Pasze i ich stosowanie w żywieniu koni

W żywieniu koni stosowane są w zasadzie takie same pasze jak w żywieniu innych zwierząt gospodarskich z tym, że jedne dla nich bardziej się nadają, inne mniej.

OBJĘTOŚCIOWE SOCZYSTE. Największe znaczenie w żywieniu koni ma dobre pastwisko, bez którego nie można wyhodować dobrego konia. Pastwisko dostarcza bardzo dobrej i taniej paszy. Przyjmując, że koń zjada w ciągu 10-12 godz. 30-40 kg trawy, dla poszczególnych grup koni trzeba rezerwować następującą jego powierzchnię:

- klacz ze źrebięciem —0,8 ha,
- młodzież do l roku —0,3 ha,
- koń dorosły — 0,5 ha.

W braku pastwiska należy podawać zielonki koszone, w ilości od 10 do 30 kg na l konia. Marchew jest bardzo dobrą paszą dla koni ma właściwości dietetyczne i mlekopędne, skarmia się ją w zimie w ilości do 10 kg na sztukę dziennie. Buraki cukrowe i półcukrowe zastępują część ziarna zbóż, a dawki ich mogą wynosić do 15 kg. Ziemniakami można również zastąpić część ziania zbóż. Podaje się je parowane w dawkach dla koni zimnokrwistych do 20 kg, przy jednoczesnym dodatku soli kuchennej. Ponieważ jednak ziemniaki źle wpływają na pracę konia, powodują intensywne pocenie się, dlatego dawki ich dla koni ciężko pracujących i szlachetnych nie powinny przekraczać 10 kg. Kiszonki są dotychczas tylko sporadycznie stosowane w żywieniu koni przy czym najodpowiedniejsza jest z kukurydzy. Kiszonkę w dawkach do 15 kg. można skarmiać — podobnie jak ziemniaki — tylko końmi roboczymi w okresie mniej intensywnych robót, stosując jednocześnie dodatek kredy pastewnej.

OBJĘTOŚCIOWE SUCHE. Najwłaściwsze jest dla koni siano łąkowe z łąk suchych, a niewskazane z łąk podmokłych i okresowo zalewanych. Siano łąkowe jest niezbędną, podstawową paszą objętościową suchą w żywieniu wszystkich grup koni. Dawki jego wynoszą do 12 kg, średnio 1-2 kg na każde 100 kg ciężaru konia. W żywieniu koni stosuje się również siano z upraw polowych. Siano z lucerny jest bardzo cenną paszą, uzupełniającą ilość białka w dawce. Dawki jego powinny wynosić połowę dawki siana łąkowego. Siano z koniczyny czerwonej jest gorsze i nie może być skarmiane końmi ras szlachetnych. Słomę owsianą i jęczmienną podaje się na zakładkę dla koni wykonujących lekką pracę. Ze słomy żytniej należy robić sieczkę (długości 2-4 cm) i mieszać ją z paszą treściwą w stosunku 1:3. Dzięki dodatkowi sieczki koń wolniej je i lepiej rozgryza paszę treściwą, a poza tym sieczka pobudza ruchy robaczkowe jelit.

PASZE TREŚCIWE. Ze względu na dużą koncentrację składników energetycznych oraz białka odgrywają one bardzo dużą rolę w żywieniu koni. Owies jest najwłaściwszą paszą dla koni, ponieważ ma najlepsze proporcje składników pokarmowych i zawiera około 4% tłuszczu. Dawki owsa wahają się w granicach 1-12 kg, a przeciętnie wynoszą 5-6 kg. Górne granice są stosowane w żywieniu ciężkich ogierów zimnokrwistych i koni ciężko pracujących. Koniom o dobrym, zdrowym uzębieniu daje się zwykle całe ziarno owsa, a koniom starszym, młodzieży i źrebiętom można podawać owies śrutowany lub gnieciony. Jęczmień jest gorszą paszą dla koni. baje się go w mieszance z owsem w stosunku 1:3. Dawka samego jęczmienia powinna wynosić połowę dawki owsa. Podaje się jęczmień ześrutowany lub gotowany, co zapobiega pęcznieniu w przewodzie pokarmowym. Żyto bywa czasami również stosowane w żywieniu koni, ale jest dla nich niewłaściwe, gdyż w przewodzie pokarmowym ulega pęcznieniu i sklejeniu. Nie należy go skarmiać klaczami źrebnymi, ponieważ może zawierać sporysz powodujący ronienie. Koniom przyzwyczajonym ziarno żyta można stosować w dawkach do 4 kg, ale po ześrutowaniu lub namoczeniu (około 10 godz.). Kukurydza nie może być stosowana jako jedyna pasza treściwa w żywieniu koni hodowlanych, ponieważ zawiera białko niepełnowartościowe. Dawki jej, po uprzednim ześrutowaniu, mogą wynosić do 5 kg.

Otręby pszenne, stanowiące cenną paszę dietetyczną i mlekopędną, podaje się w ilości od 1 do 3 kg. Otręby żytnie i jęczmienne mogą być stosowane w żywieniu koni roboczych w dawkach do 6 kg, średnio jednak 2-3 kg. Siemię lniane i śruta lniana poekstrakcyjna są cennymi paszami dietetycznymi wysokobiałkowymi. Siemię rozgotowane na kleik podaje się jako dodatek do innych pasz w dawkach 0,1 do 0,5 kg. Wyższe dawki nie są wskazane ze względu na duży koszt. Bobik, podobnie jak inne strączkowe gruboziarniste (peluszka, wyka,groch), jest paszą wysokobiałkową, ciężko strawną i silnie pęczniejącą w przewodzie pokarmowym. Podaje się go, po ześrutowaniu, w dawce od 0,5 do 2 kg.

Strączkowych gruboziarnistych nie należy podawać młodzieży ras szlachetnych, ponieważ - podobnie jak siano z koniczyny czerwonej — mogą spowodować limfatyczność tkanki.

DODATKI MINERALNE I WITAMINOWE. Sól kuchenna w formie lizawek (brył) powinna znajdować się w żłobach u wszystkich koni. Mieszanka MM lub Formosan — zawierają wapń i fosfor w odpowiednim dla koni stosunku; należy je stosować zwłaszcza w braku dobrej jakości siana oraz przy żywieniu koni słomą i okopowymi. Hippowit pokrywa niedobory witaminowe. Należy go podawać koniom hodowlanym, młodym koniom w treningu i ciężko pracującym.

OGÓLNE ZASADY ŻYWIENIA KONI

Odpowiednie żywienie koni, tak jak i innych zwierząt gospodarskich, warunkuje uzyskanie dobrych wyników hodowli oraz wysoką wartość użytkową. Niewłaściwie żywione konie nie będą mogły intensywnie pracować, niedożywiona klacz wyda słabe potomstwo, ogier nie będzie dobrym rozpłodnikiem, a młodzież wyrośnie na cherlawe i słabe konie.

HIGIENA ŻYWIENIA

Ze względu na specyficzną budowę przewodu pokarmowego koni w żywieniu ich bez względu na kierunek użytkowania trzeba przestrzegać kilka zasad:

• koniom należy podawać pasze często (3-4 razy dziennie) nie należy podawać pasz: łatwo pęczniejących w przewodzie pokarmowym, spleśniałych, zielonek mokrych, zagrzanych, zwiędłych lub przemrożonych, okopowych nadgniłych, zanieczyszczonych piaskiem;

• nie wolno podawać ziarna bezpośrednio po zbiorze, lecz dopiero 3-4 tyg. po sprzęcie;

• do nowej paszy trzeba przyzwyczajać konie stopniowo;

• poić konie należy przed odpasem;

• nie wolno poić koni spoconych i bezpośrednio po pracy;

• w czasie przewożenia koni koleją lub samochodem należy podawać im tylko siano i wodę bez względu na czas trwania podróży.

Koń wypija na dobę przeciętnie 30-40 l wody, a, w czasie upałów więcej: występują też duże odchylenia indywidualne. Szczególnie dużo wody potrzebują klacze karmiące. Optymalna temperatura wody do pojenia wynosi 10-20°, przy czym powinna to być woda czysta i świeża. Najlepszym sposobem pojenia koni jest zainstalowanie w stajni poideł automatycznych. Jeśli poi się konie z wiadra lub z koryta, należy podawać im wodę 3-4 razy dziennie, przed odpasem i przed pójściem do pracy.

Nieprzestrzeganie podanych zasad może wywołać u koni szereg chorób. Najpowszechniejszą chorobą przewodu pokarmowego jest morzysko (kolka), powstające wskutek podawania nadpsutych pasz, nie namoczonego i nie ześrutowanego żyta, bobiku itp., a także w wyniku zbyt raptownych zmian w żywieniu. U nieprawidłowo żywionych koni występuje też często mięśmochwat, zwany również chorobą poświąteczną. Powstaje on u koni żywionych dużymi dawkami pasz treściwych i przez dłuższy czas stojących w ciepłej stajni. Konie takie użyte do ciężkiej pracy lub szybkiego ruchu dostają paraliżu mięśni zadu i krzyża. Powstaniu mięśniochwatu sprzyja również wietrzna i zimna pogoda.

Przydatność koni do pracy w znacznym stopniu obniża przebyty ochwat. Jest to zapalenie części twórczej kopyta, spowodowane najczęściej skarmianiem nie wypoconego ziarna lub napojeniem spoconego konia. Nie leczony ochwat może doprowadzić do zupełnej utraty wartości użytkowej konia.

ŻYWIENIE RÓŻNYCH GRUP KONI

Paszę dla wszystkich grup koni normuje się, biorąc pod uwagę ich ciężar oraz rodzaj i natężenie wykonywanej pracy. Stosuje się również dodatki: na rozwój płodu (dla klaczy źrebnych), na produkcję mleka (dla klaczy karmiących) i na produkcję spermy (dla ogierów w sezonie kopulacyjnym), a także na wzrost i rozwój organizmu (dla młodzieży).

KONIE ROBOCZE. Końmi roboczymi można skarmiać wszystkie pasze przewidziane dla tego gatunku, przy czym posługiwać się trzeba “Normami żywienia". Sprawdzianem prawidłowego żywienia jest utrzymywanie się stałego ich ciężaru, przy czym dopuszczalne są wahania tylko do 5% wagi konia.

OGIERY. Żywienie ogierów dzieli się na dwa zasadnicze okresy: poza sezonem kopulacyjnym i w sezonie kopulacyjnym. Poza sezonem ogiery żywi się tak samo jak konie robocze (wg ciężaru dała i wykonywanej pracy), natomiast w sezonie kopulacyjnym dawka dla ogiera powinna zawierać odpowiednio większą ilość różnorodnego białka i soli mineralnych. Składniki te powinny być podawane w maksymalnie skoncentrowanej formie, ponieważ ogier nie może być zapasiony ani mieć zbyt dużego brzucha. Do typowych pasz podawanych ogierom w sezonie trzeba zaliczyć: dobre siano łąkowe uzupełnione sianem z lucerny, owies z dodatkiem jęczmienia i otrąb pszennych, bobiku lub siemienia lnianego oraz marchew czerwoną lub nieduże dawki zielonki. Normując paszę dla ogierów, trzeba uwzględnić również liczbę pokrywanych klaczy (liczbę wykonywanych skoków).

KLACZE ŹREBNE I KARMIĄCE. Klacze źrebne do 4 mies. ciąży żywi się tak jak normalne konie robocze, a później stosuje się dodatek na rozwój płodu. Pasze podawane klaczom powinny być łatwo strawne i urozmaicone. Podstawowymi paszami dla klaczy źrebnych i karmiących poza trawą pastwiskową i zielonkami — w lecie, a dobrym sianem łąkowym pół na pół z sianem z lucerny i marchwią — w zimie są: owies, otręby pszenne, siemię lniane.

OPAS KONI. Jeśli konie nie nadają się już do dalszej pracy, najlepiej po, uprzednim opasieniu przeznaczyć je na rzeź. Opas koni trwa przeciętnie 60 dni, a przyrosty wagowe wynoszą 0,8-1,2 kg. Przy ciężarze konia np. 400 kg można podawać dziennie: 15 kg ziemniaków parowanych, 3 kg otrąb żytnich, 3 kg siana gorszej jakości oraz 4 kg słomy żytniej w postaci sieczki.

Stosowanie gotowych pasz

Na rynku jest coraz więcej firm oferujących bogaty asortyment gotowych mieszanek paszowych dla koni w różnej formie. Ich stosowanie ma na celu dostarczenie koniowi zbilansowanej dawki odpowiedniej dla jego stanu fizjologicznego i użytkowania.

Często karmienie konia takimi mieszankami jest dobrym pomysłem jeśli nie mamy doświadczenia w żywieniu koni lub możliwości stosowania różnorodnych składników, stosowanie ich jest też uzasadnione dla koni wyczynowych, którym nie łatwo dostarczyć odpowiednią ilość koniecznych składników w tradycyjnej paszy. Odpowiednie spreparowanie paszy i jej połączenie z witaminami i związkami mineralnymi wpływa na lepsze ich wchłanianie niż kiedy stosuje się dodatek witaminowo-mineralny do tradycyjnej paszy. Możemy także w ten sposób wykorzystać cenne składniki, które w zwykłej postaci są mało chętnie pobierane a w postaci dodatku w granulacie konie nie mają możliwości wyjedzenia co smaczniejszych kąsków i pozostawienia reszty.

Pasze te są zazwyczaj bardzo smaczne bowiem wzbogacone są o składniki chętnie zjadane przez konie.
Gotowe pasze sprzedawane są zazwyczaj w postaci granulatu lub musli, obydwie formy są dobre a przy wyborze jednej z nich należy kierować się preferencjami konia. Istotnym jest dobór właściwej paszy dla konkretnego konia, ze względu na wyraźny podział typów pasz jest to bardzo proste (np. dla koni ciężko pracujących, klaczy karmiących, młodzieży) więc istnieje małe ryzyko popełnienia błędów żywieniowych. Ponadto producenci oferują ogromną gamę pasz, w tym specjalne rodzaje dla koni z problemami (np. z układem oddechowym, rozrodczym, ruchowym itd.) zawierające dodatki wpływające na poprawę stanu.
Produkcja takich pasz polega głównie na hydrotermicznym otwieraniu zbóż (ekstrudacja/ekspandowanie wzgl. buforowanie)- są to metody obróbki zbóż przy użyciu wysokiej temperatury poprzez ciśnienie i tarcie z lub bez pary wodnej. Działania te służą poprawie strawności skrobi zawartej w zbożach, jak również wyeliminowaniu zarazków. Następnie pasza jest odpowiednio formowana i pokrywana warstwą tłuszczu roślinnego, wzbogacona w witaminy i składniki nie odporne na ww. proces.
Bardzo ważnym jest kupowanie pasz renomowanych firm i zapoznanie się z ich jakością i składem oraz „instrukcją”. Należy unikać firm nie podających dokładnego składu ciężko bowiem ocenić jakość mieszanki. Rozsądny stosunek jakości do ceny przy wysokiej zawartości składników wysoko wartościowych świadczy o jakości paszy (można to łatwo sprawdzić obliczając udział ziaren i wartościowych składników w paszy, zbyt duża zawartość niskowartościowych składników przy wysokiej cenie nie świadczy dobrze o firmie). Trzeba też pamiętać o przydatności do spożycia, im dłużej przechowywana pasza tym więcej traci wartości odżywczych.
Inne pasze i dodatki

Siano w postaci granulatu

Poddane obróbce i podawane w postaci granulatu, podobnie jak pasze treściwe. Jest dobrym źródłem włókna w przypadku istnienia konieczności ograniczenia ilości podawanej koniom paszy bądź przy braku siana (co nie powinno nastąpić). Negatywnymi konsekwencjami skarmiania taką paszą w większości jest obgryzanie przez konie drewna i narowienie, niektóre osobniki dławią się gdy pasza podawana jest na sucho. Odmianą jest granulat alfalafa o wyższej zawartości białka i wapnia, jest doskonałym uzupełnieniem codziennej dawki w przypadku słabej jakości siana, głównie dla klaczy karmiących oraz rosnących osobników. Sieczka alfalfa dostarcza zarówno powoli wyzwalającej się energii, jak też najwyższej jakości białka stanowiącego podstawę rozwoju i regeneracji mięśni i tkanek. Zawiera naturalnie powstające witaminy i minerały a delikatna powłoka z melasy i oleju powoduje, że całkowita zawartość cukru jest minimalna, podczas gdy olej staje się dalej źródłem nie pobudzającej energii i kwasów tłuszczowych poprawiających kondycję sierści. Należy mieć na uwadze obciążenie nerek nadmierną ilością białka i kontrolować ilość tego składnika w dawce.
Wysłodki buraczane

Zawierają błonnik i wapń (wiele więcej niż owies), są energetyczne ale nie zawierają tak wiele wartościowego białka jak owies. Można podawać do 1 kg dziennie w postaci namoczonej. Dla niektórych koni mogą zastępować 50% owsa. Mogą działać tucząco.
Melasa

Jest dobrą paszą siło twórczą. Działa lekko przeczyszczająco dobrze więc podawać ją z paszami ciężko strawnymi. Podaje się do 1 kg, należy ją rozcieńczyć z gorącą wodą na kilka godzin przed podaniem i polać nią sieczkę (lub sieczkę z paszą treściwą). Nie należy skarmiać jej klaczom w drugiej połowie ciąży i źrebiętom do 1 roku. Wzmaga pragnienie.
Drożdże piwne lub młóto

Mają pozytywny wpływ na florę bakteryjną w jelicie, regulują przemianę materii, ułatwiają przejście na inną paszę, zwiększają sprawność i zapewniają ładną sierść
Tran

Zawiera witaminę D, zapewnia zdrowie układu kostnego i skóry, polecany dla koni ze skłonnościami do ochwatu w zastępstwie części paszy treściwej. 3 łyżki do 1/4 l.
Oleje

Są źródłem łatwo przyswajalnego tłuszczu dającego koniowi energię, ułatwiają transport witamin rozpuszczalnych w tłuszczach; najlepsze oleje to: sojowy, kukurydzany i lniany.
Czosnek

Ważny ze względu na swoje wzmacniające działanie, wspomaga układ odpornościowy. Ma również w pewnym stopniu działanie bakteriobójcze.
Gałązki brzozy, leszczyny i drzew owocowych

Do przegryzania, dostarczają olejków eterycznych, składników mineralnych i witamin.
Konie nie powinny ogryzać drzew iglastych (gł. jodeł), zawarta w igłach tanina może wywołać poronienie.
Piwo słodowe, pomarańcza, czekolada

Efekt wzmacniający i pobudzający (czekolada zawiera teobrominę- subst. dopingującą)
Dodatki na sierść

Płatki z prosa (ok. 1/2 l dziennie w okresie linienia), olej lniany (łyżka)
Zioła
Opuchlizna ścięgien:

Zapobiegawczo można stosować nalewkę z 1l spirytusu, 50 g kamfory, 100 g oleju terpentynowego, 50g eteru etylowego. Po wtarciu zawinąć owijki (wełniane, ewentualnie polarowe). Na opuchliznę „świeżą” stosować zimne okłady, natomiast starsze kuruje się ciepłymi kompresami (przy czym temperatura ciepłych okładów powinna być parę stopni niższa od temperatury konia).
Arnika

Działa przeciwzapalnie i gojąco. Polecana na zapalenia ścięgien. Nalewka: 50g kwiatów zalać 0,5l wysoko% alkoholu (np. spirytus) i pozostawić na 7 dni. Przed zastosowaniem rozcieńczyć 8:1, zamoczyć bawełniany opatrunek i zawinąć na kończynie za pomocą bandaża elastycznego. Pozostawić na 30-60 min. Można stosować 2 razy dziennie, po przemyciu nóg zimną wodą. Nie stosować na zranienia!
Korzeń żywokostu

Działanie przeciwzapalne i gojące, na problemy ze ścięgnami. 3 łyżki suszonego ziela zalać 1/4 litra wody, zagotować i pozostawić na małym ogniu przez 15 min. Odcedzić, nieco przestudzić i stosować jak kompres z arniki. Tylko na zdrową skórę, unikać stosowania u klaczy źrebnych.
Ruta zwyczajna

Pobudza krążenie działając lekko drażniąco. Nalewkę robi się i stosuje tak jak tą z arniki. . Także należy unikać stosowania u źrebnych klaczy, nie stosować na uszkodzoną skórę.
Kapusta

Na stany zapalne ścięgien. Chora kończynę po prostu owinąć 2-3 liśćmi kapusty wygniecione drewnianym narzędziem aby puściły nieco soku, nakryć workiem i zawinąć owijkami. Pozostawić na 2-3 dni!
Gnicie strzałki

Powszechnie stosowany był dziegieć ale jest to kwestia dość kontrowersyjna. Godne polecenia natomiast jest stosowanie siarczanu miedzi lub maści złożonej z 50% tlenku cynkowego, 5% chlorku cynkowego, 45% wody destylowanej. Preparaty te stosuje się 1-2 razy dziennie a w ciężkich przypadkach można wcisnąć watkę w obficie zasmarowany rowek (nie zapomnieć jej zmieniać!)
Stany zapalne kopyt

Kompres z ciepłych ziemniaków, siemienia lnianego lub otrąb przyspiesza pękanie ropnia. Papkę z jednego z wymienionych składników nakłada się ciepłą i wilgotną na podeszwę kopyta, bezpośrednio lub w lnianym woreczku i robi opatrunek (woreczek plus owijka). Można też stosować moczenie kończyn w ciepłej wodzie jeśli koń jest spokojny oraz zastosować środek homeopatyczny Hepar sulfuris (dawkę uzgodnić z lekarzem weterynarii).
Suche i kruche kopyta

Olejek z liści wawrzynu szlachetnego pobudza rozwój rogu kopytowego, tonizuje i usprawnia krążenie. Olejek z liści laurowych należy wcierać w krawędź koronki. Stosuje się też dodatek biotyny do paszy. Kuracja musi trwać kilka miesięcy. Należy mieć na uwadze możliwość uczulenia na wawrzyn szlachetny.
Układ oddechowy

Mieszanka ziół (po 25g):
Miodunka plamista

Zalecana przy obfitej wydzielinie z nozdrzy
Biedrzeniec anyż

Odziałaniu wykrztuśnym i przeciwskurczowym, stosowany przy zapaleniu oskrzeli
Rumianek

Pdziałaniu rozkurczowym i przeciwbólowym, stosowany w leczeniu górnych dróg oddechowych
Ślaz dziki
Zapalenie gardła i krtani, nieżyt górnych dróg oddechowych, zapalenie oskrzeli- działanie przeciwzapalne, łagodzące, wykrztuśne i ściągające
Podbiał pospolity

Odziałaniu przeciwzapalnym, wzmaga czynności nabłonka oddechowego- stosowany w ostrym zapaleniu oskrzeli, uciążliwym kaszlu także na tle alergicznym, astmie, i chorobach płuc; 2 łyżki suszonego ziela zalewamy 1/4 l wrzątku i odstawiamy na 10 min a po ostudzeniu dolewamy do paszy; nie polecany dla klaczy źrebnych
Tymianek pospolity

Odziałaniu przeciwskurczowym, wykrztuśnym, bakteriobójczym i przeciwbólowym. Stosowany w leczeniu chorób górnych dróg oddechowych, zapaleniu oskrzeli i astmie; napar sporządzać jak ww.
Szałwia lekarska

Działanie przeciwpotne, przeciwgorączkowe, łagodzące, pobudza nabłonek oddechowy- stosowana w zapaleniu górnych dróg oddechowych, suchym kaszlu, ogólnym osłabieniu, obfitym poceniu; zalecenia jak dla Podbiału posp., nie podawać klacom źrebnym!
Dziewanna wielokwiatowa

Tonizuje, łagodzi, pobudza wydzielanie śluzu, stosowana w większości schorzeń górnych dróg oddechowych a zwłaszcza przy uporczywym kaszlu
Syrop z cebuli

Profilaktycznie i wspomagająco w leczeniu chorób dróg oddechowych; 8 cebul kroimy w plastry, zalewamy miodem i odstawiamy na 24h (należy mieszać co jakiś czas)- podawać 3 łyżki dziennie przez niezbyt długi okres czasu.
Eukaliptus

Stosowany do inhalacji, również tymianek
Okłady (rozgrzewające lub ochładzające)

arnika, nagietek, rumianek, olejek eukaliptusowy, rozmarynowy, sosnowy
Środki podnoszące odporność

echinacea (Jeżówka) o działaniu immuno stymulującym, wykazuje też właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe; czosnek, seler, babka lancetowata
Pobudzenie apetytu i polepszenie trawienia

koper włoski, gorzknik, nagietek, tuja, berberys, kurkuma, imbir, lukrecja, goryczka, pieprz
Pobudzające funkcjonowanie układu oddechowego

podbiał, lukrecja, tymianek, prawoślaz, kozieradka, czosnek
Uspokajające

chmiel, kozłek lekarski, męczennica cielista, pozłotka kalifornijska, dziurawiec
Inne napary
z pokrzywy: działanie oczyszczające przy kulawiźnie i ochwacie, razem ze skrzypem polecany przy zapaleniu stawów.
czarna herbata: zapobiega biegunce
dziurawiec: uspokajająco
głóg: działa pozytywnie na układ pokarmowy, oczyszcza krew i działa moczopędnie, zawiera dużo witaminy C, można podawać jako owoc lub napar.
płucnica islandzka: pobudza apetyt, działa łagodząco w schorzeniach jelit, zapobiega kolkom, przeciwdziała kaszlowi.
napar z ogórecznika: 40g kwitnącego ziela zalewamy 2 l wrzątku, pozostawiamy na 20min i po odcedzeniu dolewamy kolejne 2 l. Podawanie do 2 l dziennie wpływa doskonale na ogólną sprawność konia wyczynowego. Można podawać też świeżą roślinę lub napar z herbatek pól na pół z liści i kwiatów.

---