Żywienie krów

Racjonalne żywienie polega na dostarczaniu odpowiedniej ilości niezbędnych składników pokarmowych, przy jednoczesnej dbałości o osiągniecie zysku z danego kierunku produkcji. Pierwszą czynnością zmierzającą do prawidłowego żywienia jest zapoznanie z dziennym zapotrzebowaniem zwierzęcia na podstawowe składniki pokarmowe oraz energie. Zestaw tych wartości nazywamy norma żywienia.

Zasady ustalania norm żywienia dla krów mlecznych.

Układając normy żywienia krów, należy uwzględnić zapotrzebowanie bytowe, produkcyjne oraz tzw. dodatki.

Zapotrzebowanie bytowe- informuje o ilości składników pokarmowych niezbędnych do utrzymania normalnych czynności życiowych organizmu (oddychanie, trawienie, przemiana materii, ruch). Nie uwzględnia się tu składników na przyrost masy ciała, produkcje mleka, u krów cielnych na rozwój płodu.

Zapotrzebowanie produkcyjne- określa ilość składników pokarmowych niezbędnych do wyprodukowania przez krowę mleka o określonej zawartości tłuszczu. Chcąc obliczy ogólne zapotrzebowanie, do zapotrzebowania bytowego dodaje się zapotrzebowanie na produkcje mleka.

Niezależnie od zapotrzebowania bytowego i produkcyjnego w pewnych okolicznościach trzeba uwzględnić tzw. dodatki - u młodych krów rosnących-oraz w okresie zasuszenia. Dla krów młodych zapotrzebowanie bytowe powiększa się w okresie 1 laktacji o 20%, w okresie 2-giej o 10% - dodatek na wzrost. Dodatek na rozdojenie stosuje się po wycieleniu dopóty, dopóki wzrasta dzienna wydajność mleka krowy.

Pojęcie dawki pokarmowej

Dawka pokarmowa nazywamy pasze pobrane przez zwierzę w ciągu doby.

Jeśli suma składników pokarmowych w pobranych paszach jest zgodna z norma żywienia –czyli zapotrzebowaniem na te składniki -oznacza to ze dawka jest prawidłowa.

W żywieniu bydła staramy się uwzględnić przede wszystkim zapotrzebowanie na jednostki owsiane, białko i sucha masę, natomiast niedobory Ca, P, czy soli uzupełnić mieszanka mineralna.

Skład i właściwości pasz stosowanych w żywieniu zwierząt gospodarskich sa rozmaite wiec należy dążyć do uwzględnienia w dawce pokarmowej jak największej ich różnorodności. Istnieje wtedy duże prawdopodobieństwo właściwego zbilansowania dawki. Niedobory jakiegoś składnika w jednej paszy mogą być wyrównane jego nadmiarem w innej. Różnorodność wpływa tez dodatnio na smakowitość dawki, powodując chętne i pełne jej wyjadanie.

Podstawę w żywieniu bydła dorosłego stanowią pasze objętościowe soczyste i suche, uzupełnieniem są pasze treściwe. W żywieniu cieląt także mleko.

Z pasz objętościowych soczystych: zielonki, kiszonki, okopowe, produkty uboczne przemysłu rolno-spożywczego.

Zielonki: szczególnie bardzo młode sa chętnie wyjadane przez bydło. Składniki pokarmowe występują w nich w bardzo malej koncentracji. Niezbędne jest skarmianie dużych ilości tych pasz. Orientacyjnie przyjmuje się ze dawka dzienna zielonki powinna wynosić ok. 10% masy ciała dorosłego zwierzęcia. Żywienie bydła samymi zielonkami powoduje występowanie niedoborów energii i suchej masy w dawce pokarmowej. Należy zwrócić uwagę na szybki rozkład białka zielonek w żwaczu –powstaje wówczas NH₃, który jest wydalany z organizmu, mamy wiec do czynienia za stratą azotu. W związku z powyższymi przy żywieniu zielonkami konieczne jest uzupełnienie dawki pokarmowej paszami węglowodanowymi. Nie jest to w praktyce proste, a najlepszymi paszami uzupełniającymi niedobory energetyczne sa: wysłodki buraczane suche, płatki lub susz ziemniaczany, ziarno kukurydzy. Pasze te ze względu na kosztowność zastępuje się sianem.

Przy żywieniu zielonkami występuje także zachwianie stosunku Ca : P. Zielonki sa bogate w Ca w związku z czym często w dawce przekraczamy dzienne zapotrzebowanie na Ca. Poziom P natomiast jest często niższy od potrzeb. Stąd wynika zachwianie tego stosunku.

Z ekonomicznego punktu widzenia zaletą zielonek jest niska cena i mała pracochłonność –warto więc wykorzystywać je możliwie jak najdłużej w żywieniu bydła w ciągu roku.

Kiszonki: stanowią przedłużenie okresu letniego w żywieniu bydła. Ich wartość jest niższa niż zielonek. Najwyższą wartość w żywieniu bydła ma kiszonka z podsuszanych traw lub mieszanki traw z motylkowymi, tzw. Sianokiszonka. Następnie kiszonka z kukurydzy, liści buraków, słonecznika.

Przy skarmianiu kiszonek niezbędne jest podawanie kredy pastewnej –neutralizuje zbyt niskie pH treści żwacza. Dla dorosłej krowy żywionej kiszonkami daje się ok.100g kredy /dzień.

Jeśli kiszonka jest jedyną pasza objętościową soczysta to dawka jej w paszy wynosi 8 % masy ciała.

Okopowe: najczęściej buraki pastewne, półcukrowe, rzadziej marchew, ziemniaki, brukiew, rzepę. Sa to pasze bardzo wodniste, maja mało białka, dużo węglowodanów - stanowią uzupełnienie dawki ubogiej w składniki energetyczne.

Buraki pastewne i półcukrowe: bdb dla krów mlecznych, maja właściwości mlekopędne

Marchew czerwona: najlepsza okopowa dla buhajów użytkowanych rozpłodowo i cieląt – dużo karotenu, wpływa na wzrost i jakość nasienia

Surowe ziemniaki: właściwości tuczące, wiec nadają się głównie dla opasów i krów mlecznych w zlej kondycji. W nadmiarze w dawce niewskazane ze względu na powodowanie wzdęć.

Brukiew i rzepa: niska wartość pokarmowa, powodują gorzki smak i nieprzyjemny zapach mleka.

Wywar ziemniaczany: pasza wodnista, mała wartość pok., najlepiej nadaje się dla opasów. Cielętom i buhajom nie należy podawać.

Melasa: bogata w cukier i skl. min., przy zbyt dużych ilościach może mieć właściwości przeczyszczające. Nie stosować w żywieniu cieląt i buhajów.

Świeże młóto: w umiarkowanych ilościach dobre dla krów mlecznych, nadmiar powoduje biegunki.

Pasze objętościowe suche

Stosuje się z tej grupy głównie siano. Siano dobrej jakości spełnia bardzo dużą role w żywieniu wszystkich kategorii bydła. Dostarcza ono suchej masy, białka, karotenów, skł. min., stwarza poczucie sytości przez wyplenienie przewodu pokarmowego, u młodych cieląt pobudza rozwój żwacza. Znany jest dodatni wpływ siana na zawartość tłuszczu w mleku.

Siano zlej jakości ma wartość niewiele większą niż słoma. Dzienna dawka siana 1-3% masy ciała. W żywieniu cieląt i jałowizny-do woli, w opasie młodego bydła do 2-3 kg/dzien.

Słoma i plewy: do zagęszczania pasz wodnistych (wywar, melasa)

Pasze treściwe

Powinny stanowić tylko uzupełnienie a nie podstawę dawki pokarmowej.

W okresie żywienia letniego pastwisko lub zielonki powinny zaspokajać potrzeby bytowe krowy i produkcje 12- mleka dziennie. W żywieniu zimowym –pasze objętościowe powinny wystarczać na pokrycie potrzeb bytowych i wydajność mleka 10-12kg na dzien. Pasze treściwe wiec w lecie należy zadawać krowom o wydajności przekraczajacej12-15kg, zima 10-12kg.

Pasze treściwe skarmia się najczęściej w postaci mieszanki złożonej z wielu składników. Mieszanki zawierają 12-20 % białka ogólnego. Niektóre zawierają dodatek NH_3.

Mieszanki o niższej zawartości białka przeznacza się dla krów na sezon letni i dla opasów. Mieszanki o najwyższej zawartości białka cielętom i krowom o wydajności mleka powyżej dziennie.

Produkuje się obecnie wiele gotowych pasz treściwych. Druga grupa sa tez pasze treściwe w postaci śrut zbożowych: śruta jęczmienna, owsiana, pszenna -dużo energii, mało białka.

Zasady układania dawek pokarmowych dla krów

Przy układaniu dawek pokarmowych dla krów należy posługiwać się „Normami żywienia zwierząt gospodarskich”. Na podstawie zawartych w nich tabel, oblicza się normę żywienia oraz ustala w przybliżeniu wartość pokarmowa pasz aktualnie przeznaczonych do skarmiania. Następnie przystępuje się do układania dawki by możliwie najwierniej odpowiadała ona normie . Pasze objętościowe soczyste należy planować z dokładnością do (15,20,25kg), siano i słomę do (5,6,7kg), wysłodki suche do (0,5; 1;), paszę treściwą do (0,25; 0,5; 0,75kg).

Układanie dawki pokarmowej trzeba zaczynać od pasz objętościowych soczystych i suchych, gdyż sa one podstawa żywienia krów.

Pasze objętościowe soczyste i suche w okresie żywienia zimowego powinny w pełni pokrywać zapotrzebowanie krowy produkującej do 12kg mleka, w okresie letnim do , a nawet dziennie.

Przykład

Norma dla krowy o mc=500kg, produkującej 10kg mleka o 4 % tłuszczu wynosi:

-suchej masy -13,5 kg

-jednostek owsianych - 9,8

-białka ogólnego – 138g

-Ca - 45g

-P – 34g

-Na - 21g

-Mg – 13g

-Karoten – 110mg

Biorąc pod uwagę pasze najczęściej stosowane w żywieniu zimowym układamy dawkę pokarmowa, składającą się z: buraków pastewnych, kiszonki z kukurydzy, oraz siana z koniczyny z trawami, W „Normach” podana jest wartość pokarmowa 1 kg tych pasz:

Pasza	s.m. (g)	j.o.	b.o (g)	Karoten (mg)
Buraki pastewne	150	0,15	11	ślady
Kiszonka z kukurydzy	200	0,19	18	20
Siano z koniczyny	850	0,53	105	12

W „Normach” zawartość Ca, P, Na, Mg podano w g w 1 kg suchej masy

Pasza	Ca	P	Na	Mg
Buraki pastewne	2,9	2,7	4,8	1,6
Kiszonka z kukurydzy	3,9	2,2	0,3	2,5
Siano	11,2	2,7	0,6	2,8

Proponowana dawka składa się z np. 15kg buraków, 20kg kiszonki, 8 kg siana-obliczamy ile jednostek b.o; s.m. znajdzie się w tej dawce. Należy zawartość wymienionych składników w 1 kg poszczególnych pasz pomnożyć przez proponowana liczbę ich kilogramów. Otrzymamy:

Pasza	liczba (kg)	s.m.	j.o.	b.o.
Buraki pastewne	15	2250	2,2	165
Kiszonka	20	4000	3,8	360
siano	8	6800	4,2	840
Łącznie	43	13050	10,2	1365

Porównując uzyskane dane z wcześniej ustalona norma, stwierdzamy ze ustalona dawkę zbilansowaliśmy dobrze. Mogłaby ona być dokładniejsza gdyby ilości paszy były dokładniej dobrane-w praktyce trudno byłoby je odmierzać wiec nie ma takiej potrzeby.

W ostatniej kolejności obliczamy pokrycie zapotrzebowania na skł. min i karoten. W przypadku skl. min. zawartość każdego składnika w 1 kg suchej masy paszy mnożymy przez liczbę kg suchej masy tej paszy w dawce.

I tak : ilość Ca w 15 kg buraków pastewnych: 2250 x 2,9g Ca czyli w 1 kg s.m. buraków 6,5 g Ca

W ten sam sposób liczymy pozostałe składniki mineralne, sumujemy i porównujemy z norma.

Układając dawkę pokarmowa dla krowy produkującej więcej niż 10-12 kg mleka w okresie zimowym i 12-15 kg mleka w okresie letnim, do dawki pokarmowej składającej się z pasz objętościowych dodaje się pasze treściwą. Wielkość dodatku zależy od koncentracji składników pokarmowych w skarmianej dawce. Zwykle na każdy kg mleka udojonego ponad 12(zima) przeznacza się 0,5 kg mieszanki, która zawiera w 1 kg 1 j.ows. i 150 g b.o. W razie stosowania bardziej skoncentrowanych mieszanek ilość ta będzie mniejsza. W okresie letnim stosuje się mieszanki o niższej zawartości białka.

Odrębnym zagadnieniem jest układanie dawek dla dużej grupy krów - tzw. dawek zbiorowych. Ze względu na to, ze układanie dawek dla kilkudziesięciu sztuk oddzielnie byłoby zbyt pracochłonne, układa się jedna wspólną dawkę pokarmowa. Składa się ona z pasz objętościowych, która w zimie powinna pokryć zapotrzebowanie bytowe i produkcyjne krów o wydajności 12 kg mleka dziennie. Krowom produkującym więcej niż te 12 kg, podaje się dodatkowo pasze treściwe.

Dzięki temu wiec układa się jedna dawkę podstawowa dla wszystkich krów w oborze, a indywidualnie normuje się tylko pasze treściwą.

Systemy żywienia

Ze względu na rodzaje pasz można wyróżnić:

• Żywienie zróżnicowane: równomierne skarmianie kilku rodzajów pasz . Poszczególne pasze zadaje się oddzielnie, nie mieszając ze sobą. Im większa ich ilość tym lepsze zbilansowanie dawki pokarmowej, lecz jednocześnie większa pracochłonność.

• Żywienie pełnodawkowe: polega na sporządzeniu jednej karmy w postaci mieszaniny paszy objętościowej i treściwej. Będzie to karma wilgotna lub sucha. Żywienie pełnodawkowe powinno być bardzo dokładnie zbilansowane pod względem zawartości poszczególnych składników pokarmowych . Nie jest to pracochłonny system żywienia ale wymagający odpowiednich urządzeń do sporządzania. Metodę ta stosuje się w dużych oborach.

Ze względu na sposób pobierania pasz przez krowy wyróżniamy:

• Żywienie dawkowane: krowa w czasie karmienia jest na uwięzi i może pobarw tylko tyle pasz ile podano jej do żłobu. Umożliwia to kontrole ilości paszy spożytej przez zwierze i kontrole.

• System samoobsługowy: w oborach wolno stanowiskowych (krowy nie sa uwiązane)-swobodny dostęp do pasz objętościowych. Siano czy kiszonkę zjadają w dowolnej ilości, o dowolnej porze dnia. Pasze treściwą -skarmia się w czasie doju w ilości odpowiedniej do wydajności zwierzęcia. System ten jest mniej pracochłonny, ale mamy do czynienia ze stratami pasz poprzez udeptywanie ich.

Żywienie buhajów

Prawidłowe żywienie buhajów polega na dostarczaniu im skl. pok. Soli min, witamin, tak by ilość ich zapewniała dobra kondycje rozpłodową i wysoka jakość nasienia. Niedobory obniżają popęd płciowy, jakość nasienia rozpłodników. Zbyt obfite żywienie powoduje ociężałość i otłuszczenie osłabia popęd płciowy.

W dawce pokarmowej dla buhaja unika się nadmiaru pasz objętościowych, skarmiając 15-20 kg soczystych i 5-6 kg siana. W żywieniu letnim najlepszą mieszanką motylkowych z trawami, w zimowym - marchew czerwona i bdb kiszonka. Dawka pokarmowa powinna zawierać pełnowartościowe białko, co osiąga się przez sporządzania wieloskładnikowej mieszanki pasz treściwych. Dzienna dawka paszy treściwej waha się w granicach 2 do 4 kg.

Warunkiem prawidłowego żywienia buhajów jest wysoka jakość pasz, niedopuszczalne jest skarmianie zepsutymi, nadgniłymi. Buhaje karmi się 2 razy dziennie-rano i po południu

Żywienie krowy cielnej

W I połowie ciąży krowa nie wymaga specjalnego traktowania. Od 6 miesiąca trzeba jednak jej poświecić więcej uwagi również pod katem żywienia.

Niedopuszczalne jest żywienie wysokocielnej krowy paszami nieświeżymi, zatęchłymi, mogą wywoływać poronienia. Wskazane jest ograniczenie w tym okresie dawki kiszonki. Nie wolno tez poić zbyt zimna woda.

Najodpowiedniejszymi paszami sa: siano, zielonka, marchew, buraki pastewne, mieszanki pasz treściwych. Skarmianie dużych ilości pasz objętościowych powoduje uciska na macice. Najczęstszym błędem jest zbyt skąpe żywienie zasuszonych krów. Krowa nie daje wtedy mleka ale intensywnie rozwijający się płód pobiera z jej organizmu bardzo dużo składników . Oprócz pokrycia potrzeb bytowych krowa zasuszona powinna dostawać tyle składników co krowa dająca 5-10 kg mleka dziennie. Skąpe żywienie będzie ujemnie wpływać ze rozwijające się młode oraz źle przygotuje krowę do wydzielania mleka dla cielęcia.

Tydzień przed porodem ograniczamy ilość pasz soczystych i treściwych . Najlepsza pasza jest dobrej jakości siano, a z pasz treściwych – otręby pszenne, gnieciony owies, siemię lniane.

Najlepsza pasza dla krowy w ciągu kilku dni po wycieleniu jest cieple pójło sporządzone z 2 kg otrąb pszennych i 0,5 kg siemienia lnianego. Podaje się je 1-2 razy dziennie, skarmiając jednocześnie dobre siano.

Żywienie krów w zależności od okresu laktacji

W terminie 6-8 tyg przed spodziewanym porodem krowa powinna zostać zasuszona (przestać wydzielać mleko). Czasem u krów następuje to samoistnie, niekiedy u krów wysokowydajnych musi w tym pomoc hodowca. Zasuszenie następuje w wyniku zmian systemu żywienia oraz ograniczenia częstości doju . Kilka dni przed zasuszaniem ograniczamy ilość soczystych objętościowych . Jeśli nie reagują na to trzeba je całkowicie wycofać i ograniczyć ilość pasz treściwych. W pierwszych dniach po zasuszeniu spasa się ograniczone ilości pasz mlekopędnych . Po zaprzestaniu wydzielania mleka należy powrócić do żywienia intensywniejszego stosując tzw. Dodatek w okresie zasuszania. Krowa otrzymuje dawkę jakby dawała 5-10 kg mleka dziennie.

Następnie po wycieleniu podstawowa trudność w żywieniu krowy w tym okresie polega na wzmożonym zapotrzebowaniu na białko i energie przy zmniejszonym apetycie. Często wówczas krowy chudną, gdyż wykorzystują rezerwy własne. Podaje się wówczas krowom wysokomlecznym pasze łatwo strawne, bdb jakość, o wysokiej koncentracji białka i energii-czyli mieszanki pasz treściwych o zawartości białka ogólnego -20% i bardzo dobrej kiszonki z podsuszonych zielonek lub kukurydzy.

Im dalej od ocielenia wzrasta żerność krowy, przyrost mleczności zostaje zahamowany-można wtedy zmniejszyć ilość pasz treściwych, przejść na mieszankę mniej białkową, zwiększyć ilość pasz objętościowych.

Żywienie cieląt

1. Do 3 miesiąca zycia:

Pierwszym i najcenniejszym pokarmem cielęcia jest siara. Zawiera ona dużą koncentracje składników pokarmowych. Ma działanie odpornościowe, pomaga usuwać smółkę. Ciele należy karmić siara jak najdłużej (6-10dni). Pierwsze pojenie siara do 2 godzin po porodzie.

Następnie po 6-10 dniach karmi się cielęta mlekiem, pasza treściwą i sianem.

Ogólna ilość mleka podawanego cielętom zależy od ich płci, buhajkom zadaje się więcej mleka niż jałówkom. Ogólnie mleko podaje się max. Do 90 dnia zycia. Dawki ulęgają zmianom co 10 dni, najwięcej w 1 miesiącu, potem się je zmniejsza.

Paszę treściwą i siano udostępnia się już 10 dnia i w okresie pierwszych 3 miesięcy skarmia się je do woli. Cielętom urodzonym na wiosnę od 3 tyg zycia udostępnia się już dobra, młodą zielonkę. W okresie zimowym cenna pasza jest marchew (tez od 3 tyg)

Po okresie pojenia siara można tez od 10 dnia zycia wprowadzać preparaty mleko zastępcze. W stosunku do mleka pełnego od krowy jest ono tańsze , bardziej sterylne. Preparaty te sa tez wzbogacone kompletem witamin.

1. Cielęta od 4 miesiąca (gł. jałówki)

W 4. Miesiącu przestaje się zadawać pasze treściwe i objętościowe do woli, przechodzi się na ich normowanie. Ten system kieruje tempem wzrostu jałówek. Należy wiec zaplanować jaka mase ciała chcemy uzyskać w określonym wieku i tak ustawić żywienie aby to zrealizować.

Podstawowa zasada w żywieniu starszych cieląt i jałowizny jest opieranie dawki pokarmowej na paszach gospodarskich i stosowanie umiarkowanych ilości pasz treściwych.

Podstawowa trudność w żywieniu letnim tej grupy stanowi niedobór energetycznych składników w dawce przy jednoczesnym nadmiarze białka. Ważne jest wówczas skarmianie siana, wysłodków buraczanych i płatków ziemniaczanych.

Po ukończeniu 1 roku zycia tempo wzrostu jałówek słabnie. Wycofujemy wtedy pasze treściwe by zapobiegać zatuczaniu, mogące utrudniać zacielanie.

W okresie dojrzałości fizycznej, rozpłodowej następuje zacielenie jałówki i wtedy także należy je odpowiednio żywić.

Żywienie opasów

Cielęta w mięsnym użytkowaniu bydła nie maja dużego znaczenie. Okres odchowu cieląt przeznaczonych n opas trwa 3 miesiące. W tym czasie żywi się je mlekiem pełnym, paszami treściwymi, sianem. Okresie letnim zielonka, w zimowym okopowymi lub kiszonka.

Jeśli planujemy opas intensywny, w okresie odchowu podajemy większe ilości mleka i pasz treściwych, tak by w wieku 3 miesięcy uzyskać mase ciała 125 kg.

Jeśli opas półintensywny-mniejsze ilości mleka i treściwych-masa cielęcia 90 kg.

Opas intensywny: skarmianie dawek, które zapewniają przyrosty dzienne powyżej 1000g. Osiągi takie sa możliwe przy stosowaniu stosunkowo dużych ilości pasz treściwych (nawet 4-5 kg dziennie w końcowym okresie opasania). Mieszanka powinna zawierać w 1 kg 1 JO, 120g białka. Podstawowa pasza sa kiszonki (z kukurydzy i sianokiszonki). Stosuje się male ilości siana. Nie zaleca stosowania zielonek. Opasy karmi się 2 razy dziennie.

Opas półintensywny: polega na skarmianiu przez dłuższy czas pasz głównie gospodarskich, malej ilości pasz treściwych. Opasanie półintensywne trwa dłużej niż intensywne gdyż sa tu mniejsze przyrosty masy ciała. Opas ten składa się z 2 etapów:

• Od 4-12 miesiąca: tzw. okres przygotowawczy, przyrosty na poziomie 600-700g dziennie, głownie pasze gospodarskie : kiszonki i okopowe zima, w lecie zielonki i pastwiska. Pasza treściwa do 6 miesiąca (gł. śruta zbożową), mało tez siana

• Okres opasu właściwego: zwiększa się ilość pasz treściwych, zmniejsza tez przy końcu ilość pasz soczystych. Zaczynają się przyrosty dzienne do ok.1000g.dzien. Karmienie 2 krotne, pojenie 2-3 razy dziennie