Rynek walutowy

Zasady funkcjonowania rynków walutowych są identyczne jak wszystkich innych rynków (np. towarowych).

Handluje się tutaj walutami, czyli instrumentami finansowmi o najwyższym stopniu płynności. Waluty to prawnie obowiązujące środki płatnicze w danych krajach.

Rynek walutowy działa bez przerw. Otwarcie rynku w Europie zbiega się z porą zamknięcia rynków azjatyckich. Zamknięcie rynku w Europie zbiega się z kolei otwarciem notowań amerykańskich. Zamknięcie rynku amerykańskiego to otwarcie rynku w Australii, następnie w Azji itd. Tak więc o rynku walutowym można śmiało powiedzieć, że nigdy nie zasypia. Jest też zdecentralizowany pod względem geograficznym i technicznym. Nie istnieją centra finansowe, a 90% operacji odbywa się między bankami bez jakiegokolwiek pośrednictwa. Pozostałe 10% transakcji to transakcje banków z ich klientami. Można powiedzieć, że rynek dewizowy jest największym rynkiem finansowym na świecie - jego dzienne obroty sięgają w przybliżeniu 1,5 biliona dolarów.

Jest to rynek międzynarodowy, przemiotem transakcji są wszelkie waluty świata, jednak nadrzędną zasadą jest, że wszystkie kursy podaje się w odniesieniu do dolara amerykańskiego. Dominująca rola dolara wynika z faktu, że jest on podstawową walutą rozliczeń handlu zagranicznego oraz inwestycji na rynkach finansowych. Również wzajemne kursy walut innych niż dolar wyznaczane są za jego posrednictwem, przy uzyciu tzw. kursów crossowych. Polega to na przeliczeniu kwoty w jednej walucie na dolary i dopiero tej kwoty na drugą walutę.

Kurs walutowy- cena waluty obcej wyrażona w pieniądzu krajowym. Oznacza ilość pieniędzy, jaką należy zapłacić za nabycie jednostki waluty obcej. Kurs może być stały i zmienny. Kurs stały ustalony jest przez rząd, który zobowiązuje się do jego ochrony przez interwencje na rynku walutowym za pośrednictwem zmiany stanu rezerw walutowych. Zmiana kursu może być dokonywana także przez rząd: podwyżka kursu nazywana jest rewaluacją danej waluty, a jego obniżka dewaluacją. W systemie płynnego kursu walutowego kurs osiąga poziom równowagi wolnorynkowej bez jakiejkolwiek ingerencji państwa, a zmienia się tylko pod wpływem zmiany popytu i podaży waluty. Waluty można podzielić na:

-wymienialne,

-niewymienialne.

Waluty wymienialne to takie, za które można bez ograniczeń nabywać inne waluty lub transferować je do innego kraju. Zaliczamy do nich waluty tych krajów, które nie stosują żadnych ograniczeń w stosunku do transakcji dokonywanych ich walutą przez zagraniczne rządy, przedsiębiorstwa lub osoby fizyczne.

Waluty niewymienialne to takie, których obroty oraz ich transfer za granicę są całkowicie lub częściowo ograniczone, tzn., że mogą być dokonywane tylko po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia władzy monetarnej danego kraju.

Kursy walut można sklasyfikować wg. różnych kryteriów. (tabela 2)

Wg. kryterium czasu funkcjonowania wyróżnia się:

-Kurs wolnorynkowy, który określany jest wyłącznie przez popyt i podaż na waluty obce na krajowym rynku dewizowym.

-kurs czarnorynkowy, kształtowany przez nielegalne transakcje wymiany walut. Występuje, gdy oficjalny kurs walut ustalony został przez bank centralny na poziomie niezgodnym z układem popytu i podaży na waluty obce.

-Kurs płynny ustalony jest przede wszystkim przez popyt i podaż na waluty obce.

-Kurs pełzający ulega częstym zmianą. Przyczyną tego jest najczęściej wyższy stan inflacji w kraju, niż zagranicą.

-Kurs stały o szerokiej marży wahań wokół parytetu. Dzięki szerokiemu zakresowi odchyleń od parytetu władze walutowe są w stanie eliminować przejściowe zakłócenia w bilansie płatniczym.

-Kurs sztywny, którego bank centralny niezmienia w długim okresie czasu, mimo że taka korekta byłaby pożądana dla stanu gospodarki.

Uczestnicy rynku walutowego

Na rynku walutowym zawierane są transakcje między różnymi podmiotami. Ze względu na różnorakie cele, jakie toważyszą im przy zawieraniu transakcji, można ich podzielić na kilka kategorii. (Tabela 1)

Działalność banków komercyjnych na rynku walutowym sprowadza się do:

-realizowania zleceń kupna lub sprzedaży walut w imieniu swoich klientów,

-dokonywania transakcji dewizowych na własny rachunek oraz pokrywania pozycji walutowych utworzonych w wyniku zleceń klientów.

Banki centralne sprzedają i kupują waluty wymienialne w celu utrzymania pożądanego kursu walutowego. Tego typu transakcje powinny być zbieżne z prowadzoną polityką gospodarczą kraju.

Do klientów banków komercyjnych można zaliczyć instytucje finansowe, przedsiębiorstwa produkcyjne, czy usługowe, a także osoby fizyczne, które potrzebują walut w celu uregulowania płatności. Tworzą oni rzeczywisty popyt na waluty pochodzące z operacji handlu zagranicznego.

Kolejnymi uczestnikami rynku walutowego są spekulanci, którzy przeprowadzając transakcje dewizowe, dążą do wykorzystania w możliwie maksymalnym stopniu zmienności kursów walut. Spekulanci świadomie podejmują ryzyko w celu osiągnięcia zysku, gdy przewidują spadek (gra na zniżkę) lub wzrost (gra na zwyżkę) kursu walut. Są nimi przede wszystkim dealerzy walutowi, którzy prowadzą działalność na swój rachunek i własne ryzyko.

Integracja walutowa

Głównym jej celem jest eliminacja ryzyka kursowego. Wahania kursów walutowych powoduje ryzyko w zawieraniu transakcji handlowych, np. wskutek zmiany kursu walutowego transakcja sprzedaży jakiegoś towaru do innego państwa, w momencie jej zawierania uznawana przez producenta za opłacalną, może stać się nieopłacalna w czasie jej realizacji. Ryzyko zmian kursów walutowych może ograniczć współpracę gospodarczą, nawet w obrębie państw należących do unii gospodarczej. Aby integracja walutowa miała sens konieczne są:

-liberalizacja rynków kapitałowych- co zapewni pełną swobodę przepływu kapitału między państwami,

-całkowita wymienialność walut- umożliwia realizację tych przepływów,

-usztywnienie kursów walut- co gwarantuje, że wymiana walut będzie dokonywana wg. stałych cen.

Te czynniki łącznie eliminują ryzyko zmiany kursów walutowych i tym samym powoduję, że opłacalność transakcji nie jest zagrożona z ich strony. Wprowadzenie wspólnej waluty nie jest więc nawet koniecznym warunkiem integracji walutowej, wystarcza spełnienie wymienionych trzech warunków.

Optymalny obszar walutowy

Debatę nad optymalnym obszarem walutowym (OOW) rozpoczął w 1961 roku Robert Mundell, publikując w American Economic Review artykuł pt. A Theory of Optimum Currency Areas, w którym zastanawia się nad tym, czy świat może być podzielony na optymalne obszary, czyli grupy krajów przyjmujące wspólną walutę lub w różny sposób usztywniające względnie wiążące kursy swoich walut z innymi. Mundell jako pierwszy formułuje kryteria optymalności, zaliczając do nich:

-wysoką mobilność międzynarodową lub międzyregionalną czynników produkcji połączoną z giętkością cen i płac, pozwalającą na dostosowanie się do zmieniającej się sytuacji gospodarczej bez korekty kursów walutowych

-podobieństwo struktur gospodarczych krajów obszaru, czyniące te kraje mniej podatnymi na szoki zewnętrzne i umożliwiające symetryczną reakcję ze strony polityki gospodarczej

-wolę polityczną krajów w zakresie rezygnacji z autonomicznej polityki monetarnej i walutowej.

Teoria OOW ulegała ewolucji, zajęły się nią takie wybitne postaci ekonomii, jak Mc Kinnon, Kenen, de Grauwe, Eichengreen, Barro, Alesina i inni, zwłaszcza związani z ekonomią monetarną i jej filozofią spojrzenia na równowagę od strony pieniądza (Friedman, Phelps, Flemming, Corden, Haberler). Teoria ta szuka nowych kryteriów optymalności, takich jak wysoki stopień otwartości gospodarki, intensywność handlu i inwestycji, bliskość geograficzna krajów, stopień współzależności polityk gospodarczych, symetria czy asymetria szoków podażowych i popytowych, wrażliwość polityczna na walkę z inflacją. Pojawia się nowy nurt, który bada koszty i korzyści optymalnego obszaru walutowego, oceniając, czy jego powstanie wpłynie pozytywnie na handel, czy zapewni lepszą neutralizację szoków, czy stworzy stabilizację cen i zagwarantuje stabilność makroekonomiczną. Z tym nurtem związane są liczne pytania:

-jak tworzyć OOW, czy etapami np. przez usztywnianie kursów walutowych, tworzenie zarządów walutowych, czy też jednorazowo stosując terapię szokową

-czy w optymalnym obszarze walutowym oprzeć się na istniejącej najsilniejszej walucie (np. na dolarze amerykańskim, co ma miejsce w strefach dolaryzacji Ameryki Łacińskiej - Ekwador, Salwador, Meksyk. Gwatemala, Peru), czy też wprowadzać nową walutę np. euro

-czy OOW wymaga ram instytucjonalnych, np. wspólnego banku centralnego, czy też występuje w luźniejszej formie, jak np. w obszarach dolaryzacji

Tworzenie optymalnego obszaru walutowego w Europie jest podporządkowane procesowi pogłębiania integracji. Obszar walutowy to kolejny, po rynku wewnętrznym, etap integracji w formie unii walutowej, będącej częścią Unii Gospodarczo-Walutowej. Unia walutowa tworzy Eurosystem obejmujący obecnie 12 krajów jako pełnoprawnych członków eurolandu oraz 3 kraje (Danię, Szwecję i Zjednoczone Królestwo), które utrzymały wprawdzie narodowe waluty, ale zaangażowały się w programy towarzyszące unii walutowej, takie jak współpraca niezależnych banków centralnych,