowe pojawiają się w złożonych układach materii (u agregatów), u atomów ich nie ma.

16. a) Jak atomizm rozwiązuje problem natury życia, a jak mógłby wyjaśniać myśl i dlaczego to wyjaśnienie jest niezadowalające?

ŻYCIE WEDŁUG ATOMIZMU:

-istnieje dusza, ale zbudowana z atomów – więc śmiertelna

-życie to wysoko zorganizowana struktura

- mechanizm ewolucyjny powstawania życia: atomy łączą się przypadkowo, z nich powstają większe całości i życie

MYŚL WEDŁUG ATOMIZMU:

- agregat atomów przetwarza (jak komputer) informację, a więc myśl to wytwór rozwoju przyrody i społeczeństwa – kształt i ruch

Jest to niezadowalające, gdyż :

- nie da się wyjaśnić świadomości ( a więc myśli) przez kształt i ruch

- można liczyć świadomie lub nieświadomie,

- nie można przewidzieć że dany materiał jest świadomy czy nie.

- z nieświadomej materii nie możne powstać świadoma materia

b) Jak atomizm rozwiązywał problem wolności woli i jak te rozwiązania mają się do fizyki klasycznej i współczesnej?

WOLNOŚĆ WEDŁUG ATOMISTÓW: wolność jest złudzeniem, bo nie znamy przyczyn, które nami kierują. Ruch w próżni podlega determinizmowi – atom leci bezwładnie tam gdzie go popchną siły

FIZYKA KLASYCZNA: określone warunki początkowe dają odpowiedni rezultat doświadczenia, nie znamy warunków początkowych (przyczyn, motywacji działania)

EPIKUR: ruch atomów w próżni nie podlega determinizmowi, tor ruchu atomów może ulec zmianie w sposób spontaniczny. Istnieje więc możliwość WOLNEJ WOLI i WOLNOŚCI

FIZYKA WSPÓŁCZESNA: materia może zmienić spontanicznie tor ruchu i dolecieć do różnych miejsc z różnym prawdopodobieństwem

17. a) Jak zmieniał się pogląd Platona na stosunek świata zmysłowego do świata idei i jaki problem umotywował tę zmianę?

PLATON:

Pogląd A. :

- świat rzeczy postrzegany zmysłowo – cienie idei.

- idea to byt wieczny, niezmienny, istniejący poza czasem

Problem: byt wieczny (idea) nie może się więc poruszać, więc jak nieruchome obiekty mogą rzucać ruchome cienie?

Pogląd B.:

- świat rzeczy – kopie idei

- materia zbudowana z lichego materiału

- świat powstał (dzięki Demiurgowi) na wzór idei – najpierw był idealny, a potem zaczął się psuć

Wyjaśnienie: materia wprowadza możliwość zmiany, dlatego włączona do koncepcji Platona

b) Jak Platon widział naturę wieczności i czasu, a jak polemizował tu z nim św. Augustyn?

PLATON:

-wieczność jako sposób istnienia niepodlegający czasowi

-czas jest ruchomym obrazem wieczności w postaci ruchu ciał niebieskich

- ruchy ciał niebieskich są wieczne i względem nich określa się czas

ŚW. AUGUSTYN:

- to co wieczne nie podlega czasowi

- czas tak jak wszystko dany od Boga

- czas nierozłączny z ruchem substancji i dla ruchu konieczny, ale nie sprowadza się do ruchu ciał niebieskich

c) Jak są zbudowane ciała materialne według późnego Platona?

KONCEPCJA CHORA – pratworzywo bardziej podstawowe niż atomy

- atomy tworzą rodzaj odcisku w ciągłej materii – powstają lokalne deformacje

- materia w sposób ciągły wypełnia przestrzeń - ukształtowana na wzór idei

- koncepcja holistyczna – świat jest ciągłą jednością

18. a) Jak i dlaczego koncepcja atomistyczna powróciła do nauki?

Odkryto istnienie ruchów Browna – poruszanie się cząstek zawiesin w rozpuszczalniku we wszystkie strony w sposób chaotyczny.

Można je wyjaśnić tylko istnieniem pojedynczych molekuł rozpuszczalnika, które potrącają pojedyncze molekuły zawiesin (małe ruchy)

Pozytywiści musieli przyznać że istnieją molekuły.

Koncepcja atomistyczna powróciła do nauki, ale uległa modyfikacjom

b) Jak rozwijały się poglądy naukowe na budowę atomu, jaki jest aktualny pogląd na elementarny poziom budowy materii i jak on się ma do atomizmu?

A. Dalton: -pierwiastki składają się z atomów, które łączą się w cząsteczki

-pierwiastki tworząc daną cząsteczkę łączą się w stałych stosunkach wagowych

B. Odkrycie elektronu: atomy nie są niepodzielne

C. Rodzynkowy model atomu Thomsona: -istnieje elektron, więc żeby ciało makroskopowe było obojętne, muszą istnieć cząstki o ładunku +

- ładunek + rozłożony w całym atomie, elektrony rozmieszczone podobnie jak rodzynki w cieście

D. Planetarny model atomu: - ładunek + skupiony w centrum atomu w jądrze

- elektrony krążą wokół jądra po powłokach elektronowych

E. odkrycie protonów – cząstek elementarnych o ładunku + występujących w jądrze atomu

F. odkrycie neutronów – odpowiedzialnych za stabilność jądra oraz za większą masę niż wynika to z masy protonów (cząstki elementarne nienaładowane)

G. odkrycie innych cząstek elementarnych: pozyton, mezon, lepton, bozon

Aktualny pogląd na elementarny poziom budowy materii:

podstawowe składniki materii: LEPTONY (mogą istnieć samodzielnie) np. elektrony

KWARKI: nie mogące istnieć samodzielnie: neutron, proton (z 3 kwarków), mezon (z 2)

BOZONY POŚREDNICZĄCE – pośredniczą w oddziaływaniach między kwarkami, jest to pole fizyczne składające się z fotonów

Jak to się ma do atomizmu? : nie jest to koncepcja atomistyczna !!!!

- przestrzeń nie jest próżnią- jest wypełniona fotonami

- samo dostarczanie wysokiej energii ze zderzenia wystarczy do anihilacji – powstawania pary cząstka:antycząstka, co udowadnia że próżnia składa się z tworzywa

19. Jakie zmiany poglądów na budowę materii wprowadziła stara teoria kwantów i co je umotywowało?

STARA TEORIA KWANTÓW: materia posiada naturę korpuskularno-falową. Materie można traktować bądź jako fale bądź jako korpuskułę.

Motywacja: Wyniki następujących doświadczeń, które umocniły hipotezę że energia jest skwantowana:

A. -Wypromieniowanie energii przez ciało doskonale czarne: przewidywania fizyki klasycznej nie zgadzają się z wynikami doświadczenia: brak katastrofy UV, brak całkowitego pochłaniania padającej energii, spora część wypromieniowana w obszarze IR

- Max Planck stwarza teorię pasującą do wyniku doświadczenia: energia wypromieniowywana jest w sposób dyskretny (nie ciągły), w małych, stałych proporcjach = kwantach, jej wielkość E=hv

B. Zjawisko fotoelektryczne: udowadnia że światło ma naturę skwantowaną. Światło pada na metalową powierzchnię i wybija z niej elektrony (cząstka światła niesie dyskretne kwanty energii – fotony o wartości potrzebnej do wybicia elektronów z metalu). Foton o odp. częstości energii wybija elektron.

C. Zjawisko Comptona: udowadnia że światło ma dyskretną naturę – zachowuje się jak zbiór cząsteczek o okr. energii i pędzie. Następuje rozpraszanie promieniowania e-magn o dużej energii (prom X) na elektronach w wyniku czego zwiększa się długość fali promieniowania (utrata energii).

D. teoria Broglie’a: cząsteczki materii mogą się zachowywać jak fale. Z każdą cząstką materii związana jest fala o odp. długości (tzw. fale materii). Jednak falowa natura materii ujawnia się tylko przy obiektach kwantowych (o wielkości rzędu cząstek elementarnych). Dowodem na tą teorię jest doświadczenie, w którym elektrony są przepuszczane przez szczelinę i wykazują maxima i minima (tak jak światło) – elektrony ulegają więc interferencji – zachowują się jak fale

E. widmo promieniowania atomu wodoru: nie ma ciągłego rozkładu jak światło, ale założono że ciągłość widma światła jest pozorna: światło ma tak wiele linii widmowych, że dla naszego oka jest to ciągłość.

F. model atomu Bohra: pozwala na wyjaśnienie prążków emisyjnych odpowiadających przeskokom elektronowym w bardziej złożonych atomach oraz poprawny dla atomu wodoru:

- elektrony poruszają się po orbitach o okr. energii będącej wielokrotnością pewnej stałej

- elektron poruszający się po swojej orbicie nigdy nie promieniuje

- elektron może przeskoczyć z 1 orbity na inną i emituje wówczas promieniowanie o okr. częstości

20. a) W czym mechanika kwantowa jest deterministyczna, w czym nie, a czym jest funkcja falowa według różnych jej interpretacji?

MECHANIKA KWANTOWA DETERMINISTYCZNA: funkcja falowa umożliwia jednoznaczny opis układu, a więc spełnia deterministyczne równania falowe

FUNKCJA FALOWA:

A. rozmycie cząstki – układ zmienny statystycznie

B. wielkość umożliwiająca określenie prawdopodobieństwa znalezienia cząstki w danym miejscu

C. pole towarzyszące cząstkom

INDETERMISTYCZNA MECHANIKA KWANTOWA: cząstki opisywane przez funkcję falową zachowują się indetermistycznie = niejednoznacznie, większość własności obiektów jest niejednoznaczna – rozkłada się z różnym prawdopodobieństwem.

b) Jakie istnieją poglądy na naturę redukcji funkcji falowej i znaczenie pomiaru dla określenia wartości mierzonych wielkości?

A. INTERPRETACJA KOPENHASKA: przed pomiarem cząstka nie ma jednoznacznie określonego pędu czy położenia – jest w superpozycji funkcji własnej (potencjalny zbiór możliwości wartości położenia z różnym prawdopodobieństwem). Po pomiarze cząstka uzyskuje określoną lokalizację – funkcja falowa ją określa, superpozycja funkcji własnej zredukowana do jednej funkcji własnej (nie można przewidzieć do jakiej, jedynie określić prawdopodobieństwo przejścia) – posiada wówczas określony pęd lub położenie

B.INTERPRETACJA WIELOŚWIATOWA: wynik pomiaru zależny od tego w jakiej historii badacz się znajduje, gdyż zakłada istnienie wielu historii alternatywnych, które nadają cząstce taką, a nie inną lokalizację

C. TEORIA PARAMETRÓW UKRYTYCH: wynik pomiaru jest różny, a więc różne są możliwości lokalizacji cząstki; wynikają one z istnienia oprócz parametrów pewnych, które podlegają stanowi naszej wiedzy i kontroli – także z istnienia parametrów ukrytych, będących poza naszą wiedzą i kontrolą

21. a) Jaki cel przyświecał autorom paradoksów mechaniki kwantowej, jak doszło do praktycznej realizacji paradoksu EPR i do jakiego wniosku ona doprowadziła?

Eksperymenty mechaniki kwantowej miały wykazać, że pęd i położenie nie mogą być równocześnie wyznaczone, możemy tylko przewidywać je z określonym prawdopodobieństwem, gdyż dysponujemy ograniczoną wiedzą o układzie

REALIZACJA PARADOKSU EPR: można znać zarówno pęd jak i położenie, ale mechanika kwantowa nie dostarcza nam wystarczających narzędzi do realizacji tego celu – jest niekompletna

WNIOSEK 1: mechanika kwantowa jest kompletna – teoria parametrów ukrytych obalona

WNIOSEK 2: dotychczas nie wymyślono teorii właściwej

b) Na czym polegały główne etapy ewolucji teorii kwantów po mechanice kwantowej i jaki jest obecnie najbardziej palący problem w niej?

A. Nierelatywistyczna mechanika kwantowa, oparta na wyobrażeniach czasu i przestrzeni fizyki newtonowskiej

B. relatywistyczna mechanika kwantowa: równanie Diraca (istnieje cząstka inna niż elektron przeciwnie naładowana), przestrzeń Hilberta

C. Kwantowa teoria pola: pole kwantowe gdzie dochodzi do kreacji i anihilacji cząstek

PALĄCY PROBLEM: nie ma teorii kwantowej dotyczącej oddziaływania grawitacyjnego, inne oddziaływania uległy kwantyzacji, tylko grawitacja nie.

23. Na czym polegały dwa skrajne stanowiska w sporze o uniwersalia i z jakimi problemami się borykały?

SKRAJNY REALIZM POJĘCIOWY: istnieją przedmioty zarówno jednostkowe jak i ogólne, pojęcie to odcisk nazwy

NOMINALIZM: istnieją tylko przedmioty jednostkowe, jedynie pojęcia są ogólne (odnoszą się do wielu pojedynczych przedmiotów)

PROBLEMY: ekstensje (odniesienia) nazwy ogólnej

24. Na czym polegały dwa umiarkowane stanowiska w sporze o uniwersalia i czego brakowało każdemu z nich?

A. NOMINALIZM UMIARKOWANY = KONCEPTUALIZM: powszechniki = przedmioty ogólne istnieją ale tylko w myślach (określony w pojęciu)
Brakuje: podstawy w przedmiocie (istnieje tylko w głowie)

B. REALIZM UMIARKOWANY: powszechniki istnieją ale nie poza przedmiotami jednostkowymi. Są zależne od podmiotu poznającego rzeczywistość.
Brakuje: Wspólnej istoty do jednej nazwy.

25. Jak się ma powszechnik do indywiduum w teorii względu i jak to stanowisko ma się do nominalizmu i realizmu umiarkowanego?

TEORIA WZGLĘDU:
Powszechnik jest statusem nadawczym indywiduum = konkretnego przedmiotu.
Odniesienie do:

• nominalizmu: powszechniki istnieją ale nie oprócz indywiduów (współistnienie)

• realizmu umiarkowanego: powszechnikiem jest istota

26. Jaki problem pozostał do rozwiązania po sporze o uniwersalia i jaka wersja skrajnego realizmu pojęciowego pozostała aktualna do dziś?

Pozostała wersja skrajnego realizmu pojęciowego = nominalistyczny realizm pojęciowy.

Z nominalizmu: istnienie przedmiotów jednostkowych.

Z teorii względu: istnienie powszechników.

Pozostał problem: dlaczego przyroda powtarza się.

27. a) W czym wyraża się wieloznaczność terminu „substancja” u Arystotelesa i jak można ją wyeliminować?

SUBSTANCJA U ARYSTOTELESA
(1) Byt samoistny

(2) Konkretny przedmiot realny (jednostkowy). Rzecz to byt samoistny (1) = (2)
(3) To co zostaje tożsame w nazwie. To co będziemy używać zostaje to samo, ale nie tak samo.

b) Jaki problem rozwiązywał hilemorfizm Arystotelesa i w czym wyraża się wieloznaczność jego sformułowania?
Hilemorfizm Arystotelesa rozwiązywał problem istnienia ogólnej wiedzy o jednostkowym bycie. Forma i materia są częścią rzeczy. Wieloznaczność wyraża się sformułowaniem materii i formy. Wyjaśnia fakt zmian substancjalnych: przechodzenia jednej substancji w inne.

28. a) W jaki sposób można wyeliminować wieloznaczność terminu „forma”?

FORMA W HILEMORFIZMIE:

(1) ukształtowanie tworzywa = struktura
(3) to co odpowiada pojęciu = istota
(2)pełne określenie = zbiór własności (cech)

(4)to co aktualne - wykreślamy o aktualności bytu decyduje istnienie, nie forma czy materia

b) Co to jest istota i struktura, jak się mają do formy?
{Forma: zbiór wszystkich cech.

Istota: zbiór cech istotnych, zawiera się w formie.} ze względu na dane pojęcie
Struktura: sposób w jaki materia tworzy rzeczy.
Forma decyduje jakie struktury są możliwe, narzuca więc strukturę = struktura zależy od
formy.

29. a) Jak eliminacja jednej z interpretacji hilemorfizmu prowadzi do reizmu i na czym ten pogląd polega?

Pierwsza interpretacja hilemorfizmu: rzecz = materia (2) to co określane + forma

Reizm: świat składa się wyłącznie z rzeczy, wszystkie inne kategorie są hipostatyczne (np. relacje, zdarzenia, procesy, własność). Zarówno forma jak i materia nie są częścią rzeczy. Rzeczą jest to co jest określane: eliminacja (2) pojęcia materii.
Według reizmu formy i własności nie ma: hipostaza = wszędobyt będący wytworem języka

b) Jak reizm pomaga wyeliminować drugą interpretację hilemorfizmu i wieloznaczność terminu „materia”?
Druga interpretacja hilemorfizmu: rzecz = materia (3) zasada jednostkowienia + istota.
Eliminacja (3) fragment rzeczy nie jest jednostkowy tylko cała rzecz jest jednostkowa.
Materia (2) to co określane nie potrzebna = rzecz
Materia (1) tworzywo wg reizmu materia świata = najbardziej podstawowa budująca świat niezależnie od zmiany materii wtórnych (bardziej szczegółowe) pochodzących od niej.

30. a) Co jest substancją, jak się ma do problemu powtarzalności zjawisk i jakie jej dwie koncepcje prowadzą do dwóch wersji arystotelizmu?
2 koncepcje substancji:

• holistyczna koncepcja = substancja jest ciągła

• atomistyczna koncepcja = substancja złożona z atomów

Substancją jest materia świata o określonej formie: powtarzalność zjawisk zachodzi zgodnie z naturą materii świata; kierują nią prawa przyrody będące wyrazem formy substancji świata.

b) Jak do rzeczy ma się jej materia i struktura, a co wobec tego sądzić o hilemorfizmie?
Rzecz a materia: rozpatrywanie z czego zbudowane ( nie jak).

Rzecz a struktura: rozpatrywanie jak zbudowana ( nie z czego).

Hilemorfizm jest błędną koncepcją, trzy jego interpretacje są nieprawidłowe.

31. Jak dwie wersje reizmu rozstrzygają kwestię istnienia gatunków i innych taksonów oraz zbiorów?
Reizm: istnieją gatunki i taksony rozumiane kolektywnie (ogólnie).
Teoria względu: istnieją gatunki i taksony oraz niektóre zbiory rozumiane dystrybutywnie
( nie ogólnie ale bez określania lokalizacji konkretnej jednostki).

32. Dlaczego teoria przyczyn Arystotelesa jest koncepcją finalistyczną, co to jest determinizm metodologiczny i co za nim przemawia?
Teoria 4 przyczyn Arystotelesa jest koncepcją finalistyczną: nie odwołuje się do przyczyn (jak determinizm), ale do celu. 3 przyczyny są podporządkowane 4 przyczynie czyli celowi.
DETERMINIZM METODOLOGICZNY: teoria odwołująca się do łatwo sprawdzalnych przyczyn; występują powiązania przyczynowe między zjawiskami o stałym przewidywalnym charakterze co umożliwia prognozowanie i planowanie.

33. a) Co to jest ruch naturalny według Arystotelesa, a do jakiej koncepcji prowadzi jego pojęcie ruchu wymuszonego i do jakiej koncepcji współczesnej można ją porównać?

ARYSTOTELES:
RUCH NATURALNY wg Arystotelesa: naturalne, celowe dążenie ciała do przeznaczonego mu miejsca (miejsce naturalne). Nawiązanie do finalizmu.
RUCH WYMUSZONY przez przyczynę: ruch spowodowany przez jakąś przyczynę – nawiązanie do determinizmu
Współczesna koncepcja: tylko start lub stop ruchu wymaga przyczyny.

b) Czym są według Arystotelesa czas i miejsce, a jak rozwiązuje on problem istnienia próżni?
CZAS WG ARYSTOTELESA: ilość czasu ze względu na przed i po.

MIEJSCE WG ARYSTOTELESA: Granica ciała otaczającego.
PROBLEM PRÓŻNI: próżnia nie istnieje. Odrzuca pojęcie próżni. "Nic" nie może mieć kształtu, objętości, położenia.

c) Jak Arystoteles rozstrzygnął kwestię rozmiaru Wszechświata, jakie dwa obszary w nim odróżnił i jakie to miało znaczenie w historii nauki?
ARYSTOTELES

-odrzuca stanowisko Melissosa, że byt jest nieskończony.
-przyjmuje stanowisko Parmenidesa, że byt jest skończony o kształcie kuli
-wewnątrz wszechświata nie ma próżni
-na zewnątrz także nie ma próżni: tam gdzie nie ma miejsca nie może istnieć próżnia
-odróżnił obszar podksiężycowy: ciała zbudowane z 4 elementów, zależne od zewnętrznej siły; odróżnił obszar nadksiężycowy: ciała zbudowane tylko z piątego elementu: eteru niezależne od zewnętrznej siły.
Znaczenie w historii nauki: zaprzeczenie teorii heliocentrycznej, to geocentryczna koncepcja, bo ziemia jako ciężkie ciało ulokowane w środku a dookoła niej lżejsze i mniejsze ciała.

34. a) Na czym polega mechanicyzm Kartezjusza i co dla ruchu wynika z jego antyatomizmu?
MECHANICYZM KARTEZJUSZA:

- przyroda zaliczana do dziedziny rzeczy rozciągłych
- przyroda składa się z ciał podlegających mechanistycznym prawom
- ciała to mechanizmy mające pewne zasady działania i funkcjonowania
u człowiek oprócz ciała także dusza, której podstawowym atrybutem jest myślenie niepodlegająca mechanizmom, którymi podlega ciało
ANTYATOMIZM nie ma próżni ani atomów, części potencjalne stanowią jedną całość
istnienie ruchu po obwodzie zamkniętym (po linii prostej nie może, bo nie ma pustej przestrzeni, której mogłoby zająć przemieszczające się ciało)

b) Pod jakimi dwoma względami Kartezjusz zmienił pojęcie ruchu i czego brakowało jego mechanice?
Kartezjusz zmienia pojęcie ruchu w swojej mechanice

Kiedyś: ruch = zmiana miejsca + wysiłek
Wprowadza podział: ruch właściwy, ruch potoczny.
Mechanice Kartezjusza brakuje dynamiki ilościowej uwzględniającej np.: siłę, masę.

c) Jakie dwa rozumienia miejsca odróżniał Kartezjusz i jak się one mają do koncepcji wcześniejszej i późniejszej?

KARTEZJUSZ:
MIEJSCE ZEWNĘTRZNE : granica ciała otaczającego (przejął od Arystotelesa)

MIEJSCE WEWNĘTRZNE: rozciągłość rozumiana ogólnie = rodzajowo , nie przysługująca konkretnemu ciału (przejął z teorii względu)

35. a) Czym według Newtona jest czas absolutny i przestrzeń absolutna, a czym czas i przestrzeń względne?

NEWTON:
CZAS ABSOLUTNY: trwanie rzeczy (istnienie rzeczy w sposób ciągły)
PRZESTRZEŃ ABSOLUTNA: brak definicji. Przestrzeń względna wymiarem przestrzeni absolutnej. Miara za pomocą określonego ciała; rozciągłość w znaczeniu ogólnym.
CZAS WZGLĘDNY: miara czasu absolutnego.

b) Jak przestrzeń absolutna ma się do względnej, a czas absolutny do względnego i co stąd wynika dla postaci przekształceń kinematycznych?
CZAS WZGLĘDNY: określony przez niedoskonałą miarę trwania.
CZAS ABSOLUTNY: określony przez doskonałą miarę trwania.
Tak naprawdę czasy względne pokrywają się z absolutnym.
PRZESTRZEŃ WZGLĘDNA i ABSOLUTNA: takie same co do postaci, wielkości, ale numerycznie nie są tym samym, np. w układzie nie spoczywającym nie pokrywają się absolutnie, pokrywają się tylko w układzie absolutnie spoczywającym.

36. a) Jaki charakter ma w mechanice Newtona czas, jaki przestrzeń i czym się różni jego dynamika od dynamiki Arystotelesa?
CZAS i PRZESTRZEŃ MONENTALNA: charakter absolutny (jeden czas dla wszystkich układów odniesienia, przestrzenie momentalne pokrywają się w każdym momencie we wszystkich układach odniesienia).
PRZESTRZEŃ ROZPATRYWANA W DŁUŻSZYM PRZEDZIALE CZASU: charakter względny (przestrzenie względne nie pokrywaną się we wszystkich układach odniesienia).

Dynamika Arystotelesa	Dynamika Newtona
Ciało swobodne (bez siły zewnętrznej) spoczywa	Ciało swobodne spoczywa lub porusza się ruchem jednostajnym prostoliniowym
Siła podtrzymuje ruch	Siła zmienia charakter ruchu (nadaje przyspieszenie)
Prędkość ciała wprost proporcjonalna do siły	Przyspieszenie wprost proporcjonalne do siły

b) Skąd wynika niemożliwość pomiaru prędkości ruchu absolutnego, jakie były cele eksperymentu z wiadrem i jak się do nich miały etapy eksperymentu?
Prędkość ruchu absolutnego nie można zmierzyć. Każdy eksperyment daje taki sam wynik niezależnie od układu inercjalnego = prawa przyrody obowiązują/ dotyczą we wszystkich układach inercjalnych.
CELE EKSPERYMENTU Z WIADREM: Newton chciał określić, który ruch jest ruchem prawdziwym.
KARTEZJUSZ: ruch prawdziwy to ruch względem ciał otaczających.
NEWTON: względem ciał otaczających to ruch względny. Ruch prawdziwy to ruch absolutny.
Uzasadnienie: to nie ruch wody względem wiadra powoduje wklęśnięcie wody w wiadrze, w 2 i 3 fazie eksperymentu ale ruch absolutny. Newton przez ten eksperyment przedstawił dowód, że istnieje ruch absolutny i jego efekty można wykryć.

37. a) Jak przebiega eksperyment z wahadłem Foucault, skąd się biorą wątpliwości co do realizacji jego celu i jak jego wymowę wzmacnia argument Neumanna?
WAHADŁO FOUCALTA: płaszczyzna wahań kuli zawieszonej na nitce,wciąż się zmienia, przesuwa się w jedną stronę co dowodzi ruchu obrotowego ziemi (absolutnego ruchu wirowego)
Wątpliwości: nie wiadomo względem czego ruch obrotowy (względem wszechświata ?).
HIPOTEZA MACHA: kształt ciał zależy od masy (oddziaływanie z odległymi gwiazdami).

ARGUMENT NEWMANA: podważa Macha: kształt obracających się ciał zależy tylko od prędkości kątowej ruchu wirowego.

b) Co to są układy inercjalne, na czym polega problem układów inercjalnych i jak go rozwiązał Newton?
UKŁADY INERCJALNE: układy odniesienia, w których obowiązuje zasada bezwładności
Galileusza.
PROBLEM UKŁADÓW INERCJALNYCH: pewne układy są inercjalne inne nie są. Dlaczego konkretne układy są inercjalne a inne nie?
ROZWIĄZANIE NEWTONA: Układ inercjalny to układ absolutnie spoczywający = bazowy układ inercjalny (koncepcja przestrzeni absolutnej).

38. a) Jaki pogląd na temat natury czasu i przestrzeni przypisuje się Newtonowi, jaki miał naprawdę i jak się on miał do poglądu Leibniza?
Newtonowi przypisuje się, że:

• czas absolutny nie jest rzeczą (jak twierdził Leibnitz), istnieje zupełnie inaczej niż rzecz. Czas: istnieje tylko momentalne teraz, a więc istnieją tylko pewne przemijające punkty. Rzecz: wszystkie punkty rzeczy istnieją na raz.

• przestrzeń absolutna: rzecz lub sensorium boga (jak u Leibnitza).

Tak naprawdę Newton:

• przestrzeń i czas są liczbami

• położenie i porządek nie są liczbami

b) Jakie dwa argumenty Clarke’a uważa się za rozstrzygające spór z Leibnizem, co wynika z pierwszego, a jak Leibniz mógł odeprzeć drugi?

ARGUMENT 1: przestrzeń i czas są liczbami, położenie i porządek nie są liczbami.

Leibnitz wycofuje się, że przestrzeń jest strukturą relacyjną świata jako ogółu istniejącej rzeczy; pewne relacje określone ilościowo.

ARGUMENT 2: (z rozpędzania świata): jeżeli przestrzeń to tylko porządek to nic nie powinniśmy odczuć gdy bóg stwarzał świat.

Leibnitz: albo bóg poruszył cały świat i nie ma efektu bezwładności, albo bóg poruszył tylko część świata.

39. a) Jakie funkcje pełnił eter w elektrodynamice klasycznej i co to miał być „wiatr eteru”?
Eter:

• wypełniacz przestrzeni

• substancjalny nośnik pola

• substancjalny nośnik fali elektromagnetycznej

Wiatr eteru: wiatr niesie falę elektromagnetyczną i rozprzestrzenia ją podobnie jak falę
dźwiękową.

b) Jakie dwa skutki „wiatru eteru” wyjaśniają negatywne wyniki eksperymentów optycznych na jego wykrycie?
2 skutki wiatru eteru:

• ziemia spoczywa względem eteru

• światło rozchodzi się we wszystkich kierunkach z tą samą prędkością c (prędkość
  absolutna )

40. a) Jak na postać przekształceń kinematycznych wpływają skutki „wiatru eteru” dotyczące wymiarów ciał, chodu zegarów i ich synchronizacji?

• wymiary ciał różnią się skalą względem kierunku ruchu

• 2 zegary wskazują na opóźnienie - w poruszających się obiektach procesy przebiegają wolniej, niezbędna poprawka czasowa na opóźnienie

• niezależnie od próby zsynchronizowania zegary są zawsze rozsynchronizowane, trzeba uwzględnić efekt rozsynchronizowania zegarów

b) Jakie wielkości i relacje, które w kinematyce Galileusza były absolutne, są względne w kinematyce Lorentza?

U Lorentza jest względny, a absolutny u Galileusza:

• ruch

• długość ciała (u Lorentza zależna od kierunku ruchu)

• równoczesność i skala czasu (u Lorentza 2 takie same zdarzenia w 1 układzie inercjalnym są już inne w innym układzie inercjalnym)

41. a) Jak brzmią dwa postulaty szczególnej teorii względności, a jakie z nich wynikają wnioski na temat rozchodzenia się światła i charakteru efektów relatywistycznych?

I POSTULAT: wszystkie prawa przyrody są takie same we wszystkich układach inercjalnych

II POSTULAT: jeżeli każdy emitowany promień świetlny w układzie spoczywającym rozchodzi się z prędkością c, to z tą samą prędkością będzie się rozchodził także emitowany w układzie poruszającym się.

WNIOSKI:

• absolutność prędkości światła (zawsze c niezależnie od układu odniesienia)

• względność skrócenia długości i dylatacji czasu zależność dylatacji czasu od układu odniesienia

• bierna i czynna interpretacja efektów relatywistycznych (pozorność czy realność efektu zależy od układu)

• nowa postać II zasady dynamiki Newtona z relatywistycznym przyrostem masy (bezwładność obiektu rośnie wraz z jego prędkością; wzór F=m*a nie obowiązuje, ponieważ prędkość rosłaby wówczas liniowo i przekroczyłaby prędkość c)

b) Jakie zmiany w dynamice wprowadza szczególna teoria względności?

I ZASADA DYNAMIKI NEWTONA: układy inercjalnie nie mogą się poruszać z prędkością światła ani większą od niej, teoria względności nakłada ograniczenie.

NOWA POSTAĆ II ZASADY DYNAMIKI NEWTONA: bezwładność obiektu rośnie wraz z jego prędkością; wzór F=m*a nie obowiązuje, ponieważ prędkość rosłaby wówczas liniowo i przekroczyłaby prędkość c; masa zależy od prędkości (nie jest stała jak u Newtona)

42. Jakie radykalne wnioski światopoglądowe wynikają z geometrycznej interpretacji teorii względności i jak ich można uniknąć?

GEOMETRYCZNA INTERPRETACJI TEORII WZGLĘDNOSĆI:

• czas jednym z 4 wymiarów przestrzeni

• unia czasu i przestrzeni czyli czasoprzestrzeń

• w czasoprzestrzeni wszystkie układy są na równi; żaden się nie wyróżnia

• brak upływu czasu; istnienie rzeczy jako procesów 4 wymiarowych rozciągających się w czasoprzestrzeni

• stosunek długości i czasu zależy dosłownie od układu odniesienia, jest względny

• grawitacja to nie siła ale zakrzywienie czasoprzestrzeni

Można ich uniknąć przyjmując INTERPRETACJĘ DYNAMICZNĄ

• istnieje równoczesność ontologiczna i fizyczna, które mogą się pokryć w danym układzie czas płynie

• istnieje oddzielnie czas oddzielnie przestrzeń

• czasoprzestrzeń jest czymś wtórnym

• grawitacja jest siłą, a zakrzywienie czasoprzestrzeni jest tylko jej opisem

SPIS POJĘĆ:

Anaksymander – koncepcja apeironu

Heraklit – koncepcja zmiany (wariabilizm)

Parmenides i eleaci – koncepcja bytu

Zenon: 4 paradoksy: stadion, strzała, dychotomia, Achilles

Empedokles – pluralistyczna koncepcja tworzywa: 4 byty; koncepcja materializmu

Anaksagoras – koncepcja skrajno antyredukcjonistyczna

Demokryt – koncepcja atomizmu : ruch jest- niebyt jest

Melissos – niebytu nie ma – ruchu nie ma, byt nieskończony

Platon – koncepcja cieni idei, a potem kopii idei, koncepcja chora

Atomizm naukowy

Stara teoria kwantów: materia korpuskularno-falowa

Mechanika kwantowa

Spór o uniwersalia: skrajny realizm pojęciowy, nominalizm, konceptualizm, realizm umiarkowany, teoria względu, pozostaje wersja skrajnego realizmu pojęciowego – nominalistyczny realizm pojęciowy

Hilemorfizm Arystotelesa 3 interpretacje: forma i materia są częścią rzeczy; teoria 4 przyczyn, pojęcie czasu, miejsca, wszechświata, dynamika

Reizm: forma i materia nie są częścią rzeczy, świat składa się wyłącznie z rzeczy, materia(1)-tworzywo to tzw. materia świata

Kartezjusz: koncepcja mechanistyczna, antyatomizm, miejsce zewnętrzne i wewnętrzne, ruch właściwy, ruch potoczny, ruch prawdziwy= ruch względem ciał otaczających

Newton: dynamika, czas absolutny i względny, przestrzeń względna i absolutna, eksperyment z wiadrem: ruch prawdziwy to ruch absolutny, ruch względem ciał otaczających = ruch względny, układ inercjalny

Leibnitz: czas absolutny=rzecz, przestrzeń absolutna = sensorium boga

Elektrodynamika klasyczna (eter, wiatr eteru)

Lorentz a Galileusz: ruch, długość ciała, równoczesność i skala czasu

Einstein: teoria względności: 2 postulaty - interpretacja geometryczna i dynamiczna