ŻOŁĄDEK – ściana o budowie typowej. Błona śluzowa tworzy liczne pola żołądkowe o średnicy do mm, w ich obrębie dołki żołądkowe do nich uchodzą gruczoły. Nabłonek jednowarstwowy walcowaty, w blaszcze właściwej błony śluzowej gruczoły otoczone tkanką właściwą luźną z nielicznymi włóknami siateczkowatymi i kolagenowymi, fibroblast, nerwy i naczynia.
Gruczoły żołądkowe właściwe – mają trzon i dno, do 1.5 mm długości, cewkowo rozgałęzione gruczoły. Komóki główne – najliczniejsze, występują głównie w szyjce i dnie gruczołu, mają charakter komórek surowiczych – zasadochłonne, owalne jądro, pęcherzyki wydzielnicze – ziarna zymogenu w części wierzchołkowej. Wydzielają białka – enzymy (pepsyna, niewiele lipazy), u niemowląt podpuszczka. Komórki okładzinowe – występują głównie w górnej części szyjki, produkują HCl, duże piramidowe komórki, kwasochłonna cytoplazma – dużo mitochondriów, komórka spoczynkowa ma na powierzchni krótkie i nieliczne uwpuklenia błony a pod nią pęcherzyki (dużo ATP-azy K+/H+) komórki po pobudzeniu – pęcherzyki fuzują z błoną komórkową – dochodzi do ekspozycji ATP-azy, pobudzane przez gastrynę, histaminę, acetylocholinę. Komórki śluzowe ujścia i szyjki – śluz w 95 % z wody w 5% mucyny. Komórki endokrynowe. Komórki macierzyste – pluropotencjalne komórki w szyjce.
Gruczoły wpustowe – cewkowe, o krętym przebiegu, niekiedy rozgałęzione. Głównie z komórek śluzowych, niekiedy endokrynowych i okładzinowych. Produkują głownie śluz i lizozym.
Gruczoły odźwiernikowe – rozgałęziowne cewkowe od powierzchni do blaszki mięśniowej błony śluzowej. Uchodzą do długich dołków żołądkowych. Głównie komórki śluzowe produkujące zasadowy śluz, do tego komórki endokrynowe G i D (gastryna + somatostatyna) + wydzielanie lizozymu.
Blaszka mięśniowa - 2 warstwy miocytów gładkich – okrężna + podłużna.
Błona podśluzowa – tkanka łączna właściwa zbita, liczne włókna kolagenowe, limfocyty, granulocyty kwasochłonne, komórki tuczne, dużo tętniczek + sploty żylne + sieć naczyń limfatycznych.
Błona mięśniowa – 3 warstwy – skośne głownie wpust i krzywizna większa; okrężne – po całości, tworzy głównie odźwiernik; podłużne – gruba we wpuście, nie ma w odźwierniku. Pozwala na wypełnienie żołądka, zapewnia mieszanie pokarmu z sokiem żołądka, przesuwa treść do dwunastnicy. Dolna część trzonu i odźwiernika ma dużą aktywność – ruchy perystaltyczne. Pobudzane przez X nerw czaszkowy i hormony.
Błona surowicza – otrzewna trzewna z tkanki łącznej luźnej pokrytej z zewnątrz nabłonkiem mezodermalnym – przechodzi w sieć mniejszą i większą.
KOMÓRKI ENDOKRYNOWE – 1 % komórek nabłonka przewodu pokarmowego. Wydzielają histaminę i serotoninę + wiele innych. Komórki jasne na różnych poziomach błony śluzowej. Należą do układu APUD. Komórki srebro- chromochłonne. Dwubiegunowe – wolna powierzchnia ma receptory błonowe, część podstawna pęchrzyki wydzielnicze. Powierzchnia wolna pokryta mikrokosmkami lub innymi komórkami. Kryterium klasyfikacji jest wielkość pęcherzyków. Odbierają sygnały o jakośći i ilośc pokarmu i o patogenach. Wydzielają ponad 20 hormonów peptydowych. Regulują one masę wprowadzanego pokarmu trawienie, rychy przewodu pokarmowego – gastryna, peptyd uwalniający gastrynę GRP, cholecystokinina CCK, motylina, somatostatyna, neurotensyna; regulują homeostazę energetyczną i wytwarzanie tkanki tłuszczowej – gralina, paptyd hamujący gastrynę = insulinotropowy polipeptyd zależny od glukozy GIP, peptyd podobny do glukagonu, peptyd YY, oksyntomodulina (OXM), neuropeptyd Y (NPY), leptyna, CCK.
WĄTROBA – około 5% masy ciała. 4 płaty
Zrąb – łącznotkankowa torebka (liczne komórki tuczne), zrośnięta z błoną surowiczą. Wnika dzieląc wątrobę na zrazy i zraziki. W odnogach naczynia krwionośne i limfatyczne + przewody żółciowe i nerwy + włókna kolagenowe i komórki tkanki łącznej, przekrój przez zrąb – przestrzeń bramno – żółciowa.
Ż. Międzyzrazikowe ż. Okołozrazikowe naczynia włosowate typu zatokowego sinusoidy ż. Środkowa ż podzrazikowe
MIĄŻSZ
Hepatocyty – ułożone w blaszki, łączą się powierzchniami szczytowymi adherensami i neksusami. Wielościenne 20x30 mikrometrów, jądra okrągłe, (30-80% poliploidalne), cytoplazma kwasochłonna, 1-2 tyś mit. O okresie półtrwania 10 dni. Około 50 diktiosomów, rozbudowana ssg i sssz, około 300 lizosomów i 400 peroksysomów, ziarna glikogenu, barwników, zgrupowania rybosomów. Wyraźna biegunowość, w błonie receptory i transportery GLUT2, pomiędzy mikrokosmkami a sinusoidą przestrzenie okołozatokowe. Szczyty tworzą kanaliki żółciowe. Funkcje: metabolizm glukozy, metabolizm lipidów, metabolizm białek, wydzielanie żółci, detoksykacja i unieczynnianie leków, wydzielanie hormonów, magazyn witamin
Komórki Borowicza – Kupffera – duże występujące w błonie sinusoidów, 15-20 % wszystkich komórek. Makrofagi mające liczne lizosomy i heterofagosomy, bez połączenia z komórkami śródbłonka. Fagocytują bakterie, komórki nowotworowe, kompleksy przeciwciało – antygen, zużyte erytrocyty, produkują cytokiny np. TGF beta.
Komórki gwiaździste HSC – po zewnętrznej stronie sinusoidów w przestrzeniach Dissego – kom. Ito. 5-8% komórek wątroby. Oddają wypustki cytoplazmatyczne dookoła sinusoidu. Na powierzchni epimorfina regulująca różnicowanie niedojrzałych hepatocytów. Zawierają krople tłuszczu z rozpuszczoną witaminą A, wydzielają erytropoetynę, prezentują antygeny lipidowe limfocytom NK, uaktywniają się po uszkodzeniu wątroby.
Sinusoidy – duża średnica – większa niż 30 mikrometrów, środbłonek – komórki płaskie z porami o średnicy około 100 mikrometrów, bez blaszki podstawnej.
Przewody żółciowe – kanaliki żółciowe – błony komórkowe dwóch powierzchni szczytowych hepatocytów, kanaliki żółcionośne (Heringa), kanaliki żółciowe międzyzrazikowe, kanaliki żółciowe większego kalibru, przewód wątrobowy wspólny, przewód żółciowy pęcherzykowy; przewód żółciowy wspólny
ZRAZIKI:
Anatomiczny – wielościenny, sześciokątny, 0,8x2 mm, w środku żyła środkowa, przestrzeń wypełniona hepatocytami.
Wrotny – w środku przestrzeń bramno – żółciowa, granicę wyznaczają trzy żyły środkowe, przestrzeń wypełniona hepatocytami między sinusoidami.
Gronko wątrobowe – zgrupowanie hepatocytów ze zrębem, naczyniami i kanalikami. Granice wytyczają 2 przestrzenie bramno-żółciowe i 2 żyły środkowe. Gronko ma 3 strony: najbliższą najlepiej ukrwioną, środkową i najdalszą najsłabiej ukrwioną.
PECHERZYK ŻÓŁCIOWY – pojemność 40-70 ml. Ściana z błony śluzowej wytwarzającej liczne fałdy w pustym pęcherzyku. Wysłany jednowarstwowym nabłonkiem walcowatym (komórki kwasochłonne, dużo mitochondriów), nabłonek często wytwrza uchyłki. Mikrokosmki i fałdy, transportery Na+ i Cl- w błonie śluzowej. Dalej warstwa miocytów gładkich o przebiegu skośnym, podłużnym i okrężnym. Pokryty błoną surowiczą z tkanki łącznej właściwej zbitej z nabłonkiem mezodermalnym. Przewodu Luschki – w miejscu styku z wątrobą. Przechowuje i zagęszcza żółć. Nabłonek pompuje Na+ i Cl- powodując hipertonię.
TRZUSTKA
Część zewnątrzwydzielnicza – pokryta tkanką łączną właściwą nie tworzącą torebki. Wewnątrz tworzy pasma oddzielające płaty. Te zbudowane z płacików.
Pęcherzyk wydzielniczy – z dużych pryzmatycznych komórek z zasadochłonną cytoplazmą i okrągłymi jądrami położonymi centralne. Typowe komórki surowicze z rozbudowaną ssg i aparatem Golgiego, liczne mitochondria, w częściach wierzchołkowych pęcherzyki wydzielnicze – ziarenka zymogenu. W świetle niektórych pęcherzyków komórki śródpęcherzykowe – komórki nabłonka – początkowe części przewodów wyprowadzających.
Przewody wyprowadzające: wstawki (jednowarstwowy nabłonek sześcienny, z receptorami dla sekretyny z komórek endokrynowych S, wytwarzają HCO3-); przewody między płacikowe przewody międzypłatowe przewód trzustkowy (Wirsunga) + przewód trzustkowy dodatkowy (Santoriniego) (nabłonek jednowarstwowy walcowaty z komórkami kubkowymi i endokrynowymi u gruczołami śluzowymi). Wydzielają zasadowy płyn z wody, elektrolitów i enzymów (trypsyna, chymotrypsyna, karboksylopeptydaza, amylaza, fosfolipaza, esteraza, cholesterol, lipaza, DNA-aza, RNA-aza.
Budowa hepatocyta – połączone częściami szczytowymi – adherens i neksus, wielościenne, 20x30 mikrometrów, jądra okrągłe, często poliploidalne, cytoplazma kwasochłonna, 1-2 tyś mitochondriów o okresie półtrwania 10 dni, około 50 diktiosomów, rozbudowana ssg i sssz, około 300 lizosomów i około 400 peroksysomów, ziarna glikogenu i barwników, zgrupowania rybosomów, w błonie liczne receptory i transportery GLUT2.
Wyspa trzustkowa – zgrupowanie komórek endokrynowych, średnica od 50 do 300 mikrometrów, najliczniejsze w ogonie, zrąb z tkanki łącznej właściwej luźnej, podtrzymującej naczynia, komórki A,B,D,PP i komórki układu APUD. Komó
Gruczoły odźwiernikowe – rozgałęzione cewkowe, występują na całej szerokości od powierzchni do blaszki mięsniowej błony śluzowej. Uchodzą do szeregu dołków żołądkowych. Głównie komórki śluzowe, komórki endokrynowe G i D, wydziela , lizozym
Budowa komórki okładzinowej – w górnej części szyjki, produkują HCl, duże piramidowe komórki, kwasochłonna cytoplazma, dużo mitochondriów, w spoczynku, błona posiada uwpuklenia błony śluzowej. Po pobudzeniu następuje fuzja pęcherzyków z błoną.
Komórki borowicza – kupfera – duże komórki występujące w śródbłonku sinusoidów. 15-20 komórek. Makrofagi z licznymi lizosomami i heterofagosomami. Nie mają połączeń z komórkami śródbłonka.
Pęcherzyk trzustkowy – zbudowany z dużych pryzmatycznych komórek, zasadochłonna cytoplazma, dużo sssz, okrągłe jądra położone centralnie, typowe komórki surowicze liczne mit. Pęcherzyki wydzielnicze – ziarna zymogenu w częściach szczytowych. Czasem komórki śródpęcherzykowe.
Komórki gruczołu właściwego – komórki główne – charakter komórek surowiczych (zasadochłonne,owalne jądra, pęcherzyki wydzielnicze), komórki okładzinowe – HCl, komórki śluzowe ujścia szyjki, komórki endokrynowe, komórki macierzyste.
Przewody wyprowadzające żółć: kanaliki żółciowe, kanaliki żółcionośne (Heringa), kanaliki międzyzrazikowe, kanaliki żółciowe większego kalibru, przewód wątrobowy wspólny, przewód żółciowy pęcherzykowy, przewód zółciowy wspólny.
Wstawki w trzustce – komórki nabłonka jednowarstwowego sześciennego, z receptorami dla sekretyny, wytwarzają HCO3-
Zrazik wrotny – w środku przestrzeń bramno-żółciowa, jego granice wytwarzają trzy sąsiednie żyły środkowe. Przestrzeń wypełniona hepatocytami i leżącymi między nimi sinusoidami.
Błona surowicza żołądka – otrzewna trzewna z tkanki łącznej właściwej luźnej, pokryta nabłonkiem mezodermalnym, przechodzi w sieć mniejszą i większą.
Komórki A trzustki – wydzielają glukangon, rozwinięta sssz, ap. Golgiego, pęcherzyki wydzielnicze, stanowią 15% komórek wyspy.
Triada wątrobowa – żyła międzyzrazikowa, tętnica międzyzrazikowa, przewód międzyzrazikowy.
Budowa błony śluzowej żołądka – Tworzy liczne pola żołądkowe i dołki żołądkowe do których uchodzą gruczoły. Nabłonek jednowarstwowy walcowatym w blaszce właściwej błony śluzowej nieliczne włókna siateczkowate i kolagenowe. Gruczoły dzielą się na właściwe, odżwiernikowe i wpustowe. Blaszka mięśniowa – 2 warstwy miocytów gladkich okrężna i podłużna.
Budowa gronka – zgrupowanie hepatocytów ze zrębem naczyniami i kanalikami. Granice wytyczają 2 przestrzenie bramno-żółciowe i 2 żyły środkowe. Ma trzy strony.
Funkcje komórek głównych – wydzielanie enzymów (pepsyna i niewiele lipazy) u niemowląt podpuszczkę.
Beleczka wątrobowa – zbudowana z hepatocytów, oplecione zatokowymi naczyniami krwionośnymi. Hepatocyty połączone powierzchniami szczytowymi adherens i neksus.
Komórki APUD jelita cienkiego – kom I – cholecystokinina; K – serotonina; L –OXM, GLP I i PYY; S – sekretyna
Komórki trzonu żołądka – komórki główne, komórki okładzinowe, komórki śluzowe, komórki endokrynowe, komórki macierzyste.
Komórki D trzustki wydzielają gastrynę i somatostatyne.
Zrazik anatomiczny – wielościenny (sześciokątny) 0,8x2mm, w środku żyła środkowa, przestrzeń wypełniona hepatocytami
Komórki B trzustki – wydzielają insulinę, która obniża poziom glukozy
Komórki A trzustki wydzielają glukagon
Funkcje komórek APUD – wydzielają hormony peptydowe, regulujące masę wprowadzonego pokarmu , trawienie i ruchy przewodu pokarmowego; reguluje homeostazę energetyczną i wytwarzanie tkanki tłuszczowej.
Gruczoł wpustowy – cewkowe o krętym przebiegu, niekiedy rozgałęzione, komórki śluzowe, endokrynowe i okładzinowe. Produkują głównie śluz i lizozym.