Opis w praktyce szkolnej stanowi samodzielną dłuższą formę wypowiedzi.

Przedstawia cechy opisanego przedmiotu, grupy przedmiotów, zjawiska, krajobrazu, sytuacji współistniejących w tym samym czasie i przestrzeni.

Wymaga od uczniów wnikliwej obserwacji, doboru odpowiedniego słownictwa i ustalenia logicznego porządku opisywania.

Opis jako forma wypowiedzi ustnej i pisemnej ma na celu:

- wzbogacenie i precyzowanie słownictwa,

- doskonalenie umiejętności analizy i syntezy (doskonalenie umiejętności, wyodrębniania i rozpoznawania kształtu, wielkości, koloru, materiału, ciężaru, zapachu, cech charakterystycznych i wyróżniających),

- wyrabianie u uczniów klas niższych zdolności skupienia uwagi na obserwowanym przedmiocie

- zdawanie sobie sprawy z własnego stosunku do obserwowanego obiektu (przedmiotu użytkowego, rośliny, zwierzęcia),

- świadome zastosowanie tej formy wypowiedzi,

- doskonalenie umiejętności budowania zdań.

M. Węglińska wyodrębnia trzy cechy opisu:

• Ujmowanie istotnych właściwości określonych przedmiotów – najczęściej uwzględnia się barwę (kolor), kształt, wielkość, materiał, rzadziej smak, zapach, ciężar, konsystencję, położenie, preferowanie określonych cech zależy od przedmiotów, jakie dobieramy do opisu

• Statyczność, występują czasowniki oznaczające stan i niezmienność (np. jest, ma, widać, wygląda, znajduje się, stoi, wisi); często jest strona bierna (są wykonane, jest zrobiona, jest zbudowana, uszyta, przymocowana(, nie brakuje również czasowników w formie bezosobowej (zrobiono, zbudowano, umocowano, wykonano, uszyto, pomalowano)

• Przestrzenność, obowiązuje znajomość wyrazów czy wyrażeń określających stosunki przestrzenne – przyimki, wyrażenia przyimkowe , przysłówki (np. pod, nad, obok, na lewo, przed, za, wysoko, nisko, bliżej, dalej, wzdłuż, dookoła, powyżej, z boku, z góry, w środku, w dali, na pierwszym planie, wyżej, w poprzek)

Główne cechy opisu zdaniem M, Nagajowej to:

- jedność czasu

- jedność miejsca

- obraz statyczny

- przestrzenność

Ta forma wypowiedzi ma kilka odmian:

Do jednej należą opisy – przedmiotów, postaci, krajobrazu

Do drugiej – opisy przeżyć wewnętrznych

Do trzeciej odmiany – opis sytuacji

Każdy z opisów może być:

- ścisły (naukowy)

- literacki

Przy opisie ścisłym bierzemy pod uwagę nie tylko wszystkie cechy najistotniejsze opisywanego przedmiotu, sytuacji, zjawiska, ale także cechy drugorzędne, dbając o możliwie pełny obiektywizm.

Przy opisie literackim o doborze cech, o stopniowaniu ich ważności, decyduje w dużym stopniu stosunek uczuciowy opisującego. Wypowiedź taka powinna odznaczać się subiektywizmem.

W klasach I – III przeważa opis nieskomplikowany, zbliżony do literackiego.

W pracy nad tą formą wypowiedzi wychodzimy od:

- opisu prostych przedmiotów z najbliższego otoczenia, odznaczających się wyraźnymi cechami, które łatwo można wyróżnić

- następnie przechodzimy do opisów przedmiotów bardziej złożonych. Należy zastosować zasadę stopniowania trudności.

Przygotowanie do opisu – polega na układaniu zdań na temat różnych przedmiotów. Można przeprowadzić ćwiczenia o charakterze zabawowym polegające na obserwacji, wyróżnianiu charakterystycznych cech, np. układanie przez dzieci zagadek, zgadywanki „Jaki to przedmiot?”

Najlepszą formą zapoznania uczniów z opisem, jego charakterystycznymi cechami jest ukazanie wzoru. Wzorem może być opis podany przez nauczyciela, czy też odpowiednio dobrany fragment w tekście.

Praca nad opisem przebiega w następujących etapach:

• Obserwacja

• Swobodne wypowiedzi na postawie poczynionych obserwacji

• Ukierunkowane pytania, selekcja materiału poprzez jego analizę, zapis materiału słownikowego

• Ustalenie logicznego porządku opisywania (np. materiał, kształt, barwa, wielkość, ciężar, przeznaczenie, wrażenie jakie wywołuje)

• Redagowanie opisu – wybór odpowiednich wyrażeń i zwrotów, przestrzeganie logicznego porządku, planu, dokonywania syntezy wypowiadania się w formie opisu

Starannie przygotowane słownictwo będzie bardzo pomocne przy wypowiadaniu się w formie opisu. Ćwiczenia słownikowe wymagają przygotowania przez uczniów w zakresie znajomości:

- wyrazów oznaczających cechy przedmiotu,

- wyrazów oznaczających części składowe przedmiotu,

- czasowników w stronie biernej, nieosobowych form czasowników,

- wyrazów oznaczających stosunki przestrzenne.

Słownictwo można gromadzić i zapisywać na przykład podczas swobodnych wypowiedzi dzieci, czy w czasie tworzenia planu wypowiedzi.

Ważnym etapem pracy jest ustalenie planu.

Plan opisu przedmiotu.

1. Przedstawienie przedmiotu.

2. Opis ogólny:

1. Wielkość

2. Budowa (góra, dół, spód)

3. Kształt

4. Kolor, odcień

5. Materiał, powierzchnia

1. Opis szczegółowy:

1. Cechy wyróżniające przedmiot

1. Zakończenie

1. Opinia o wyglądzie przedmiotu

Plan opisu postaci:

1. Przedstawienie postaci

2. Opis ogólny

1. Wzrost

2. Budowa ciała

3. Ubiór

1. Opis szczegółowy

1. Cechy wyróżniające postać

1. Zakończenie

1. Opinia o wyglądzie postaci

Plan opisu wnętrza:

1. Temat opisu

2. Opis ogólny

1. Usytuowanie

2. Wielkość

3. Kształt

1. Opis szczegółowy

1. Plan bliższy: na środku, po bokach ściany, podłoga, sufit, meble i przedmioty znajdujące się we wnętrzu

2. Plan dalszy – w głębi

3. Detale, czyli szczegóły wyróżniające wnętrze

1. Zakończenie

1. Opinia o wyglądzie wnętrza

Struktura opisu (trójczłonowa budowa tej wypowiedzi):

- wstęp

- rozwinięcie (opis właściwy)

- zakończenie, które należy uczniom uświadomić

We wstępie dokonujemy prezentacji opisywanego przedmiotu, wnętrza, czy wyglądu postaci, podajemy powody, dla których tematem opisu stał się ten wybrany np. przedmiot.

W rozwinięciu przedstawiamy cechy opisywanego obiektu. Kolejność występowania cech uzależniona jest od przedmiotu.

W zakończeniu wypowiadamy się na temat, jakie wrażenie wywarł na nas.