Ekonomia

Ekonomia jest nauką społeczną, są prawidłowością zachowania ludzi. Ekonomia interesuje się zachowaniami ludzi w zakresie gospodarowania, podziale dóbr i usług.

Ludzie mają określone potrzeby,, żeby zaspokoić te potrzeby trzeba mieć dobra materialnych i usług.

Możliwości zaspakajania potrzeb są ograniczone. Żeby coś wyprodukować, aby zaspokoić nasze potrzeby potrzebne są zasoby ( ziemia, surowce, ludzie, pieniądze) proces gospodarowania polega na dokonaniu wyrobu co i ile wytworzymy , jak i dla kogo.

Przez tysiąclecia istniały ustroje i odpowiedzi na pytanie, skąd wiedziano co i dla kogo wytwarzać, Była to tradycja, wytwarzano to co wytwarzano wcześniej; dzielono tak jak dzielono wcześniej. Stąd rozwój ekonomii był bardzo powolny.

W wieki XVI pojawia się inne kryterium – jest to postęp techniczny. Powoduje to, że ludzie mogą wytwarzać więcej i szybciej. Postęp techniczny powoduje, że ziemia przestaje być największą wartością. W państwach rodzi się kapitalizm. Inny rodzaj zorganizowania społeczeństwa. Proces gospodarowania przenosi się ze wsi do miasta. Władza i pieniądze przechodzi w ręce tych, którzy mają fabryki i pieniądze. Pojawia się produkcja zmechanizowana, masowa. Jest symbolem postępu. Rynek zaczyna rządzić ekonomią. Producent będzie wytwarzał ten towar, którego cena jest wysoka i który ma popyt na rynku. Mechanizm rynkowy stał się największą rewolucją ekonomii. Drugim podmiotem, które troszczy się o nasze potrzeby jest państwo, ale państwo narzuca odgórnie potrzeby społeczeństwa.

Współczesne systemy ekonomii są systemami mieszanymi : rynek i państwo.

Państwa w których rządzi głównie rynek to USA, krajem gdzie rządzi głównie państwo to Korea i Kuba. Polska należy do kraju rządzonego zarówno przez państwo jak i przez rynek. rola władzy publicznej w gospodarce zmienia się na przestrzeni czasów.

Doktryna merkantylizmu – kultura oddzielająca bogaty zachód od biednego wschodu, jest to okres XVII wieku (Colbert) Żeby rozwijał się przemysł potrzebna jest manufaktura – ciężar budowy fabryki powinien wziąć na siebie rząd, potrzebne są drogi, mosty, tory. Kraje w których w XVII wieku rozwijano własny rynek , handel i przemysł teraz są krajami bogatymi. Kapitalizm jest silny.

Doktryna liberalizmu (leseferyzmu) XIX – XX wiek(A. Smith). Państwo ma zapewnić bezpieczeństwo zewnętrzne. Zobowiązuje to do utrzymania armii. Oraz bezpieczeństwo wewnętrzne – potrzeba służb bezpieczeństwa(policji). Kraje wprowadzają potrzebę powszechnej edukacji ( 4 klasy szkoły powszechnej) która jest bezpłatna – finansowana przez państwo.

USA politykę liberalizmu zaczęły prowadzić dopiero po I wojnie światowej.

Po I wojnie światowej zmienia się gospodarka i konieczność zmiany polityki państwa zakresie gospodarki

Doktryna interwencjonizmu (Keynes) okres po II wojnie światowej. USA wkroczyły w doktrynę interwencjonizmu przed II wojną światową, wprowadzono tzw. nowy świat – program zwiększający udział państwa w procesy gospodarcze. Trwało to do lat 70- tych XX wieku. Później pojawiła się inflacja.

Doktryna neoliberalizm (Friedman) państwo wycofywało się z pewnych przepisów na korzyść regulacji rynku. Ale pojawił się kryzys finansowy. Zwłaszcza, w krajach w których neoliberalizm był stosowany bardzo mocno. Państwo wycofywało się s gospodarki, która wymagała jego udziału co spowodowało upadek tej gospodarki.

Prawa ekonomiczne

• Obiektywny – oznacza, że istnieją niezależnie od naszej świadomości.

• Żywiołowy – działają niezależnie od naszej woli, nie jesteśmy w stanie tych żywiołów wyeliminować, ale nie musimy się z nimi godzić – zapobiegać następstwom żywiołów.

• Statystyczny (stochastyczny) – prawa wielkich liczb, ujecie statystyczne ekonomii, dana prawidłowość widać dopiero w wielkiej masie zjawisk. (Prawo Engla – analizował gospodarki rodzin. Wniosek – ze wzrostem naszych dochodów wydatki na żywność się zmniejszają) (prawo Kopernika pieniądz lepszy wypiera pieniądz gorszy: dolar – złotówka)

• Historyczny prawa ekonomiczne nie są prawami, które są zawsze prawdziwe, opisują nam zachowania ludzi w jakimś okresie wobec czego są prawdziwe tylko w jakimś etapie. Są związane z okresem gdzie odkryto dana prawidłowość

• Odkrywane pewnymi metodami odkrywa poprzez eksperyment i powtarzalność eksperymentu odkrycie pewnych reguł. Szuka się odpowiedzi na pytanie: Jak się ludzie zachowali w danej sytuacji?

Związek pomiędzy prawami może być:

Przyczynowo – skutkowy

Występują razem (skutki żywiołowe)

Reguły rynku:

Rynek jest miejscem gdzie popyt zderza się z podarzą w wyniku czego powstaje cena.

Podaż – ilość wyprodukowanego towaru, który jest dostępny na rynku

Popyt - to zapotrzebowanie na dany produkt w ciągu roku.

Cena – to wynik relacji pomiędzy popytem a podażą.

Jeśli jest duży popyt a mała podaż to cena rośnie- rynek producenta.

Jeśli jest mały popyt a duża podaż to cena maleje – rynek konsumenta

Popyt jest równy podaży – sytuacja taka nie trwa zbyt długo.

Prawa rynku:

• Prawo popytu – wzrost ceny powoduje spadek popytu

• Prawo podarzy – spadek ceny powoduje wzrost podarzy.

Czynniki wpływające na popyt:

• Cena – zmiana ceny wpływa na nasze zachowanie (elastyczność cenowa popytu – ile procent zmieni się popyt, jeżeli cena zmieni się o 1%

• elastyczność cenowa większa od 1 – reakcja nabywcy jest wyższa niż by wskazywała na to cena

• elastyczność cenowa jest mniejsza od 1 – towary mało elastyczne , pierwszej potrzeby (jeśli cena wzrasta to popyt wzrasta w mniejszym stopniu niż by na to wskazywała cena)

• elastyczność cenowa jest równa1 = elastyczność proporcjonalna

• elastyczność cenowa jest różna 0 elastyczność sztywna – towary drożeje konsument kupuje tyle samo (sól, trumny)

paradoks Veblena

paradoks owczego pędu

paradoks Giffena

Funkcje pieniądza

Najwcześniejszym pieniądzem był towar.

Złoto i srebro wpływały na inne towary i miały funkcję płatniczą. Pojawiły się pierwsze próby fałszowania monet. Za fałszowanie pieniędzy groziły okrutne kary (nawet śmierć).

Po jakimś czasie pojawił się pieniądz drukowany – papierowy. Bilon był początkowo bity na targowisku, później stał się przywilejem władzy.

I wojna światowa spowodowała, że zawieszona została wymiana papierowych pieniędzy na złote monety.

Po II wojnie światowej zostaje zawieszona wymiana pieniędzy na złoto pomiędzy państwami. Jedynym pieniądzem wymienialnym były dolary. Taka sytuacja trwała do lat 70-tych. Rząd francuski (de Gole) zażądał wymiany dolarów na złoto od rządu USA. Od tego momentu również rząd USA zarządził, że nie ma wymiany papieru na złoto.

Obecnie w każdym kraju jest bilon, banknot i pieniądz elektroniczny.

Dzisiaj o wartości pieniądza decyduje potencjał gospodarczy kraju, w którym obowiązuje.

Funkcje pieniądza:

• miernik wartości (cena)

• środek wymiany (płatność)

• środek umarzania zobowiązań (płatniczy)

• środek tezauryzacji (gromadzenia skarbów)

Funkcje NBP

• funkcja emisyjna

• bank banków

• kasa rządu

• skarbiec

Instrumenty polityki pieniężnej	recesja	ekspansja
Rezerwy obowiązkowe
% stopa procentowa
Operacje otwartego rynku	kupno podaż pieniądza	sprzedaż popyt pieniądza

Coś musimy „sprzedać” aby otrzymać pieniądz np. praca, towar

Bank Centralny jest instytucją samodzielną i niezależną od rządu.

Banki Komercyjne (prywatne) mają funkcje:

• depozytową (oddajemy pieniądze w depozyt bankowy)

• kredytową (bierzemy pożyczkę oprocentowaną z banku)

Banki Inwestycyjne – prowadzą działalność na giełdzie

Bank Centralny podejmuje decyzje ile wybić i nadrukować pieniędzy (jest instytucją publiczną). Obecnie w obiegu jest 100mld złotych.

Inflacja

Inflacja – wzrost ogólnego poziomu cen

W praktyce inflacja na rynku konsumpcyjnym jest inna niż inflacja na rynku zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa na kondycję gospodarki. Przeciwieństwem inflacji jest deflacja.

Korzystnym efektem niewielkiej inflacji może być ułatwienie renegocjacji realnej wartości niektórych cen oraz płac (zobacz też iluzja pieniądza). Inflacja często stosowana jest przez rządy państw do finansowania budżetu, dzięki wykorzystaniu zjawiska tzw. pułapki inflacyjnej.

Rewolucja semantyczna zmieniła znaczenie słów inflacja oraz deflacja, które odnosiły się do podaży pieniądza. Dziś używa się ich do określenie wzrostu lub spadku cen towarów oraz płac. Owa zmiana znaczeniowa ma istotne następstwa, gdyż odgrywa dużą rolę w kształtowaniu się przychylnego nastawienia do inflacjonizmu.

Przyczyny inflacji

• nadmierna emisja pieniędzy (możliwa tylko w systemie pieniądza dekretowego) nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego, prowadzona poprzez:

  • dodruk banknotów niemających pokrycia

  • oprocentowanie pieniędzy

  • działalność kredytową banków komercyjnych (tzw. "bankowa kreacja pieniądza")

• niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np. surowców energetycznych), który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży

• wzrost zagregowanego popytu w gospodarce

• niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy)

• przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez państwo)

• ingerencja państwa w politykę emisyjną Banku Centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.

• wadliwa struktura gospodarki

• import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)

• długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem)

• monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)

• zadłużenie głównych przedsiębiorstw w danym sektorze

Skutki inflacji

Negatywne skutki inflacji to:

• Redystrybucja siły nabywczej na korzyść emitującego pieniądz fiducjarny (zwykle rządu bądź podległej mu organizacji) kosztem reszty użytkowników (np. jeśli do 100% istniejących złotówek rząd "dodrukuje" 5% (początkowe 100% staje się 95,2% nowej ilości pieniądza- inflacja 4,8%), to wartość dotychczasowo istniejących pieniędzy proporcjonalnie się pomniejszy (do 95,2%); emitujący nie tylko zyskuje 4,8%, ale i - jako wprowadzający nowy pieniądz na rynek - ostatni kupuje za niego towary, produkty bądź usługi po "starych" cenach). Stąd też inflacja nazywana bywa także "ukrytym podatkiem".

• Realny spadek wartości zobowiązań i wierzytelności, które nie podlegają waloryzacji; w szczególności skutkiem inflacji jest względne zmniejszenie się dochodów osób, których nominalne dochody są stałe – te niekorzystne konsekwencje inflacji można w pewnym stopniu zmniejszyć dokonując odpowiednio często waloryzacji zobowiązań.

• Tzw. koszty zdartych (lub zdzieranych) zelówek – są związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji ludzie dążą do utrzymywania mniejszych zasobów gotówki, co związane jest z pewnymi kosztami, jak np. koszty dojazdu do bankomatu – wraz z rozpowszechnianiem się obrotu bezgotówkowego znaczenie tych kosztów będzie maleć.

• Tzw. koszty zmienianych jadłospisów – są to koszty związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji firmy częściej muszą zmieniać ceny, co wiąże się z dodatkowymi kosztami – przykładowo restauracje muszą częściej zmieniać jadłospisy.

Inne skutki inflacji

• Ponieważ siła nabywcza pieniądza maleje, konsumenci chcą się go pozbyć, zakupując dobra, których wartość nie maleje. Tym samym napędzają te sektory gospodarki, które produkują dobra trwałe (szeroko pojęte maszyny, biżuterię, złoto itp.).

• Ponieważ rosną ceny dóbr, konsumenci chętniej kupują ich tańsze zamienniki. Na przykład, gdy drożeje szynka z 10 zł/kg do 12 zł/kg, a kiełbasa z 5 zł/kg do 6 zł/kg (oba produkty po 20%), to osoby, których już nie stać na zakup szynki, kupią kiełbasę. Tym samym producenci kiełbas zwiększą dochody, a producenci szynki – zmniejszą.

• Powyższy skutek wywołuje wzrost (niekoniecznie równomierny) cen innych towarów. Jeżeli wzrasta cena benzyny (także np. przez nakładanie podatków, w tym akcyzy), rosną koszty transportu i ceny wszystkich towarów, które są transportowane. Tym samym wzrost ceny benzyny może spowodować wzrost cen chleba.

Osobnym problemem jest niepewność co do przyszłej wartości inflacji. Podnosi to ryzyko prowadzenia działalności gospodarczej. Uważa się, że niepewność co do wartości inflacji jest tym większa, im wyższy jest poziom inflacji.

Najpopularniejszą miarą inflacji jest indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI). W Polsce inflacja w cenach płaconych przez konsumentów wyniosła 0,9% w roku 2003.

Prócz całorocznego indeksu wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych podawany jest także indeks dla poszczególnych miesięcy roku - np. inflacja grudzień do grudnia - procentowy wzrost poziomu cen towarów i usług w grudniu danego roku w stosunku do poziomu cen w grudniu roku poprzedniego.

Drugą miarą inflacji jest indeks cen producentów PPI. Jest to wskaźnik zmiany cen produkcji przemysłowej.

Wskaźniki ogłaszane przez prezesa GUS:

• Średnia cena sprzedaży drewna,

• Średnia krajowa cena skupu pszenicy,

• Średnia krajowa cena skupu żyta,

• Wskaźnik cen dóbr inwestycyjnych,

• Wskaźnik cen nakładów inwestycyjnych,

• Wskaźnik cen produkcji budowlano-montażowej,

• Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych,

• Wskaźnik cen towarów nieżywnościowych trwałego użytku,

• Wskaźnik wzrostu cen towarowej produkcji rolniczej,

• Wskaźnik zmian cen skupu podstawowych produktów rolnych

Rodzaje inflacji

Według kryterium tempa:

• pełzająca – nie przekracza 5% rocznie,

• Inflacja umiarkowana (krocząca) – oscyluje w granicach 5-10% rocznie,

• galopująca – roczny wzrost cen według stopy dwu- lub trzycyfrowej,

• megainflacja – stan pośredni między inflacją galopującą i hiperinflacją,

• hiperinflacja – miesięczny wzrost cen przekracza 50%,

Według kryterium przyczyny:

• wewnętrzna to inflacja, której przyczyny tkwią w gospodarce danego kraju - w instytucjonalnych i strukturalnych zjawiskach, charakterystycznych dla tej gospodarki.

• importowana to rodzaj inflacji, której przyczyny znajdują się poza granicami kraju. Wzrost cen produktów importowanych powoduje wzrost cen produktów krajowych. Inflacja importowana jest to zjawisko przenoszenia wzrostu cen z jednego kraju do innych przy braku ograniczeń administracyjnych w kształtowaniu się kursów walutowych. Wzrost cen surowców i innych ważnych składników importowanych potrzebnych do produkcji powoduje zwiększenie kosztów produkcji krajowej i na ogół podniesienie cen produktów finalnych. Wzrost cen krajowych wywoła (przy niezmienionym kursie walutowym) wzrost cen dóbr eksportowanych na rynkach zagranicznych, co może spowodować trudności ze zbytem. Przy problemach z zachowaniem równowagi bilansu płatniczego może to doprowadzić do obniżki kursu waluty krajowej w celu utrzymania opłacalności eksportu i poprawy konkurencyjności na rynkach zagranicznych. Obniżka kursu waluty krajowej powoduje z kolei podrożenie towarów importowanych, a więc dalszy wzrost kosztów produkcji. W efekcie może wystąpić spirala: wzrost kursu waluty obcej – wzrost cen towarów importowanych – wzrost kosztów i cen produktów krajowych. Ten rodzaj inflacji wystąpił w krajach wysoko rozwiniętych, które importowały ropę naftową z państw arabskich. Gwałtowny wzrost cen ropy naftowej w latach 70. XX wieku spowodował podwyżkę cen benzyny i kosztów transportu, a także cen wyrobów w gałęziach przemysłu, dla którego ropa naftowa była surowcem do dalszej produkcji, co doprowadziło do równoczesnej recesji i inflacji. Wpływ wzrostu cen towarów importowanych na rozwój inflacji jest tym większy, im poważniejszą rolę odgrywa w gospodarce handel zagraniczny. Ryzyko wystąpienia spirali inflacyjnej jest szczególnie duże w krajach o słabej walucie, mających trudności płatnicze, a także zacofanych gospodarczo, co przyczynia się do pogłębienia ich deficytu zewnętrznego. Często rządy takich krajów zostają zmuszone do wprowadzenia administracyjnych ograniczeń importu i rygorystycznej kontroli przepływu kapitału.

• endogeniczna to rodzaj inflacji wywołanej przez reakcję łańcuchową, spowodowaną reakcją poszczególnych grup społecznych na zmiany relacji wynagrodzeń.

• egzogeniczna to rodzaj inflacji, którą wywołują czynniki zewnętrzne, niezależne od układu gospodarczego. Przez czynniki zewnętrzne należy tu rozumieć na przykład klęskę nieurodzaju, powodującą ograniczenie bądź zmniejszenie podaży, co wpływa na wzrost cen.

• popytowa zjawisko spadku siły nabywczej pieniądza (wzrostu cen w gospodarce), zachodzące gdy podaż pieniędzy na rynku przekracza wartość towarów i usług. W sytuacji wzrostu ilości pieniądza na rynku cena równowagi między popytem a podażą stabilizuje się na wyższym poziomie.

• kosztowa (dostawców) jest pojęciem stworzonym przez kosztową teorię inflacji. Według tej teorii, nie można założyć wysokiej elastyczności cen. Ceny bowiem administrowane są przez monopole. Przyczyna inflacji jest niezależna od agregatowego popytu na towary.

W ramach inflacji kosztowej wyróżniamy cztery rodzaje inflacji:

• inflacja płacowa - wzrost płac jest niezależny od popytu na pracę

• inflacja ciągniona przez zyski - monopoliści podnoszą ceny na wyroby, niezależnie od popytu na nie

• inflacja ciągniona przez ceny dóbr importowanych - wzrost cen towarów sprzedawanych na terenie kraju spowodowany jest wzrostem cen produktów i półproduktów importowanych

• inflacja ciągniona przez podatki - wzrost cen spowodowany jest zwiększeniem podatków - wzrost opodatkowania "przerzuca" się na ceny

Inflację kosztową zwalczać można za pomocą ustawodawstwa antymonopolowego i polityki propodażowej. Inflacja kosztowa jest efektem ogólnego wzrostu kosztów albo naturalnego bądź sztucznego ograniczania globalnej podaży na rynku przy stałym popycie globalnym. Ten rodzaj inflacji jest spowodowany wzrostem każdego ze składników kosztów (przy założeniu, że pozostałe nie ulegają zmniejszeniu), na przykład wzrostem płac, cen surowców i produktów importowanych, cen surowców i półfabrykatów pochodzenia krajowego, narzutów na płace (m.in. składek na ubezpieczenie społeczne), a także innych składników kosztów (kosztów płaconych odsetek od kredytów bankowych, kosztów dzierżawy itd.). Przyczyną zwiększenia się kosztów może być wytwarzanie w nieoptymalnej skali produkcji lub wysokie koszty stałe przy niewykorzystanych zdolnościach produkcyjnych, a także podniesienie podatków (nie są składnikiem kosztów, ale uwzględnia się je w kalkulacji cen).

• pieniężna to termin używany przez ekonomistów szkoły austriackiej, monetarystów i szkoły neoklasycznej, pozwalający na odróżnienie inflacji tego typu od inflacji cenowej, będącej, według wyżej wymienionych szkół, jedynie następczynią omawianego rodzaju inflacji w procesie kształtowania się zjawiska. Początkowo w teorii ekonomii termin inflacja był utożsamiany właśnie z inflacją pieniężną, obecnie jednak, pod tym pojęciem rozumie się inflację cenową. Inflacja pieniężna to inflacja wywołana przez niekorzystną relację strumienia pieniężnego na rynku do innych strumieni gospodarczych (nadmierna emisja pieniądza).

• budżetowa to inflacja generowana przez nadmierny wzrost wydatków rządu, nie mający pokrycia w dochodach budżetu. Synonimem inflacji budżetowej jest inflacja skarbowa, emisyjna, rządowa.

• kredytowa to inflacja, za którą odpowiedzialne są podmioty kreujące nadmierny poziom strumienia pieniężnego (kredytowego).

• płacowa to inflacja, której przyczyną jest wzrost płac bądź naciski związków zawodowych na wzrost płac lub świadczeń socjalnych. Przeforsowanie nadmiernych w stosunku do wydajności pracy żądań płacowych związków zawodowych prowadzi do wzrostu kosztów wytwarzania, to zaś skutkuje wzrostem cen (spirala „wzrost płac – wzrost cen”). Możliwa jest sytuacja, że żądania płacowe związków zawodowych w jednej branży powodują wystąpienie żądań podwyżki w innych branżach, bez względu na dynamikę wydajności pracy, a podwyżki cen czołowych producentów na rynku mogą wywołać podobne reakcje u ich konkurentów lub producentów towarów substytucyjnych (spirala ”wzrost cen w określonych branżach – wzrost cen w kolejnych branżach”). Przeciwdziałanie temu rodzajowi inflacji wymaga od związków zawodowych rezygnacji z nadmiernych żądań wzrostu płac, a także ograniczenia automatycznej waloryzacji wynagrodzeń.

Według kryterium przejawiania się oraz skutków:

• otwarta

• tłumiona- inflacja, którą charakteryzują przymusowe oszczędności wywołane niedostateczną podażą w stosunku do efektywnego popytu. Wzrost cen jest tłumiony odgórnie. Synonimem inflacji tłumionej jest inflacja zasobowa, odłożona, odroczona.

Etapy inflacji tłumionej :

Etap 1. Rynek sprzedawcy - przyśpieszenie wyczerpywania poziomu zapasów rynkowych.

Etap 2. Wymuszona substytucja wartości użytkowych - utrzymujące się braki rynkowe wymuszają na nabywcach zakup dóbr o podobnych do poszukiwanych przez nich wartościach użytkowych.

Etap 3. Oszczędności przymusowe (luka inflacyjna) - wskutek całkowitego braku możliwości nabycia określonych wartości użytkowych bądź też rezygnacji z zajmowania miejsca w kolejce ze względu na preferowanie wolnego czasu i brak gwarancji realizacji zamierzonego zakupu.

Etap 4. Deformacja w funkcjonowaniu sieci handlu (czarny rynek, w Polsce także oficjalny rynek równoległy w sklepach tzw. eksportu wewnętrznego oraz komercyjnych, których wysokich cen nie uwzględniano w statystykach) - ten etap bezpośrednio powoduje rzeczywisty wzrost cen płaconych przez nabywców, chociaż ich oficjalny poziom mógł do tej pory nadal nie drgnąć.

Etap 5. Dezorganizacja rynku (tzw. masowy wykup towarów) - w Polsce etap ten wystąpił w 1981 oraz 1989.

Etap 6. Reglamentacja sprzedaży (może zacząć pojawiać sie we wcześniejszych etapach, także jako spontaniczna inicjatywa oddolna).

• jawna objawia się wzrostem cen rynkowych, występuje w krajach o gospodarce rynkowej, gdzie ceny kształtują się pod wpływem ścierania się popytu z podażą.

• ukryta różni się od inflacji jawnej tym, że trudności z nabyciem produktów nie są spowodowane wzrostem ich cen, lecz brakiem towarów w sklepach i niemożliwością ich zakupu. Jest to zjawisko dość powszechne w krajach centralnie kierowanych (również w Polsce do 1989r.), w których ceny były ustalane przez państwo i zjawisko wzrostu cen i inflacji jawnej nie występowało tak jak w krajach wolnorynkowych.
  W przypadku inflacji ukrytej występuje nadwyżka pieniądza przy jednoczesnym niedoborze dóbr i usług na rynku. Jest to spowodowane niedostosowaniem podaży do szybko wzrastającego popytu. Różnica mogłaby zostać ograniczona przez mechanizm wolnorynkowy, który spowodowałby podniesienie cen i ograniczenie popytu, ale w gospodarce centralnie kierowanej, nie było takiej możliwości, gdyż ceny były ustalane przez państwo.
  Skutkiem inflacji ukrytej są długie kolejki, nierównowaga na rynku, kupowanie na zapas, spekulacja, nielegalne zaopatrzenia, przekupstwo. Inflacja ukryta bywa też nazywana tłumioną lub zasobową.

Według kryterium całokształtu stosunków ekonomicznych w kraju:

• cywilizowana

• barbarzyńska

Według kryterium zależności od innych kategorii makroekonomicznych:

• stratoinflacja

• stagflacja(ang. stagflation, stagnacja + inflacja) – zjawisko makroekonomiczne, polegające na jednoczesnym, paradoksalnym występowaniu w gospodarce państwa zarówno znaczącej inflacji, jak i stagnacji gospodarczej (inflacja zwykle wiąże się z fazą wzrostu w cyklu koniunkturalnym). Przyczyn tego zjawiska upatruje się w negatywnym szoku podażowym, który powoduje zarówno wzrost cen, jak też i ograniczenie produkcji. Pojęcie pojawiło się w roku 1965^[1], aczkolwiek zyskało na znaczeniu od czasów pierwszego kryzysu naftowego. Wzrost cen energii, który ówcześnie nastąpił, jest tradycyjnie podawany jako jedna z przyczyn tego zjawiska; w ostatnich latach na znaczeniu zyskuje również ryzyko nagłego schłodzenia gospodarek na skutek pęknięcia baniek spekulacyjnych na rynku nieruchomości czy giełdowym. Jak zauważył Nouriel Roubini, walka ze stagflacją jest utrudniona, gdyż bank centralny powinien z jednej strony zaostrzać politykę pieniężną, by walczyć z inflacją, z drugiej zaś strony ją łagodzić, by ograniczyć skutki spadającego tempa wzrostu gospodarczego.

• slumpflacja zjawisko makroekonomiczne, polegające na jednoczesnym, paradoksalnym występowaniu w gospodarce państwa zarówno znaczącej inflacji, jak i spadku produkcji i dochodu narodowego w ujęciu bezwzględnym.

Według kryterium czynnika czasu:

• sekularna

• okresowa

Inflacja w Polsce

Stopa wzrostu inflacji w okresie PRL-u, szczególnie w latach 50. i 70. XX wieku oraz przy zmianach władz jest iluzoryczna, nie sposób szacować inflacji, gdy państwo w majestacie prawa przejmowało majątek obywateli (w tym zasoby gotówkowe), reglamentowało towary, planowało produkcję i konsumpcję.

Jedną z metod zaniżania inflacji w PRL było wycofywanie produktu z rynku i wprowadzanie nań ponownie – pod inną nazwą i z wyższą ceną. W okresie PRL-u miały miejsce braki w zaopatrzeniu towarów, szczególnie gwałtowne w latach 1988-89.

W zestawieniu inflacja liczona od roku 1989 odpowiada pozycji "Inflacja IV – wskaźnik inflacji średniorocznej (średnia inflacji I z ostatnich 12 miesięcy" z tabeli w serwisie finansowym Money.pl (patrz linki zewnętrzne). Patrząc na wskaźniki inflacji średniorocznej od roku 1989 widzimy hiperinflację w roku 1989, która jeszcze była na początku 1990 roku i zawyżyła inflację średnioroczną za rok 1990.

Reformy (plan Balcerowicza) ministra finansów Leszka Balcerowicza i premiera Tadeusza Mazowieckiego spowodowały obniżenie inflacji dopiero w roku 1991. Wtedy też miała miejsce likwidacja PGR-ów i pierwsza fala bezrobocia. Nastąpiła też wtedy znaczna poprawa w zaopatrzeniu rynku w towary. W następnych latach inflacja systematycznie się zmniejszała.

Gwałtowny jej spadek nastąpił w roku 2002. Jest to pozytywny efekt reform rządu premiera Jerzego Buzka, ale także spowolnienia gospodarczego na całym świecie. Wtedy w Polsce gwałtownie wzrosło bezrobocie połączone z wielką skalą prywatyzacji i z reformą ZUS-u. W roku 2004 obserwujemy niewielki wzrost inflacji po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej.

Inflacja w Polsce w latach 1950-2007

Inflacja r/r w Polsce od 1992 do VI 2006 w procentach

Wielkie kryzysy inflacyjne

• W Polsce w ciągu pięciu lat cena dolara wzrosła z 9 marek polskich w 1918 r. do ok. 6,4 miliona.

• W tym samym okresie w Rzeszy Niemieckiej wartość marki niemieckiej do dolara zmalała z ok. 4,20 marek do 4,2 biliona marek za dolara (cena znaczka pocztowego w listopadzie 1923 r. wynosiła 500 miliardów marek).

• W czasie kryzysu ekonomicznego na Węgrzech w 1946 r. miesięczna skala inflacji wynosiła 41,9 biliarda procent (odpowiadało to podwajaniu się wysokości cen co 15 godzin). U szczytu inflacji jeden znaczek pocztowy kosztował 20 kwadrylionów (jedynka z 24 zerami) pengö. Podczas wprowadzania forintów w sierpniu 1946 przelicznik z pengö wynosił 1 do 400 kwadryliardów (tysiąc kwadrylionów, jedynka z 27 zerami) pengö.

• W latach 1988-1989 wzrosła gwałtownie inflacja w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (patrz tabela). Kryzys skłonił władze PRL do rozmów z opozycją, co zapoczątkowało przemiany ustrojowe w Polsce i w pozostałych krajach Bloku Państw Demokracji Ludowej.

• Jak twierdzi Centralny Bank Zimbabwe, roczna stopa inflacji w tym kraju wynosi 2,2 miliona procent przez co jest najwyższa na świecie. Miejscowi ekonomiści (nie powiązani z Centralnym Bankiem Zimbabwe) sądzą że inflacja w kraju wynosi nie 2,2 miliona ale nawet 7 milionów procent. Wg najnowszych danych z 9 października 2008 inflacja w lipcu 2008 podskoczyła do 231 mln. procent, podczas gdy w czerwcu wynosiła 11,2 mln. procent.

Rok	Inflacja	Rok	Inflacja	Rok	Inflacja	Rok	Inflacja	Rok	Inflacja	Rok	Inflacja
1950	6,5%	1960	1,8%	1970	1,1%	1980	1%	1990	249,3%	2000	8,5%
1951	9,6%	1961	0,7%	1971	-0,1%	1981	21,2%	1991	60,4%	2001	3,6%
1952	14,4%	1962	2,5%	1972	0,0%	1982	100,8%	1992	44,3%	2002	0,8%
1953	41,9%	1963	0,8%	1973	2,8%	1983	22,1%	1993	37,6%	2003	1,7%
1954	-6,3%	1964	1,2%	1974	7,1%	1984	15,0%	1994	29,5%	2004	4,4%
1955	-2,4%	1965	0,9%	1975	3,0%	1985	15,1%	1995	21,6%	2005	0,7%
1956	-1,0%	1966	1,2%	1976	4,4%	1986	17,7%	1996	18,5%	2006	1,4%
1957	5,4%	1967	1,5%	1977	4,9%	1987	25,2%	1997	13,2%	2007	4,0%
1958	2,7%	1968	1,6%	1978	8,1%	1988	60,2%	1998	8,6%	2008	3,3%
1959	1,1%	1969	1,4%	1979	7,0%	1989	639,6%	1999	9,8%	2009	3,5%

Giełda – rynek idealny

Giełda – to organizowane w ustalonym miejscu i czasie spotkania handlowe, na których są sprzedawane ściśle określone towary po cenach ogłoszonych w codziennych notowaniach. Transakcje na giełdach zawierane są zgodnie z obowiązującym regulaminem, między członkami giełdy pośredniczącymi w zawieraniu transakcji.

Rynek nieformalny- uczestnicy zawierają transakcje w dowolny sposób, nie są ograniczeni ani regulaminami ani formami organizacyjnymi np. sklep, targowisko

Rynek formalny – uczestnicy postępują zgodnie z regulaminami, postępują, kontaktują się w miejscu i czasie z góry uzgodnionych np.; przetargi, targi międzynarodowe, giełdy.

Tylko wybrane towary nadają się do obrotu giełdowego np. pieniądze, papiery wartościowe, towary o pewnych określonych cechach właściwych .

Istotą giełdy jest zamienność albo wymienność przedmiotów, dokonuje się transakcji przedmiotami jednakowego rodzaju

Transakcje zawierane są bez okazywania przedmiotów

Transakcje załatwiane są przez pośredników.

Transakcje są realizowane na zlecenia, ceny ustalane są na podst. Popytu i podaży.

Koncentracja popytu i podaży w czasie i przestrzeni czyni z giełdy tzw. Rynek punktowy. większość towarów zmienia swoich właścicieli poza giełdą. Ale cena ustalana jest na giełdzie światowej. Giełda jest rynkiem wzorcowym, wyznacza cenę. Na giełdach powstają zwyczaje handlowe.

Podział giełd

Wg zasięgu geograficznego

* regionalne;

* krajowe;

* międzynarodowe.

Według zakresu rzeczowego transakcji prowadzonych na giełdach

• Giełda towarów - Jest to rynek, na którym w określonym czasie i miejscu zawierane są transakcje kupna-sprzedaży towarów jednorodnych pod względem jakości. Przedmiotem handlu na giełdach towarowych są więc towary masowe o wspólnych cechach typowych dające się ująć w standardy. Na giełdzie dokonuje się transakcji bez fizycznej obecności towarów, a jedynie na podstawie ich charakterystyki i standaryzacji określonej w kontrakcie. W giełdowych składach towarowych, producenci mogą zdeponować swój towar, który zostanie przebadany pod kątem jakości i otrzyma określony standard. Deponujący jako potwierdzenie przyjęcia towaru otrzymuje kwit składowy, tak zwany warrant, który jako papier wartościowy może być przedmiotem obrotu na giełdzie.

Cechami towarów giełdowych są:

• jednorodność dająca się ująć w standardy

• trwałość

• istnienie masowości podaży i popytu dla danego towaru

• Giełda walorów - Pod względem wartości zawieranych transakcji, obroty na giełdach walorów znacznie przewyższają obroty towarami i usługami. Podmiotami uczestniczącymi w giełdach walorów są przede wszystkim banki, władze monetarne państwa, a także przedsiębiorstwa i osoby fizyczne – reprezentowane przez brokerów. Wśród giełd walorów najważniejszą rolę odgrywają rynki papierów wartościowych, akcji i obligacji.

• Giełda usług - Przedmiotem kontraktu na międzynarodowych giełdach usług są przede wszystkim:

• usługi transportowe

• usługi ubezpieczeniowe

• pośrednictwo transakcyjne

• Giełda papierów wartościowych - to rynek, na którym maklerzy dokonują na rachunek klientów transakcji kupna-sprzedaży akcji, obligacji (skarbowych i korporacyjnych), warrantów, opcji i certyfikatów inwestycyjnych. W Polsce działanie giełdy zostało wznowione 16 kwietnia 1991 r.

Podział giełd ze względu na przedmiot transakcji

• Towarowe – odbywa się handel towarami masowymi, zamiennymi, standaryzowanymi

• Papierów wartościowych – odbywa się obrót papierami wartościowymi na okaziciela np. akcje, obligacje. Przedmiotem obrotu są też pieniądze czyli papiery dewizowe. Kruszce szlachetne np. złoto, srebro.

• Giełdy uniwersalne – różnego rodzaju towary (wszystko co można)

• Giełdy wyspecjalizowane – jeden rodzaj towaru

Podział ze względu na położenie prawne:

• Amerykańska (korporacyjna) działa w oparciu o prawo prywatne instytucje prywatno – prawne, tworzą ją ci, którzy później zawierają tam transakcje (Ameryka, Kanada, Australia)

• Niemiecka (kontynentalna) spółdzielnia lub spółka to przedsiębiorstwo tworzą ci , którym jest potrzebna do handlu (zrzeszenia handlowców, przemysłowców, banki, pośrednicy transakcji). Tworzone są odgórnie, taką giełdę tworzy państwo drodze ustawy. Państwo bardzo silnie kontroluje i nadzoruje taką giełdę, są instytucjami użyteczności publicznej.

Jest 5 grup podziału towarów na giełdzie

• Towary jednorodne, wymienne, gdzie jedną partię towarów można zastąpić inną.(bez oglądania na zlecenie, jesteśmy pewni co tam będzie) towary te są standaryzowane.

Cechy towarów, które mogą być przedmiotem obrotu giełdowego

Na które popyt i podaż są masowe

Wielkość popytu i podaży trudna do przewidzenia.

W długim czasie tego towaru nie brakuje

Nie powinny być towary, które mają różne cechy wykluczające je z obrotu giełdowego:

• towary łatwo psujące

• wyroby gotowe, na które zmienia się moda

• których podaż jest kontrolowana (samochody)

• które są wytwarzane przez monopole (siarka)

Cechy giełd towarowych:

• giełda nie jest tylko nazwą jest budynkiem

• w budynku giełdy musi być sala – parkiet giełdy, gdzie odbywają się transakcje

• dzwonek daje początek do zawierania transakcji

• ringi – każdy towar ma swój rynek - ring

Jednostka transakcyjna - to standardowy kontrakt , minimalna ilość towaru, który na danej giełdzie można kupić.

Jednostka negocjacyjna – ilość towaru do której odnosi się cena.

Jednolity kurs dnia stosowany jest na giełdach papierów wartościowych. Każdy papier wartościowy za który odpowiadają maklerzy, którzy określają cenę na zasadzie popytu i podaży.

Podział transakcji giełdowych

Ogół transakcji giełdowych dzielimy na:

• transakcje rzeczywiste – (zaledwie15%) celem jest faktyczny zakup lub sprzedaż towaru (przeniesienie prawa własności) znajdującego się na składzie, w pobliżu giełdy, bądź w dalszej odległości. Może to być także towar będący dopiero w fazie produkcji. Ze względu na termin i sposób dostawy transakcje rzeczywiste dzieli się na:

• transakcje z natychmiastową dostawą (spot) – odbiór towaru następuje w ciągu jednego dnia do dwóch tygodni od chwili zawarcia umowy;

• transakcje na przybycie lub na towary w drodze (dostawcze) – dotyczą towarów już załadowanych i skierowanych do określonego miejsca, po zawarciu transakcji nabywca wskazuje miejsce, gdzie towar ma być ostatecznie dostarczony;

• transakcje na załadowanie – dostawca po zawarciu umowy w ustalonym późniejszym terminie ma obowiązek załadować towar w porcie wysyłki lub innym miejscu i skierować go do miejsca ustalonego w umowie.

• transakcje nierzeczywiste – (stanowią około 85%) zawierane nie dla chęci kupna samego towaru, ale dla odsprzedaży kontraktu po zmienionej w międzyczasie cenie. Transakcje te nazywane są też często spekulacyjnymi. Pozwalają na rozwój asekuracji cenowej i łagodzą wpływ koniunktury na wahania cen towarów.(Transakcje nierzeczywiste (stanowią około 85%) (terminowe futures) zawierane są nie dla efektywnej dostawy towaru, lecz są one zawierane po to, by uchronić się przed stratami wynikającymi z wahań cen bądź wyzyskania zmian cen towarów giełdowych w czasie lub różnic cen na różnych giełdach.)

Transakcja spekulacyjna

Spekulacja – jeden z rodzajów transakcji sprzedaży określonej rzeczy. Celem spekulacji jest osiągnięcie określonego dochodu poprzez wykorzystanie przewidywanych zmian cenowych w określonym czasie pomiędzy danym terminem zawarcia określonej umowy, a jej terminem realizacji. Przedmiotami tych transakcji są najczęściej dobra materialne, nieruchomości oraz papiery wartościowe. Cechą spekulacji, w odróżnieniu od np. arbitrażu jest niepewność.

Atak spekulacyjny na kurs waluty

Szczególną formą spekulacji są ataki spekulacyjne obliczone na spadek kursu waluty. W ataku najczęściej biorą udział fundusze hedgingowe i fundusze inwestycyjne oraz czasami inwestorzy działający za pośrednictwem banków.

Przebieg ataku:

* spekulant pożycza walutę, którą chce zaatakować (obniżyć kurs)

* sprzedaje ją na rynku po dobrej dla niego wysokiej cenie

* stara się nakłonić do tego innych inwestorów (np. strasząc, że gospodarka danego kraju jest na skraju załamania)

* jeśli inni inwestorzy przyłączą się do sprzedaży waluty jej kurs spada

* wówczas spekulant odkupuje walutę po niższej cenie i zwraca pożyczkę

* różnicę inkasuje jako swój zysk

Restrukturyzacja

• Kraje wysoko rozwinięte – posługują się najnowocześniejszymi technologiami i wytwarzają najnowocześniejsze usługi przy najwyższym stopniu konsumpcji. (USA, Kanada, Japonia, Niemcy, Anglia, Francja, Holandia) epoka naukowa.

• Sektor III – usługi 70 % / przemysł 25%; / rolnictwo 5%

• Dezindustrializacja (odprzemysłowienie) to przeciwieństwo industrializacji (uprzemysłowienia); czyli proces w którym następuje zanik tradycyjnych gałęzi przemysłu, zwłaszcza ciężkiego i powiązanych gałęzi (np. górnictwa).

Stanowiące dotychczas główny napęd ekonomiczny racjonalizacja i korzyści skali ustępują miejsca zdolnościom innowacyjnym w sferze techniki oraz innowacjom w kontaktach z klientami. W miejsce przemysłu zwiększa się znaczenie sektora usług. Niekiedy może wystąpić proces dużego wzrostu wydajności pracy w przemysłach wysokiej techniki przy równoczesnym spadku zatrudnienia w tradycyjnych gałęziach przemysłu.

Dezindustrializacja może być dzielona na całkowita i względną:

• dezindustrializacja całkowita oznacza spadek zatrudnienia, produkcji, rentowności i zasobów kapitałowych w przemyśle, jak również spadek eksportu towarów przemysłowych oraz powstanie utrzymującego się deficytu handlowego w tym sektorze;

• dezindustrializacja względna oznacza spadek udziału przemysłu w gospodarce; odzwierciedla on proces zmian strukturalnych w zakresie związku pomiędzy wydajnością przemysłu a sektorem usług.

W większości krajów rozwiniętych, dezindustrializacja wystąpiła w drugiej połowie XX wieku. W Polsce dezindustrializacja nastąpiła po roku 1990.

• Kraje rozwinięte – przestarzałe technologie , dobra o niższej wartości, społeczeństwo żyje na niższym poziomie konsumpcji. Epoka techniczna.

• Sektor II przemysł i budownictwo 50% / przemysł 32.5% / 17,5% rolnictwo

• Reindustrializacja – stopniowe przechodzenie w strukturze gałęziowej przemysłu od gałęzi kapitałochłonnych (tzn. o dużym zapotrzebowaniu na surowce, energię i siłę roboczą) do gałęzi "intelektualnie intensywnych", wymagających dużego zaangażowania nauki i wysoko wykwalifikowanej kadry pracowników.

• Kraje zacofane – przeważa praca żywa, surowce rolne lub przemysłowe, nie uczestniczą w rozwojowym cyklu. Epoka produkcyjna

• Sektor I – rolnictwo leśnictwo, rybołówstwo myślistwo

• Industrializacja, inaczej uprzemysłowienie, jest to proces przekształcania się społeczeństw tradycyjnych w przemysłowe dzięki wprowadzeniu gospodarki opartej na mechanizacji produkcji, kierowanej planowo przy użyciu określonych metod zarządzania, charakteryzujący się zwiększaniem się odsetka osób zatrudnionych w przemyśle, standaryzacją czasu pracy, wyraźnym podziałem pracy i wzrostem heterogeniczności społeczeństwa. Procesowi temu towarzyszy przyspieszona urbanizacja, zwiększaniem się liczby grup wtórnych w stosunku do grup pierwotnych, zmniejszaniem się roli grup wspólnotowych.

Restrukturyzacja – są to gwałtowne zmiany w aktywach, pasywach lub organizacji firmy. Celem restrukturyzacji jest stworzenie przesłanek do wzrostu wartości przedsiębiorstwa. Restrukturyzacja jest równoważna z transformacją.

Przyczyny wewnętrzne

• zbyt energochłonna produkcja

• zbyt materiałochłonna produkcja

• państwo musi dokładać do produkcji

• spadek zainteresowania węglem

• wzrost ilości wypadków przy wydobyciu węgla