PSYCHOLOGIA KLINICZNA

PSYCHOLOGIA KLINICZNA to dziedzina psychologii stosowanej, zajmująca się opisem i wyjaśnianiem zaburzonego zachowania i przeżywania, określaniem ich przyczyn psychospołecznych i stosowaniem tej wiedzy w diagnozie i pomocy psychologicznej

4 DZIAŁY PSYCHOLOGII KLINICZNEJ:
1. Psychologia kliniczna człowieka dorosłego

- psychoterapia klasyczna

- interwencja kryzysowa

-rehabilitacja

2. Psychologia kliniczna dziecka

3. Psychosomatyka

- zaburzenia psychosomatyczne (nadciśnienie, wrzody)

4. Neuropsychologia

- deficyty poznawcze, emocjonalne (uszkodzenia mózgu)

- diagnozuje się za pomocą kwestionariuszy i testów

OSOBOWOŚĆ to konfiguracja właściwości cech

TYPY OSOBOWOŚCI:

Osobowość A: powstawanie chorób wieńcowych (cukrzyca, choroba serca)

Osobowość B: generowanie i tworzenie wrzodów żołądka

Osobowość H: chorowanie na nowotwory

CECHA OSOBOWA - można ją nabyć w toku procesów socjalizacji, wychowania, rozwoju

ZADANIA PSYCHOLOGA KLINICZNEGO

1. Teoretyczne:

• Tworzenie i rozwijanie wiedzy empirycznej i teoretycznej

1. Praktyczne:

• Diagnoza zdrowia i zaburzeń

• Interwencja i pomoc psychologiczna ukierunkowana na promocję zdrowia, prewencję zaburzeń, interwencję w stanach kryzysu i przejściowych trudności oraz na psychoterapię

PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA – WIELKIE SZKOŁY PSYCHOLOGII

1. Strukturalizm: Wilhelm Wundt

• Przedmiot: struktura podstawowych elementów doświadczenia (np. wrażenia)

• Metoda: introspekcyjny opis doświadczenia

• Efekt: pierwsze eksperymenty dotyczące postrzegania

1. Funkcjonalizm: William James

• Przedmiot: procesy psychiczne, strumień świadomości, znaczenie potrzeb

• Metoda: introspekcja

• Efekt: zastosowanie psychologii w różnych dziedzinach życia

1. Behawioryzm: John Watson

• Przedmiot: zachowanie

• Metoda: obserwacja zewnętrzna, eksperyment badawczy

• Efekt: zwrócenie uwagi na czynniki kształcenia zachowania

1. Psychoanaliza: Zygmunt Freud

• Przedmiot: nieświadome motywacje

• Metoda: obserwacja kliniczna

• Efekt: stworzenie pierwszej systematycznej formy psychoterapii

1. Pomiar w psychologii: Alfred Binet

• Pierwsze testy inteligencji

DZIAŁY PSYCHOLOGII KLINICZNEJ

1. Medycyna (gł. Psychiatria)

2. Psychologia medyczna

3. Promocja zdrowia (psychologia zdrowia)

4. Psychoterapia

5. Rehabilitacja

KONCEPCJE POWSTAWANIA ZABURZEŃ

1. Podejście psychofilozoficzne (stres)

2. Podejście psychologii klinicznej

• Najczęściej stosowane w psychologii zdrowia

• Umiejętności kliniczne mogą np. pomóc z dokonywaniem oceny czy danego pacjenta można poddać planowanym zabiegom chirurgicznym (np. operacji plastycznej twarzy)

• Psychologowie kliniczni opracowują i wprowadzają w życie strategie pomagające osobom w radzeniu sobie z trudnymi doświadczeniami (chorobami)

• Psychologowie kliniczni zapewniają wsparcie personelowi medycznemu

• Doskonałą formą zastosowań psychologii klinicznej w opiece zdrowotnej jest neuropsychologia kliniczna, która posługuje się odpowiednimi narzędziami, pojęciami (budowanie związku mózg – zachowanie)

• Przyjmuje perspektywę systemową: wszystkie systemy są częścią innych systemów, nic się nie dzieje w izolacji; kładzie się nacisk na fakt, że interwencja na jednym poziomie może mieć nieoczekiwane konsekwencje na innych poziomach

1. Podejście środowiskowe

• Psychologia środowiskowa także przyjmuje perspektywę systemową

• Twórcy: m.in. Rappost; uważa on, że wiele problemów psychologicznych jest następstwem funkcjonowania systemów społecznych, należy zatem zająć się systemem, nie jednostką

1. Podejście systemowo – rodzinne

• Zakłada, że patologiczne zachowanie członków rodziny stanowi próbę adaptacji do systemu rodzinnego, indywidualna patologia może być niezbędna do utrzymania równowagi tego systemu

1. Podejście egzystencjalno – fenomenologiczne

• Opiera się na fenomenologii – niezwykle złożonej metodzie opisu podstawowych właściwości ludzkiego doświadczenia

• Analiza fenomenologiczna istoty człowieczeństwa dowodzi, że dysponujemy pewnymi podstawowymi możliwościami, których nie można lekceważyć

• Nasze możliwości domagają się ekspresji

• Zdarzenia życiowe często uniemożliwiają nam wyrażanie siebie i samospełnienie

• W przebiegu życia stosujemy bardzo wiele metod wyrażania siebie (ubiór, styl bycia, hobby, itp.)

• Nie tylko psychika, ale też choroby ciała służą ekspresji siebie; leczenie musi więc uwzględniać próbę rozpoznania tego aspektu człowieczeństwa, kiedy został stłumiony i musi wyrazić siebie poprzez chorobę

1. Podejście holistyczne

• Kładzie większy nacisk na aspekt duchowy

• Podobnie jak w modelu biopsychospołecznym, uznaje model biomedyczny, ale jako element procesu leczenia, zaś poważnie traktuje wpływ czynników psychicznych i społecznych na zdrowie

• Sugeruje, że lekarstwa na fizyczne dolegliwości to często środki niemedyczne (np. zmiana postawy wobec innych, przekazywanie własnych problemów ręce osoby ważnej lub rozwijanie w sobie miłości do siebie i do innych)

1. Podejście ogólnej teorii systemów

WSPARCIE SPOŁECZNE – forma samopomocy, której udzielają sobie członkowie różnych grup społecznych (rodziny, przyjaciół, sąsiadów, współpracowników…). Jest to „komunikowanie człowiekowi, że jest ceniony i uważany za wartościową osobę, oraz że jest współuczestnikiem systemu komunikacji międzyludzkiej i wzajemnych zobowiązań”

RODZAJE WSPARCIA:

1. Emocjonalne

2. Poznawcze

3. Instrumentalne

4. Duchowe

5. Materialne

6. Podtrzymujące nadzieję lub samoocenę

WSPARCIE SPOŁECZNE STRUKTURALNE

• Sieci społeczne: istniejące, dostępne

• Zbudowane na bazie: więzi, kontaktów interpersonalnych, przynależności, realizowania wspólnych celów

• Sieci wsparcia społecznego: naturalne, instytucjonalne

• Funkcja: pomoc osobom znajdującym się w trudnej sytuacji

SPOŁECZNY SYSTEM WSPARCIA OSÓB CHORYCH PSYCHICZNIE

FORMA

CECHY SIECI SPOŁECZNEJ OSÓB CHORYCH NA SCHIZOFRENIĘ

1. Dynamika zmian – „ubożenie” sieci

2. Historia choroby – przebieg

3. Istnienie kapitału społecznego

4. Brak zasady wzajemności w relacjach

5. Struktura sieci: „sponsorzy”

ZNACZENIE SIECI WSPARCIA SPOŁECZNEGO W ŻYCIU OSÓB CHORYCH NA SCHIZOFRENIĘ

1. Zdrowie

• Istnienie sieci stanowi przeciwwagę dla przeciążeń emocjonalnych w rodzinie

• Korzystniejsza jest sieć „rozproszona”

• Większa sieć – 20 osób, o typie mieszanym sprzyja zadowoleniu z leczenia, mniejszemu nasileniu objawów schizofrenii, mniejszej liczbie hospitalizacji i trwających krócej, większej remisji

1. Funkcjonowanie społeczne

• Sprzyja społecznemu przystosowaniu się

• Nie redukuje napięć, tylko wzmacnia odporność na stres

• Pacjenci lepiej funkcjonują w pełnionych rolach społecznych, satysfakcjonujących kontaktach społecznych, organizacji czasu wolnego, nie ulega regresowi ich status zawodowy

1. Rodzina

• Brzemię rodziny: zakres i wielkość sieci pozarodzinnej, poziom wsparcia oferowany tak w rodzinie, jak i poza nią, mniejszy poziom krytyki i odrzucenia w rodzinie, sprzyja mniejszej deterioracji i dezintegracji rodziny, sieć oparcia społecznego sprzyja rozwojowi rodziny poprzez redefiniowanie ról rodzinnych

• Wskaźnik ujawnianych uczuć: sprzyja obniżeniu napięcia emocjonalnego

1. Jakość życia

• Większy zakres sieci i poziomu wsparcia

• Centralna, niezaspokojona potrzeba wsparcia jest związana z mniejszym zadowoleniem z życia

• Radzenie sobie z wymaganiami społecznymi i umiejętności społeczne w budowaniu związków

• Im więcej starych związków (> 10 lat), tym większe zadowolenie z ról zawodowych i pracy

• Zakres sieci, wielkość sieci pozarodzinnej, poziom oparcia, wiek sieci

• Cele życiowe

SIECI WSPARCIA – WNIOSKI

• Istnienie sieci wsparcia społecznego zmniejsza konsekwencje choroby

• Przeciwdziała negatywnym następstwom zdrowotnym, wynikającym z zaprzestania współpracy w leczeniu

• Zmniejsza koszty społeczne

• Korzystnie wpływa na funkcjonowanie rodziny dotkniętej schizofrenią

• Istnienie środowiskowej sieci wsparcia społecznego sprzyja prawidłowemu funkcjonowaniu sieci naturalnych

OSOBOWE WYZNACZNIKI PRACY TERAPEUTYCZNEJ

1. Czynniki specyficzne

• Podejście terapeutyczne – wiedza – najważniejsza praktyka

• Szkolenie i praca własna – nie tylko nauka, ale szkolenie się, aby podnieść własne umiejętności; trwa przez całe życie

• Superwizja – współpraca z ludźmi, określanie problemów pacjentów

• Cechy osobowe (może być także omawiane jako czynniki niespecyficzne)

• Doświadczenie zawodowe związane z długością i efektywnością

1. Czynniki niespecyficzne

• Wydarzenia w życiu osobistym

• Sposób prezentacji terapeuty

• Zarządzanie czasem

• Zmienne demograficzne

• Organizacja przestrzenna

• Empatia

• Komunikacja

• Dystans

OSOBOWE WYZNACZNIKI ZWIĄZKU TERAPEUTYCZNEGO

• Związek jako pozytywne uczucia między pacjentem a terapeutą

• Związek terapeutyczny – przywiązanie

• Związek terapeutyczny buduje niemy sojusz w leczeniu

SOJUSZ TERAPEUTYCZNY

1. Realizacja celów terapeutycznych

2. Realizacja zadań terapeutycznych

3. Budowanie więzi

PORTRET TERAPEUTYCZNY

1. Zaangażowanie terapeutyczne w pracę terapeutyczną (zależy od pacjenta)

2. Wiarygodność i zaangażowanie

3. Dyrektywność (cecha osobowa – umiejętność kierowania, itd.)

4. Empatyczność i zdolność okazywania emocji

5. Elastyczność (to, co wnosi pacjent do terapii)

STYL TERAPEUTYCZNY to zespół cech, które wpływają na postępowanie terapeutyczne tak, że w różnych sytuacjach terapeutycznych można powiedzieć, że psychoterapeuta zachowa się w określony sposób

WYMIARY STYLU TERAPEUTYCZNEGO:

• Pouczający – instrukcyjny

• Emocjonalno – ekspresyjny, pełen wyrazu

• Zaangażowany

• Skupiony – uważny

• Instrumentalny

SETTING TERAPEUTYCZNY to nasze ustalenia z pacjentem (gdzie się spotykamy? Kiedy? Jak płacimy? Jak odwołujemy terapię? Itd.)

WYZNACZNIKI EFEKTYWNOŚCI PSYCHOTERAPII

1. Cechy osobowe terapeuty sprzyjające efektywności psychoterapii:

• Empatia, bezpośredniość, udzielanie oparcia

• Cierpliwość, nie autorytarność

• Brak agresji i konfrontacja w relacji z pacjentami

• Satysfakcja z własnego życia, skuteczne radzenie sobie z emocjami negatywnymi

1. Poglądy i przekonania terapeuty sprzyjające efektywności psychoterapii:

• Walory intelektualne człowieka i refleksyjność

• Instrumentalny hedonizm obniża efektywność psychoterapii

• Etos pracy

• Wyznawanie podobnych poglądów na trudne sprawy społeczne

1. Styl pracy terapeuty sprzyjający efektywności psychoterapii:

• Celowa i efektywna organizacja czasu

• Uwzględnienie i korzystanie ze społecznych zasobów środowiska pacjenta, nacisk na rozwiązywanie aktualnych problemów, umacnianie, budowanie innego i pozytywnego związku

CZYNNIKI RYZYKA ZACHOROWANIA NA SCHIZOFRENIĘ:

• Podatność psychologiczna

• Różne wydarzenia życiowe

• Czynniki zabezpieczające indywidualne umiejętności

TRENINGI UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH W REHABILITACJI OSÓB CHORYCH NA SCHIZOFRENIĘ

1. Trening podstawowych umiejętności samoobsługowych – codzienne funkcjonowanie

2. Trening umiejętności komunikacyjnych

3. Trening aktywnego spędzania czasu wolnego

4. Trening rozwiązywania problemów

5. Trening aktywnego udziału we własnym leczeniu

6. Trening rozpoznawania objawów zwiastujących nawrót

MOŻLIWOŚCI TRENINGU:

• Przyswajanie instrumentalnych możliwości społecznych

• Zaspokojenie osobistych potrzeb przynależności

• Umożliwia generalizację umiejętności

• Zmniejsza nasilenie lęków społecznych

• Wyjątkowa efektywność u pacjentów przewlekle chorych psychicznie

• Łatwość stosowania

OGRANICZENIA TRENINGU:

• Trudności generalizowania umiejętności

• Nasilenie objawów ogranicza korzystanie z treningów

• Trwałość nabytych umiejętności jest ograniczona

• Pomijanie różnic indywidualnych

UMIEJĘTNOŚCI to behawioralne właściwości, polegające na wyrażaniu, w sposób akceptowany społecznie, emocji; głównym celem jest osiąganie akceptacji i wzmocnień społecznych; służą realizacji celów osobistych

MODELE BADAŃ UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNYCH

1. Teoria uczenia się – model warunkowania (deficyty społeczne jako efekt uczenia się)

2. Model cybernetyczny – zachowania kształtują informacje zwrotne (deficyty jako ignorowanie lub zniekształcanie)

• Kształtuje się dzięki zdolnościom do dobierania informacji z otoczenia

• Jest to element procesu przetwarzania informacji

• Tworzenie planów działań

• Wybór najlepszych rozwiązań

• Sprawdzanie rozwiązań w realnym życiu

1. Model doświadczenia rzeczywistości (deficyty, gdy brak doświadczeń w życiu społecznym)

2. Model teleologiczny – codzienne interakcje, zaangażowanie kształtują umiejętności

W karcie ottawskiej sformułowano cztery zadania promocji zdrowia:

1. Kształtowanie prozdrowotnej polityki społecznej

2. Kreowanie środowisk społecznych sprzyjających zdrowiu

3. Wspomaganie działań społecznych

4. Rozwijani osobistych umiejętności służących zdrowiu