Rynek walutowy bez tajemnic

• Rynek walutowy jest istotnym elementem krwioobiegu światowego systemu finansowego. Bez niego trudno byłoby sobie wyobrazić funkcjonowanie współczesnej globalne gospodarki. Każdego dnia transakcje o wartości bilionów dolarów zawierane są tu pomiędzy inwestorami oraz spekulantami z każdego zakątka globu. Na rynku tym w mgnieniu oka powstają, ale też trwonione są wielkie fortuny. Czym jednak jest? Czemu zawdzięcza swą ogromną popularność? Co odróżnia go od innych rodzajów rynków? Jakie miejsce zajmuje w światowym systemie finansowym? Dziś postaramy się odpowiedzieć na te pytania.

• Rynek finansowy dzieli się na 3 zasadnicze części. Pierwszą z nich jest rynek kapitałowy. Najważniejszym wyznacznikiem tego rynku jest to, iż odbywa się tu handel papierami wartościowymi o terminach zapadalności dłuższych niż 1 rok. Rynek kapitałowy tworzą giełdy papierów wartościowych, takie jak np. New York Stock Exchange (NYSE), London Stock Exchange (LSE), Deutsche Boerse czy Giełga Papierów Wartościowych w Warszawie. Na rynkach tych inwestorzy nabywają i sprzedają akcje, obligacje czy instrumenty pochodne. Drugą ważną kategorią składającą się na rynek finansowy jest rynek pieniężny. Charakteryzuje się on tym, że skupia instrumenty finansowe, których terminy zapadalności nie przekraczają 1 roku – np. bony skarbowe. Ostatnim rynkiem współtworzącym szeroko rozumiany rynek finansowy jest rynek walutowy, a więc rynek, dla którego przedmiotem wymiany są waluty.

• Rynek walutowy zwany jest bardzo często FOREX bądź FX (akronimy powstałe od ang. Foreign Exchange). FOREX jest przykładem tzw. rynku OTC, czyli Over The Counter. Rynek OTC jest rynkiem nieregulowany,, na którym obrót odbywa się na nie zinstytucjonalizowanym, scentralizowanym parkiecie przy pomocy zintegrowanego systemu informatycznego, a za pomocą ogromnej liczby pojedynczych transakcji zawieranych pomiędzy wieloma uczestnikami rynku. W praktyce indywidualni klienci zlecają zakup bądź sprzedaż walut korzystając z usług wyspecjalizowanych firm brokerskich, te zaś przekazują swe zlecenia dużym podmiotom bankowym działającym na rynku międzynarodowym. Podmioty te z kolei zawierają pomiędzy sobą transakcje o bardzo dużym wolumenie.

• Rynek walutowy prawie nigdy nie zasypia. Handel walutami odbywa się przez 24 godziny na dobę od poniedziałku do piątku. Pod względem ilości i wielkości zawieranych transakcji najistotniejszymi centrami finansowymi w wymianie walutowej są: Londyn, Nowy Jork, Tokio, Singapur, Frankfurt, Zurych, Paryż, Hong Kong oraz Sydney. Według raportów publikowanych przez Bank Rozliczeń Międzynarodowych (BIS – Bank for International Settlements) w 2007 r. najczęściej zawierano transakcje w amerykańskim dolarze (USD), euro (EUR), japońskim jenie (JPY), brytyjskim funcie (GBP), franku szwajcarskim (CHF), dolarze australijskim (AUD) oraz dolarze kanadyjskim (CAD). Obrót tymi walutami stanowił ponad 86% wszystkich transakcji zawieranych na rynku Forex. Amerykański dolar stanowił przedmiot transkacji w ponad 43%, natomiast euro w ponad 18% przypadków. Dla porównania obrót polskim złotym (PLN) wyniósł 0,4% wszystkich obrotów walutowych w 2007 r.

• Wartość transakcji zawieranych na rynku walutowym przewyższa wartością obroty generowane na innych rynkach. Przeciętna dzienna wartość obrotów na rynku FOREX według danych BIS wynosiła w 2007 r. 3,21 bln USD. Dla porównania średnie dzienne obroty na NYSE GROUP wchodzącej w skład największej i najbardziej płynnej grupy rynków kapitałowych na świecie (NYSE Euronext skupia między innymi giełdę papierów wartościowych w Nowym Jorku, Paryżu, Amsterdamie, Brukseli i Lizbonie) wyniosły w tym samym roku 87,15 mld USD. Porównywalna wartość dla Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie wyniosła w 2007 r. 4,7 mld PLN, co według kursu walutowego z maja 2008 roku daje wynik ok. 2,17 mld USD. Rynek Forex cechował się także bardzo dużą dynamiką rozwoju, szczególnie w ostatnim pięcioleciu. W latach 1992 – 2007 obroty wzrosły na tym rynku blisko czterokrotnie.

• Rynek walutowy wykorzystywany jest do zawierania transakcji o zróżnicowanym charakterze. Zastosować można różne kryteria podziału operacji walutowych. W przypadku podziału ze względu na motyw przyświecający stronom podczas zawierania transakcji do najistotniejszych zalicza się 4 typy operacji:

1. Transakcje inwestycyjne,

2. Transakcje spekulacyjne

3. Transakcje hedgingowe (zabezpieczające),

4. Transakcje arbitrażowe.

Do pierwszej grupy włącza się transakcje zawierane z myślą o długim horyzoncie czasowym. W ich przypadku pozycja walutowa związana jest zazwyczaj z przekonaniem, co do czynników fundamentalnych (np. bilans handlowy, poziom inflacji, poziom stóp procentowych, wzrost gospodarczy, itd.) stojących u podstaw relatywnej pozycji gospodarki danego państwa, a co za tym idzie także waluty tego kraju. Do grupy tej zaliczają się także transakcje wykorzystujące operacje walutowe jedynie, jako środek do realizacji kontraktów gospodarczych (np. niemiecki przedsiębiorca wymieniający euro na polskiego złotego, aby otworzyć w Polsce fabrykę czy polski przedsiębiorca zakupujący w Chinach towary, które zamierza sprzedać w swym kraju).

Druga grupa transakcji cechuje się raczej krótszym horyzontem czasowym – w skrajnych przypadkach tego typu operacje trwać mogą zaledwie kilka minut, a nawet sekund. Ich zawieranie związane jest z krótkoterminowym przekonaniem graczy, co do kształtowania się kursu określonej waluty bądź grupy walut. U podstaw procesu decyzyjnego w tego typu transakcjach stoi często tzw. analiza techniczna wykorzystująca zachowanie się cen w przeszłości do prognozowania cen w przyszłości.

Trzecią grupą transakcji walutowych w zaproponowanym podziale są tzw. transakcje hedgingowe, zwane również zabezpieczającymi. Operacje te mają na celu uchronić stronę ją inicjującą przed ryzykiem kursu walutowego. Wykorzystywane są one często w praktyce międzynarodowych transakcji gospodarczych przez eksporterów czy importerów, którzy narażeni są na zmienność kursów walut obcych w stosunku do waluty ich własnego kraju. Przykładem może być tutaj KGHM Polska Miedź S.A., który eksportując wydobytą przez siebie w Polsce miedź i otrzymując płatności w dolarach amerykańskich (USD), narażony jest na spadek wartości tej waluty w stosunku do polskiego złotego (PLN). Aby uchronić się przed skutkami ewentualnego spadku kursu USD może zdecydować się na zawarcie odpowiedniej wielkości kontraktów na rynku Forex, dzięki którym będzie zarabiał w przypadku umocnienia się złotego w stosunku do dolara. Należy jednak zauważyć, że zysk z kontraktów na rynku Forex nie pozwoli firmie na zaksięgowanie dodatkowego zarobku, jedynie zrekompensuje straty poniesione z tytułu mniejszych wpływów ze sprzedawanej miedzi wyrażanych w polskim złotym.

Czwartym typem operacji walutowych są tzw. transakcje arbitrażowe. Są to pozbawione ryzyka transakcje wykorzystujące czasową nieefektywność rynku do zawarcia kontraktów kupna/sprzedaży określonych instrumentów na różnych, a nawet tym samym rynku w celu osiągnięcia zysku. Zysk księgowany na pojedynczej transakcji arbitrażowej jest pewny, choć w praktyce zazwyczaj bardzo niewielki, co powoduje, że w większości przypadków są one opłacalne, jeśli przeprowadza się je na dużą skalę. Z tego względu operacjami tego typu zajmują się z reguły inwestorzy instytucjonalni, dysponujący dużymi zasobami finansowymi i możliwościami ciągłego monitorowania sytuacji rynkowej w celu wynajdowania okazji do zastosowania arbitrażu. Klasyczna sytuacją jest taki układ kursów 3 par walut, który gwarantuje osiągnięcie zysku inwestorowi decydującemu się na zawarcie kolejnych transakcji kupna i sprzedaży tychże walut, np. w danej chwili kurs USD/PLN = 2, kurs EUR/USD = 1,5, a kurs EUR/PLN = 3,01. Przy pominięciu kosztów transakcyjnych inwestor, który za 10 000 PLN zakupi 5000 USD, następnie wymieni tę kwotę na 333,33 EUR będzie mógł bardzo szybko zamknąć arbitraż z sumą 10033,32 PLN poprzez sprzedaż UER i zakup PLN. Dzięki temu w stosunkowo krótkim czasie i bez ryzyka osiągnie zysk w wysokości 33,32 PLN.

Innym podziałem, który można zastosować do usystematyzowania rodzajów operacji walutowych jest podział uwzględniający termin realizacji transakcji. Wyróżnia się tu 2 zasadnicze grupy operacji:

1. Transakcje SPOT

2. Transakcje terminowe.

Pierwsza grupa to tzw. transakcje natychmiastowe, które cechują się bezzwłocznym ustalaniem kursu wymiany walut; rozliczaniem operacji i dostarczeniem waluty po 2 dniach roboczych. Druga grupa skupia transakcje cechujące się czasem rozliczenia dłuższym niż 2 dni robocze. Do transakcji terminowych zalicza się szerokie spektrum instrumentów finansowych oferujących inwestorom bardzo bogate możliwości transakcyjne. Najważniejszymi z nich są kontrakty forward, walutowe kontrakty futur es, opcje walutowe oraz transakcje typu SWAP. Należy dodać, że istnieje wiele skomplikowanych kombinacji podstawowych typów transakcji, które dostosowane są do aktualnych potrzeb stron transakcji.

Na całym świecie używa się ponad 170 walut posiadających różne, często bardzo oryginalne „lokalne” nazwy. Praktyka wymiany walutowej byłaby niezmiernie utrudniona bez zintegrowanego systemu nazewnictwa walutowego. W celu usystematyzowania nazw i standaryzacji oznaczeń na rynku FOREX do identyfikacji poszczególnych walut używa się zbioru trzyliterowych kodów ISO 4217. Kody tworzone są według standardowego klucza: dwie pierwsze litery kodu waluty to kod państwa, ostatnia 3 litera to kod waluty. W ten sposób oznaczenie polskiego złotego PLN rozbić można na: oznaczenie państwa PL oraz waluty N (N- nowy zloty dla odróżnienia od złotego przed denominacją z 1995 r.). Analogiczne dolar amerykański USD to: US – oznaczenie państwa oraz D – oznaczenie waluty. Poza trzyliterowymi kodami, bardzo powszechne jest używanie symboli graficznych, jako wizualnej reprezentacji walut, towarzyszącej nam w życiu codziennym. Do najbardziej znanych należą symbole dolara amerykańskiego, euro, symbol funta brytyjskiego czy jena japońskiego.